Πόσο «ξένοι» μπορεί να λογίζονται, αλήθεια, άνθρωποι οι οποίοι γεννήθηκαν, έκλαψαν, ερωτεύτηκαν, σπούδασαν, αλήτεψαν και πρόκοψαν σε μια χώρα διαφορετική από αυτή των γονιών τους; Που τα ελληνικά τους είναι εξίσου καλά ή και καλύτερα από εκείνα των «βέρων» Ελλήνων, που η χώρα της μακρινής τους καταγωγής τούς είναι πιθανόν ακόμα πιο ξένη απ’ ό,τι ήταν αυτή εδώ για τους δικούς τους όταν πρωτοήρθαν ως πρόσφυγες ή οικονομικοί μετανάστες;
Κι όμως, αφενός η πολιτεία έχει προσπαθήσει αρκετά «φιλότιμα» σχεδόν όλα αυτά τα χρόνια να τους δυσκολέψει όσο γίνεται τη ζωή –ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι ο νέος μεταναστευτικός κώδικας, ο οποίος, σύμφωνα με καταγγελία δεκαέξι οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στο πεδίο, αφήνει «ξεκρέμαστους» τόσο τους μετανάστες β’ γενιάς όσο και τους ασυνόδευτους ανήλικους, με την κυβέρνηση να λέει τώρα ότι θα επανεξετάσει κάποιες διατάξεις–, αφετέρου μια όχι αμελητέα κατηγορία συμπατριωτών μας θεωρεί τους ανθρώπους αυτούς από λιγότερο έως καθόλου Έλληνες, ανάλογα βέβαια και με την καταγωγή, τη θρησκεία, την κοινωνική θέση, το χρώμα του δέρματός τους και τις εκάστοτε ιστορικές συγκυρίες.
Τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, για παράδειγμα, οι Αλβανοί, οι οποίοι αποτελούσαν –κι ακόμα αποτελούν– τη μεγαλύτερη μεταναστευτική κοινότητα της χώρας και το κατεξοχήν εργατικό της δυναμικό, ήταν ταυτόχρονα εκείνοι που βίωναν τον πιο ακραίο ρατσισμό: από δαιμονοποιήσεις, λογής διακρίσεις και εγκληματικές επιθέσεις, μέχρι που θεωρούνταν και υπεύθυνοι για όλες μας σχεδόν τις κακοδαιμονίες, από την εγκληματικότητα μέχρι τις... αποτυχίες της εθνικής μας ομάδας ποδοσφαίρου. Κόντρα, όμως, σε όλα τα εμπόδια και τις αντιξοότητες, οι Αλβανοί εντάχθηκαν στην κοινωνία και αφομοιώθηκαν σε εντυπωσιακό βαθμό, ακόμα και σε βάρος της εθνικής τους κουλτούρας και ταυτότητας – πλέον το «απόλυτο κακό» είναι οι μουσουλμάνοι μετανάστες, οι φτωχοί και οι κυνηγημένοι φυσικά, όχι τίποτα Σαουδάραβες πρίγκιπες, ενώ οι Πακιστανοί και οι Αφγανοί είναι από τους πλέον στοχοποιημένους.
