Τέσσερις από τις καλύτερες γνώμες
που γράφτηκαν στη Γαλλία
για τα Κίτρινα Γιλέκα
"Είναι πολύ νωρίς για να ξέρουμε πως η Ιστορία θα εκδικηθεί. 'Ενα από τα κατορθώματα πάντως του Εμμανουέλ Μακρόν είναι πως κατάφερε ο ίδιος να θάψει για πάντα τον μακρονισμό!"
*
Edouard Louis
'Οποιος έβριζε τα Κίτρινα Γιλέκα, έβριζε και τον πατέρα μου
Εδώ και μερικές μέρες προσπαθώ να γράψω ένα κείμενο για τα Κίτρινα Γιλέκα, αλλά δεν τα καταφέρνω. Υπάρχει κάτι στην ακραία βία και την ταξική περιφρόνηση που υποδέχτηκαν αυτό το κίνημα που με παραλύει, επειδή, από μια άποψη, αισθάνομαι κι εγώ προσωπικά να με σημαδεύουν.
Δυσκολεύομαι να περιγράψω το σοκ που ένιωσα όταν είδα να εμφανίζονται οι πρώτες εικόνες των Κίτρινων Γιλέκων. 'Εβλεπα στις φωτογραφίες που συνόδευαν τα άρθρα σώματα που δεν φανερώνονται σχεδόν ποτέ στο δημόσιο και μηντιακό χώρο, σώματα καταπονημένα, εξουθενωμένα από την εργασία, την κούραση, την πείνα, τη μόνιμη ταπείνωση που δέχονται οι καταφρονεμένοι από τους κυρίαρχους, τον κοινωνικό και γεωγραφικό αποκλεισμό, έβλεπα σώματα κουρασμένα, χέρια κουρασμένα, πλάτες διαλυμένες, μάτια εξαντλημένα.
Συγκλονίστηκα επειδή βέβαια έχω μια απέχθεια απέναντι στη βία του κοινωνικού κοσμου και τις ανισότητες, αλλά προτίστως ίσως επειδή τα σώματα αυτά που έβλεπα στις φωτογραφίες έμοιαζαν με τα σώματα του πατέρα μου, του αδερφού μου, της θείας μου... 'Εμοιαζαν με τα σώματα της οικογένειάς μου, των κατοίκων του χωριού όπου έζησα τα παιδικά μου χρόνια, όλων αυτών των ανθρώπων με την υγεία τους καταρρακωμένη από την εξαθλίωση και τη φτώχεια, οι οποίοι ακριβώς συνέχιζαν πάντα να λένε όσο ήμουν παιδί ότι "εμείς δεν μετράμε για κανέναν, κανείς δεν μιλάει για μας", γι' αυτό και αισθάνθηκα να με αφορά προσωπικά η περιφρόνηση και η βία της αστικής τάξης που εισέπραξεαμέσως το κίνημα αυτό. Επειδή, μέσα μου, για μένα, κάθε άτομο που έβριζε ένα Κίτρινο Γιλέκο έβριζε και τον πατέρα μου.
Ευθύς εξαρχής, με το που γεννήθηκε το κίνημα αυτό, είδαμε στα μέσα ενημέρωσης "ειδήμονες" και "πολιτικούς" να μειώνουν, να καταδικάζουν, να κοροϊδεύουν τα Κίτρινα Γιλέκα και την εξέγερση που ενσαρκώνουν. 'Εβλεπα να παρελαύνουν στα κοινωνικά δίκτυα οι λέξεις "βάρβαροι", "καθυστερημένοι", "χωριάτες", "ανεύθυνοι". Τα μέσα μιλούσαν για το "γρύλισμα" (η γκρίνια στα γαλλικά -σ.σ.) των Κίτρινων Γιλέκων: οι λαϊκές τάξεις δεν εξεγείρονται, όχι, γρυλίζουν, σαν τα ζώα. 'Ακουγα να μιλάνε για την "βία αυτού του κινήματος" όταν ένα αυτοκίνητο καιγόταν ή όταν μια βιτρίνα έσπαγε, ένα άγαλμα βανδαλιζόταν. Σύνηθες φαινόμενο μιας διαφορετικής αντίληψης της βίας: ένα μεγάλο μέρος του πολιτικού και μηντιακού κόσμου θα ήθελε να μας κάνει να πιστέψουμε πως η βία δεν είναι οι χιλιάδες κατεστραμμένες και εξαθλιωμένες από την πολιτική ζωές, αλλά μερικά καμμένα αυτοκίνητα. Δεν πρέπει να έχει γνωρίσει κανείς ποτέ την μιζέρια για να φτάσει να σκέφτεται πως ένα tag πάνω σε ένα ιστορικό μνημείο είναι πιο σοβαρό από την αδυναμία να ιατρευτείς, να ζήσεις, να τραφείς ή να θρέψεις την οικογένειά σου.
