Γάζα. Τι λένε οι εικόνες του θανάτου του Γιαχία Σινουάρ.

Γάζα. Τι λένε οι εικόνες του θανάτου του Γιαχία Σινουάρ.
 

Facebook Twitter

Μέσα σε λίγες ώρες, οι εικόνες από τις τελευταίες στιγμές του Γιαχία Σινουάρ, του ηγέτη της Χαμάς στη Γάζα, που τραβήχτηκαν από ισραηλινό μη επανδρωμένο αεροσκάφος στις 16 Οκτωβρίου 2024, έκαναν το γύρο του κόσμου. Ξεσήκωσαν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους στον αραβικό κόσμο και πολύ πέρα από αυτόν που τις μοιράστηκαν. Τις βλέπουν ως το ύστατο σύμβολο του αγώνα για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης.

Σε άλλους κύκλους, το ίδιο αυτό βίντεο σηματοδοτεί μάλλον το τέλος ενός ανθρώπου που ήταν ένας από τους αρχιτέκτονες των σφαγών της 7ης Οκτωβρίου στο Ισραήλ, που υπήρξαν αφορμή για την ισραηλινή στρατιωτικήςεπίθεση στη Γάζα. Γιορτάζουν τον θάνατό του ως τον θάνατο ενός δολοφόνου και εγκληματία. 'Οπως ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, για παράδειγμα, που δήλωσε ότι η δολοφονία του ήταν "μια καλή μέρα για το Ισραήλ, για τις Ηνωμένες Πολιτείες και για τον κόσμο".

Σκοπός του παρόντος άρθρου δεν είναι να κρίνει τις πράξεις του ηγέτη της Χαμάς ή να τιμήσει τη μνήμη του, αλλά να αναλύσει την εικόνα της εκτελεσής του, τη συμβολική και πολιτική σημασία της και τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει στη σύγκρουση. Η ιστορία του Σινουάρ, που γεννήθηκε το 1962 στον προσφυγικό καταυλισμό Χαν Γιουνίς στη νότια Γάζα, συνδέεται στενά με την ιστορία της Παλαιστίνης και τη βία της αποκιοκρατίας. Ο θάνατός του είναι ενδεικτικός της γενοκτονίας που βρίσκεται σε εξέλιξη στη Γάζα, όπου η εξόντωση ενός ολόκληρου λαού είναι χαραγμένη σε εικόνες συστηματικής καταστροφής και συντριβής πληθυσμών.

Οι εικόνες που τραβήχτηκαν από το drone και μεταδόθηκαν από το Ισραήλ είναι σύγχρονες και αρχαϊκές ταυτόχρονα. Βλέπω το στρατιωτικό μηχάνημα να πετάει πάνω από μια ερειπωμένη περιοχή και στη συνέχεια να εισέρχεται σε ένα ξεκοιλιασμένο σπίτι όπου σωρεύονται ρημαγμένα έπιπλα, σκόνη και μπάζα. Σε μια γωνία, ένας άνδρας κάθεται σε μια πολυθρόνα. Το δεξί του χέρι μοιάζει κομμένο και ματωμένο. Είναι τραυματισμένος και πιθανόν φοράει ένα κεφιγιέ γύρω από το πρόσωπό του. Οι εικόνες είναι θολές και αβέβαιες. Ο άντρας κοιτάζει επίμονα το drone, το οποίο με τη σειρά του τον παρακολουθεί. Στη συνέχεια, πετάει ένα ξύλο στο drone, το οποίο στρέφει την κάμερά του για να ακολουθήσει την κίνηση του αντικειμένου, και μετά τη γυρίζει και πάλι στο πρόσωπό του. Σε αυτή την σεκάνς των 47 δευτερολέπτων ξαναπαίζεται κάτι οικουμενικό και συμβολικά δυνατό. Η βιβλική εικόνα του Δαβίδ εναντίον του Γολιάθ έρχεται αμέσως στο μυαλό, μια μεταφορά για τις άνισες μάχες στις οποίες η ελπίδα να νικήσει κανείς έναν πολύ ισχυρότερο εχθρό αντλείται από την ακλόνητη πίστη στις πιθανότητές του, όσο ελάχιστες κι αν είναι.