Ο κόσμος στην Ελλάδα έχει, νομίζω, συνειδητοποιήσει ότι ο μετανάστης δεν είναι απέναντί του αλλά δίπλα του στον καθημερινό αγώνα για μια καλύτερη ζωή. Σε θεσμικό επίπεδο, ωστόσο, τα πράγματα διαφέρουν. ― Ελσόν Ζγκούρη
Στο πλαίσιο οργανώσεων όπως το Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών και η Generation 2.0, άνθρωποι διαφορετικής καταγωγής που είτε γεννήθηκαν είτε μεγάλωσαν στην Ελλάδα συνεργάζονται για να προωθήσουν την ισότιμη συμμετοχή σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία μέσω της ενδυνάμωσης των κοινοτήτων, υπερασπιζόμενοι τα ανθρώπινα δικαιώματα και καταπολεμώντας τον ρατσισμό, την ξενοφοβία και τις διακρίσεις. Παράλληλα, νέα παιδιά που ανήκουν στη δεύτερη γενιά προσπαθούν να αρθρώσουν έναν λόγο που να περιλαμβάνει τόσο τη μεταναστευτική εμπειρία των οικείων τους όσο και τη δική τους αναφορικά με μια πατρίδα που συχνά συμπεριφέρεται περισσότερο ως «κακιά μητριά» παρά ως στοργική μητέρα. Έναν λόγο βιωματικό, υπαρξιακό, πολιτικό, όπως εκφράζεται στα αντιρατσιστικά φεστιβάλ και σε άλλες ανάλογες εκδηλώσεις ή σε πρωτοβουλίες όπως το Αρχείο Αλβανικής Μετανάστευσης των ΑΣΚΙ· άλλοτε πάλι εκφράζεται με πρόζα, λέξεις, στίχους, νότες.
Στη μουσική –αν οι ποπ διασημότητες της πρώτης γενιάς, Ελένη Φουρέιρα και Τάμτα, «έκρυβαν» λίγο-πολύ τη μεταναστευτική τους καταγωγή, οι νεότεροι καλλιτέχνες της ποπ (όπως η «διγενής» Μαρίνα Σάττι) και ιδίως της χιπ-χοπ και της τραπ σκηνής, όπως οι Sin Boy, Light, Kareem, Toquel, Yinka, Νέγρος του Μοριά κ.ά., δεν έχουν κανένα θέμα να τη διατρανώνουν–, στη σκηνοθεσία (Ένκε Φεζολάρι στο θέατρο, Σιαμάκ Ετεμάντι, Νεριτάν Ζιντζιρία στο σινεμά), στην υποκριτική (Νίκος Γκέλια, Κώστας Νίκουλι, Κρις Ραντάνοφ, Ρομάνα Λόμπατς) κι ακόμη περισσότερο στη λογοτεχνία και στην ποίηση οι μετανάστες τόσο της πρώτης (όπως οι αλβανικής καταγωγής Γκαζμέντ Καπλάνι, Έρβιν Σέχου, Φατός Ρόζα, ο Κούρδος Τζεμίλ Τουράν και η Κουρδοϊρανή Χίβα Παναχί, με τους δύο τελευταίους να έχουν λάβει πολιτικό άσυλο) όσο και της δεύτερης γενιάς, καθώς και του «δεύτερου κύματος» –οι αλβανικής καταγωγής Χρήστος Αρμάντο Γκέζος, Ελσόν Ζγκούρη και Νικόλας Σάπο, ο Αφγανός Ρεζά Γκολαμί και άλλοι– κάνουν πια αισθητή την παρουσία τους στις τέχνες και τα γράμματα, είτε γράφοντας στα ελληνικά είτε εμπνεόμενοι από την ελληνική τους εμπειρία, όπως ο Σύρος Νούρι Αλ Τζαράχ και η νεαρή Αφγανή Παρβάνα Αμίρι, αμφότεροι μετανάστες «εξ ανάγκης», καθότι πρόσφυγες.