Τα Κίτρινα Γιλέκα μιλούν για πείνα, για επισφάλεια, για ζωή και για θάνατο. Οι "πολιτικοί" και μια μερίδα δημοσιογράφων απαντούν: "σύμβολα της Δημοκρατίας μας καταστράφηκαν". Για ποιο πράγμα όμως μιλούν αυτοί οι άνθρωποι; Πως τολμούν; Από που φύτρωσαν; Τα μέσα μιλούν επίσης για ρατσισμό και ομοφοβία στα Κίτρινα Γιλέκα. Ποιόν κοροϊδεύουν; Δεν θέλω να μιλήσω για τα βιβλία μου, αλλά έχει ενδιαφέρον να παρατηρείς πως κάθε φορά που δημοσίευσα ένα μυθιστόρημα, κατηγορήθηκα ότι στιγμάτιζα την αγροτική και φτωχή Γαλλία επειδή ακριβώς αναφερόμουν στην ομοφοβία και τον ρατσισμό που υπήρχαν στο χωριό των παιδιών μου χρόνων. Δημοσιογράφοι που δεν είχαν κάνει ποτέ τίποτα για τις λαϊκές τάξεις εξανίσταντο και άρχιζαν ξαφνικά να παριστάνουν τους υπερασπιστές των λαϊκών τάξεων.
Για τους από πάνω, οι λαϊκές τάξεις αντιπροσωπεύουν την κατεξοχήν τάξη-αντικείμενο, σύμφωνα με την έκφραση του Πιερ Μπουρντιέ. Αντικείμενο που χειραγωγείται από τον λόγο: καλοί αυθεντικοί φτωχοί τη μια μέρα, ρατσιστές και ομοφοβικοί την άλλη. Και στις δύο περιπτώσεις η υπολανθάνουσα επιδίωξη είναι ίδια: να εμποδιστεί η έλευση ενός λόγου των λαϊκών τάξεων για τις λαϊκές τάξεις. Κι ας αντιφάσκουμε από τη μια στιγμή στην άλλη, αρκεί να σωπαίνουν.
Υπήρξαν βέβαια χειρονομίες και λόγια ομοφοβικά και ρατσιστικά μεταξύ των Κίτρινων Γιλέκων, αλλά από πότε τα μήντια και οι "πολιτικοί" αυτοί ενδιαφέρονται για τον ρατσισμό και την ομοφοβία; Από πότε; Τι έχουν πράξει κατά του ρατσισμού; Χρησιμοποιούν την εξουσία που διαθέτουν για να μιλήσουν για τον Ανταμά Τραορέ και την επιτροπή Ανταμά; Μήπως μιλούν για την αστυνομική βία που δέχονται καθημερινά στη Γαλλία οι Μαύροι και οι 'Αραβες ; Μήπως δεν έδωσαν φωνή στην Frigide Barjot και στον δεν-ξέρω-ποιόν Επίσκοπο την εποχή του "γάμου για όλους", και μ' αυτήν την πρακτική τους δεν κατέστησαν την ομοφοβία δυνατή και φυσιολογική στα πλατό των καναλιών;
'Οταν οι κυρίαρχες τάξεις και κάποια μήντια μιλάνε για ομοφοβία και ρατσισμό στο κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων, δεν μιλάνε ούτε για ομοφοβία, ούτε για ρατσισμό. Λένε: "Φτωχοί, σωπάστε!". Εξάλλου, το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων είναι ακόμη ένα κίνημα υπό συγκρότηση, ο λόγος του δεν είναι καθορισμένος: αν υπάρχει ομοφοβία ή ρατσισμός μεταξύ των Κίτρινων Γιλέκων, ευθύνη δική μας είναι να μετατρέψουμε αυτόν το λόγο.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να πεις: "Υποφέρω": ένα κοινωνικό κίνημα είναι ακριβώς αυτή η στιγμή όπου ανοίγεται η δυνατότητα γι' αυτούς που υποφέρουν να μην λένε πια: "Υποφέρω εξαιτίας της μετανάστευσης και της γειτονισσάς μου που εισπράττει την κοινωνική βοήθεια", αλλά: "Υποφέρω εξαιτίας αυτών που κυβερνούν. Υποφέρω εξαιτίας του ταξικού συστήματος, εξαιτίας του Εμμανουέλ Μακρόν και του Εντουάρ Φιλίπ". Το κοινωνικό κίνημα είναι μια στιγμή ανατροπής της γλώσσας, μια στιγμή όπου ο παλιός λόγος μπορεί να υποχωρήσει. Είναι αυτό που συμβαίνει σήμερα: εδώ και μερικές μέρες παρατηρούμε μία αναδιατύπωση του λεξιλογίου των Κίτρινων Γιλέκων. Στην αρχή, ακούγαμε να γίνεται λόγος μόνο για την βενζίνη, και καμιά φορά εμφανίζονταν και δυσάρεστες λέξεις, όπως "οι υποβοηθούμενοι". Τώρα ακούμε τις λέξεις "ανισότητες", αύξηση των μισθών", "αδικίες".
