Ο μοναδικός Αμερικανός της αδάμαστης και λατρεμένης κωμικής παρέας των φλεγματικών Βρετανών Monty Pythons, ο οποίος εγκατέλειψε συνειδητά τις ΗΠΑ πριν από 47 χρόνια και ζει μόνιμα και αμετάκλητα στο Λονδίνο, ο Τέρι Γκίλιαμ, παραμένει ένας από τους ελάχιστους ασυμβίβαστους της αγγλόφωνης κινηματογραφίας, ένας οραματιστής με ψυχεδελική αίσθηση της περιπέτειας, έντονη θεματολογία και πάντα διαπεραστικό σχολιασμό της κοινωνίας, που κινείται σταθερά ανάμεσα στη ζοφερή κωμωδία, την επιστημονική φαντασία και τη φαντασία σε όλες της τις εκφάνσεις. Φέτος επιστρέφει σε γνώριμα νερά με το Θεώρημα Μηδέν, έναν ζωτικό κρίκο στην οργουελική αλυσίδα που ξεκίνησε από το Brazil και συνέχισε με τους 12 Πιθήκους. Χειμαρρώδης και ζουμερός, πάντα πολιτικός μέσα στο παραμυθένιο σύμπαν που χτίζει εδώ και 40 χρόνια με τις ταινίες του, ο Γκίλιαμ εξακολουθεί να μοιράζεται τις ανησυχίες και τις αντιρρήσεις που έχουν εμπνεύσει το μεγαλύτερο μέρος του έργου του, αλλά δεν παύει να σκάει ένα γενναιόδωρο χαμόγελο αισιοδοξίας, σαν ένας Δον Κιχώτης που κυνηγάει τους ανεμόμυλούς του – ο ήρωας του Θεωρήματος Μηδέν ψάχνει με αγχωμένο ρομαντισμό το νόημα της ζωής σε μια virtual κοινωνία επικίνδυνη και απειλητική. «Η Ελλάδα νομίζω πως έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση αυτή την εποχή» μου λέει ο Γκίλιαμ όταν έρχεται η κουβέντα στο περιορισμένο κοντρόλ που έχουμε απέναντι στους παντοδύναμους οργανισμούς που μας κυβερνάνε, αλλά παρά τη φαινομενική του απαισιοδοξία, νιώθει ευτυχής επειδή ακόμα κάνει σινεμά σαν άτακτος πιτσιρικάς που παίζει με ακριβά παιχνίδια κάτω από τη μύτη του συστήματος και δίνει τις δικές του ευγενείς μάχες για να ακουστεί η άποψή του – η φωνή ενός πρώην καρτουνίστα που προβιβάστηκε σε γκραν παραμυθά και που θεωρεί πως ο άνθρωπος παλεύει με ό,τι μέσο διαθέτει για να χαρεί τη ζωή του, σε πείσμα ενός πολιτικού καρναβαλιού.
Κύριε Γκίλιαμ, έχω να σας μιλήσω ακριβώς 23 χρόνια, από τις συνεντεύξεις που είχατε δώσει στο Φεστιβάλ Βενετίας για τον «Βασιλιά της Μοναξιάς».
(γελάει) Είναι τρομερό, πάνε τόσα χρόνια!
Μου είχε κάνει εντύπωση πόσο επικοινωνιακός ήσασταν, η ευγένεια, τα αστεία σας με την πρωταγωνίστρια της ταινίας, Μερσέντες Ρουέλ, και το συνεχές γέλιο σας, το ίδιο με αυτό που ακούω σήμερα...
Ξέρετε, δεν γελώ γενικά. Χαμογελάω μόνο όταν μιλάω σε ανθρώπους.
Είναι σαν μηχανισμός άμυνας δηλαδή;
Περίπου. Έχω αλλάξει από τότε...
Γιατί;
(γελάει) Γιατί έχω πάθει κατάθλιψη.
Δεν σας πιστεύω.
Μα, δεν είναι δύσκολο να χάσει κάποιος την αισιοδοξία του, αν θέλει να κρατήσει στο μηδέν το επίπεδο κυνισμού, όπως εγώ.