Ενδιαφέρον εξάλλου παρουσιάζει η «αφύπνιση» μεταναστευτικών κοινοτήτων, όπως η αλβανική, που, παρότι πολυδιασπασμένη, επιχειρεί τα τελευταία χρόνια να ξαναβρεί την ιδιαίτερη ταυτότητα και την αυτοσυνείδησή της σε πείσμα της σιωπής, της λήθης και της ενοχικής απαξίωσης που και η ίδια καλλιέργησε σε μεγάλο βαθμό ως αυτοάμυνα τα δύσκολα χρόνια: «Οι σύγχρονοι πρόσφυγες βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με αυτή που βρεθήκαμε κι εμείς όταν για πρώτη φορά περάσαμε τα σύνορα... Σήμερα τα κράτη της Ευρώπης, μαζί και η Ελλάδα, δαπανούν υπέρογκα ποσά για να εμποδίσουν τους ανθρώπους που προσπαθούν να γλιτώσουν από σφαγές και πολέμους να διασχίσουν τα σύνορα. Χτίζουν τείχη και στρατόπεδα συγκέντρωσης για να στερήσουν από τους πρόσφυγες τα δικαιώματα τα οποία υποτίθεται ότι τους έχουν εγγυηθεί οι παγκόσμιοι οργανισμοί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υποβάλλοντάς τους σε απάνθρωπες συνθήκες που συνιστούν προσβολή της ανθρώπινης υπόστασης. Εμείς, οι Αλβανοί μετανάστες, δηλώνουμε ότι θα σταθούμε με αποφασιστικότητα στο πλευρό των προσφύγων και θα αγωνιστούμε μαζί τους για τα δικαιώματά τους, για τα δικαιώματα που είναι κοινά γι’ αυτούς και για εμάς. Ταυτόχρονα, αγωνιζόμαστε ενάντια σε κάθε είδους διάκριση και καταπίεση που υφίστανται άνθρωποι στη βάση της εθνότητας και της εθνικής τους καταγωγής, της θρησκείας τους, του χρώματός τους, του φύλου τους και του σεξουαλικού τους προσανατολισμού», διαβάζουμε σε ανακοίνωση της Πρωτοβουλίας Αλβανών Μεταναστών και Αλληλέγγυων.
«Σε ό,τι αφορά τη γλώσσα, τα πρώτα δέκα χρόνια οι Αλβανοί είχαν πέσει σε γλωσσική “αμνησία”. Στη συνέχεια μπαίνει στη ζωή μας το διαδίκτυο, η δορυφορική τηλεόραση και οι αλβανικές εφημερίδες από τις αρχές του 2000, παράγοντες που έκαναν εφικτή την επαναφορά της χρήσης της γλώσσας στην ιδιωτική και στη δημόσια σφαίρα – αλλά και νωρίτερα είχαν αρχίσει από εθελοντές Αλβανούς μετανάστες/εκπαιδευτές μαθήματα εκμάθησης και διαφύλαξης της μητρικής γλώσσας. Οι Αλβανοί, πολυάριθμοι και διαχυμένοι σε όλη την ελληνική επικράτεια, αδυνατούσαν να συγκροτήσουν μια μεγάλη και ενιαία κοινότητα με μια βασική εκπροσώπηση ή, για την ακρίβεια, απέφευγαν μια τέτοια προσπάθεια επειδή κάτι τέτοιο θα τους επανάφερε στην πρότερη κατάσταση ζωής, δηλαδή στην πριν από την “πτώση” Αλβανία, όταν το υποκείμενο εγκαλούνταν και υποτασσόταν στην τότε κομματική ιδεολογία, στο κεντρικό υποκείμενο – με αλτουσεριανούς όρους.
Έτσι, επιδίωκαν να έρθουν σε ρήξη με τη λογική της ομοιογένειας του συλλογικού υποκειμένου, του συλλογικού εκπροσώπου όλων των Αλβανών στην Ελλάδα… Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις συνεργάστηκαν μεταξύ τους: στη δολοφονία του S. Shelniku τον Δεκέμβριο του 2001, όπου σημειώθηκε μαζική συμμετοχή, και το 2003 με το Σωματείο Αλβανών Οικοδόμων για τη διαδικασία της νομιμοποίησης, οπότε και συσπειρώθηκαν χιλιάδες μετανάστες/μετανάστριες… Δεν θα πρέπει όμως να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι στο εσωτερικό του αναδεικνύονται “παράγοντες” και “επαγγελματίες πρόεδροι”», έγραφε πρόσφατα στην «Εφημερίδα των Συντακτών» ο Έρβιν Σέχου, υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αιγαίου και συγγραφέας του βιβλίου «Οι απρόσκλητοι φιλοξενούμενοι: Αυτοεθνογραφικές-ιστορικές σημειώσεις για τα τριάντα χρόνια της αλβανικής μετανάστευσης στην Ελλάδα» (εκδόσεις Ισνάφι 2021).