Το κίνημα αυτό πρέπει να συνεχιστεί, επειδή ενσαρκώνει κάτι το δίκαιο, το επείγον, το βαθιά ριζοσπαστικό, επειδή τα πρόσωπα και οι φωνές που συνήθως εξαναγκάζονται σε μία αορατότητα, επί τέλους φαίνονται και ακούγονται. Ο αγώνας δεν θα είναι εύκολος: το βλέπουμε, τα Κίτρινα Γιλέκα αντιπροσωπεύουν ένα είδος τεστ του Ρόρσαχ για ένα μεγάλο μέρος της αστικής τάξης. Αναγκάζεται να εκφράσει την ταξική της περιφρόνηση και την βία της που συνήθως εκδηλώνονται με πλάγιο τρόπο, την περιφρόνηση αυτή που έχει καταστρέψει τόσες ζωές γύρω μου, που συνεχίζει να καταστρέφει, και όλο και περισσότερο σου επιβάλλει τη σιωπή και σε παραλύει σε σημείο να μην καταφέρνω να γράψω το κείμενο που θα ήθελα να γράψω, να εκφράσω αυτό που θα ήθελα να εκφράσω.
Αλλά πρέπει να κερδίσουμε: είμαστε πολλές και πολλοί που λέμε πως δεν θα μπορούσαμε να αντέξουμε άλλη μια ήττα για την αριστερά, κι επομένως γι' αυτές και γι' αυτούς που υποφέρουν.
Edouard Louis
Συγγραφέας
Les inrockuptibles, 04.12.18
***
Ludivine Bantigny
Κίτρινα γιλέκα: η απεργία για να φουντώσει η οργή
Ας έχουμε στο θέμα αυτό μια καθαρή αντίληψη: η κατάσταση εμφανίζεται με τέτοια πυκνότητα που η καθεμία και ο καθένας μας έχει τη δική του ερμηνεία. 'Οσο κι αν είμαστε παρόντες, όσο κι αν συζητάμε, διαβάζουμε τα πάντα και συλλέγουμε μαρτυρίες και διηγήσεις, είναι ακόμη αδύνατο να συλλάβουμε με ακρίβεια αυτό που διαδραματίζεται και παίζεται. Το κίνημα που εξελίσσεται είναι τόσο συναρπαστικό όσο και άπιαστο, τόσο εκπληκτικό όσο και εμψυχωτικό. Πρόκειται αναμφισβήτητα για μία ιστορική στιγμή, μέσα στην πολυπλοκότητά της: η ιστορία δεν είναι ποτέ γραμμική, ούτε και απλή. Η κινητοποίηση είναι μεγάλη, όπως και η δημοτικότητά της. Και αγγίζει όλη τη χώρα, παρά το γεγονός ότι τα βλέμματα των μέσων ενημέρωσης επικεντρώνονται στα Ηλύσια Πεδία. Ο κόσμος ξεσηκώνεται παντού, τόσο στην Ωχ όσο και στο Πουή-εν-Βελαί, στην Τουρ όσο και στη Σαρλεβίλ-Μεζιέρ, στην Αβινιόν όσο και στη Μσσαλία.
Εμφανέστατα, εδώ ανοίγεται μία πολιτική κρίση που μπορεί να αποβεί ακόμη και καθεστωτική κρίση με την μεγάλη προσδοκία του "Μακρόν παραιτήσου". Μία επιταχυνόμενη πολιτικοποίηση διαγράφεται: ο λόγος απελευθερώνεται, όπως σε όλες τις χρονικές στιγμές όπου καταλαμβάνουμε τους χώρους -εδώ για την ώρα κυρίως τα σταυροδρόμια- και συναντιόμαστε επί τέλους για να συζητήσουμε: παίρνουμε τον χρόνο για να σκεφτούμε τον τρόπο να αλλάξουμε ο,τι δεν πάει καλά, αυτό που μέχρι τώρα μπορούσε ωστόσο να φαίνεται δεδομένο κι αυτονόητο. Τετράδια διεκδικήσεων που κάποιες φορές ονομάζονται cahiers de doléances (όπως στην Επανάσταση του 1789 -σ.σ.) συντάσσονται εδώ κι εκεί. 'Ετσι, το αρχικό ζήτημα του φόρου παραμένει ισχυρό αλλά και ξεπερνιέται από την έκφραση μιας ευρύτερης αμφισβήτησης: ενάντια στην φορολογική αδικία γενικά, τους χαμηλούς μισθούς, την επισφάλεια, την οικονομική και κοινωνική ανασφάλεια. Πλέον, το ακούμε και το διαβάζουμε: επί τάπητος τίθεται η κατανομή του πλούτου.
