O ΝΤΑΓΙΑΝ ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΙ ΤΗΝ ΗΓΕΣΙΑ
Την 1η Ιουνίου 1967, ο Μοσέ Νταγιάν ορκίστηκε υπουργός Άμυνας. Στη νέα κυβέρνηση μπήκε κι ο Μεναχέμ Μπέγκιν, ως υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου. Ο Νταγιάν, πάντα με το χαρακτηριστικό κάλυμμα του ματιού, ήταν μαθητής του Μπεν Γκουριόν και περιφρονούσε τον Εσκόλ, που, ιδιωτικά, του είχε δώσει το παρωνύμιο Αμπού Τζίλντι, από έναν μονόφθαλμο Άραβα ληστή ο οποίος πάντα κατάφερνε να διαφεύγει τη σύλληψη.
Μαθητής του Γουίνγκειτ, αρχηγός του επιτελείου στον πόλεμο του Σουέζ χαι τώρα βουλευτής, ο Νταγιάν ήταν ένας αντιφατικός χαρακτήρας - αρχαιολόγος αλλά και αρχαιοκάπηλος, εκδικητικός στρατιωτικός αλλά οπαδός μιας ειρηνικής συνύπαρξης, νικητής των Αράβων αλλά και θαυμαστής της αραβικής κουλτούρας. Ήταν «εξαιρετικά έξυπνος», θυμάται ο φίλος του, Σιμόν Πέρες, «ήταν ευφυέστατος και ποτέ δεν έλεγε ανοησίες». Ο συνάδελφός του στρατηγός Αριέλ Σαρόν έλεγε ότι ο Νταγιάν «ξυπνούσε με εκατό ιδέες. Από αυτές, οι ενενήντα πέντε ήταν επικίνδυνες· οι τρεις ήταν κακές· οι υπόλοιπες δύο ωστόσο ήταν ιδιοφυείς». «Περιφρονούσε τους περισσότερους ανθρώπους», θυμόταν ο Σαρόν, «και δεν έκανε τον κόπο να το κρύψει». Οι επικριτές του τον αποκαλούσαν «παρτιζάνο και τυχοδιώκτη», και ο Νταγιάν παραδέχθηκε κάποτε στον Πέρες: «Να θυμάσαι μόνο ένα πράγμα: δεν είμαι αξιόπιστος».
Ο Νταγιάν εξέπεμπε το χάρισμα του νέου εντυπωσιακού Εβραίου, «όχι επειδή ακολουθούσε τους κανόνες», λέει ο Πέρες, «αλλά επειδή τους καταργούσε με την επιδεξιότητα και τη γοητεία του». Ένας συμμαθητής του τον περιέγραψε ως «ψεύτη, φανφαρόνο, δολοπλόκο και επαρμένο, και, παρ’ όλα αυτά, αντικείμενο βαθέος σεβασμού». Ήταν μοναχικός άνθρωπος χωρίς φίλους, ένας ανεξιχνίαστος θεατρίνος κι αδιόρθωτος γυναικάς, τον οποίο ο Μπεν Γκουριόν δικαιολογούσε, επειδή ο Νταγιάν «ήταν φτιαγμένος από την ύλη της Βίβλου», όπως ο βασιλιάς Δαβίδ - ή ο ναύαρχος Νέλσον: «Πρέπει να το συνηθίσεις», είπε στη δυστυχισμένη σύζυγο του Νταγιάν, τη Ρουθ. «Η ιδιωτική και δημόσια ζωή των μεγάλων αντρών διεξάγεται σε παράλληλα επίπεδα που δεν συναντιούνται ποτέ» (...)
Ο Νάσερ πίστευε ήδη ότι είχε κερδίσει μια αναίμακτη νίκη, οι Αιγύπτιοι όμως συνέχισαν να καταστρώνουν την επίθεσή τους στο Σινά. Οι Ιορδανοί, με την υποστήριξη μιας ιρακινής ταξιαρχίας, σχέδιασαν την Επιχειρηση Τάρικ για να περικυκλώσουν την εβραϊκή δυτική Ιερουσαλήμ. Ο αραβικός κόσμος, που τώρα διέθετε 500.000 άντρες, 5.000 τανκς και 900 αεροπλάνα, ποτέ πριν δεν ήταν τόσο ενωμένος. «Ο βασικός μας στόχος θα είναι η καταστροφή του Ισραήλ», είπε ο Νάσερ. «Σκοπός μας», εξήγησε ο πρόεδρος Άρεφ του Ιράκ, «είναι να εξαφανίσουμε το Ισραήλ από τον χάρτη». Οι Ισραηλινοί διέθεταν 275.000 άντρες, 1.100 τανκς και 200 αεροπλάνα.
Στις 07:10 της 5ης Ιουνίου 1967, Ισραηλινοί πιλότοι αιφνιδίασαν και κατέστρεψαν την αιγυπτιακή αεροπορία. Στις 08:15, ο Νταγιάν διέταξε τις ισραηλινές δυνάμεις άμυνας να μπουν στο Σινά.
Στις 07:10 της 5ης Ιουνίου 1967, Ισραηλινοί πιλότοι αιφνιδίασαν και κατέστρεψαν την αιγυπτιακή αεροπορία. Στις 08:15, ο Νταγιάν διέταξε τις ισραηλινές δυνάμεις άμυνας να μπουν στο Σινά. Στην Ιερουσαλήμ, ο στρατηγός Ούζι Ναρκίς περίμενε φοβούμενος ότι οι Ιορδανοί θα κατελάμβαναν το ανυπεράσπιστο Όρος Σκοπός και θα περικύκλωναν τους 197.000 Εβραίους στη δυτική Ιερουσαλήμ, αν και ήλπιζε ότι οι Ιορδανοί θα συνέβαλαν μόνο συμβολικά στον αιγυπτιακό πόλεμο. Ακριβώς μετά τις 08:00 ήχησαν οι σειρήνες του αντιαεροπορικού συναγερμού. Τα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας ήταν αποθηκευμένα σε ασφαλές σημείο. Κλήθηκαν οι έφεδροι. Τρεις φορές το Ισραήλ προειδοποίησε τον βασιλιά Χουσέιν, μέσω του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών, του ΟΗΕ στην Ιερουσαλήμ και του βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών, ότι «το Ισραήλ δεν, επαναλαμβάνουμε, δεν θα επιτεθεί στην Ιορδανία αν η Ιορδανία παραμείνει αμέτοχη. Αν όμως η Ιορδανία ξεκινήσει εχθροπραξίες, το Ισραήλ θα απαντήσει με όλες του τις δυνάμεις».