Ιδού, όμως, η δική τους σκοπιά μέσα από τα λόγια και τα γραπτά κάποιων εξ αυτών:
Γκαζμέντ Καπλάνι
Συγγραφέας, διδάκτορας Ιστορίας και Πολιτικής Επιστήμης: «Οι Έλληνες και οι Αλβανοί είναι πρώτα ξαδέλφια που τους έμαθαν να μη χωνεύονται μεταξύ τους»
«Μετανάστης σημαίνει πολλά πράγματα. Αλλά προπαντός δουλειά. Στην ξενιτιά δεν πας για να κάνεις τον μάγκα αλλά για να μαζέψεις φράγκα. Θα κάνεις τα πάντα για να το πετύχεις. Θα κάνεις δυο και τρεις δουλειές τη μέρα, ανασφάλιστος, θα ρίξεις το μεροκάματο των ντόπιων, θα γίνεις απεργοσπάστης, αν χρειαστεί θα πουλάς κακομοιριά για να αγγίξεις την καρδιά των εργοδοτών, μέχρι να καταλάβεις ότι πολλοί λίγοι τη διαθέτουν, θα στήνεσαι από τα χαράματα στην πλατεία Ομονοίας, σαν βρόμικο άγαλμα που ξέχασαν να το πλύνουν τα συνεργεία του δήμου. Θα κατοικείς σε τρώγλες, δέκα, δεκαπέντε, είκοσι άτομα μαζί, καταργώντας τη διαφορά ανάμεσα στην κατοικία και το γουρουνοστάσιο. Θα τρως ψωμί και αλάτι, θα τρως σκέτο ψωμί. Θα σε πιάνει ο ύπνος πάντα στο λεωφορείο από την εξάντληση και την αϋπνία. Θα μυρίζεις ιδρώτα σε ακτίνα ενός χιλιομέτρου, γιατί δεν θα έχεις χρόνο να πλυθείς αλλά και γιατί δεν θα θέλεις να κάνεις το ντους για να μην πληρώνεις ρεύμα. Ο πιο διάσημος τσιγκούνης, σε σύγκριση με σένα, θα μοιάζει κουβαρντάς. Θα μετράς τα χρήματά σου όπως μετρά ο αναιμικός τις σταγόνες αίματος. Δεν θα ξοδεύεις τίποτα, δεν θα αγοράζεις τίποτα, θα ζεις με τα ελάχιστα των ελαχίστων, θα χορταίνεις μόνο μετρώντας τα χρήματα και ακούγοντας πως για σένα υπάρχει και άλλη δουλειά, και άλλη, και άλλη. Και ξαφνικά, χωρίς να το καταλάβεις, θα νιώσεις πως οι δυνάμεις σου λιγοστεύουν, θα νιώσεις να σε χτυπά η αρθρίτιδα, θα αισθανθείς ύποπτους πόνους στα νεφρά, στην πλάτη, στην καρδιά. Θα είσαι τυχερός εάν προλάβεις την εγχείρηση. Πολλοί άλλοι δεν πρόλαβαν. Έφυγαν πάνω στη δουλειά, τους πλάκωσε κάποιος τοίχος, γιατί οι εργοδότες δεν πληρώνουν για μέτρα ασφαλείας. Γιατί, καθώς είναι γνωστό, ο μετανάστης πεθαίνει αθόρυβα, σαν τη μύγα…» (απόσπασμα από το Μικρό ημερολόγιο συνόρων, το πρώτο βιβλίο που αποτύπωσε λογοτεχνικά τη σύγχρονη μεταναστευτική εμπειρία στην Ελλάδα – τελευταία έκδοση από το Επίκεντρο, το 2018).