Αυτό όμως που επίσης εντυπωσιάζει είναι ένα μεγάλο ερώτημα για τη δημοκρατία. 'Εχουμε ένα πολλαπλασιασμό κειμένων που καλούν σε έναν αναστοχασμό, που αναφέρονται σε μια άμεση δημοκρατία που γίνεται πάλι επίκαιρη. Τέτοια είναι η περίπτωση, για παράδειγμα, ενός κειμένου των Κίτρινων Γιλέκων στο Κομμερσύ, που εστιάζει στις συνελεύσεις και τις λαϊκές επιτροπές. Είναι και η περίπτωση επίσης των "Κίτρινων Γιλέκων της Γασκώνης" που θυμίζουν σε μια ανακοίνωση τις ιστορικές εμπειρίες της Γαλλικής Επανάστασης, της παρισινής Κομμούνας, των ρωσικών συμβουλίων μετά το 1905, της ισπανικής επανάστασης του 1936, της ουγγρικής εξέγερσης του 1956, της Τσιάπας και της Ροζάβα σήμερα.
Η αγανάκτηση είναι τεράστια απέναντι στην αλαζονεία της κυβέρνησης και την ταξική περιφρόνηση που εκφράζεται κάθε μέρα και περισσότερο από τον Εμμανουέλ Μακρόν. Μόνο που για την ώρα, μπλόκα στήνονται μόνο στις διασταυρώσεις και στα διόδια. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τους χώρους εργασίας, εκτός από λίγες εξαιρέσεις: διυλιστήρια και δεξαμενές πετρελαίου. Το κυριότερο διακύβευμα των προσεχών ημερών θα τεθεί με όρους απεργίας, ώστε να διευρυνθεί σημαντικά η κινητοποίηση και να δυναμώσει η πνοή της οργής της.
Ludivine Bantigny
Ιστορικός
Regards.fr. 05.12.2018
***
Laurent Mauduit
Η δύση του μακρονισμού
[...] Τελικά, υπήρξε κάτι σαν συσσωρευτικό φαινόμενο. Από τη μία μεταρρύθμιση στην άλλη, η κοινωνική οργή πήρε μορφή, στερεοποιήθηκε. Μετά το ξέσπασμα των εργαζομένων στους σιδηροδρόμους, ακολούθησε, πολύ πιο διάχυτη αλλά τρομερά δυνατή, η οργή των συνταξιούχων από τους οποίους η κυβέρνηση ήθελε να αφαιρέσει το ισοδύναμο ενός τετάρτου εώς και μισού μήνα σύνταξης με τη μορφή μιας αναπροσαρμογής της CSG (Γενικευμένη Κοινωνική Συνεισφορά) και της βίαιης αποδέσμευσης της τιμαριθμικής αναπροσαρμογής των συντάξεων. Κι έπειτα, ανάμεσα σε πλήθος άλλων μέτρων, υπήρξε και η αύξηση του φόρου επί των προϊόντων πετρελαίου. Και ποιός ξέρει γιατί, αυτό αποτέλεσε και την σπίθα -"είναι το τυχαίο που πραγματοποιεί το αναγκαίο"- θα λέγαμε σε μια μαρξιστική φρασεολογία που είχε πέραση σε άλλες εποχές.
Και γ' αυτό το λόγο, η διένεξη αυτή των Κίτρινων Γιλέκων αποτελεί πιθανότατα ένα σημείο οριστικής καμπής σ' αυτην τη σύντομη ιστορία του μακρονισμού. Επειδή μονομιάς, όλη η αντικοινωνική πολιτική της κυβέρνησης αυτής στάλθηκε στον αγύριστο, ενώ η χώρα έμοιαζε απαθής και σε καταστολή. Είναι η περιφρόνηση και η αλαζωνία του Εμμανουέλ Μακρόν που δίνει στόχο σε όλες τις διαδηλώσεις, ενώ ο ίδιος υποδέχεται με γιούχα όπου κι αν πηγαίνει. "Μακρόν παραιτήσου!": ακόμη και οι μαθητές αρχίζουν να φωνάζουν το σύνθημα... Αυτό κι αν λέει πόσο η δημοφιλία του αρχηγού του κράτους έχει καταρρακωθεί σε όλη τη χώρα.