Πάντως, η εμπειρία σας για το «Θεώρημα Μηδέν» υπήρξε ευτυχής συγκυρία. Διαβάζω πως γυρίστηκε πολύ γρήγορα, αντίθετα από πολλές ταινίες σας.
Όντως. Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος με τον τρόπο που γυρίσαμε το Θεώρημα Μηδέν. Όλα έγιναν πολύ γρήγορα. Συζητούσα την πιθανότητα να κάνω την ταινία τον Ιούνιο του 2012, έναν μήνα μετά μιλούσα με τον Κριστόφ Βαλτζ που είπε το «ναι» και αμέσως πήρα το πράσινο φως. Μέχρι το τέλος του Οκτωβρίου είχαμε ξεκινήσει τα γυρίσματα και σε έναν περίπου μήνα τελειώσαμε, χωρίς προβλήματα! Οι αποφάσεις για την καλλιτεχνική πλευρά της ταινίας υπήρξαν ενστικτώδεις. Έπρεπε να δράσουμε με ταχύτητα, χωρίς περιττές σκέψεις και αναβλητικότητα. Χρειάστηκε να γίνω επινοητικός, κυρίως ως προς το πώς το Βουκουρέστι, όπου δουλέψαμε, θα έμοιαζε με το Λονδίνο του κοντινού μέλλοντος, όπως το εννοεί η ταινία. Και πραγματικά, όλα πήγαν ρολόι και το αποτέλεσμα λειτουργεί μια χαρά. Με ικανοποιεί απόλυτα. Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια δούλεψα με σφιχτό προϋπολογισμό και περισσότερο στο post-production. Δεν μου έλειπαν σκηνές από γυρίσματα που δεν πρόλαβαν να γίνουν ή να γίνουν σωστά, αλλά περίσσευαν σκηνές που δεν μου άρεσαν και δυο-τρεις από αυτές τις αφαίρεσα!
Βοηθάει, φαντάζομαι, το γεγονός πως οι ηθοποιοί ή, τουλάχιστον, κάποιοι ηθοποιοί σας αγαπούν και σας εμπιστεύονται και με μεγάλη χαρά και αυτοθυσία σας ακολουθούν στις κινηματογραφικές σας περιπέτειες, χωρίς απαιτήσεις που θα γίνονταν ανασταλτικές ή απαγορευτικές. Θυμόμαστε πώς ανταποκρίθηκαν στο «Imaginarium of Doctor Parnassus»...
Ήταν τραγική η απώλεια του Χιθ Λέτζερ. Πώς ξεπερνάς κάτι τέτοιο; Τέτοιες καταστάσεις, αλλά και η συγκινητική συμμετοχή του Τζουντ Λο, του Τζόνι Ντεπ και του Κόλιν Φάρελ για να αναπληρώσουν το κενό του φίλου τους, με κάνουν να αφαιρώ το εγωιστικό κομμάτι που συνοδεύει τη δημιουργία ενός φιλμ: δεν μιλώ πλέον για τη δική μου ταινία μου αλλά για μια εντελώς συλλογική δουλειά.
Δεν είναι δύσκολο να εντοπίσει κανείς κοινές παραμέτρους στο «Θεώρημα Μηδέν» με το «Brazil», το οποίο εξακολουθεί, δικαίως, να είναι σημείο αναφοράς σε ένα ανήσυχο σινεφίλ κοινό και ακόμα πολύ αγαπητό στους Έλληνες θεατές.
(γελάει) Χαίρομαι πολύ γι’ αυτό. Πριν από 6 χρόνια μπήκε στο μυαλό μου η ιδέα να δω πώς εξελίσσεται η κοινωνία που είχα πρωτοπεριγράψει στο Brazil. Πώς, δηλαδή, θα έκανα το Brazil σήμερα. Με ιντρίγκαρε η ιδέα της εκκλησίας στο Θεώρημα Μηδέν, όπου εκτυλίσσεται το 80% της δράσης. Δεν συνηθίζω να χρησιμοποιώ ένα μόνο εσωτερικό σκηνικό τόσο εκτεταμένα, γι’ αυτό και ανασκουμπώθηκα. Το σενάριο του Πατ Ράσιν ενώνει κόσμους που δεν ενώνονται στην πραγματικότητα. Ο πρωταγωνιστής επιλέγει να ζει κλεισμένος σε έναν χώρο και να μην ακολουθεί τον γρήγορο ρυθμό των υπολοίπων.
