Πέντε «νέα τείχη» στην 30η επέτειο από την πτώση του τείχους του Βερολίνου
Γάζα, Βαγδάτη, Ρίο...: 30 χρόνια μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, πέντε "νέα τείχη" ανά τον κόσμο
Rédaction Internationale, Aurélien Colly, Frédéric Métézeau, Frédéric Ojardias, Anne Vigna, Lucile Wassermann
France Inter, 1 Νοεμβρίου 2019
*
Το θαλάσσιο τείχος της Γάζας: στόχος του είναι να εμποδίσει τις διεισδύσεις στο Ισραήλ από τη θάλασσα της Μεσογείου. Χτίστηκε ανάμεσα στο καλοκαίρι του 2017 και τις αρχές του 2019. 'Ηρθε να συμπληρώσει αρκετούς φράχτες που χτίστηκαν μετά το 1994. Αυτό το τείχος από πέτρες, μπετόν και συρματοπλέγματα περιβάλλει ολόκληρη τη Λωρίδα της Γάζας για περίπου εξήντα χιλιόμετρα. Κόστισε τουλάχιστον 750 εκατομμύρια ευρώ, σύμφωνα με τον ισραηλινό Τύπο. Κατά μέσο όρο, έχει έξι μέτρα ύψος και προεκτείνεται κάτω από το έδαφος μέχρι και μερικές δεκάδες μέτρα για να αποτρέψει το άνοιγμα συράγγων προς το Ισραήλ.
Ολοκληρώθηκε στις αρχές του 2019 με μία κάθετη προς την ακτή θαλάσσια επέκταση από πέτρες και συρματοπλέγματα μεταξύ του Zikim (Ισραήλ) και της Λωρίδας της Γάζας, που ενισχύεται από έναν φράχτη μήκους 200 μέτρων, πλάτους 50 μέτρων και ύψους 6 μέτρων. Κατά τον Amit Gilutz, μέλος της ισραηλινής ΜΚΟ B'tsellem, η οποία υπερασπίζεται τα δικαιώματα των Παλαιστινίων, "το Ισραήλ έχει χτίσει ένα υπόγειο τείχος για να αποφύγει τις σήραγγες, το οποίο έχει εξοπλιστεί με όλες τις πιθανές τεχνολογίες. Υπάρχει επίσης κι ένα φράγμα μέσα στη θάλασσα".
Στις δύο πλευρές, ο ισραηλινός στρατός έχει δημιουργήσει απαγορευμένες ζώνες ασφαλείας. Και στη Γάζα, μέχρι πέρυσι, χρησιμοποιούσε βίαιες μεθόδους για να εκκενώσει την περιοχή, λέει η Miriam Marmur, από την ισραηλινή οργάνωση Gisha: "Για κάποια χρόνια, το Ισραήλ ψέκαζε ζιζανιοκτόνα με αεροπλάνα. Ο αέρας μετέφερε τις χημικές ουσίες στον θύλακα χωρίς να γνωρίζουμε όλες τις παρενέργειές τους". Το τείχος τιμωρεί χιλιάδες Παλαιστίνιους πολίτες και θα μπορούσε επίσης αύριο να αποτελεί πρόβλημα και για τους ίδιους τους Ισραηλινούς, εξηγεί ο Yaacov Nir, ένας συνταξιούχος γεωλόγος, επειδή το θαλάσσιο μέρος του συγκρατεί τα αμμώδη ρεύματα στην πλευρά της Γάζας, με αποτέλεσμα να διαβρώνεται η ακτή στο Ισραήλ.
Το τουρκικό τείχος μεταξύ Συρίας και Τουρκίας: το τείχος αυτό, που χτίστηκε από την Τουρκία και εκτείνεται σε 800 χμ. είναι περισσότερο ή λιγότερο απροσπέλαστο ανάλογα με την κατεύθυνση και τις προτεραιότητες της Άγκυρας.
Στα ανατολικά, απέναντι στο συριακό Κουρδιστάν, οι Σύριοι πρόσφυγες δεν διασχίζουν την Τουρκία, αλλά οι Τούρκοι στρατιώτες πέρασαν στη Συρία πριν από τρεις εβδομάδες για να επιτεθούν στους Κούρδους. Στα δυτικά, γύρω από την επαρχία Idlib, το τελευταίο προπύργιο των ανταρτών της Συρίας, η ίδια ευελιξία ισχύει για τον τουρκικό στρατό. Δημιούργησε παρατηρητήρια. Κι εδώ πάλι υπάρχουν τα ίδια στεγανά για τα τρία εκατομμύρια των ανθρώπων που κατέφυγαν σε αυτήν την επαρχία, εκ των οποίων τα δύο τρίτα διέφυγαν από το συριακό καθεστώς.
"Οι περισσότεροι πολίτες του Idlib έχουν πλησιάσει κοντά στο τείχος και βρίσκονται μόλις πίσω απ' αυτό, σε ορεινές περιοχές που δεν κατοικούνταν στο παρελθόν. Προτιμούν να ζουν σε πρόχειρα καταφύγια ή σε σκηνές, αλλά σε μέρος λιγότερο εκτεθειμένο σε βομβαρδισμούς", εξηγεί μια συριακή ΜΚΟ που προμηθεύει τεχνητά μέλη στα θύματα των βομβαρδισμών.