Η βουλιμία μεταρρυθμίσεων σε συνδυασμό με την δημοκρατική ανορεξία στράφηκε στο τέλος κατά του εμπνευστή της. Η κινητήρια δύναμη της επιτυχίας του Εμμανουέλ Μακρόν πάει να σφραγίσει την αποτυχία της πεναταετούς θητείας του, ενώ το τέλος αυτής αργεί πολύ ακόμη. Επειδή, όποια κι αν είναι η έκβαση της κρίσης αυτής, ακόμη και στην περίπτωση που ο αρχηγός του κράτους μπορέσει να εμποδίσει μια διάλυση, και η πολιτική κρίση δεν μετατραπεί σε καθεστωτική κρίση, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι καταφέρνει να έχει πάλι το πάνω χέρι, μπορεί να ελπίζει ότι η κυβέρνηση θα ξαναβρεί τον βηματισμό της; Φαντάζεται κανείς ότι η εξουσία θα είναι σε θέσει να πάψει τη συνδιαχείρηση του ταμείου ανεργίας και να βάλει σε δίαιτα τους μελλοντικούς ανέργους; Κι ύστερα να προωθήσει τη μεταρρύθμιση της σύνταξης, αναθεωρώντας τα δικαιώματα των μελλοντικών συνταξιούχων, αλλάζοντας την ηλικία συνταξιοδότησης ή μειώνοντας τις συντάξεων; Κι έπειτα πάλι να παραδώσει τα Aéroports de Paris ή την Française des jeux σε κάποιους από τους φίλους της των κύκλων του χρήματος; Κι έπειτα να εφαρμόσει όλα τα προβλεπόμενα μέτρα που θα έρχονταν να μειώσουν στους επόμενους μήνες την αγοραστική αξία της πλειοψηφίας των Γάλλων;
Είναι δύσκολο να φανταστούμε πως θα αρχίσει πάλι ο τρελός χωρός των μεταρρυθμίσεων και κυρίως πως ή γαλλική πολιτική ζωή θα ξαναβρεί σε ένα προσεχές μέλλον μία πιο ήρεμη πορεία. Χωρίς καμιά αμφιβολία, το εξαμηνιαίο μορατόριουμ πάνω στην αύξηση του φόρου στα καύσιμα καθώς και στις αυξήσεις στους λογαριασμούς του ηλεκτρικού και του φυσικού αερίου θα ερμηνευτεί από τη χώρα γι' αυτό που είναι: η απόδειξη μιας κραυγαλαίας αδυναμίας ενός καθεστώτος του οποίου επικεφαλής είναι ένας πρόεδρος που έχει χάσει το κύρος του, αν όχι και τη νομιμότητά του. Επι πλέον, στην περίπτωση των φόρων στα καύσιμα, πρόκειται μόνο για μορατόριουμ έξι μηνών και όχι για ακύρωση, κάτι που έχει πολύ λίγες πιθανότητες να κατευνάσει την κοινωνική οργή.
Επειδή τίποτα δεν προβλέπεται για τον κατώτατο μισθό, τίποτα για τους συνταξιούχους, τίποτα και για ένα νέο φόρο περιουσίας, επειδή, τελικά, οι παραχωρήσεις είναι ελάχιστες και αβέβαιες, το κοινωνικό κίνημα φαίνεται πως θα διαρκέσει. Αυτό μπορεί να οδηγήσει, αργά ή γρήγορα, τον Εμμανουέλ Μακρόν σε νέες παραχωρήσεις. Μετά τον καταιγισμό των μεταρρυθμίσεων, να που έρχεται η ντροπιαστική ώρα των απανωτών υποχωρήσεων.
Κάτω από την στενή μάσκα ενός προέδρου, ο οποίος μέσα στην υπέρμετρη εγωπάθειά του, θεωρούσε τον εαυτό του θεό, θα πρέπει σε λίγο να ψάχνουμε να διακρίνουμε τα χαρακτηριστικά ενός αδύναμου προέδρου, που θα πρέπει "να αρκείται να εγκαινιάζει χρυσάνθεμα" σύμφωνα με τη διάσημη διατύπωση του στρατηγού Ντε Γκώλ (Σεπτέμβρης 1965). Είναι πολύ νωρίς για να ξέρουμε πως η Ιστορία θα εκδικηθεί. Πρόκειται πάντως για ένα από τα κατορθώματα του αρχηγού του κράτους: ο Εμμανουέλ Μακρόν έχει πολύ πιθανόν θάψει για πάντα τον μακρονισμό!
Laurent Mauduit
Δημοσιογράφος
Mediapart, 05.12.2018
Αναδημοσίευση από το σάιτ Alencontre
***
Mathilde Larrère
Από πάντα, η λαϊκή εξέγερση ήταν αντιμέτωπη με την περιφρόνηση των ελίτ
Reporterre — Για να κατανοήσει και να περιγράψει το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων, ο καθένας ανατρέχει στην ιστορική του αναφορά: Γαλλική Επανάσταση, jacqueries (αγροτικές εξεγέρσεις στον Μεσαίωνα -σ.σ.), πουζαντισμός, Μαής του '68... Ποιά είναι η γνώμη σας;
Mathilde Larrère — Η αναζήτηση ιστορικών αναφορών είναι ένας πολύ κλασικός μηχανισμός στην ιστορία των κοινωνικών κινημάτων, και επιδιώκει μια σειρά από στόχους. Γι' αυτούς που κινητοποιούνται, πρόκειται για την διεκδίκηση μιας κληρονομιάς, ώστε να αποτελέσουν μέρος μιας συνέχειας και να μεγενθύνουν το γεγονός. Τα Κίτρινα Γιλέκα αναφέρονται στα tags τους ή στα συνθήματά τους στη Γαλλική Επανάσταση, ένα λαϊκό γεγονός στην ιστορική όσο και κοινωνιολογική του διάσταση. Αντιθέτως, ελάχιστα μνημονεύεται η παρισινή Κομμούνα, όπως γίνεται συχνά στα εργατικά κινήματα. Η Κομμούνα είναι μία πολύ παρισινή ανάμνηση.