Ακριβώς αυτές είναι οι αγαπημένες μου στιγμές στην ταινία: όταν ο Κριστόφ Βαλτζ αναγκάζεται να ανοίξει τη μεγάλη πόρτα της εκκλησίας και με τρόμο διαβαίνει το κατώφλι της, αντιμέτωπος με μια πραγματικότητα που δεν του ταιριάζει καθόλου.
Αν και δεν είμαι ίδιος με τον Κόεν Λεθ της ταινίας, έτσι αισθάνομαι κι εγώ, ξέρετε... (γελάει). Μου είναι συχνά δύσκολο να βγω από το σπίτι μου και να πάω στη δουλειά.
Αλλά δουλεύετε και κάνετε ταινίες…
Το παράξενο είναι πως νιώθω πιο ενεργητικός τώρα. Και θέλω να σχολιάσω έναν κόσμο που αν τον κοιτάξεις την επιφάνεια, φαίνεται λαμπερός και ζωηρός. Όλοι τρέχουν δεξιά κι αριστερά και δεν σκέφτονται καθόλου. Μόνο ψωνίζουν και χαίρονται πολύ που κάτι αγοράζουν. Κοιτάξτε τι γίνεται με τη συνδεσιμότητα. Ο κόσμος ανταλλάσσει tweets για το πού βρίσκεται και τι κάνει ανά πάσα στιγμή. Δεν τα καταλαβαίνω αυτά. Νομίζω πως είμαστε αποσυνδεδεμένοι μέσα σε ένα τεχνολογικά προηγμένο περιβάλλον. Την εποχή των πολυάριθμων μέσων επικοινωνίας δεν επικοινωνούμε.
Σε σχέση με το «Brazil»;
Το Brazil γυρίστηκε τη δεκαετία του ’80 και ακόμα υπήρχαν τα ψήγματα της φιλοσοφίας και των γεγονότων των δεκαετιών του ’60 και του ’70. Γι’ αυτό και πραγματευόταν τον έλεγχο του κόσμου από τις κυβερνήσεις, ενώ το Θεώρημα Μηδέν μιλάει για τη δύναμη των μεγάλων εταιρειών και των πολυεθνικών. Έχουν διαφοροποιηθεί οι δυνάμεις, όχι όμως το αποτέλεσμα. Νιώθω ανίσχυρος να επέμβω στο momentum, όταν βλέπω πως οι διαμαρτυρίες στη Wall Street, για παράδειγμα, δεν έφεραν απολύτως καμία αλλαγή. Το πρόβλημα δεν αντιμετωπίστηκε και αυτό συμβαίνει γενικότερα με τα προβλήματα. Η δουλειά μου είναι να είμαι το τριχωτό θηλαστικό απέναντι στους επικίνδυνους δεινόσαυρους!
Μου κάνει εντύπωση το θάρρος σας να σχολιάζετε απερίστροφα τη δουλειά άλλων σκηνοθετών, όπως ο Στίβεν Σπίλμπεργκ, και μάλιστα τη στιγμή που συνάδελφοί σας δεν τολμούν να αναφερθούν κριτικά σε «ιερές αγελάδες». Πιο συγκεκριμένα, λυπάστε που ένα τόσο μεγάλο ταλέντο σαν τον Σπίλμπεργκ κάνει ταινίες με συμβιβασμούς στην ουσία.
Αυτό που λέω είναι πως οι ταινίες του Σπίλμπεργκ δεν είναι ειλικρινείς και στο φινάλε μού φαίνονται ψεύτικες. Η Λίστα του Σίντλερ είναι ένα δράμα για μεσοαστούς που εκβιάζει τη φιλανθρωπία. Κι ενώ δομείται σαν ένα γουέστερν με το ιππικό να σώζει την κατάσταση, βάζει το κοριτσάκι με το κόκκινο παλτό και το φτηναίνει συναισθηματικά, αντί να αντιμετωπίσει την ταινία του, το θέμα του, στα ίσια. Πάρτε για παράδειγμα την άλλη του ταινία, με τον Κρίστιαν Μπέιλ, την...