Ο τραγικός χαρακτήρας αυτής της στιγμής, όπου ένας τσακισμένος άνθρωπος συνεχίζει να αψηφά τον αντίπαλό του, συμπυκνώνεται σε αυτό το βλέμμα και το ραβδί που πετάγεται σε μια τελευταία πράξη απελπισίας και οργής. Και εντείνεται ακόμη περισσότερο από τη χρήση αυτής της παντογνώστριας κάμερας, που κατευθύνεται από μακριά από έναν στρατό που προσπαθεί να εισχωρήσει σε κάθε γωνιά της Γάζας για να καταστρέψει κάθε ίχνος ζωής.

Αυτή η όψη της ισραηλινής στρατιωτικής και στρατηγικής παντοδυναμίας ενισχύει αυτό το αίσθημα. Φανταστείτε αν ένας άνθρωπος, ένας στρατιώτης που θα τύχαινε να βρίσκεται εκεί την ώρα των μαχών, είχε κινηματογραφήσει αυτή τη σκηνή. Η πρόσωπο με πρόσωπο συνάντησή του με τον Σινουάρ θα μας έδινε κάτι διαφορετικό, με μια διάσταση ανάληψης ρίσκου, σάρκας και αίματος, ανθρώπινης πραγματικότητας σε όλη της τη σκληρότητα. Καταγράφοντας αυτές τις εικόνες, το drone τους δίνει μια πιο αφηρημένη και τρομακτική διάσταση, σηματοδοτώντας τόσο την απουσία όσο και την πανταχού παρουσία του αντιπάλου.

Πέρα από τη φιγούρα του ήρωα, η εικόνα του θανάτου του Σινουάρ αντανακλά ολόκληρη τη σύγκρουση στη Γάζα: τη φρίκη αυτή που συντελείται στην ανελέητη συντριβή των πληθυσμών, τις σφαγές και την υποταγή των ατόμων στην πρωτοφανή κατασταλτική μηχανή. Ο κλασικός και συνάμα πρωτότυπος χαρακτήρας του βίντεο, η συμβολή του στη διαμόρφωση του συλλογικού φαντασιακού του αγώνα για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης και ο τρόπος με τον οποίο δημιουργεί στο μυαλό των ανθρώπων ένα σύνδρομο παρακολούθησης και παντογνωσίας, προκαλούν ίλιγγο.

Σύμφωνα με τον Grégoire Chamayou, συγγραφέα του βιβλίου Théorie du drone (2013), αυτό το αεροσκάφος χωρίς πιλότο, είτε προορίζεται για να σκοτώνει είτε για να κάνει αναγνωρίσεις, μεταμορφώνει τον πόλεμο: όχι μόνο τον καθιστά ασύμμετρο, αλλά και μονόπλευρο. Αυτή η δύναμή του να "παρακολουθεί διαρκώς τον εχθρό" και να τον σκοτώνει τον καθιστά "πολυ-όμματο" και επιτείνει ακόμη περισσότερο την άνιση φύση της μάχης μεταξύ Δαυίδ και Γολιάθ - των Παλαιστινίων εναντίον του ισραηλινού στρατού.

Σε αυτή τη σύγκρουση, περισσότερο από κάθε άλλη, η ριζική ανισορροπία στην έκθεση στο θάνατο επαναπροσδιορίζει την ίδια την έννοια της "διεξαγωγής πολέμου": ο πόλεμος "εκφυλίζεται σε σφαγή ή κυνήγι. Δεν πολεμάμε πλέον τον εχθρό, τον εξοντώνουμε όπως ρίχνουμε στα κουνέλια." Αυτά τα λόγια του Chamayou, που γράφτηκαν όταν ανέλυε τις αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις που διεξήγαγαν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, αντηχούν δυνατά μπροστά στις εικόνες του Σινουάρ, και γενικότερα σε αυτή την επιχείρηση συστηματικού κυνηγιού και δολοφονίας που διενεργεί το Ισραήλ στη Γάζα εδώ και πάνω από ένα χρόνο - όχι μόνο εναντίον μαχητών, αλλά κυρίως εναντίον αμάχων. Όλες οι παραβιάσεις που διαπράχθηκαν στη Γάζα από τις 7 Οκτωβρίου ενσαρκώνονται σε αυτό το βίντεο.