«Μεγαλειότατε, η ισραηλινή επίθεση ξεκίνησε στην Αίγυπτο», πληροφόρησε τον βασιλιά Χουσέιν ο υπασπιστής του στις 08:50. Ο Χουσέιν τηλεφώνησε στο αρχηγείο και έμαθε ότι ο στρατάρχης Άμερ είχε κατατροπώσει τις ισραηλινές δυνάμεις και αντεπετίθετο με επιτυχία. Στις 09:00 ο Χουσέιν μπήκε στο αρχηγείο και ανακάλυψε ότι ο Αιγύπτιος στρατηγός του Ριγιάντ είχε διατάξει επιθέσεις σε ισραηλινούς στόχους και την κατάληψη του Διοικητηρίου στη νότια Ιερουσαλήμ. Ο Νάσερ τηλεφώνησε για να επιβεβαιώσει τις αιγυπτιακές νίκες και την καταστροφή της ισραηλινής αεροπορίας.
Στις 09:30, ο βασιλιάς, βλοσυρός, ανήγγειλε στον λαό του: «Η ώρα της εκδίκησης έφτασε».
5-7 ΙΟΥΝΙΟΥ 1967: ΧΟΥΣΕΪΝ, ΝΤΑΓΙΑΝ ΚΑΙ ΡΑΜΠΙΝ
Στις 11:15 το ιορδανικό πυροβολικό ξεκίνησε έναν καταιγισμό 6.000 όλμων εναντίον της εβραϊκής Ιερουσαλήμ, χτυπώντας την Κνεσέτ και το σπίτι του πρωθυπουργού, καθώς και το νοσοκομείο Χαντάσα και τον Ναό της Κοιμήσεως στο Όρος Σιών. Ακολουθώντοις τις διαταγές του Νταγιάν, οι Ισραηλινοί απάντησαν μόνο με ελαφρά όπλα. Στις 11:30 ο Νταγιάν διέταξε επίθεση εναντίον της ιορδανικής αεροπορίας. Παρακολουθώντας από τη στέγη του ανακτόρου του με τον πρωτότοκο γιο, τον μελλοντικό βασιλιά Αμπντουλλά Β', ο Χουσέιν είδε τα αεροπλάνα του να καταστρέφονται.
Στην Ιερουσαλήμ, το Ισραήλ πρότεινε κατάπαυση του πυρός, οι Ιορδανοί όμως δεν ενδιαφέρθηκαν. Τα μεγάφωνα των μουεζίνηδων στον Θόλο του Βράχου φώναζαν: «Πάρτε τα όπλα σας και πάρτε πίσω τη χώρα σας, που έκλεψαν οι Εβραίοι». Στις 12:45 οι Ιορδανοί κατέλαβαν το Διοικητήριο, που στέγαζε το αρχηγείο του ΟΗΕ και δέσποζε στην Ιερουσαλήμ. Ο Νταγιάν διέταξε αμέσως να γίνει έφοδος εναντίον του: έπεσε έπειτα από τετράωρη μάχη. Στα βόρεια, ισραηλινοί όλμοι και βλήματα πυροβολικού εκτοξεύονταν εναντίον των Ιορδανών.
Ο Νταγιάν σεβόταν την Ιερουσαλήμ, καταλάβαινε όμως ότι οι πολιτικές της πολυπλοκότητες θα μπορούσαν να απειλήσουν την ίδια την ύπαρξη του Ισραήλ. Όταν το ισραηλινό υπουργικό συμβούλιο συζήτησε αν θα έπρεπε να επιτεθούν στην Παλιά Πόλη ή απλώς να αναγκάσουν τα ιορδανικά κανόνια να σιωπήσουν, ο Νταγιάν μίλησε εναντίον της κατάκτησης, ανησυχώντας για τις ευθύνες που θα παρουσιάζονταν σχετικά με τη διοίκηση του Όρους του Ναού,επικράτησε όμως η αντίθετη άποψη. Καθυστέρησε οποιαδήποτε ενέργεια μέχρι να κατακτηθεί το Σινά.
«Εκείνη η νύχτα ήταν κόλαση», έγραψε ο Χουσέιν. «Έφεγγε σαν να ήταν μέρα. Ο ουρανός και η γη έλαμπαν από το φως των πυραύλων και τις εκρήξεις βομβών που έπεφταν από τα ισραηλινά αεροπλάνα». Στις 02:10 της 6ης Ιουνίου, Ισραηλινοί αλεξιπτωτιστές παρατάχθηκαν σε τρεις ομάδες, που ο στρατηγός Ναρκίς ενθάρρυνε να «εξιλεωθούν για την αμαρτία του ’48», όταν ο ίδιος είχε πολεμήσει για την πόλη. Η πρώτη ομάδα διέσχίσε την ουδέτερη ζώνη προς την Πύλη Μάντελμπαουμ για να πάρει τον Λόφο Πυρομαχικών -όπου ο Άλενμπι είχε αποθηκεόσει το οπλοστάσιό του- σε μια άγρια μάχη, στην οποία σκοτώθηκαν 71 Ιορδανοί και 35 Ισραηλινοί. Οι αλεξιπτωτιστές διέσχισαν γρήγορα το Σεχ Τζεράχ περνώντας από την Αμερικανική Αποικία προς το Μουσείο Ροκφέλερ, που έπεσε στις 07:27.
Ο βασιλιάς κρατούσε ακόμα το νοσοκομείο του Αουγκούστα Βικτόρια ανάμεσα στο Όρος Σκοπός και το Όρος των Ελαιών, και προσπάθησε απεγνωσμένα να σώσει την Παλιά Πόλη προτείνοντας κατάπαυση του πυρός· ήταν όμως πολύ αργά. Ο Νάσερ τηλεφώνησε για να πει στον Χουσέιν ότι θα επρεπε να ισχυριστούν πως το Ισραήλ δεν είχε νικήσει τους Άραβες μόνο του, αλλά με τη βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών και της Βρετανίας.
Ο Χουσέιν έσπευσε με ένα τζιπ στην Κοιλάδα του Ιορδάνη, όπου συνάντησε τον στρατό του να υποχωρεί από τον βορρά. Μέσα στην Παλιά Πόλη, οι Ιορδανοί, που είχαν το αρχηγείο τους στην Αρμενική Μονή από το 1948, τοποθέτησαν πενήντα άντρες σε κάθε πύλη και περίμεναν. Οι Ισραηλινοί σχέδιαζαν να καταλάβουν το Αουγκούστα Βικτόρια, τα τανκς τους όμως πήραν λάθος στροφή προς την Κοιλάδα των Κέδρων και υπέστησαν αγρια επίθεση από την Πύλη των Λεόντων, χάνοντας πέντε άντρες και τέσσερα τανκς κοντά στον Κήπο της Γεθσημανή. Οι Ισραηλινοί κατέφυγαν στο ημιυπόγειο προαύλιο του Τάφου της Παρθένου. Η Παλιά Πύλη εξακολουθούσε να μην είναι περικυκλωμένη.