Ο Amer, ένας πρόσφυγας που κατέφυγε στην Τουρκία πριν από την κατασκευή του τείχους, διηγείται: "Η μητέρα μου και ο αδελφός μου βρίσκονται στο Idlib, τους μιλάω στο τηλέφωνο και στα κοινωνικά δίκτυα ... Ήθελα να τους φέρω εδώ, αλλά η οικογενειακή επανένωση έχει πολύ αυστηρές προϋποθέσεις. Εκεί, η κατάστασή τους, το βιοτικό τους επίπεδο είναι καταστροφικό".
Το τείχος ανάμεσα στις δύο Κορέες (1945): στην πιο στρατιωτικοποιημένη ζώνη του κόσμου βρίσκεται το Tongil Chon, το "χωριό της ανακωχής", μακριά από όλα. Χτίστηκε το 1973.
Ένα ερμητικά κλειστό σύνορο μήκους 250 χιλιομέτρων. Παρά την μείωση των εντάσεων, που επέτρεψε πέρυσι η επανάληψη του δια-κορεατικού διαλόγου, είναι αδύνατη οποιαδήποτε μετάβαση, επαφή, ακόμη και τηλεφωνική, μεταξύ Βορρά και Νότου. Κατά μήκος της γραμμής οριοθέτησης επεκτείνεται μια ζώνη ασφαλείας, η οποία δεν είναι προσβάσιμη στους πολίτες χωρίς προηγούμενη άδεια. Στη ζώνη αυτή που ελέγχεται αυστηρά, δημιουργήθηκε ένα παράδοξο χωριό, που θεωρήθηκε σαν κοροϊδευτική χειρονομία απέναντι στην Βόρεια Κορέα.
Ένα τοπίο από συρματόπλεγμα, φυλάκια, ναρκοπέδια, στρατώνες και στη μέση μερικά χαμηλά σπίτια και μία εκκλησία. Στο κέντρο του χωριού των 400 κατοίκων, ένα δημοτικό σχολείο, με τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Όλα εδώ φαίνονται κανονικά. Ωστόσο, η Βόρεια Κορέα είναι τόσο κοντά που ακούγονταν οι προπαγανδιστικές εκπομπές της μέχρι τον περασμένο χρόνο, αλλά τα μεγάφωνα σίγησαν όταν επαναλήφθηκε ο διάλογος.
Ο στρατιώτης που συνοδεύει τον δημοσιογράφο μας Frédéric Ojardias εξηγεί: "Η περιοχή αυτή απαγορεύεται στους πολίτες. Οι μόνοι που επιτρέπεται να ζουν εδώ είναι οι οικογένειες που έχουν επιλεγεί για το ακλόνητο αντικομμουνιστικό τους φρόνημα. Τους προσφέρονται διάφορα πλεονεκτήματα, όπως φορολογικές απαλλαγές. Η ίδρυση αυτού του χωριού [το 1973] ήταν ένα είδος διακήρυξης που απευθυνόταν στον Βορρά ».
Να τι μας λέει γι' αυτό ένας Κορεάτης που συναντήσαμε στο μικρό σούπερ-μάρκετ του χωριού, δίπλα στο καταφύγιο: "Εκεί, ακριβώς μπροστά μας, βλέπουμε ένα βορειοκορεάτικο χωριό. (Γέλια) Δεν φοβάμαι! Ακόμη και αν ζεί κανείς στη μέση των εντάσεων, δεν υπάρχει λόγος να φοβάται. Κι αν [ο πόλεμος ξεσπάσει], οι βόμβες δεν θα πέσουν εδώ! Θα περάσουν από πάνω μας! (Γέλια) Εδώ, θα έχουμε μάλλον μάχες σώμα με σώμα".
Στη Βαγδάτη, τα τείχη καταστράφηκαν κι έπειτα ξαναχτίστηκαν. Οι ιρακινές αρχές τα είχαν αφαιρέσει φέτος μετά από μία σχετική περίοδο ηρεμίας κι έπειτα τα ξαναέχτισαν πριν από λίγες εβδομάδες λόγω του αντικυβερνητικού κοινωνικού κινήματος. Είχαν ανεγερθεί το 2019.
Χρειάστηκαν αρκετοί μήνες για να αφαιρεθούν και μόλις 24 ώρες για να τα επαναφέρουν. Μπροστά σε προβληματισμένους κατοίκους, μία ομάδα στρατιωτών υψώνει ξανά τα τεράστια τείχη από μπετόν γύρω από την Πράσινη Ζώνη όπου βρίσκονται οι πολιτικοί θεσμοί. Τους τελευταίους έξι μήνες, τα τείχη αυτά που ανεγέρθηκαν το 2003 για να συγκρατήσουν τις βιαιότητες, είχαν αφαιρεθεί χάρη στη βελτίωση της ασφάλειας μέσα στη Βαγδάτη. Οι πρόσφατες διαμαρτυρίες άλλαξαν άλλη μια φορά την κατάσταση, ακόμα κι αν αυτά τα μέτρα είναι "προσωρινά", σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του Πρωθυπουργού.