Πριν μπει στο ξεκοιλιασμένο σπίτι, το drone πετάει πάνω από μια εντελώς κατεστραμμένη περιοχή, δείχνοντας μία έκταση γεμάτη ερείπια. Περισσότερο από το 60% των κτιρίων στη Γάζα είναι γνωστό ότι έχουν καταστραφεί, με αποτέλεσμα πολλοί να μιλούν για "αστικοκτονία" για να περιγράψουν μια πραγματικότητα που δεν έχει ξανασυμβεί μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο: τη μετατροπή μιας πόλης σε σωρό από μπάζα και συντρίμμια. Ο ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για το δικαίωμα στην κατάλληλη στέγαση, Balakrishnan Rajagopal, έγραφε τον περασμένο Ιανουάριο:

"Αυτή η συντριβή της Γάζας ως τόπου διαγράφει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον πολλών Παλαιστινίων... Δεν είναι ίσως υπερβολή να πούμε ότι ένα μεγάλο μέρος της Γάζας έχει καταστεί ακατοίκητο."

Η ιστορία έχει δείξει ότι οι συνθήκες που περιβάλλουν το θάνατο επαναστατικών προσωπικοτήτων παίζουν συχνά κεντρικό ρόλο στην κατασκευή του μύθου τους. Ξεπερνούν το άτομο και γίνονται ακρογωνιαίος λίθος της συλλογικής ταυτότητας. Στην περίπτωση του Σινουάρ, αυτή η συμβολική στιγμή έχει ιδιαίτερη απήχηση σε μια Παλαιστίνη όπου η συντριβή κάθε αντίστασης στην ισραηλινή κατοχή παίρνει όλο και πιο αιματηρές μορφές.

Μπορεί να γίνει ένας παραλληλισμός με το θάνατο του Τσε Γκεβάρα. Οι αρχές της Βολιβίας είχαν σχεδιάσει τη φωτογραφία με το σώμα του να κείτεται με τα μάτια ανοιχτά για να αποδείξουν το θάνατό του και να επιβεβαιώσουν το τέλος της επαναστατικής του επιρροής. Ωστόσο, λόγω της παράξενης ομοιότητάς της με τις κλασικές αναπαραστάσεις του εσταυρωμένου Χριστού, είχε το αντίθετο αποτέλεσμα: ανύψωσε τον Τσε Γκεβάρα, και ως επαναστάτης μάρτυρας έγινε παγκόσμιο σύμβολο του αγώνα κατά της αδικίας.

Η εκτέλεση του Ιρακινού προέδρου Σαντάμ Χουσεΐν στις 30 Δεκεμβρίου 2006 είναι ένα άλλο παράδειγμα. Η εκτέλεσή του κατά τη διάρκεια της Eid al-Adha, της ιερής γιορτής θυσίας και λύτρωσης, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στον αραβικό κόσμο. Πολλοί είδαν στην απόφαση αυτή, που ελήφθη από τις ιρακινές αρχές και υποστηρίχθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες, μία σκόπιμη ταπείνωση και αποανθρωποποίηση. Η μετάδοση των εικόνων ερμηνεύτηκε ως μέσο υποταγής όχι μόνο του Σαντάμ Χουσεΐν αλλά και του ιρακινού λαού, σε μια προσπάθεια να αναδειχθούν στον αραβικό κόσμο η δύναμη των Ηνωμένων Πολιτειών και η συντριβή μιας άλλοτε παντοδύναμης προσωπικότητας. Αντί όμως να υποτάξει τον πληθυσμό, ενέτεινε ένα ορισμένο εκδικητικό πνεύμα. Παρά το γεγονός ότι ήταν εξαιρετικά αμφιλεγόμενη λόγω των εγκλημάτων που διέπραξε, η μορφή του Σαντάμ Χουσεΐν έχει επανεπενδυθεί με μια ισχυρή συμβολική φόρτιση και έχει γίνει για ορισμένους το σύμβολο του μάρτυρα απέναντι στον κατακτητή.

Έτσι, η σκηνοθεσία του θανάτου προσωπικοτήτων όπως ο Σινουάρ, ο Γκεβάρα και ο Χουσεΐν από τους "νικητές" που προσπαθούν να επιβάλουν μια ηγεμονική αφήγηση ξεφεύγει συχνά από τον έλεγχό τους. Λειτουργούν ως καταλύτες της συλλογικής μνήμης, οι οποίοι μπορούν να αναζωογονήσουν τα ιδανικά αυτών των αγωνιστικών ή ηρωικών μορφών.