Ο Νταγιάν πήγε να βρει τον Ναρκίς στο Όρος Σκοπός, που δέσποζε πάνω από την Παλιά Πόλη. «Τι θεϊκή θέα!» είπε ο Νταγιάν, αρνήθηκε όμως να επιτρέψει οποιαδήποτε επίθεση. Ωστόσο, τα χαράματα της 7ης Ιουνίου, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ετοιμάστηκε να διατάξει κατάπαυση του πυρός. Ο Μεναχέμ Μπέγκιν κάλεσε τον Εσκόλ για να ενθαρρύνει μια επείγουσα επίθεση στην Παλιά Πόλη. Ξαφνικά ο Νταγιάν κινδύνευε να μην προλάβει. Στην Αίθουσα Πολέμου, διέταξε τον Ράμπιν να πάρει «τον πιο δύσκολο και πιο ποθητό στόχο του πολέμου».
Πρώτα οι Ισραηλινοί βομβάρδισαν την κορυφογραμμή του Αουγκούστα Βικτόρια, με ναπάλμ· οι Ιορδανοί τράπηκαν σε φυγή. Έπειτα Ισραηλινοί αλεξιπτωτιστές πήραν το Όρος των Ελαιών και κινήθηκαν προς τον Κήπο της Γεθσημανή. «Καταλάβαμε τα υψώματα γύρω από την Παλιά Πόλη», είπε ο διοικητής των αλεξιπτωτιστών συνταγματάρχης Μότα Γκουρ στους άντρες του. «Σε λίγο θα μπούμε μέσα. Θα είμαστε οι πρώτοι που θα μπούμε στην παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ, που ονειρευόμαστε και παλεύαμε γι’ αυτήν για γενιές ολόκληρες. Το εβραϊκό έθνος περιμένει τη νίκη μας. Να είστε περήφανοι. Καλή τύχη!»
«Σε λίγο θα μπούμε μέσα. Θα είμαστε οι πρώτοι που θα μπούμε στην παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ, που ονειρευόμαστε και παλεύαμε γι' αυτήν για γενιές ολόκληρες. Το εβραϊκό έθνος περιμένει τη νίκη μας. Να είστε περήφανοι. Καλή τύχη!»
Στις 09:45 τα ισραηλινά τανκς «Σέρμαν» άνοιξαν πυρ κατά της Πόλης των Λεόντων, διαλύοντας το λεωφορείο που την έφρασσε και ανατίναξαν τις πόρτες. Κάτω από πυκνά ιορδανικά πυρά, οι Ισραηλινοί επιτέθηκαν στην πόλη. Οι αλεξιπτωτιστές όρμησαν στην Οδό του Μαρτυρίου και ο συνταγματάρχης Γκουρ οδήγησε μια ομάδα στο Όρος του Ναού. «Βρίσκεσαι στα μισά του δρόμου έπειτα από δύο μέρες μαχών, με τους πυροβολισμούς ν’ αντηχούν ακόμα στον αέρα και ξαφνικά μπαίνεις σ’ αυτό τον ανοιχτό χώρο που όλοι έχουν ξαναδεί σε φωτογραφίες», έγραψε ο αξιωματικός της υπηρεσίας πληροφοριών Αρίκ Αχμόν, «και, παρότι δεν είμαι θρήσκος, δεν νομίζω ότι υπήρξε έστω κι ένας άντρας που δεν ένιωθε βαθιά συγκινημένος. Είχε συμβεί κάτι ξεχωριστό». Υπήρξε μια αψιμαχία με Ιορδανούς στρατιώτες προτού ο Γκουρ ανακοινώσει στο ραδιόφωνο: «Το Όρος του Ναού είναι στα χέρια μιας!»
Στο μεταξύ, στο Όρος Σιών, ένας λόχος της Ταξιαρχίας της Ιερουσαλήμ πέρασε μια είσοδο της Πύλης Σιών και μπήκε στην Αρμενική Συνοικία, κατηφορίζοντας τον απόκρημνο λόφο έως την Εβραϊκή Συνοικία, ακριβώς όπως στρατιώτες της ίδιας μονάδας είχαν περάσει μέσα από την Πύλη της Κοπριάς. Όλοι κατευθύνθηκαν προς το Τείχος. Στο μεταξύ, στο Όρος του Ναού, ο Γκουρ και οι αλεξιπτωτιστές του δεν ήξεραν πώς να φτάσουν εκεί, ένας γερο-Άραβας όμως τους έδειξε την Πύλη του Μαγκρέμπ, και οι τρεις λόχοι έφτασαν ταυτόχρονα στον ιερό χώρο. Κρατώντας το σοφάρ του και μια Τορά, ο γενειοφόρος ραβίνος Σλόμο Γκόρεν, ο πρώτος στρατιωτικός ιερέας του ισραηλινού στρατού, πήγε στο Τείχος κι άρχισε να απαγγέλλει το Καντίς, την προσευχή πένθους, καθώς οι στρατιώτες προσεύχονταν, έκλαιγαν, χειροκροτούσαν, χόρευαν και μερικοί τραγουδούσαν τον νέο ύμνο της πόλης «Χρυσή Ιερουσαλήμ».
Στις 14:30, ο Νταγιάν, πλαισιωμένος από τον Ράμπιν και τον Ναρκίς, μπήκε στην πόλη, περνώντας δίπλα από «τανκς που κάπνιζαν» και διασχίζοντας «δρόμους εντελώς έρημους, μια απόκοσμη σιωπή που έσπαζαν πυροβολισμοί ελεύθερων σκοπευτών. Θυμήθηκα τα παιδικά μου χρόνια», είπε ο Ράμπιν, και ανέφερε ότι ένιωθε «καθαρό ενθουσιασμό καθώς πλησιάζαμε» στο Κότελ. Καθώς διέσχιζαν το Όρος του Ναού, ο Νταγιάν είδε μια ισραηλινή σημαία πάνω στον Θόλο του Βράχου, και «διέταξα να την κατεβάσουν αμέσως». Ο Ράμπιν, «ξέπνοος», κοίταζε τους «τραχείς άντρες εξαντλημένους από τη μάχη, με τα μάτια βουρκωμένα», αλλά «δεν ήταν ώρα για θρήνους - μια στιγμή λύτρωσης, ελπίδας».
Ο ραβίνος Γκόρεν ήθελε να επιταχύνει τη μεσσιανική εποχή ανατινάζοντας τα τζαμιά του Όρους του Ναού, ο στρατηγός Ναρχίς όμως απάντησε: «Σταμάτα το!»
«Θα σε γράψουν τα βιβλία της ιστορίας», είπε ο ραβίνος Γκόρεν.