Η μετατροπή της συνοικίας τους σε μπούνκερ αγγίζει άμεσα κατοίκους σαν τον Manal, που έχει το τυπογραφείο του απέναντι από τα τείχη . "Για άλλη μια φορά, πιεζόμαστε εδώ, η κυκλοφορία θα αυξηθεί παντού τριγύρω και οι άνθρωποι θα έχουν πρόβλημα να έρχονται ως εδώ. Θα επηρεαστεί η δραστηριότητα των επιχειρήσεών μας", λέει ο Manal. Ο εκπρόσωπος του πρωθυπουργού διαβεβαιώνει ότι αυτό δεν θα διαρκέσει: "Πρόκειται για προληπτικά μέτρα για την προστασία των θεσμικών κτιρίων. Όταν βελτιωθεί το επίπεδο της ασφάλειας, θα επιστρέψουμε στα προηγούμενα μέτρα και θα καταργηθούν και πάλι". Μια συνολική απόσυρση στην οποία σήμερα πολλοί κάτοικοι πλέον δεν πιστεύουν.
Στη Βραζιλία, τα τείχη έχουν κοινωνικό χαρακτήρα: "προστατεύουν" τις πλούσιες γειτονιές. Χωρίζουν στο Ρίο τις φαβέλες από τις ασφαλείς γειτονιές, αλλά και αναγκάζουν τους πλούσιους να κλείνονται και να ζουν μεταξύ τους, ακόμα κι αν αυτο σημαίνει οικειοποίηση του δημόσιου χώρου. 'Αρχισαν να χτίζονται από τη δεκαετία του '70.
Στο Condomínio Novo Leblon, στη συνοικία Barra da Tijuca, ζουν 6.000 κάτοικοι που περιβάλλονται από ένα τείχος που τους "προστατεύει". Δεν υπάρχουν γύρω τους φαβέλες ή λαϊκές γειτονιές, μόνο άλλοι παρόμοιοι οικισμοί για Βραζιλιάνους της εύρωστης μεσαίας τάξης, αν όχι και της ανώτερης. Η περίφραξη τοποθετήθηκε γύρω από μία έκταση 500 000 τετραγωνικών μέτρων με δύσκολη πρόσβαση αν δεν μένεις εκεί. Οι κατοίκοι αποφεύγουν να μιλάνε στον Τύπο και η ιδιωτική αστυνομία περιπολεί και ελέγχει την περιοχή.
Αυτοί οι οικισμοί παραβιάζουν επίσης τον δημόσιο χώρο. Ο Thiago Soveral, αρχιτέκτονας και πολεοδόμος, ειδικός των οικισμών του Ρίο, μας λέει: "Πριν, ήταν ένας δρόμος αλλά τον έκλεισαν και τώρα έχουμε ένα τείχος ύψους 2,5 μέτρων με συρματοπλέγματα. Εδώ φαίνεται καλά πως ανακόπτεται η δημόσια πρόσβαση. Αυτά τα κάγκελα τοποθετήθηκαν ήδη από τα πρώτα χρόνια των οικισμών, κάτι που είναι παράνομο. Αυτός ο χώρος πρασίνου ήταν δημόσιος και τώρα μόνο οι κάτοικοι του οικισμού έχουν δικαίωμα πρόσβασης.
Ο πολεοδόμος αυτός, ο οποίος έχει κάνει μια διατριβή πάνω στο συγκεκριμένο θέμα, φοβάται επίσης τις κοινωνικές συνέπειες αυτών των περιφραγμένων χώρων για πλουσίους. "Τα παιδιά που μεγαλώνουν εδώ πηγαίνουν συνήθως στο σχολείο του οικισμού τους ή σε κάποιο άλλο επίσης ιδιωτικό. Υπάρχουν εσωτερικά οι λέσχες τους για τις δραστηριότητες, το χορό, το ποδόσφαιρο και ουσιαστικά δεν βγαίνουν ποτέ από εδώ. Διάφορες μελέτες προειδοποιούν για τον τύπο της κοινωνίας που δημιουργείται με αυτή τη γενιά που συχνάζει μόνο σε χώρους γκετοποιημένους, εντός των τειχών".
Σε έναν άλλο οικισμό, στο Condomínio Parque Canto e Mello της συνοικίας Gavea, 30 πολυτελείς βίλες χτίστηκαν τη δεκαετία του 1990 με παράνομο τρόπο, στην καρδιά ενός προστατευόμενου δάσους. Μία μη οικοδομήσιμη κανονικά έκταση, αλλά ο δικηγόρος των κατοίκων αυτού του οικισμού παραδέχεται με πολύ φυσικό τρόπο την παρανομία αυτή: "Ακόμη κι αν αυτός ο οικισμός χτίστηκε πάνω σε δημόσια έκταση και χωρίς την άδεια του δήμου, πάντως χτίστηκε. Δεν αποτελεί ακόμη ένα νόμιμο οικισμό, αλλά ένα ντε φάκτο οικισμό".
Μτφ. Σ.Σ.
