Μεσόγειος. η γειτονιά μας
Η λυτρωτική κλοτσιά της Μάλακ
Σύμβολο της λιβανέζικης εξέγερσης
Dans le mille du mâl(e)
(Πετυχαίνοντας διάνα το κακό και το αρσενικό)
Με την κλοτσιά της, η Malak Alaywe Herz έγινε ένα δυνατό σύμβολο του λιβανέζικου ξεσηκωμού. Διακριτική και εξεγερμένη, η νεαρή γυναίκα αποφεύγει τα φώτα της δημοσιότητας και προτιμάει το εμείς από το εγώ.
Marwan CHAHINE
L' Orient le Jour, 24 Οκτωβρίου 2019
*
Είναι μια λεπτή νεαρή γυναίκα με γλυκό βλέμμα παρά τους μαύρους κύκλους. Στο τέλος κάθε φράσης, σαν σημείο στίξης, σου χαρίζει ένα πλατύ και ντροπαλό χαμόγελο. 'Εχει βραχνή φωνή κι ένα τεράστιο αιμάτωμα στην δεξιά της γάμπα, και όταν κυλούν δάκρυα, συγκίνησης ή κόπωσης, πάνω στα μάγουλά της, δεν προσπαθεί να τα κρύψει. Τα φαινόμενα όμως απατούν και θα ήταν λάθος να την θεωρήσουμε ένα μικρό εύθραυστο ον. Η Malak Alaywe Herz είναι σίγουρα ευσυγκίνητη, αλλά είναι δυνατή, πολύ δυνατή. Τη νύχτα της Πέμπτης προς Παρασκευή, αυτή ήταν που έριξε τη διάσημη κλοτσιά η οποία έγινε το σύμβολο μιας ολόκληρης επανάστασης. Η Μάλακ πέτυχε διάνα. Και στον αρσενικό και στο κακό. Γιατί μαζί με τους όρχεις του δύστυχου μπόντυγκαρντ, έκανε κι ένα ολόκληρο ολιγαρχικό και διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα, άδικο και πατριαρχικό, να κλυδωνίζεται.
Η όλη σκηνή είναι μπερδεμένη και ταυτόχρονα ξεκάθαρη: μέσα στη νύχτα, πλήθος κόσμου έχει συγκεντρωθεί μπροστά σε ένα επίσημο κτίριο· ένας άνδρας που μοιάζει με σωματοφύλακα, με μαύρο tee-shirt κι ένα Καλάσνικοφ στο χέρι, ορμάει πάνω σε μια νεαρή γυναίκα με σαλοπέτα, η οποία στην προσπάθειά της να ξεφύγει, του ρίχνει μια κλοτσιά στα αχμανά του, κανοντάς τον να πισοπατήσει μερικά μέτρα. Το βίντεο της αντίδρασής της μοιράστηκε εκατοντάδες χιλιάδες φορές σε όλο τον κόσμο. Σαν χιονοστιβάδα, η εικόνα πολλαπλασιάστηκε και τώρα αναπαράγεται με χίλιους τρόπους: σαν επίσημο logo πάνω σε αφίσες που καλούν σε διαδήλωση, σε στένσιλ στους τοίχους της πόλης, σε προφίλ στα κοινωνικά δίκτυα και σύντομα σε τατουάζ αν πιστέψουμε πολλούς διαδηλωτές που σκέφτονται ήδη να απαθανατίσουν πάνω στο δέρμα τους τη στιγμή αυτή που τους ξεσήκωσε. Κοντά στην πλατεία Riad el Solh, την οποία δεν εγκαταλείπει εδώ και μια βδομάδα, η Malak διηγείται: "Ήμασταν μια μικρή ομάδα. Αυτός (ο σωματοφύλακας του Υπουργού Παιδείας) προχώρησε με το όπλο του και πυροβόλησε στον αέρα. Του είπα να μου ρίξει. Συνέχισε να προχωράει και για να γλυτώσω, τον χτύπησα χωρίς να το σκεφτώ. Κάνει μία παύση. Κι έπειτα συνεχίζει με τη φωνή της να τρέμει: "Ίσως να ήταν καλύτερα αν με είχε σκοτώσει. Θα ήταν ένα πραγματικό σύμβολο, μόνο έτσι μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα."