Χρήστος Αρμάντο Γκέζος
Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα 2021: «Με απασχολεί το πώς το παρελθόν στοιχειώνει τον άνθρωπο»
«Η Αλβανία για μισό αιώνα βρισκόταν σε άλλη διάσταση... Σαράντα χρόνια την κυβερνούσε ο Ενβέρ Χότζα, ένας μορφωμένος μα και σκληρός κομμουνιστής ηγέτης… Περίπου 170.000 τσιμεντένια πολυβολεία χτίστηκαν σε όλη τη χώρα, που δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ. Περίπου 15.000 άνθρωποι εκτελέστηκαν για πολιτικούς λόγους... Λόγω του καθεστώτος του Ενβέρ Χότζα, η οικογένειά μου είχε ζήσει σε μια τελείως διαφορετική εποχή από ό,τι εγώ. Το πολιτιστικό χάσμα που μας χώριζε κατέληγε σε ψυχολογικό και επικοινωνιακό σοκ...» (από το μυθιστόρημα Χάθηκε βελόνι, εκδόσεις Μεταίχμιο, 2021). «Η Ελλάδα έχει κάποια βαθιά ριζωμένα προβλήματα που θέλουν γενιές για να αλλάξουν, δεν αλλάζουν ούτε σε μια τετραετία, ούτε σε δύο, ούτε με ένα ή δύο κόμματα, είναι συνυφασμένα και με τον κόσμο και με τους πολιτικούς, τους θεσμούς, τις δομές, όλα τα συστήματα που λειτουργούν και συνέχουν την κοινωνία. Είναι αποκαρδιωτικό, ειδικά για έναν νέο άνθρωπο, να ξέρει ότι σκοτώνεται να σπουδάσει εδώ, να ζήσει, ίσως να κάνει παιδιά κάποια μέρα, αν το θέλει, για να ζήσουν κι αυτά σε μια τέτοια χώρα. Είναι βαθιά πολιτικό, για μένα, το πρόβλημα της Ελλάδας, υπάρχει μεγάλη διαφθορά, μεγάλη διαπλοκή, και από κει ξεπηδούν, σαν τη Λερναία Ύδρα, δεκάδες προβλήματα. Από κει και πέρα, ό,τι μπορεί να κάνει ο καθένας καλύτερο ας το κάνει. Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε και να απολαμβάνουμε και στον κόσμο υπάρχει γενικά μια τάση προόδου. Λόγω της αθρόας γνώσης που υπάρχει, ο κόσμος ενημερώνεται για το καθετί πλέον, ξέρει πάρα πολλά πράγματα, ξέρει για την οικολογία, τι συνέπειες έχει κάθε του πράξη. Λόγω της τεχνολογίας θα υπάρχει δυνατότητα πολύ μεγάλη τα επόμενα χρόνια, αλλά υπάρχει πάντα ο κίνδυνος κάποιας “στραβής”, μιας κρίσης μεγάλης, είτε οικονομικής είτε κλιματικής. Σε έναν βαθμό, όμως, είμαι αισιόδοξος για τη μεγάλη εικόνα του αιώνα που έρχεται. Η κλιματική αλλαγή και η εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης είναι οι δυο μεγάλες προκλήσεις του αιώνα μας. Θα ζήσουμε τεράστια διλήμματα ως ανθρώπινο είδος» (απόσπασμα από συνέντευξή του στη LiFO).