«Έχω ήδη καταγράψει το όνομά μου στην ιστορία της Ιερουσαλήμ» απάντησε ο Ναρκίς.
«Ήταν η «σπουδαιότερη στιγμή της ζωής μου», θυμόταν ο Ράμπιν. «Χρόνια ονειρευόμουν κρυφά να παίξω έναν ρόλο στην ανάκτηση του Δυτικού Τείχους για τον εβραϊκό λαό. Τώρα αυτό το όνειρο είχε πραγματοποιηθώ και ξαφνικά αναρωτήθηκα γιατί εγώ ανάμεσα σ' όλους τους ανθρώπους είχα αυτό το προνόμιο». Ο Ράμπιν είχε την τιμή να δώσει όνομα στον πόλεμο: πάντα μετριόφρων και αξιοπρεπής, τραχύς και λακωνικός, διάλεξε το πιο απλό όνομα: ο Πόλεμος των Έξι Ημερών. Ο Νάσερ τού έδωσε ένα άλλο όνομα — αλ-Νάκσα, η Ανατροπή.
Ο Νταγιάν έγραψε ένα σημείωμα σ' ένα χαρτί —«Είθε η ειρήνη να ευλογήσει ολόκληρο τον Οίκο του Ισραήλ»—, που το τοποθέτησε ανάμεσα στους ογκόλιθους του Ηρώδη. Έπειτα δήλωσε: «Ενώσαμε πάλι την πόλη, την πρωτεύουσα του Ισραήλ, και δεν θα τη χωρίσουμε ποτέ ξανά». Ο Νταγιάν όμως —πάντα ο Ισραηλινός που σεβόταν περισσότερο τους Άραβες και που τον σέβονταν περισσότερο και αυτοί, και τον οποίο αποκαλούσαν Αμπού Μούσα (γιο του Μωυσή)- συνέχισε: «Στους Αραβες γείτονές μας, το Ισραήλ τείνει το χέρι της ειρήνης, και σε όλους τους λαούς όλων των δογμάτων εγγυόμαστε πλήρη ελευθερία λατρείας. Δεν ήρθαμε να κατακτήσουμε τα ιερά μέρη άλλων αλλά να ζήσουμε με άλλους αρμονικά». Καθώς έφευγε, έκοψε «μερικά άγρια μαβιά κυκλάμινα που φύτρωναν ανάμεσα στο Τείχος και την Πύλη του Μαγκρέμπ» για να τα προσφέρει στην ταλαιπωρημένη γυναίκα του.
Ο Νταγιάν σκέφτηκε προσεκτικά το θέμα της Ιερουσαλήμ και δημιούργησε τη δική του πολιτική. Δέκα μέρες αργότερα επέστρεψε στο αλ- Άκσα, όπου, αφού έβγαλε τα παπούτσια του, κάθισε με τον σεΐχη του Χάραμ και τους ουλεμάδες και εξήγησε ότι η Ιερουσαλήμ ανήκε τώρα στο Ισραήλ, αλλά το ουάκψ θα ήλεγχε το Όρος του Ναού. Ακόμα κι αν, έπειτα από 2.000 χρόνια, οι Εβραίοι μπορούσαν επιτέλους να επισκεφθούν το Αρ α-Μπάιτ, ο Νταγιάν τούς απαγόρευσε να προσεύχονται εκεί. Η απόφασή του, απόφαση ενός σοβαρού πολιτικού, ισχύει ακόμα σήμερα.
Ο πρόεδρος Νάσερ παραιτήθηκε προσωρινά, ποτέ όμως δεν παρέδωσε Γην εξουσία, και μάλιστα συγχώρεσε τον φίλο του, στρατάρχη Άμερ. Αυτός όμως σχεδίασε ένα πραξικόπημα και, μετά τη σύλληψή του, πέθανε με μυστηριώδη τροπο στη φυλακή. Ο Νάσερ επέμενε ότι «δεν μπορούσαν να εγκαταλείψουν ποτέ την αλ-Κουντς», ποτέ όμως δεν συνήλθε από την ήττα· πέθανε από έμφραγμα τρία χρόνια αργότερα. Ο βασιλιάς Χουσέιν παραδέχτηκε αργότερα ότι οι ημερομηνίες 5-10 Ιουνίου «ήταν οι χειρότερες μέρες της ζωής μου». Είχε χάσει το μισό του έδαφος - και το έπαθλο της Ιερουσαλήμ. Ιδιωτικά, θρήνησε την αλ-Κουντς: «Λεν μπορώ να δεχτώ ότι η Ιερουσαλήμ χάθηκε επί των ημερών μου».
ΠΡΩΙ ΣΤΗΝ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ: ΑΠΟ ΤΟΤΕ ΕΩΣ ΤΩΡΑ
Η κατάχτηση μεταμόρφωσε και έκανε πιο πολύπλοκη την Ιερουσαλήμ σε μια αστραπή αποκάλυψης που ήταν ταυτόχρονα μεσσιανικής και μυστικιστικής, στρατηγικής και εθνικιστικής φύσεως. Το ίδιο αυτό νέο όραμα άλλαξε το Ισραήλ, τους Παλαιστίνιους και τη Μέση Ανατολή. Μια απόφαση που πάρθηκε σε συνθήκες πανικού, μια κατάκτηση που δεν είχε σχεδιαστεί, μια στρατιωτική νίκη που κλάπηκε από το χείλος της καταστροφής άλλαξαν αυτούς που πίστευαν, αυτούς που δεν πίστευαν σε τίποτα και αυτούς που λαχταρούσαν να πιστέψουν σε κάτι.
Την εποχή εκείνη τίποτε απ’ όλα αυτά δεν ήταν σαφές, αναδρομικά όμως το γεγονός ότι η Ιερουσαλήμ ανήκε τώρα στο Ισραήλ άλλαξε το πνεύμα του έθνους, που ήταν παραδοσιακά κοσμικό, σοσιαλιστικό, μοντέρνο, και αν το κράτος είχε μια θρησκεία, αυτή ήταν τόσο η ιστορική επιστήμη της ιουδαϊκής αρχαιολογίας, όσο και ο ορθόδοξος ιουδαϊσμός.
Η κατάκτηση της Ιερουσαλήμ ενθουσίασε ακόμα και τους πιο κοσμικούς Εβραίους. Η λαχτάρα για τη Σιών ήταν τόσο βαθιά, τόσο αρχαία, τόσο ενσωματωμένη σε τραγούδια, προσευχές και μύθους, ο αποκλεισμός από το Τείχος τόσο μακροχρόνιος και τόσο οδυνηρός και η αύρα της αγιοσύνης τόσο έντονη, που ακόμα κι οι πιο άθρησκοι Εβραίοι, σε όλο τον κόσμο, γνώρισαν μια αίσθηση αγαλλίασης που πλησίαζε τη θρησκευτική εμπειρία, και η οποία, στον σύγχρονο κόσμο, ήταν η μόνη που θα γνώριζαν.