Και θέλει να αλλάξουν τα πράγματα, και μάλιστα σε βάθος, γιατί, όπως λέει, "τίποτα δεν προχωράει σε αυτή τη χώρα". Λίγες ώρες νωρίτερα, την ίδια αυτή Πέμπτη 17 Οκτωβρίου, η νεαρή γυναίκα - που δεν θέλει να πει την ηλικία της, αλλά γεννήθηκε μέσα στον πολέμο - συμμετείχε σε μια συγκέντρωση με λίγους γνωστούς και ακτιβιστές στην Πλατεία Μαρτύρων. Όχι ειδικά εναντίον του φόρου WhatsApp, αλλά για να εκφράσουν τη γενική τους αγανάκτηση. Πίστευε ότι, ως συνήθως, θα ήταν στην καλύτερη περίπτωση μερικές δεκάδες άτομα. Δεν θα φανταζόταν ποτέ ότι μια βδομάδα αργότερα, η μισή χώρα θα ήταν στους δρόμους. Όταν περιγράφει το παρόν κίνημα και απαριθμεί τις πόλεις όπου η φλόγα εξαπλώθηκε, δακρύζει από χαρά. Αλλά ανακτά αμέσως την ψυχραιμία της, σαν να κυριεύεται από κάποια δεισιδαιμονία, σαν να μην θέλει να πανηγυρίσει τη νίκη, σαν να φοβόται ότι το όνειρο θα μπορούσε να μετατραπεί σε εφιάλτη. Γεμάτη αποφασιστικότητα, θέλει να πάει κόντρα στη μοίρα: "Πρέπει η επανάσταση να θριαμβεύσει, δεν έχουμε πια άλλη επιλογή!" Όταν προφέρει τις λέξεις αυτές, η Malak δεν υιοθετεί κάποια πόζα. Τις αναποδιές τις γνωρίζει πολύ καλά. Παρά τις σπουδές της στον τραπεζικό τομέα και την κοινωνιολογία, είναι χωρίς δουλειά εδώ και αρκετά χρόνια. "Δεν έχω κανένα wasta [το μέσο, η διασύνδεση στα αραβικά -σ.σ.]", λέει στο τέλος σηκώνοντας τους ώμους. Εγκατέλειψε μάλιστα την προσπάθεια: "Γιατί να σκοτώνομαι για να κερδίσω 600 δολάρια, δεν μπορείς να ζήσεις με αυτά. Κι από την άλλη, όταν έψαχνε διαμέρισμα στη Βηρυτό πριν από λίγους μήνες, μόνο πανάκριβες τρώγλες της πρότειναν. Δεν είχε άλλη επιλογή από το να εξοριστεί στα περίχωρα, στο Aley. Η προσωπική της ιστορία θυμίζει σε όσους θέλουν να ανάγουν την εξέγερση των Λιβανέζων σε μερικές φιλελεύθερες διεκδικήσεις, ότι αυτή η εξέγερση έρχεται από μακριά, από τα τρίσβαθα των σωθικών τους. Για πολύ καιρό, η γυναίκα αυτή με καταγωγή από το Mayss αλ-Jabal, ένα χωριό στο νοτιότερο άκρο του Λιβάνου, κατάπινε τον θυμό της, δεν είχε ελπίδα. Δύο γεγονότα συνέβαλαν στο να της δώσουν πίστη στην πολιτική: το κίνημα του 2015 με την κρίση των σκουπιδιών, που συγκέντρωσε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους και ιδίως η συνάντησή της με τον Mohammad. Αυτός ο γεροδεμένος άνδρας με την στεντόρεια φωνή είναι ακτιβιστής από τους πρώτους και δεν χάνει καμία διαδήλωση ως ανεξάρτητος ριζοσπάστης, έξω από κόμματα κι οργανώσεις. Με τον επίδεσμό στο μέτωπό του και τα φαρδιά σημάδια στο λαιμό του, είναι ήδη ένας μπαρουτοκαπνισμένος επαναστάτης. "Το σώμα του φέρει το σημάδι των πεποιθήσεών του", λέει η Malak με κοριτσίστικη υπερηφάνεια. Η αγάπη τους φαίνεται τό ίδιο μεγάλη όσο και η πίστη τους στην υπόθεση της επανάστασης. Μία πληροφορία μπορεί όμως να ραγίσει την καρδιά πολλών -θαμπωμένων ή μαζοχιστών- θαυμαστών που ζήτησαν τη Malak σε γάμο στα κοινωνικά δίκτυα: η όμορφη μόλις είπε το ναι, πριν δυό μήνες, στον Mohammad. Αν μπορούσε, το ερωτευμένο ζευγάρι θα έκανε πολιτικό γάμο, αλλά κανένας νόμος δεν το επιτρέπει στον Λίβανο. Ελλείψει χρημάτων, δεν μπόρεσε να οργανώσει ούτε μία πραγματική γιορτή. Χθες το βράδυ όμως, μπροστά στο Σεράι, πήρε το αίμα του πίσω με μία λίστα επισκεπτών που ήλπιζε χθες το απόγευμα, να αγγίξει το ένα εκατομμύριο. Και ανάμεσα σε δύο απαντήσεις στις ερωτήσεις, η Μάλακ αναρωτιόταν που θα μπορούσε να βρει ένα πέπλο.