Στην περίπτωση του Σινουάρ, το μαρτυρικό του σώμα έχει αρχίσει να γίνεται επαναστατικός μύθος. Οι εικόνες που κατέγραψε το ισραηλινό drone υποδηλώνουν μία πανταχού παρούσα τεχνολογία και μία απανθρωπιά του σύγχρονου πολέμου, όπου η εξουσία πάνω στη ζωή και στο θάνατο ασκείται χωρίς ανθρώπινη επαφή. Αυτή η αναπαράσταση της απόμακρης και αδυσώπητης βίας εντείνει την αίσθηση της τραγωδίας και ενισχύει επίσης την απεικόνιση του ηγέτη της Χαμάς ως εμβληματικού ήρωα που αψηφά μέχρι τέλους τους εχθρούς του, ακόμη και κάτω από το απάνθρωπο μάτι του drone.

Πολλές εικόνες κυκλοφορούν σήμερα και ανώνυμοι άνθρωποι που ταυτίζονται με τη μορφή του αντιστασιακού αναπαριστούν την ύστατη σκηνή του Σινουάρ - γίνεται μια στιγμή αναζωπήρωσης του φαντασιακού. Ωστόσο, έτσι παραβλέπεται η πιο προβληματική πτυχή της διαδρομής του ηγέτη της Χαμάς. Πράγματι, Παλαιστίνιοι από τη Γάζα, είτε βρίσκονται στον κατεστραμμένο θύλακα είτε γράφουν από το εξωτερικό, αμφισβητούν αυτή την αποθέωση - ειδικότερα, επισημαίνουν τον ρόλο του στην 7η Οκτωβρίου, τον οποίο πολλοί θεωρούν ως μια παράτολμη απόφαση χωρίς στρατηγική, που οδήγησε μόνο στον αφανισμό της Γάζας.

Ωστόσο, η εξύμνηση αυτού του προσώπου τείνει να σχετικοποιεί ή και να καλύπτει τις πολλές φωνές που αναζητούν μια άλλη λύση για τον τερματισμό των σφαγών. Η μοίρα της Χαμάς παίχτηκε πάνω σε πολιτικές και στρατηγικές αποφάσεις που συναρτώνται από την κυριαρχία μιας κατοχικής δύναμης που όλο και περισσότερο διατρανώνει την επιθυμία της να εξαλείψει την παλαιστινιακή παρουσία στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη. Και υπάρχει ο φόβος η μεγαλοποίηση του ηρωισμού να την απομακρύνει από τον ρεαλισμό που είναι απαραίτητος για μια ορθολογική αναθεώρηση θέσεων και επιλογών. Η υπερβολική εξύμνηση της "αντίστασης" και του "μάρτυρα" μπορεί να φέρει ένα διαστροφικό αποτέλεσμα: να σπρώξει τα πλήθη προς θυσιαστική πυρά που θα κάνει ακόμη πιο δύσκολο να δοθεί ένα τέλος στη σφαγή. Ενώ τίποτα δεν φαίνεται να σταματά την ισραηλινή γενοκτονική μηχανή, η οποία εξακολουθεί να απολαμβάνει την υποστήριξη και τον εξοπλισμό των μεγάλων δυτικών δυνάμεων, οι Παλαιστίνιοι μοιάζουν καταδικασμένοι σε ατελείωτες θυσίες, σε ένα μαρτυρολόγιο που τους εγκλωβίζει και εμποδίζει κάθε ορθολογική θεώρηση της κατάστασης.

Έτσι, αυτή η σκηνή που καταγράφηκε από ένα drone είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια καταγραφή ντοκουμέντου: ενισχύει τη συμβολική δύναμη του θανάτου του Σινουάρ, ενώ καταδεικνύει τη συντριπτική ανισορροπία των δυνάμεων. Πέρα από τον στρατιωτικό του ρόλο, το drone γίνεται όργανο εξουσίας επηρεάζοντας τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτός, βιώνεται και αφηγείται ο πόλεμος. Παρέχει μια φυσική απόσταση στον επιτιθέμενο που διαλύει την ανθρωπιά της σύγκρουσης και η συμβολική ανθεκτικότητα παίρνει τη θέση της φυσικής μάχης.
 

Facebook Twitter