Ελσόν Ζγκούρη
Μηχανικός διασφάλισης ποιότητας, συγγραφέας: «Δεν θέλω πια να απολογούμαι για το ξενικό μου όνομα»
«Πολλά παιδιά μεταναστών, από την Αλβανία κυρίως, χρησιμοποιώντας το ελληνικό τους όνομα έκρυβαν την καταγωγή τους, όλα αυτά στην Ελλάδα των δεκαετιών του 1990 και του 2000. Η αποκάλυψη της καταγωγής είχε συνήθως συνέπειες. Από τα μικρότερα παιδιά που δεν θα γίνονταν αποδεκτά σε μια παρέα έως τους εφήβους που θα δέχονταν την απόρριψη χωρίς δεύτερη σκέψη σε περιπτώσεις φλερτ. Κίνδυνος απόρριψης, επίσης, σε δουλειές που “δεν ταίριαζαν σε αλβανάκια”» (απόσπασμα από το βιβλίο Όλες οι γάτες είναι όμορφες, εκδόσεις Παράξενες Μέρες 2020). «Ως παιδί, θυμάμαι ότι αυτό που με πλήγωνε περισσότερο ήταν που όταν τσακωνόμουν με κάποιο άλλο παιδί πολύ συχνά στο τέλος της “μάχης” μού πετούσαν ένα “άντε ρε, Αλβανέ”. Με εξόργιζε αυτό διότι συνειδητοποιούσα πόσο μεγάλη βρισιά θεωρούσαν οι συνομήλικοί μου την καταγωγή μου. Αυτό που με έφτιαξε είναι που πολλές φορές δεν χρειάστηκε να υπερασπιστώ τον εαυτό μου, το έκαναν για μένα τα φιλαράκια μου. Εκεί είναι που σκέφτεσαι ότι δεν είσαι μόνος, ότι έχεις συμμάχους κι έτσι προχωράς με περισσότερη αισιοδοξία. Από πολύ μικρός αναρωτιόμουν τι θα ήμουν στην Ελλάδα χωρίς την ταμπέλα, τη ρετσινιά, αν θέλεις, του Αλβανού. Κουβαλάς μια συλλογική ενοχή που σε τσακίζει λίγο-λίγο και κάπου λες “φτάνει, ρε, τώρα θα ακούσετε κι εμένα, ακούστε κι εμάς, τη γενιά μου, που της φορτώσατε τόσα και συνεχίζετε να της φορτώνετε”. Δεν θέλω πια να “απολογούμαι” κάθε φορά που συστήνομαι κάπου για το ξενικό μου όνομα. Είμαι ένας από εσάς, με τη διαφορετικότητά μου και τις ομοιότητές μου. Όσον αφορά το μεταναστευτικό, έχουν βελτιωθεί αρκετά τα πράγματα, γίνονται αργά αλλά σταθερά βήματα για την ένταξη και την αποδοχή των μεταναστών. Το τοπίο αλλάζει, “με χαιρετάν σε γλώσσες που δεν ξέρω και μ’ αρέσει”, όπως λέει ο ΛΕΞ! Ο κόσμος στην Ελλάδα έχει, νομίζω, συνειδητοποιήσει ότι ο μετανάστης δεν είναι απέναντί του αλλά δίπλα του στον καθημερινό αγώνα για μια καλύτερη ζωή. Σε θεσμικό επίπεδο, ωστόσο, τα πράγματα διαφέρουν. Μια απόδειξη είναι η τοποθέτηση του ξενοφοβικού Μάκη Βορίδη στο υπουργείο Εσωτερικών. Η απόκτηση άδειας διαμονής, η ανανέωσή της, η πολιτογράφηση, δυσκόλεψαν πολύ για νέους και παλιούς μετανάστες. Είναι ξεκάθαρο το μήνυμα: “Θα σας κάνουμε τη ζωή δύσκολη”» (από συνέντευξή του στη LiFO).