Η κατάκτηση της Ιερουσαλήμ ενθουσίασε ακόμα και τους πιο κοσμικούς Εβραίους. Η λαχτάρα για τη Σιών ήταν τόσο βαθιά, τόσο αρχαία, τόσο ενσωματωμένη σε τραγούδια, προσευχές και μύθους, ο αποκλεισμός από το Τείχος τόσο μακροχρόνιος και τόσο οδυνηρός και η αύρα της αγιοσύνης τόσο έντονη, που ακόμα κι οι πιο άθρησκοι Εβραίοι, σε όλο τον κόσμο, γνώρισαν μια αίσθηση αγαλλίασης που πλησίαζε τη θρησκευτική εμπειρία
Για τους θρήσκους Εβραίους, τους κληρονόμους εκείνων που για χιλιάδες χρόνια, από τη Βαβυλώνα έως την Κόρδοβα και τη Βίλνα, περίμεναν, όπως είδαμε, ένα άμεσο μεσσιανικό σημάδι, αυτό ήταν ένας οιωνός, μια απελευθέρωση, μια λύτρωση, και η εκπλήρωση βιβλικών προφητειών, αλλά και το τέλος της Εξορίας και η Επιστροφή στις πύλες και τις αυλές του Ναού στην ανακτημένη πόλη του Δαβίδ. Για πολλούς Ισραηλινούς που ασπάζονταν τον εθνικιστικό, στρατιωτικό σιωνισμό, τους κληρονόμους του Ζαμποτίνσκι, η στρατιωτική αυτή νίκη ήταν πολιτικής και στρατηγικής σημασίας - η μοναδική, θεόσταλτη ευκαιρία να εξασφαλίσουν ένα Μειζον Ισραήλ με ασφαλή σύνορα. Τόσο οι θρήσκοι όσο και οι εθνικιστες Εβραίοι μοιράζονταν την πεποίθηση ότι έπρεπε να ασπαστούν ενεργητικά την ενδιαφέρουσα αποστολή να ξαναχτίσουν και να κρατήσουν για παντα την εβραϊκή Ιερουσαλήμ. Τη δεκαετία του 1970, αυτές οι ταξιαρχίες μεσσιανιστών και μαξιμαλιστών έγιναν τόσο δυναμικές όσο και η πλειοψηφια των Ισραηλινών, που παρέμεναν κοσμικοί και φιλελεύθεροι και των οποίων το κέντρο της ζωής ήταν το Τελ Αβίβ, όχι η Αγία Πόλη. Αλλά το εθνικιστικό-λυτρωτικό πρόγραμμα ήταν το επείγον έργο του Θεού, κι αυτή η θεϊκή επιταγή σύντομα θ’ άλλαζε τη φυσιογνωμία και τη ζωή της Ιερουσαλήμ.
Δεν επηρεάστηκαν μόνο οι Εβραίοι: οι πολύ πιο πολυάριθμοι και ισχυροί χριστιανοί ευαγγελικοί, ιδιαίτερα αυτοί της Αμερικής, γνώρισαν επίσης αυτή τη σχεδόν μυστικιστικής έκστασης στιγμή. Οι ευαγγελικοί πίστευαν ότι δύο από τις προϋποθέσεις για την Ημέρα της Κρίσεως είχαν εκπληρωθεί: το Ισραήλ είχε επανιδρυθεί και η Ιερουσαλήμ ήταν εβραϊκή. Το μόνο που απέμενε ήταν η ανοικοδόμηση του Τρίτου Ναού και επτά χρόνια ταλαιπωρίας, που θα τα ακολουθούσε η μάχη του Αρμαγεδδώνα όταν ο αρχάγγελος Μιχαήλ θα εμφανιζόταν στο Όρος των Ελαιών για να πολεμήσει τον Αντίχριστο στο Όρος του Ναού. Αυτό θα κατέληγε στον προσηλυτισμό ή τον αφανισμό των Εβραίων, στη Δευτέρα Παρουσία και στη χιλιόχρονη βασιλεία του Ιησού Χριστού.
Η νίκη της μικρής εβραϊκής δημοκρατίας κατά των λεγεώνων του αραβικού δεσποτισμού τις οποίες όπλιζαν οι Σοβιετικοί έπεισε τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι το Ισραήλ ήταν ιδιαίτερος φίλος τους στην πιο επικίνδυνη γειτονιά, ο σύμμαχός τους εναντίον της κομμουνιστικής Ρωσίας, του νασερικού ριζοσπαστισμού και του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Η Αμερική και το Ισραήλ μοιράζονταν πολύ περισσότερα, γιατί ήταν χώρες χτισμένες πάνω σ’ ένα ιδεώδες ελευθερίας που άγγιζε το θείο: η μία ήταν η νέα Σιών, η «πόλη πάνω σ’ έναν λόφο», το άλλο η παλιά Σιών, που είχε ανακτηθεί. Οι Αμερικανοεβραίοι ήταν ήδη θερμοί υποστηρικτές, τώρα όμως και οι Αμερικανοί ευαγγελικοί πίστευαν ότι το Ισραήλ είχε ευλογηθεί από τη Θεία Πρόνοια. Οι δημοσκοπήσεις ισχυρίζονται σταθερά ότι πάνω από 40 τοις εκατό των Αμερικανών περιμένουν κάποια στιγμή τη Δευτέρα Παρουσία στην Ιερουσαλήμ. Όσο υπερβολικό κι αν είναι αυτό, οι Αμερικανοί χριστιανοί σιωνιστές υποστήριξαν την εβραϊκή Ιερουσαλήμ, και το Ισραήλ ήταν ευγνώμον γι’ αυτό, παρότι ο ρόλος των Εβραίων στο σενάριό τους για την Ημέρα της Κρίσεως ήταν τραγικός.
Ισραηλινοί από τη δυτική Ιερουσαλήμ, απ’ όλο το Ισραήλ και απ’ όλη τη Διασπορά συνωστίζονταν στην Παλιά Πόλη για ν’ αγγίξουν το Τείχος και να προσευχηθούν εκεί. Το γεγονός ότι η πόλη ήταν δική τους ήταν κάτι τόσο μεθυστικό, που οποιαδήποτε σκέψη παραίτησης από αυτήν έγινε κάτι αφόρητο κι αδιανόητο — αναρίθμητα μέσα κινητοποιούνταν ώστε να γίνει πολύ δύσκολο κάτι τέτοιο. Ακόμα κι ο πραγματιστής Μπεν Γκουριόν πρότεινε να παραχωρήσει το Ισραήλ τη Δυτική Όχθη και τη Γάζα με αντάλλαγμα την ειρήνη — ποτέ όμως την Ιερουσαλήμ.