'Επειτα, είναι οι σχολιαστές που επιχειρούν να δώσουν την αποψή τους για το κίνημα. Βρίσκουμε έτσι πολλές αναφορές στις "jacqueries" που αποτελούν από την Γαλλική Επανάσταση και μετά μία μειωτική σύγκριση στο στόμα αυτών που τις χρησιμοποιούν. Αυτό παραμπέμπει στον αρχαϊσμό της αγροτικής εξέγερσης στην εποχή του Παλαιού Καθεστώτος, που ήταν βίαιη, ανοργάνωτη και απολίτικη. Η σύγκριση με τον πουζαντισμό επιτρέπει στον σχολιαστή να ταυτίσει το κίνημα μόνο με το στρατόπεδο της άκρας δεξιάς.
Από την 1η Δεκεμβρίου, ακούγονται επίσης αναφορές στο Μάη του '68, που οφείλονται σε μία εικονογραφική εγγύτητα. Οι εικόνες του τελευταίου σαββατοκύριακου αναβίωσαν την ανάμνηση της νύχτας των οδοφραγμάτων.
Κι εσείς, ποιές συγκρίσεις κάνετε ανάμεσα στα Κίτρινα Γιλέκα και άλλα λαϊκά κινήματα;
Ο ιστορικός χειρίζεται την σύγκριση με προσοχή. Γιατί πρέπει να έχεις σοβαρά στο νου σου στις διαφορές των συγκυριών. Το να εξεγείρεσαι κατά των φόρων στην εποχή του Παλαιού Καθεστώτος δεν έχει καμιά σχέση με μία φορολογική εξέγερση του 2018. Η εξέγερση κάτω από μια δικτατορία δεν έχει καμιά σχέση με εξέγερση σε καιρό δημοκρατίας. Από τη στιγμή που το λέμε αυτό, μπορούμε να καθίσουμε να σκεφτούμε και να ψάξουμε να βρούμε συνέχειες με λαϊκά κινήματα που έλαβαν χώρα από το Παλαιό Καθεστώς ως τις μέρες μας.
Τα Κίτρινα Γιλέκα εγγράφονται έτσι σ' αυτήν την παράδοση των διαταξικών κινημάτων, όχι μόνο εργατικών, που ξεσηκώνονται ενάντια σε μια κατάσταση ακριβής ζωής που βιώνεται ως άδικη. Στον 18ο αι., οι περισσότερες προεπαναστατικές εξεγέρσεις είχαν αυτό το κίνητρο: κατά της πείνας, κατά των άδικων φόρων. Και στον 19ο αι. επίσης, υπήρξαν πάρα πολλές εξεγέρσεις που κατήγγειλαν τις ανισότητες.
Δεύτερη συνέχεια: σε όλες τις περιόδους, η εξέγερση αντιμετώπισε έναν λόγο κοινωνικής περιφρόνησης από τη μεριά των ελίτ. Με τη χρήση ιδίως του όρου "jacqueries" για να δυσφημιστεί ένα κίνημα. Η κυρίαρχη τάξη αρνείται να αναγνωρίσει τη δυνατότητα πολιτικοποίησης των εξεγερμένων. Από την Γαλλική Επανάσταση μέχρι σήμερα, αποτελεί πάγιο χαρακτηριστικό των φιλελεύθερων εξουσιών η άρνηση του κοινωνικού αυτού ζητήματος... το οποίο τελικά επιβάλλεται με τη βία, εφόσον δεν βρίσκει ανταπόκριση.
Ακόμη κι αν η συγκυρία διαφέρει, το κοινωνικό ζήτημα προσκαλείται το ίδιο κατά τακτά διαστήματα στην Ιστορία. Ενώ ο κυρίαρχος λόγος θέτει τα προβλήματα μόνο με τρόπο διαχειριστικό, οικονομικό, αυτό που ανεβαίνει είναι το κοινωνικό. Πως ζούμε, πως τα βγάζουμε πέρα. Με τα Κίτρινα Γιλέκα, δεν είναι τόσο το οικολογικό ζήτημα όσο η κοινωνική αδικία που προκάλεσε την οργή. Είδα ένα tag που έλεγε: "Η οικολογία είναι ο πόλεμος κατά των φτωχών". Σε ένα νεοφιλελεύθερο κόσμο, όταν τα μέτρα κατανέμονται άδικα, αυτό είναι σωστό.