Η νεαρή γυναίκα έχει γίνει icon, ηγερία, αλλά δεν θέλει να τραβάει τα φώτα πάνω της και αποφεύγει τους δημοσιογράφους. Το να την βρεις και να την πείσεις να μιλήσει στην L'Orient-Le Jour αποδείχθηκε αγώνας μετ' εμποδίων. Σε μια χώρα γνωστή για την κουλτούρα του φαίνεσθαι και του selfie, η έγνοιά της να είναι διακριτική ξεχωρίζει. Δύσκολο να μην δούμε και σ' αυτό ένα σύμβολο μιας αλλαγής εποχής. Ενάντια στις χίμαιρες του "εγώ", που καλύπτουν συχνά τη μιζέρια ενός άβυσσαλέου κενού, η Malak και οι δικοί της στοιχηματίζουν συλλογικά στο ανώνυμο εμείς, σε ένα εμείς που θα ξεπερνούσε το μικρό μας εαυτό, την θρησκεία ή την κοινωνική τάξη, κάτι που πριν από λίγες ημέρες δεν τολμούσε κανείς στο Λίβανο να πιστέψει. 'Οτι τα πράγματα έχουνε ήδη αλλάξει αποδεικνύεται από το γεγονός ότι νιώθουμε περισσότερη αμηχανία όταν τη ρωτάμε για την θρησκεία της παρά για την ηλικία της. Δηλώνει ότι είναι μουσουλμάνα και διευκρινίζει, βάζοντας το χέρι της στην καρδιά, ότι η θρησκεία είναι προσωπικό θέμα.
H Malak ξέρει ότι η κλοτσιά αυτή δεν είναι πλέον δική της, κι ότι ανήκει σε όλους τους Λιβανέζους που πιστεύουν, όπως και η ίδια, στην αλλαγή. Αυτή η χειρονομία εκφράζει πολλά πράγματα: επειδή είναι γυναίκα, επειδή είναι νέα, επειδή πολεμά με γυμνά χέρια, επειδή δεν φοβάται, επειδή ο άλλος έκανε πίσω. Με την άκρη του παπουτσιού της, η Malak λέει τουλάχιστον δύο αλήθειες που θα μπορούσαν να αναχθούν σε επαναστατικές αρχές. Πρώτα λέει ότι δεν πρέπει ποτέ να εγκαταλείπουμε την ελπίδα: ότι το φρούριο δεν είναι πάντα ισχυρό κι ότι ακριβώς επειδή πιστεύει ότι είναι το πιο ισχυρό στην πραγματικότητα είναι αδύναμο- δεν χρειάζεται να περιγράψουμε την αχίλλειο πτέρνα για την οποία γίνεται λόγος εδώ. 'Επειτα λέει πως πέρασε ο καιρός των πολιτοφυλάκων, των "abadayets" [των παλικαράδων -σ.σ.] και των σωματοφυλάκων, όλων εκείνων που από πάντα επιβάλουν το νόμο στο Λίβανο: το νόμο της ζούγκλας. Με άλλα λόγια, λέει ότι τώρα είναι η ώρα των πολιτών, και ειδικά των γυναικών, κι ότι αυτές και αυτοί θα γράψουν μαζί το μέλλον τους.