Το Ισραήλ ενωσε επισημως τα δύο μισά της πόλης, επεκτείνοντας τα δημοτικά σύνορα ώστε να περικλείουν 267.800 πολίτες - 196.800 Εβραίους και 71.000 Άραβες. Η Ιερουσαλήμ έγινε μεγαλύτερη απ' όσο ήταν ποτέ στην ιστορία της. Προτού ακόμα διαλυθεί ο καπνός από τα κανόνια, οι κάτοικοι της Συνοικίας του Μαγκρέμπ, μεταφέρθηκαν σε νέα σπίτια, μια και τα δικά τους κατεδαφίστηκαν για ν' ανοίξει ο χώρος μπροστά στο Τείχος για πρώτη φορά. Έπειτα από αιώνες παρεμποδισμένης λατρείας, σ' έναν περιορισμένο, συνωστισμένο ατενό χώρο τριών μέτρων, ο ευάερος, φωτεινός χώρος της νέας πλατείας στο κυριότερο εβραϊκό ιερό ήταν ο ίδιος μια απελευθέρωση· οι Εβραίοι συνέρρεαν για να προσευχηθούν εκεί. Η κατεστραμμένη Εβραϊκή Συνοικία ανοικοδομήθηκε, οι ανατιναγμένες συναγωγές της ξαναχτίστηκαν, οι κατεστραμμένες πλατείες της και τα δρομάκια της ασφαλτοστρώθηκαν από την ιχρχή και εξωραΐστηκαν, ορθόδοξα θρησκευτικά σχολεία -γεσίβες- ιδρύθηκαν ή ανακαινίστηκαν, όλα με αστραφτερές χρυσαφιές πέτρες.
Και η επιστήμη όμως είχε την τιμητική της: Ισραηλινοί αρχαιολόγοι άρχισαν να κάνουν ανασκαφές στην ενωμένη πόλη. Το μακρύ Δυτικό Τείχος διαιρέθηκε ανάμεσα στους ραβίνους, που ήλεγχαν την περιοχή προσευχής στα βόρεια της Πύλης του Μαγκρέμπ, και τους αρχαιολόγους, που μπορούσαν να σκάψουν προς τα νότια. Γύρω από το Τείχος, στη Μουσουλμανική και στην Εβραϊκή Συνοικία, καθώς και στην Πόλη του Δαβίδ, αποκάλυψαν τόσο εκπληκτικούς θησαυρούς - οχυρωματικά έργα των Χαναναίων, ιουδαϊκές σφραγίδες, ηρωδιανά θεμέλια, τείχη των Μακκαβαίων και των Βυζαντινών, ρωμαϊκούς δρόμους, ανάκτορα των Ομμεϋαδών, πύλες των Αγιουμπιδών, εκκλησίες των Σταυροφόρων-, ώστε τα επιστημονικά τους ευρήματα έμοιαζαν να γίνονται ένα με τον πολιτικοθρησκευτικό ενθουσιασμό. Οι πέτρες που ξεσκέπασαν -από το τείχος του Εζεκία και τους ογκόλιθους του Ηρώδη, που είχαν πετάξει κάτω οι Ρωμαίοι στρατιώτες, έως το οδόστρωμα στο Cardo I του Αδριανού- έγιναν μόνιμα εκθέματα στην Παλιά Πόλη.
Ο Τέντι Κόλεκ, ο δήμαρχος της δυτικής Ιερουσαλήμ που επανεξελέγετο επί είκοσι οκτώ χρόνια για να διοικήσει την ενωμένη πόλη, εργάστηκε σκληρά για να καθησυχάσει τους Άραβες: έγινε το πρόσωπο του φιλελεύθερου ισραηλινού ενστίκτου που ήθελε να ενώσει την πόλη υπό εβραϊκή διοίκηση, αλλά και να σεβαστεί την αραβική Ιερουσαλήμ. Όπως και την εποχή της Εντολής, η ευημερούσα Ιερουσαλήμ προσείλκυσε Αραβες από τη Δυτική Όχθη - ο πληθυσμός τους διπλασιάστηκε σε δέκα χρόνια. Τώρα η κατάκτηση ενθάρρυνε Ισραηλινούς απ' όλα τα κόμματα, ιδιαίτερα όμως τους εθνικιστές και τους μεσσιανιστές σιωνιστές, να κατοχυρώσουν την κατάκτηση δημιουργώντας «γεγονότα στο έδαφος»: η οικοδόμηση νέων εβραϊκών προαστίων γύρω από την αραβική ανατολική Ιερουσαλήμ άρχισε αμέσως.
Στην αρχή δεν εκδηλώθηκε καμιά αντίρρηση από μέρους των Αράβων· πολλοί Παλαιστίνιοι εργάζονταν στο Ισραήλ ή μαζί με Ισραηλινούς, και όταν, μικρός, επισκεπτόμουν την Ιερουσαλήμ, θυμάμαι να περνάω μέρες με Παλαιστίνιους και Ισραηλινούς φίλους στα σπίτια τους στην Ιερουσαλήμ και στη Δυτική Όχθη, δίχως να συνειδητοποιήσω ποτέ ότι αυτή η περίοδος καλής θέλησης και ειρηνικής συναναστροφής θα γινόταν πολύ σύντομα η εξαίρεση στον κανόνα. Στο εξωτερικό, τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Ο Γιάσερ Αραφάτ και η Φατάχ του επιβλήθηκαν στην PLO το 1969. Η Φατάχ πύκνωσε τις επιθέσεις της στο Ισραήλ, ενώ μια άλλη φατρία, το μαρξιστικό-λενινιστικό Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, εγκαινίασε το νέο θέαμα της αεροπειρατείας, ενώ παράλληλα ασπάστηκε την πιο παραδοσιακή δολοφονία αμάχων.
Το μαρξιστικό-λενινιστικό Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, εγκαινίασε το νέο θέαμα της αεροπειρατείας, ενώ παράλληλα ασπάστηκε την πιο παραδοσιακή δολοφονία αμάχων.
Το Όρος του Ναού, όπως είχε προβλέψει ο Ντάλιάν, είχε ως συνέπεια μια τρομερή ευθύνη. Στις 21 Αυγούστου 1969, ένας Αυστραλός, ο Ντένις Μάικλ Ρόχαν, που μάλλον υπέφερε από το Σύνδρομο της Ιερουσαλήμ, έβαλε φωτιά στο τζαμί αλ-Άκσα για να επιταχύνει τη Δευτέρα Παρουσία. Η πυρκαγιά κατέστρεψε το μινμπάρ του Νουρ αλ-Ντιν, που είχε χτίσει εκεί ο Σαλαδίνος, και ξεκίνησε διαδόσεις για μια εβραϊκή συνωμοσία για την κατάληψη του Όρους του Ναού, που, με τη σειρά τους, πυροδότησαν αραβικές ταραχές.