Φατός Ρόζα
Συγγραφέας, μάστορας: «Η λέξη “Αλβανός” ήταν βρισιά μέχρι και το 2000»
«Έχουμε ζήσει τον ρατσισμό όσο καμία άλλη κοινότητα μεταναστών. Παρ’ όλα αυτά, ξεχαστήκαμε γρήγορα λόγω των πολιτικών εξελίξεων στη Μέση Ανατολή... κανένας τώρα δεν ασχολείται με τον Αλβανό. Τώρα ο Αλβανός θεωρείται ντόπιος. Ακόμα και οι φασίστες τον έχουν δεχτεί... Πάση θυσία, μη μας φάνε οι μαύροι... Μου το έλεγε παλιά η κυρία Τασία που της χρωστάω τη ζωή μου: “Αγόρι μου, μη στενοχωριέσαι. Πριν να έρθετε εσείς, τα έβαζαν με τους Φιλιππινέζους. Ήρθατε εσείς, τους ξεχάσαν αυτούς. Θα έρθουν άλλοι, θα σας ξεχάσουν κι εσάς... Όταν πρωτοήρθαμε, απ’ τη μια ήταν καλό γιατί εμείς κάναμε τις δουλειές που δεν έκαναν οι Έλληνες, και απ’ την άλλη ήταν κι αυτοί που παραπονιόντουσαν πως ρίχναμε τα μεροκάματα... Ο Έλληνας προτιμούσε τον Αλβανό γιατί έπαιρνε μικρότερο μεροκάματο. Όταν όμως τον έβλεπε να του παίρνει τη δουλειά, έβριζε… Εκείνο όμως που μου κάνει πάνω απ’ όλα εντύπωση είναι που βλέπω μετανάστες να μιλάνε ενάντια σε άλλους μετανάστες... Ο Αλβανός μετανάστης θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο από τον Πακιστανό, τον Αφρικανό, τον Μπαγκλαντεσιανό... είναι τρομακτικό να ακούς τον Αλβανό να λέει “δεν θέλουμε ξένους στην Ελλάδα”... Τα μέσα ενημέρωσης και η πολιτική που ακολούθησαν οι κυβερνήσεις τόσα χρόνια βοήθησαν (επίσης) πολύ ώστε να μη συνυπάρξουν οι μετανάστες» (αποσπάσματα από το πρώτο του βιβλίο Εγώ, ο «λαθρομετανάστης», εκδ. Ελεύθερος Τύπος, 2017).
Ρεζά Γκολαμί
Συγγραφέας, πρώην πρόεδρος της αφγανικής κοινότητας: «Αυτός ο ουρανός δεν μας δίνει οξυγόνο, αντιθέτως, μας το παίρνει»
«Βρίσκομαι καταδικασμένος κάτω από έναν ουρανό όπου αντί για τον ήλιο να λάμπει, τη βροχή να κάνει τα λουλούδια να ανθίζουν, τη μυρωδιά τους να μας δίνει ζωή και οξυγόνο, το άρωμά τους να μας ταξιδεύει, για κάποιο λόγο δεν είναι ο συνηθισμένος ουρανός. Αυτός ο ουρανός δεν μας δίνει οξυγόνο, αντιθέτως, μας τον παίρνει. Στα τέλη του 1992 η δική μας ιστορία γύρισε σελίδα και ο τίτλος αυτής είναι “Πόλεμος”: γνωστός ως εμφύλιος πόλεμος», γράφει κάπου στις Χαμένες Ταυτότητες (εκδόσεις Τόπος, 2021). «Ναι, υπήρξε μια περίοδος που είχα φοβηθεί. Το 2010 και το ’11, με την άνοδο της Χρυσής Αυγής, οι επιθέσεις ήταν καθημερινές. Στον Άγιο Παντελεήμονα, όπου ήταν κυρίως οι Αφγανοί, γινόντουσαν καθημερινά μαχαιρώματα. Όλο αυτό το βίωνα, το έβλεπα μπροστά μου. Ως Αφγανοί είχαμε βγάλει έναν χάρτη με τις περιοχές όπου δεν έπρεπε να κυκλοφορούμε μετά τις οκτώ το βράδυ, υπήρχε τεράστιος