Σε μια συνέντευξη στην εφημερίδα Libération, ο ιστορικός Gérard Noiriel μιλάει για μια κοινωνική τύφλωση της ελίτ. Εξηγεί πως "για τον Μακρόν, οι λαϊκές τάξεις δεν υπάρχουν". Τι πιστεύετε πάνω σ' αυτό;
Συμφωνώ. 'Ολα συμβαίνουν σαν να είχε ξεχάσει η κυβέρνηση ότι υπάρχουν άνθρωποι που ζούν σε καταστάσεις δύσκολες και επισφαλείς. Αυτό έχει σχέση και με ένα πρόβλημα αντιπροσωπευτικότητας του πολιτικού κόσμου: δεν υπάρχουν πια σχεδόν καθόλου βουλευτές που να προέρχονται από λαϊκές τάξεις. Οφείλεται όμως και στο γεγονός ότι οι λαϊκές τάξεις δεν προκαλούν πια φόβο, ενώ αναγκαζόμαστε να παίρνουμε στα σοβαρά αυτούς που φοβόμαστε. Στον 19ο αι., υπήρχε μία πραγματική κοινωνική περιφρόνηση, με τις ίδιες διαδικασίες απονομιμοποίησης. Αλλά ο κοινωνικός φόβος ήταν τέτοιος που δεν μπορούσες να αγνοήσεις την υπαρξή τους. Με τις εξεγέρσεις των τελευταίων σαββατοκύριακων, η εξουσία αρχίζει να φοβάται, κι αυτό μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα.
Εδώ και μερικές μέρες, ακούμε να γίνεται λόγος για εξέγερση. Σε τι παραπέμπει η λέξη εξέγερση στην Ιστορία;
Είναι η στιγμή όπου βγαίνεις από το νόμιμο πλαίσιο και καταφεύγεις σε παράνομες και βίαιες μορφές δράσης. Υπάρχει και το συλλογικό στοιχείο επειδή δεν εξεγείρεσαι μόνος σου, και η ιδέα ένος διεκδικητικού περιεχομένου, ακόμη κι αν είναι πολυφωνικό, πολυμορφικό και όχι παγιωμένο. Η εξέγερση έχει ένα πολιτικό νόημα. Αν δεν θέλουμε να μιλάμε για εξέγερση και προτιμάμε για παράδειγμα τον όρο χάος, το κάνουμε για να αρνηθούμε τον πολιτικό χαρακτήρα και το κοινωνικό περιεχόμενο. Το 2005, χρησιμοποιήθηκε ο όρος ταραχές αντί για εξέγερση, για να αποσιωποιηθεί ο πολιτικός χαρακτήρας του γεγονότος. Το να μιλάμε για εξέγερση σημαίνει ότι η απάντηση, η διαχείρηση, είναι πολιτική και δεν περιορίζεται στην επιβολή της τάξης. Με τα Κίτρινα Γιλέκα, ξαναβρίσκουμε το κοινωνικό περιεχόμενο, καθώς και τις χειρονομίες και το ρεπερτόριο των δράσεων που χαρακτηρίζουν τις εξεγέρσεις: τη σύγκρουση με τις κατασταλτικές δυνάμεις, την κατάληψη των δρόμων, τα οδοφράγματα.
'Ετσι αρχίζουν οι επαναστάσεις;
Αυτό που η Ιστορία μας διδάσκει είναι πως σ' αυτό το στάδιο, όλα είναι δυνατά. Η επανάσταση, όπως και η αντεπανάσταση, ή η "μαλακή" κατάρρευση. Υπάρχουν τόσες πολλές μεταβλητές που υπεισέρχονται. 'Ολα εξαρτώνται από την αντίδραση της κυβέρνησης, από την ικανότητα του κινήματος να δομηθεί χωρίς να διασπαστεί, από τους νεκρούς, ή κι από τα εξωτερικά γεγονότα επίσης. Στην Ιουλιανή Μοναρχία, ένα λαϊκό κίνημα που είχε αρχίσει να δομείται κατέρρευσε όταν η διπλωματική κρίση της Ανατολής ξέσπασε μαζί με απειλές πολέμου. Η δομική συγκρότηση ενός κινήματος το κάνει συχνά ευάλωτο, αλλά είναι κι ένα αναγκαίο βήμα. Επειδή, μετά από λίγο, δεδομένου του μεγέθους της χώρας, πρέπει να προχωρήσουμε σε αντιπροσωπευτικές μορφές. Θέτοντας όμως το ζήτημα της αντιπροσωπευτικότητας αναγκάζεσαι να προχωρήσεις σε μία μίνιμουμ δόμηση. Αυτό μπορεί να περνάει μέσα από τον διορισμό εκπροσώπων, ή και μέσα από τοπικές και λαϊκές συνελεύσεις. Είναι το ιδανικό από μια δημοκρατική άποψη, αλλά χρειάζεται χρόνος. Εδώ, η εξουσία πιέζει για να έχει συνομιλητές, αλλά υπάρχει ο κίνδυνος της διάσπασης και της διάλυσης αν επιχειρήσεις να βγάλεις ονόματα μέσα σε μια βδομάδα.
