Ψάχνοντας το βιβλίο του Τζεφ Ευγενίδη για κάποιο δώρο, έπεσα σε ένα επαρχιακό βιβλιοπωλείο πάνω στο βιβλίο του παλιού διευθυντή του Βήματος (και υπουργού) Γιώργου Ρωμαίου ‘Η Ελλάδα των δανείων και των χρεωκοπιών’. Παρότι επιφυλακτικός ως προς τα βιβλία δημοσιογράφων (πολύ περισσότερο αν είχαν χρηματίσει και υπουργοί), το πήρα. Τελικά, δεν καταχωρήθηκε στο 50% των βιβλίων που αγοράζω, αλλά απλώς ξεφυλλίζω.
Συστήνω, αυτό ή όποιο άλλο βιβλίο ασχολείται με την ιστορία των χρεωκοπιών της χώρας, γιατί είναι μια ιστορία που δεν μάθαμε ποτέ. Κινηθήκαμε, οι πολλοί, ανάμεσα στην απομνημόνευση των βιβλίων του σχολείου, στις λεπτομέρειες για τη δράση κάποιου καπετάν Σίφουνα του ΕΛΑΣ τον Οκτώβρη του ’43 στη Γκιώνα, τις διαφορές Μενσεβίκων και Μπολσεβίκων, άντε και το πώς έχτισαν την ελληνική βιομηχανία οι οικογένειες προσφύγων μετά τη Μικρασιατική καταστροφή.
Η ιστορία των 4 χρεωκοπιών και των 2 (παρολίγον) πτωχεύσεων της χώρας, από το 1821 μέχρι σήμερα, δεν είναι μόνο ένα ενδιαφέρον ανάγνωσμα, ούτε απλώς μια αναγκαία πράξη για τους φιλομαθείς. Πολύ περισσότερο δεν πρέπει να εκληφθεί ως μια υποχρέωση για όσους –τυχόν- έχουμε τύψεις που δεν ξέραμε μια ‘κρυφή’, αλλά ισχυρή πλευρά της σύγχρονης ιστορίας του τόπου. (Ως παρολίγον πτωχεύσεις θεωρώ, τη περίοδο μετά τον εμφύλιο που η χώρα βασίστηκε οικονομικά στο Σχέδιο Μάρσαλ και τη σημερινή περίοδο, που δείχνει ότι με πολλές θυσίες και δάκρυα , θα ξεπεράσει τη τυπική χρεωκοπία).
Η γκάμα των θεμάτων, που μπορεί να εντοπίσει κάποιος σε αυτή την καταγραφή, είναι μεγάλη και χρήσιμη. Ας ξεχωρίσουμε μερικά:
ΕΠΙΜΟΝΟ ΘΕΜΑ ΗΓΕΣΙΑΣ: από το 1821 μέχρι σήμερα, κάθε νέα χρεωκοπία έφερνε στην επιφάνεια την έλλειψη ηγεσιών και τις αδυναμίες των εγχώριων ελίτ. Δεν περίσσεψαν ποτέ οι πατριώτες, ούτε οι προσωπικότητες που θυσίαζαν κάτι για να αποφύγει η χώρα το σκόπελο. Ο τόπος πληρώνει βαριά το ότι δεν έχει αποθέματα ηγεσιών, δεν απέκτησε ευπατρίδες ή μια αστική τάξη με βάθος –με τα καλά της και τα κακά της-, που παίρνουν στις πλάτες τους ιστορικές ευθύνες, όπως συνέβηκε και σε άλλες ‘μικρές’ χώρες της Ευρώπης.
ΤΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΑΝΤΑ ΕΓΕΡΝΑΝ: από τα πιο γλαφυρά σημεία αυτής της ιστορίας, η κατάληξη των επενδύσεων που έκανε η νεαρή, επαναστατημένη Ελλάδα σε πολεμικά πλοία τη περίοδο 1821-1828. Μ.Βρεττανία και ΗΠΑ μας είχαν δώσει τότε δάνεια να αγοράσουμε (από τα ναυπηγεία τους) πολεμικά πλοία, μια μικρή ομάδα ‘ελλήνων’ το διαχειριζόταν ανόητα έως κομπιναδόρικα, τα σκάνδαλα, τα πλοία που βούλιαζαν λίγα μίλια απο τα ναυπηγεία, η υπερχρέωση της χώρας για πολεμικά που δεν χρησιμοποίησε ποτέ.
ΖΗΣΕ ΤΟ ΜΥΘΟ ΣΟΥ: δυσκολεύομαι να καταλάβω πως οι ηγέτες όλων αυτών των περιόδων, που ‘έσκασε’ η Ελλάδα στα χέρια τους, έβαλαν τις υπογραφές τους στις πράξεις χρεωκοπίας, στη συνέχεια καταλάμβαναν τόσο λαμπρή θέση στην ιστορία της χώρας, στην ιστορία τη ‘δεξιά’, αλλά και την ‘αριστερή’.
ΜΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΜΕΤΑ ΚΑΘΕ ΧΡΕΩΚΟΠΙΑ: σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, η οικονομική κατάρρευση δεν ήταν η χειρότερη συνέπεια. Σχεδόν κάθε χρεωκοπία κατέληγε σε μια εθνική καταστροφή, ενίοτε από την ανάγκη ‘ελλειμματικών’ ηγεσιών να κρατηθούν στην εξουσία, στρέφοντας της χώρα σε μια τυχοδιωκτική διεκδίκηση (ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897) ή αφήνοντας την να καταφύγει σε μια σκοτεινή εσωτερική κατάσταση (δικτατορία του 1936).
ΣΚΥΛΟΚΑΥΓΑΔΕΣ: ΟΙ έριδες των κομμάτων και των πολιτικών τις περιόδους πριν τη κάθε περίπτωση πτώχευσης, ήταν πάντα ένα δείγμα της δίψας για εξουσία, της διεκδίκησης της κυβέρνησης χωρίς τη σκέψη αν αυτό θα έφερνε τη χώρα πιο βαθειά στον έλεγχο των δανειστών.
‘ΕΦΤΑΨΥΧΗ’ Ή ΚΑΤΙ ΑΛΛΟ: η χώρα κατάφερε σε όλες τις περιπτώσεις των χρεωκοπιών και των (παρολίγον) πτωχεύσεων, να βρει μια νέα ισορροπία. Αυτή η γωνια της Ευρώπης είχε πάντοτε τη τύχη ή την ικανότητα, να κάνει μια νέα αρχή, τόσο πολύ, ώστε κάθε φορά ξεχνούσε τα μαθήματα της προηγούμενη χρεωκοπίας και επαναλάμβανε μερικά από τα ίδια λάθη. Σημασία έχει όμως ότι πάντοτε, μέχρι τώρα τουλάχιστον, έβρισκε μια δεύτερη, τρίτη, τέταρτη ευκαιρία.
Υπάρχει ζωή μετά το θάνατο...
Είμαι από εκείνους που εκτιμά –όχι απλώς πιστεύει- ότι και αυτή τη φορά, η χώρα θα βρεί ξανά το δρόμο της στην Ευρώπη. Θα πληρώσει μεγάλο κόστος, ανθρώπινο κόστος, αλλά θα δημιουργηθούν ξανά δουλειές, θα αποκατασταθεί ένας κοινωνικός ιστός με ικανοποιητική συνοχή. Αν θέλουμε να πάρουμε κάποια μαθήματα από αυτή τη κρίση, δεν αρκεί να κάνουμε αυτοκριτική για τη φούσκα του Χρηματιστηρίου (1999), ούτε για τους ‘χαρισματικούς ηγέτες’ που βούλιαξαν το δημόσιο, μήτε για την πανάκριβη Μεγάλη Ιδέα των Ολυμπιακών Αγώνων. Είναι βεβαίως μεγάλη ανάγκη να εξετάσουμε αυτοκριτικά τη περίοδο 1974-2010, αλλά αυτό δεν αρκεί. Να κάνουμε το κόπο να πάμε πιο πίσω, στις χρεωκοπίες και στις αιτίες, που σταθερά μας έφεραν το τίτλο του πρωταθλητή στην Ευρώπη, όσον αφορά τις πτωχεύσεις.
Να αφήσουμε τις νέες και τους νέους, αυτούς που θα μείνουν στη χώρα, αλλά και τους άλλους που θα φέρουν ‘αποσκευές’ από τη –προσκαιρη- μετανάστευση στο εξωτερικό, να χτίσουν κάτι καλύτερο. Οι επόμενοι μήνες, τα επόμενα χρόνια έχουν πολύ πόνο και ανθρώπινο δράμα. Ήμασταν περήφανοι, πολλές φορές επηρμένοι, για μια ιστορία που είχαμε γράψει στα μέτρα μας. Η ανάταση ξεκινάει από την επανασυγγραφή της, που αυτή τη φορά πρέπει να είναι ακριβής και τεκμηριωμένη, όχι μόνο γιατί μας βλέπει όλος ο κόσμος, αλλά και επειδή τα νιάτα που πάνω τους πέφτει το βαρύ τίμημα του 65% ανεργίας, δεν ‘αγοράζουν’ πλέον τη μονόπλευρη Αφήγηση μιας χώρας που έχει μόνο ηρωϊκές πράξεις στην νεώτερη ιστορία της.
Υστερόγραφο: για οποιον θέλει να διαβάσει κάτι παραπάνω, εκτός από βιβλία όπως αυτό του Γ. Ρωμαίου, θα σύστηνα και την ‘Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως’ του Γεωργίου Φίνλεϋ. Γράφει αρκετές υπερβολές ίσως, αλλά στην έκδοση της Βουλής των Ελλήνων, θα απολαύσει ο αναγνώστης τη μετάφραση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.
σχόλια