Πιθανότατα η κλοτσιά αυτή να μη είχε γνωρίσει τέτοια απήχηση αν δεν περίκλειε και μια μεγάλη αισθητική δύναμη. Ο Grégory Buchakjian, ιστορικός τέχνης, υπενθυμίζει ότι υπάρχει μια πλούσια εικονογραφία στη ζωγραφική ή τη φωτογραφία γύρω από τη γυναίκα που μάχεται την καταπίεση. Και η εικόνα αυτή βρίσκει τη θέση της σε μια τέτοια συνέχεια. 'Οπως αναφέρει, "μερικοί είδαν στο πρόσωπό της μία νέα Marianne [η φιγούρα σύμβολο της γαλλικής Δημοκρατίας -σ.σ.] , αλλά φέρνει περισσότερο στην Ελευθερία που οδηγεί τον λαό του Eugene Delacroix ή ακόμα και στην Ιουδήθ που αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη του ιταλού ζωγράφου Artemisia Gentileschi". "Στη φωτογραφία του σύγχρονου Τύπου, το θέμα της γυναίκας απέναντι σε στρατιώτες επανέρχεται συχνά, όπως στο Κορίτσι με το λουλούδι του Marc Riboud. Η θεμελιώδης διαφορά είναι ότι αυτή τη φορά η γυναίκα αμύνεται, γεγονός που την κάνει μονομιάς ένα θαυμάσιο φεμινιστικό σύμβολο", προσθέτει ο καθηγητής αυτός της σχολής Alba. Σύμφωνα με τον ίδιο, σε ένα πιο τεχνικό επίπεδο, η τέλεια δεξιά γωνία της κλοτσιάς ενισχύει την εικονική διάσταση. Αλλά, όπως υπογραμμίζει, είναι λιγότερο εμφανές στο βίντεο απ' ό,τι στις εικόνες που εμφανίστηκαν στη συνέχεια, του Rami Kanso ή της Noémie Honein.
Η ομορφιά της κίνησης θα μας έκανε σχεδόν να ξεχάσουμε ότι πρόκειται για μια κλοτσιά, ένα αμυντικό side kick, σύμφωνα με τον Steven Majdalani που διδάσκει πολεμικές τέχνες στη Βηρυτό. Θεωρεί την εκτέλεση μάλλον επιτυχημένη, αν και, όπως λέει, το χτύπημα θα μπορούσε να είναι πιο δυνατό με ένα βήμα πιο μπροστά - δεν τολμούμε να φανταστούμε τη ζημιά. Ωστόσο, ο προπονητής υπενθυμίζει ότι το χτύπημα του αντιπάλου στα γεννητικά του όργανα απαγορεύεται ρητά στους αγώνες, αλλά μπορεί να γίνει αποδεκτό, αν όχι να απαιτείται σε ακραίες συνθήκες αυτοάμυνας -και θεωρεί ότι η περίπτωση της Malak συμπεριλαμβάνεται σ' αυτές. "Αυτό το επεισόδιο αποδεικνύει ότι οι πολεμικές τέχνες είναι αποτελεσματικές και θα έπρεπε να παρακινήσει τον κόσμο να τις ασκεί", καταλήγει με ενθουσιασμό. Αυτό που δεν ξέρει είναι ότι η νεαρή γυναίκα δεν έχει επιδοθεί ποτέ σε μαχητικά αθλήματα και ενήργησε αυθόρμητα, παίρνοντας έμπνευση από τις ταινίες δράσης που αγαπά, ειδικά εκείνες στις οποίες ο ήρωας είναι ηρωίδα.
Για να γίνει η εικόνα πλήρης και σωστή θα χρειαζόταν και η μαρτυρία του χαμένου της ιστορίας, του εξαφανισμένου για την ώρα σωματοφύλακα με το κλονισμένο σώμα. Ελπίζουμε πάντως να ανέκαμψε γρήγορα και να συλλογίζεται στη γωνιά του τα διφορούμενα του είδους. Η Malak δεν του κρατάει καν κακία, ξέρει ότι δεν είναι αυτός το πρόβλημα. Και σε ολόκληρη τη χώρα, οι διαδηλωτές αρχίζουν να ονειρεύονται να μην είναι αυτός το μόνο θύμα σε τούτη την υπόθεση και, με κάποια άγνωστη αρχή της κυματικής μηχανικής, οι διεφθαρμένοι πολιτικοί, με τα υπερπροστατευμένα σώματα, να αισθανθούν κι αυτοί να δονείται στα τρίσβαθα της ύπαρξής τους η δύναμη μιας κλοτσιάς που τη δίνει ένας ολόκληρος λαός, μπροστά ή πίσω, μια κλοτσιά που φέρνει το όνομα Thaoura. [Επανάσταση στα αραβικά - σ.σ.].
Marwan CHAHINE
Δημοσιογράφος και συγγραφέας, τακτικός συνεργάτης των εφημερίδων Libération, L' Orient le Jour και του περιοδικού Le Nouvel Observateur.
Μτφ Σ.Σ.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ:
Γράμμα από την εξεγερμένη Βηρυτό