Η κοινωνική πρόοδος ήταν πάντα αποτέλεσμα εξεγέρσεων;
Μετά από ένα κοινωνικό κίνημα, επειδή το κράτος θέλει να επιδείξει τη δυναμή του, μπορεί να υπάρξει μία έντονη καταστολή, χωρίς να φαίνεται άμεσα ότι κάποια πρόοδος θα έρθει. Αλλά υπάρχει συχνά μία εξέλιξη στη συνέχεια, πιο αργή: η Κομμούνα δέχτηκε μία τρομερή καταστολή, αλλά η Τρίτη Δημοκρατία εφάρμοσε τελικά ένα μεγάλο μέρος από το πρόγραμμα των Κομμουνάρων.
Υπήρξαν και αποτυχίες. Την επαύριο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι ηγέτες φοβήθηκαν τόσο πολύ τα επαναστατικά κινήματα που έδωσαν το οκτάωρο χωρίς να έχει γίνει κάποια σημαντική κινητοποίηση. Στη συνέχεια όμως, οι απεργίες, και ιδίως η απεργία του 1920 των σιδηροδρομικών, δεν πέτυχαν τίποτα.
Υπάρχει, πιστεύετε, κίνδυνος εκμετάλλευσης από την άκρα δεξιά;
Είναι δύσκολο να το πεις, επειδή ιστορικά δεν υπήρξε περίπτωση εκμετάλλευσης των εξεγέρσεων από την άκρα δεξιά. Πρόκειται για πρόσφατες προβληματικές. Στη Βραζιλία, τα μεγάλα λαϊκά κινήματα του 2011 και του 2016, που λοιδορήθηκαν από την άκρα αριστερά, εκμεταλλεύτηκαν από την άκρα δεξιά. Σύμφωνα με μία φίλη ερευνήτρια που ειδικεύεται στη Βραζιλία, ήταν εξάλλου κι ένας από τους παράγοντες που ώθησαν τον Μπολσονάρο στην εξουσία. Μπορούμε επίσης να κάνουμε έναν παραλληλισμό με το κίνημα των Πέντε Αστέρων στην Ιταλία που έφτασε να συμμαχήσει με τη Λίγκα του Βορρά. Επομένως ο κίνδυνος υπάρχει, είναι βέβαιο, και ο μόνος τρόπος για να αποφύγεις αυτήν την εκμετάλλευση είναι να είσαι παρών για να συζητάς με τον κόσμο, για να βρίσκεις τις λέξεις, για να συμμετέχεις με πολιτικό τρόπο σε μια μορφή συνειδητοποίησης. Αυτό κάνουν κάποιοι πολιτικοί υπεύθυνοι της αριστεράς, και νομίζω πως αυτό πηγαίνει προς τη σωστή κατεύθυνση.
Και με το ρόλο των συνδικάτων;
Η ιστορία των συνδικάτων ακολουθεί μια ελικοειδή πορεία, με τα πάνω και τα κάτω της. Πριν από τις απεργίες του 1936, ο συνδικαλισμός δεν ήταν περίφημος, και πρόκειται για τις ίδιες αυτές απεργίες που αύξησαν τα μέλη του. Το 1968, η CGT (η Γενική Συνομοσπονδία των εργαζομένων που ήλεγχε το ΚΚΓ - σ.σ.) καλούσε σε μία μόνο μέρα απεργίας, κι είναι η εργατική βάση, όχι κατ' ανάγκη συνδικαλισμένη εξάλλου, που προώθησε την γενική απεργία. Ο συνδικαλισμός είναι περισσότερο η απόρροια των κοινωνικών κινημάτων παρά η βάση τους.
Οι εικόνες της αστυνομικής βίας και η καταστολή των τελευταίων διαδηλώσεων σόκαραν πολύ. Υπάρχει αναζωπύρωση της κρατικής βίας;
Σε σχέση με τον 19ο αι., δεν υπάρχει σύγκριση! Πριν έριχναν με κανόνια στα οδοφράγματα. Την Πρωτομαγιά του 1906, υπήρξαν έξι νεκροί, χωρίς να συγκινηθεί κανείς την εποχή εκείνη. Οι λογικές είναι τελείως διαφορετικές. Θεσπίστηκε μία επιβολή του νόμου που δεν ανατρέχει στη χρήση όπλων, παρόλο που παραμένει βίαιη και μπορεί να προκαλέσει θανάτους. Ο στρατός όμως, από το 1934, δεν συμμετέχει άμεσα στην αστυνόμευση. 'Ολα δεν είναι ρόδινα ωστόσο: στα υπερπόντια εδάφη, στις λαϊκές συνοικίες, εφαρμόζονται πολύ βίαιοι τρόποι διαχείρησης, με μία μετα-αποκιακή διάσταση.
Mathilde Larrère
Ιστορικός
Συνέντευξη στην Lorène Lavocat για το σάιτ Reporterre
Μτφ. Σ.Σ.
***