Τον «Μαύρο Σεπτέμβρη» του 1970, ο βασιλιάς Χουσέιν κατατρόπωσε και απέλασε τον Αραφάτ και την PLO, που είχε αμφισβητήσει τον έλεγχό του επί της Ιορδανίας. Ο Αραφάτ μετέφερε το αρχηγείο του στο Λίβανο και η Φατάχ ξεκίνησε μια διεθνή εκστρατεία αεροπειρατειών και δολοφονιών αμάχων για να στρέψει την προσοχή του κόσμου στην παλαιστινιακή υπόθεση - ήταν ένα μακελειό με πρόφαση την πολιτική διαμαρτυρία. Το 1972, μέλη της Φατάχ, χρησιμοποιώντας τον «Μαύρο Σεπτέμβρη» ως βιτρίνα, δολοφόνησαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου έντεκα Ισραηλινούς αθλητές. Οι μυστικές υπηρεσίες του Ισραήλ (η Μοσάντ) αντέδρασαν καταδιώκοντας τους δράστες σε όλη την Ευρώπη.
Την Ημέρα της Εξιλέωσης, τον Οκτώβριο του 1973, ο διάδοχος του Νάσερ, πρόεδρος Άνουαρ Σαντάτ της Αιγύπτου, σε μυστική συνεργασία με τη Συρία, ξεκίνησε μια επιτυχή αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον του Ισραήλ, που είχε αποκτήσει υπερβολικά μεγάλη αυτοπεποίθηση. Οι Άραβες είχαν αρχικά κάποιες επιτυχίες, εκθέτοντας τον υπουργό Άμυνας Μοσέ Νταγιάν, που παραλίγο να χάσει την ψυχραιμία του ύστερα από δύο μέρες αποτυχιών. Ωστόσο, οι Ισραηλινοί, με τη βοήθεια των Αμερικανών, που τους έστειλαν προμήθειες με αερομεταφορά, ανασυντάχθηκαν, και ο πόλεμος έκανε διάσημο τον στρατηγό Αριέλ Σαρόν, ο οποίος ηγήθηκε της ισραηλινής αντεπίθεσης στη Διώρυγα του Σουέζ. Λίγο αργότερα, ο Αραβικός Σύνδεσμος έπεισε τον βασιλιά Χουσέιν να αναγνωρίσει την PLO ως μοναδικό εκπρόσωπο των Παλαιστινίων.
Το 1977, τριάντα χρόνια μετά την ανατίναξη του «King David», ο Μεναχέμ Μπέγκιν, με το Λικούντ, κατατρόπωσε επιτέλους το Κόμμα των Εργατικών, που κυβερνούσε από το 1948 και ήρθε στην εξουσία μ' ένα εθνικιστικό-μεσσιανικό πρόγραμμα για ένα Μείζον Ισραήλ με πρωτεύουσά του την Ιερουσαλήμ. Ωστόσο ο Μπέγκιν ήταν εκείνος που, στις 19 Νοεμβρίου, υποδέχθηκε τον πρόεδρο Σαντάτ, που είχε το θάρρος να ταξιδέψει αεροπορικώς στην Ιερουσαλήμ. Ο Σαντάτ έμεινε στο ξενοδοχείο «King David», προσευχήθηκε στο αλ-Άκσα, επισκέφθηκε το Γιαντ Βασέμ και πρόσφερε ειρήνη στην Κνεσέτ. Οι ελπίδες απογειώθηκαν.
Με τη βοήθεια του Μοσέ Νταγιάν, τον οποίο είχε διορίσει υπουργό Εξωτερικών, ο Μπέγκιν επέστρεψε το Σινά στην Αίγυπτο με αντάλλαγμα μια συνθήκη ειρήνης. Ωστόσο, σε αντίθεση με τον Νταγιάν, που δεν άργησε να παραιτηθεί, ο Μπέγκιν δεν ήξερε πολλά για τον αραβικό κόσμο, παραμένοντας γιος ενός πολωνέζικου στετλ, ένας τραχύς εθνικιστής με μανιχαϊστική άποψη για τον εβραϊκό αγώνα, συναισθηματικό σύνδεσμο με τον ιουδαϊσμό και όραμα για το βιβλικό Ισραήλ. Κάνοντας διαπραγματεύσεις με τον Σαντάτ υπό την αιγίδα του προέδρου Τζίμι Κάρτερ, ο Μπέγκιν επέμεινε ότι «η Ιερουσαλήμ θα παραμείνει η αιώνια ενωμένη πρωτεύουσα του Ισραήλ, τελεία και παύλα», ενώ η Κνεσέτ ψήφισε έναν νόμο με παρόμοια διατύπωση. Παρασυρμένος από την υπεράνθρωπη ενέργεια του υπουργού Γεωργίας, Αριέλ Σαρόν, και αποφασισμένος να «εξασφαλίσει την Ιερουσαλήμ ως μόνιμη πρωτεύουσα του εβραϊκού λαού», ο Μπέγκιν επιτάχυνε την οικοδόμηση αυτού που ο Σαρόν αποκάλεσε «εξωτερικό δακτύλιο ανάπτυξης γύρω από τις αραβικές γειτονιές» για να «αναπτύξει μια μεγαλύτερη Ιερουσαλήμ».
Τον Απρίλιο του 1982, ένας Ισραηλινός έφεδρος ονόματι Άλαν Γκούντμαν σκότωσε δύο Άραβες στο Όρος του Ναού. Ο μουφτής προειδοποιούσε επίμονα ότι οι Εβραίοι ήθελαν να ξαναχτίσουν τον Ναό στον χώρο του αλ-Άκσα, κι έτσι τώρα οι Άραβες αναρωτιόνταν αν υπήρχε στ’ αλήθεια ένα τέτοιο μυστικό σχέδιο. Η μεγάλη πλειοψηφία των Ισραηλινών και των Εβραίων απορρίπτουν απόλυτα κάτι τέτοιο, και οι περισσότεροι υπερορθόδοξοι πιστεύουν ότι οι άνθρωποι δεν θα έπρεπε να παρεμβαίνουν στο έργο του Θεού. Υπάρχουν μόνο περίπου χίλιοι Εβραίοι φονταμενταλιστές σε ομάδες, όπως είναι οι Πιστοί του Όρους του Ναού, που απαιτούν το δικαίωμα να προσεύχονται στο Όρος του Ναού, ή το Κίνημα για την Καθιέρωση του Ναού, που ισχυρίζεται ότι εκπαιδεύει μια ιερατική κάστα για τον Τρίτο Ναό. Μόνο οι πιο μικρές φατρίες μέσα στους πιο ακραίους πυρήνες φανατικών έχουν συνωμοτήσει να καταστρέψουν τα τζαμιά, μέχρι στιγμής όμως η ισραηλινή αστυνομία απέτρεψε όλα τους τα σχέδια. Ένα τέτοιο έγκλημα θα ήταν καταστροφή όχι μόνο για τους μουσουλμάνους αλλά και για το ίδιο το Κράτος του Ισραήλ.