… «Αυτοκρατορία του Ήλιου».
Ναι. Φανταστική ταινία, την απολάμβανα πραγματικά, ώσπου ο Σπίλμπεργκ βιάστηκε σε ένα φινάλε που δεν το άξιζε, δεν το κέρδισε – σαν το σκυλί του Παβλόφ που πρέπει να αντιδράσει συναισθηματικά κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Κι όμως, ο Σπίλμπεργκ μπορεί να είναι τόσο καλός, όπως στις περιπέτειες του Ιντιάνα Τζόουνς.
Οι άνθρωποι της βιομηχανίας, των στούντιο, τι σας λένε όταν κάνετε τέτοιες δηλώσεις;
Μπαίνω σε μπελάδες όποτε σχολιάζω με αυτό τον τρόπο. Μου λένε να μην τα λέω αυτά τα πράγματα, όπως μου λένε να καταφεύγω σε happy end στις ταινίες μου. Ξέρω, φυσικά, τον λόγο: μεγαλύτερες εισπράξεις. Αλλά το ένστικτό μου με προτρέπει να λέω την αλήθεια χωρίς να την κάνω να φαίνεται πιο εύκολη. Βασικά, να μη λέω ψέματα. Δείτε το Blade Runner. Το φινάλε είναι ένα ψέμα. Θύμωσα πολύ όταν το είδα. Κρίμα, μια τόσο καλή ταινία.
Θέλετε να μη λέτε ψέματα μέσα από τις ταινίες σας που είναι βουτηγμένες στη φαντασία.
Αυτό που παρακολουθείτε, βλέποντας μια δική μου ταινία, είναι εμφανώς ένα κατασκεύασμα (artifact). Ωστόσο, ελπίζω ότι πάντα είμαι ειλικρινής. Η καλύτερη κριτική που έλαβα ποτέ ήταν από έναν 15χρονο που είδε το Φόβος και Παράνοια στο Λας Βέγκας και, μολονότι δεν μπορούσε να ταυτιστεί με ό,τι γινόταν, μου είπε πως αυτό που του άρεσε περισσότερο ήταν πως απουσίαζε παντελώς η υποκρισία. Γουάου! Αυτό ήταν ό,τι καλύτερο μου έχουν πει!
Πώς θα χαρακτηρίζατε τον «Δον Κιχώτη» μετά από όλες τις αναβολές και τις δυσχέρειες που συνόδευσαν το εγχείρημα;
Εμμονή. Ξέρετε, είμαι υπερήφανος για όλες τις ταινίες μου και σιχαίνομαι την έννοια της μεγάλης εμπορικής επιτυχίας. Μου αρέσουν ακόμα και οι Αδελφοί Γκριμ.
Προσωπικά, μου αρέσουν πολύ και δεν βλέπω τα προβλήματα στο πανί.
Υπήρξαν θέματα και διαφώνησα έντονα με τον διευθυντή φωτογραφίας, με αποτέλεσμα να τον απολύσω. Η λογική μου είναι πως αν δεν συμφωνείς με τον τρόπο που δουλεύω, καλύτερα να μη με είχες προσλάβει. Ο γάμος είναι καταδικασμένος. Γιατί να την κάνω εγώ, αν δεν έχω τον πρώτο λόγο; Με τους Αδελφούς Γκριμ συνεχίσαμε, και εκτός από μερικές σκηνές που δεν με ικανοποιούν, μου αρέσει η ταινία.
Έχετε την υποστήριξη που θα επιθυμούσατε;
Είναι η δυσκολία που σας έλεγα όταν ανοίγω κι εγώ την πόρτα για να δουλέψω. Η Sony που ανέλαβε τη διανομή της ταινίας Θεώρημα Μηδέν στην Αγγλία δεν κόλλησε ούτε ένα πόστερ για το φιλμ, ούτε μια αφίσα στους δρόμους. Γι’ αυτό κι εγώ προωθώ την ταινία μου όπως μπορώ. Οι μικροί διανομείς είναι κολλημένοι στον τοίχο. Γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να παλέψεις το σύστημα.