κίνδυνος, αλλά ο φόβος δεν με εμπόδισε να κάνω πράγματα. Σήμερα δεν έχει αλλάξει τίποτα σχεδόν όσον αφορά την ταυτότητα. Είτε πρόσφυγας είτε Έλληνας, η αντιμετώπιση είναι η ίδια, παρόλο που στα χαρτιά έχω περισσότερα δικαιώματα. Στον δημόσιο χώρο υπάρχει αυτό το κενό: ότι δεν είσαι Έλληνας, έγινες Έλληνας. Αυτό το έζησα πρόσφατα πηγαίνοντας στον δήμο Αθηναίων, όπου ρώτησε ένας υπάλληλος “είσαι Έλληνας;” και του απάντησαν οι άλλοι “όχι, δεν είναι Έλληνας, έγινε Έλληνας”. Πέρα από όλα αυτά, όμως, είμαι αισιόδοξος και αισθάνομαι και υποχρέωση απέναντι στους ανθρώπους που δεν έχουν φωνή, που αντιστέκονται στην αδικία, στον διωγμό, σε όλο αυτό που συμβαίνει, στους ανθρώπους που αναγκάζονται να φύγουν απ’ τη χώρα τους, να συνεχίσω να προσπαθώ να αλλάξει έστω και λίγο η κατάσταση. Και το λίγο είναι κέρδος», έχει πει σε συνέντευξή του στη LiFO.
Νούρι αλ Τζαράχ
Ποιητής-συγγραφέας: «Το χώμα δεν έχει μνήμη, παρά μόνο τη σιωπή»
«Σύροι εξαντλημένοι, εσείς που τρέμετε από το κρύο στις ακτές. Εσείς που περιπλανιέστε, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης. Μη γεμίζετε τις τσέπες σας με το χώμα των νεκρών. Εγκαταλείψτε ετούτη τη γη, για να ζήσετε. Πεθάνετε μεταφορικά, όχι αληθινά... Αφήστε τη γλώσσα να σας θάψει στις περιγραφές και τα επίθετα. Μην ξεψυχάτε και μη θάβεστε στο χώμα. Το χώμα δεν έχει μνήμη, παρά μόνο τη σιωπή. Ταξιδέψτε με τις βάρκες προς κάθε κατεύθυνση και κερδίστε τον ορυμαγδό, την οχλαγωγία της ψυχής σας. Μετά την καταιγίδα και τη συντριβή, σηκωθείτε επάνω. Εγερθείτε, σε κάθε γλώσσα, σε κάθε βιβλίο, σε κάθε εποχή, και σε κάθε φαντασία. Εξυψωθείτε παντού και λάμψετε, όπως η αστραπή ανάμεσα στα δέντρα» («Η προειδοποίηση / Το κάλεσμα της Σαπφούς» από το βιβλίο Μια βάρκα για τη Λέσβο και άλλα ποιήματα, εκδ. ΑΩ 2019, μτφρ. Πέρσας Κουμούτση).
Χίβα Παναχί
Υποψήφια διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, ποιήτρια: «Ο πρόσφυγας, ο μετανάστης, μοιάζει κάπως με τον Προμηθέα Δεσμώτη. Η άδεια παραμονής είναι ο αετός που του τρώει καθημερινά το συκώτι...»
«Φωλιά»
από την ενότητα της Τριλογίας «Κόκκινη Πέτρα»
«Σ’ αυτήν τη φωλιά που εγκαταλείπω
Που στον άνεμό της έγραφα βροχή
Στο βουνό της νόηση και υπομονή
Σ’ αυτήν τη φωλιά ζούσε μαζί μου ο Προμηθέας
Ακέραιος άλλα παν ευαίσθητος
Πόσες νύχτες περάσαμε μαζί στη βροχή;
Πόσες ψύχρες που ήρθαν από θερμά πρόσωπα;
Όμως ως Δεσμώτες κανένα παράπονο
Σ’ αυτήν τη φωλιά που εγκαταλείπω
Σφιχτοδεμένη σάρκα των ονείρων μου
Και βλέπω να με ακολουθούν».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