Αν αναγκαζόσασταν να επιλέξετε ανάμεσα σε δύο κινηματογραφικά άκρα που προφανώς δεν σας εκφράζουν, το σινεμά του Σπίλμπεργκ και τον ανελέητο ρεαλισμό του Κεν Λόουτς, σε ποιον από τους δύο πόλους θα καταλήγατε;
Σε μια ταινία που θα διέθετε την τεχνική του Σπίλμπεργκ και την ειλικρίνεια του Λόουτς (γελάει).
ΟΙ 5 ΚΑΛΥΤΕΡΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ ΤΟΥ ΤΕΡΙ ΓΚΙΛΙΑΜ
Time Bandits
Δύο από τους συνοδοιπόρους του στο μαγικό τσίρκο των Monty Pythons, ο Τζον Κλιζ και ο Μάικλ Πέιλιν, καθώς και ένα εντυπωσιακό κάστ Βρετανών, με τον Σον Κόνερι και τον Ραλφ Ρίτσαρντσον ανάμεσά τους, στήριξαν τον Τέρι Γκίλιαμ στην πρώτη του μεγάλη εμπορική επιτυχία, που ταυτόχρονα αποκαλύπτει ανάγλυφα την ανάγκη του να διηγηθεί ιστορίες που ανατρέπουν την κανονικότητα με την αθώα ματιά ενός παιδιού και τον παραμορφωτικό φακό της ανορθόγραφης φαντασίας.
Brazil
Ίσως η καλύτερη ταινία του Γκίλιαμ (πιο μεστή και πρωτότυπη από τους 12 Πιθήκους) και η πρώτη από τις οργουελικές του ιστορίες που περιγράφουν ένα σκοτεινό μέλλον μέσα στο ζοφερό παρόν. Σατιρικός κόλαφος εναντίον του ολοκληρωτισμού και της γραφειοκρατίας, μια ταινία γεμάτη από αξέχαστες σκηνογραφικές ρετρό sci-fi επινοήσεις, κωμική και δραματική μαζί, ονειρώδης και εφιαλτική, με τρομερή μουσική επιμέλεια και σκηνοθετική γενναιότητα. Η μοναδική υποψηφιότητα του Γκίλιαμ στα Όσκαρ, για το σενάριο που συνέγραψε με τον Τομ Στόπαρντ.
Ο Βασιλιάς της Μοναξιάς
Ένας αυτοκτονικός ραδιοφωνικός παραγωγός κι ένας άστεγος στο κυνήγι του Ιερού Δισκοπότηρου στο Μανχάταν. Μια απίστευτη ιδέα (ωδή στην κατατονία) που καταλήγει στο πιο τρυφερό και συγκινητικό φιλμ του Τέρι Γκίλιαμ, με υπέροχες ερμηνείες από τον Τζεφ Μπρίτζες και τον Ρόμπιν Γουίλιαμς κι ένα Όσκαρ στη Μερσέντες Ρουέλ.
Φόβος και παράνοια στο Λας Βέγκας
Η καλύτερη ταινία για τα hallucinogenics, ένα road movie γυρισμένο με ψυχοτροπική «ακράτεια», αφοπλιστική και ανελέητη. Η χαρακτηριστική παραμόρφωση στα πρόσωπα και το συμπιεσμένο βάθος πεδίου βρίσκει τέλεια έκφραση στον Χάντερ Τόμπσον του Τζόνι Ντεπ και στον πιστό δικηγόρο/ακόλουθό του, στις εξωφρενικές περιπέτειές τους στον παραισθησιογόνο κόσμο των δράκων και των τεράτων.
Brothers Grimm
Τόσα χρόνια ο Γκίλιαμ ασχολιόταν με τα παραμύθια και στους Αδελφούς Γκριμ ήρθε αντιμέτωπος με τους ίδιους τους παραμυθάδες. Η ταινία, άνιση και προβληματική (μεγάλο κόστος, καλλιτεχνικές διαφωνίες), δεν είναι τόσο κακή όσο χαρακτηρίστηκε από τις αρχικές κριτικές και καταλήγει να είναι μια συνισταμένη των δυο τάσεων της φιλμογραφίας του Γκίλιαμ, σαν μια οργουελική κατάσταση παγιδευμένη στον κόσμο της παιδικής φαντασίας.
σχόλια