Το 1982, ο Μπέγκιν αντέδρασε στις επιθέσεις της PLO εναντίον Ισραηλινών διπλωματών και αμάχων εισβάλλοντας στον Λίβανο, όπου ο Αραφάτ είχε στήσει ένα φέουδο. Ο Αραφάτ και οι δυνάμεις του αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Βηρυτό και να μεταφερθούν στην Τύνιδα. Ο πόλεμος, που διηύθυνε ο υπουργός Άμυνας Σαρόν, τελμάτωσε, και κατέληξε στις σφαγές 300 έως 700 Παλαιστινίων αμάχων στους καταυλισμούς Σάμπρα και Σατίλα από χριστιανικές πολιτοφυλακές. Ο Σαρόν, που έφερε την έμμεση ευθύνη για τη βιαιοπραγία αυτή, υποχρεώθηκε να παραιτηθεί, ενώ η σταδιοδρομία του Μπέγκιν έληξε όταν κι εκείνος παραιτήθηκε, έχοντας βρεθεί πολιτικά απομονωμένος, με αποτέλεσμα να πέσει σε κατάθλιψη.
Οι ελπίδες του 1977 καταστράφηκαν από την αδιαλλαξία και των δύο πλευρών, τους σκοτωμούς αμάχων και την επέκταση των εβραϊκών οικισμών στην Ιερουσαλήμ και τη Δυτική Όχθη. Το 1981, η δολοφονία του Σαντάτ από φονταμενταλιστές, τιμωρία για το αεροπορικό του ταξίδι στην Ιερουσαλήμ, ήταν ένα πρώιμο σημάδι μιας νέας ανερχόμενης δύναμης στο ισλάμ. Τον Δεκέμβριο του 1987 μια αυθόρμητη παλαιστινιακή εξέγερση — η Ιντιφάντα, η Εξέγερση- ξέσπασε στη Γάζα και εξαπλώθηκε στην Ιερουσαλήμ. Η ισραηλινή αστυνομία πολέμησε εναντίον των διαδηλωτών σε τακτικές μάχες στο Όρος του Ναού. Οι νέοι στους δρόμους της Ιερουσαλήμ που πετούσαν πέτρες σε ένστολους Ισραηλινούς στρατιώτες αντικατέστησαν τους δολοφονικούς πειρατές της PLO ως εικόνα των διωκομένων αλλά προκλητικών Παλαιστινίων.
Η ενέργεια της Ιντιφάντα προκάλεσε ένα κενό εξουσίας που κάλυψαν νέοι ηγέτες και νέες ιδέες: η ελίτ της PLO είχε χάσει την επαφή της με τους καθημερινούς ανθρώπους, και το φονταμενταλιστικό ισλάμ αντικαθιστούσε τον παρωχημένο παναραβισμό του Νάσερ. Το 1987, ισλαμιστές ριζοσπάστες ίδρυσαν το Κίνημα Ισλαμικής Αντίστασης, τη Χαμάς, έναν κλάδο της αιγυπτιακής Μουσουλμανικής Αδελφότητας, που ήταν αφοσιωμένο στην τζιχάντ για την καταστροφή του Ισραήλ.
Η Ιντιφάντα αλλοίωσε και την εβραϊκή Ιερουσαλήμ, παραδέχτηκε ο Κόλεκ, «με θεμελιώδη τρόπο» - κατέστρεψε το όνειρο μιας ενωμένης πόλης. Οι Ισραηλινοί και οι Άραβες έπαψαν να συνεργάζονται· δεν περνούσαν πια οι μεν από τα προάστια των δε. Η ένταση επεκτάθηκε όχι μόνο ανάμεσα σε μουσουλμάνους και Εβραίους, αλλά κι ανάμεσα στους ίδιους τους Εβραίους· οι υπερορθόδοξοι εξεγέρθηκαν εναντίον των κοσμικών Εβραίων, που άρχισαν να εγκαταλείπουν την Ιερουσαλήμ.Ο παλιός κόσμος της χριστιανικής Ιερουσαλήμ συρρικνωνόταν γρήγορα: το 1995 είχαν μείνει μόνο 14.100 χριστιανοί. Ωστόσο οι Ισραηλινοί εθνικιστές δεν παρέκκλιναν από το σχέδιό τους να εξιουδαΐσουν την Ιερουσαλήμ. Ο Σαρόν μετακόμισε προκλητικά σ’ ένα διαμέρισμα στη Μουσουλμανική Συνοικία, και το 1991 θρησκευτικοί υπερεθνικιστές άρχισαν να εγκαθίστανται στην αραβική συνοικία του Σιλουάν, δίπλα στην αρχική Πόλη του Δαβίδ. Ο Κόλεκ, που έβλεπε το έργο της ζωής του να καταστρέφεται από επιθετικούς μεσσιανιστές, κατήγγειλε τον Σαρόν και τους εποίκους αυτούς για τον «μεσσιανισμό τους, που ανέκαθεν ήταν εξαιρετικά επιζήμιος για μας στην ιστορία».
Η Ιντιφάντα οδήγησε έμμεσα στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις του Όσλο. Το 1988, ο Αραφάτ αποδέχθηκε την ιδέα της ύπαρξης δύο κρατών και παραιτήθηκε από την ιδέα του ένοπλου αγώνα για την καταστροφή του Ισραήλ.
Η Ιντιφάντα οδήγησε έμμεσα στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις του Όσλο. Το 1988, ο Αραφάτ αποδέχθηκε την ιδέα της ύπαρξης δύο κρατών και παραιτήθηκε από την ιδέα του ένοπλου αγώνα για την καταστροφή του Ισραήλ. Ο βασιλιάς Χουσέιν εγκατέλειψε την απαίτησή του για την Ιερουσαλήμ και τη Δυτική Όχθη, όπου ο Αραφάτ σχεδίαζε να χτίσει ένα παλαιστινιακό κράτος με πρωτεύουσά του την αλ-Κουντς. Το 1992, ο Γιτζάκ Ράμπιν έγινε πρωθυπουργός και συνέθλιψε την Ιντιφάντα· με την τροχιά ντομπροσύνη του, διέθετε τα μοναδικά προσόντα του ειρηνοποιού που εμπιστεύονταν οι Ισραηλινοί. Οι Αμερικανοί είχαν πρωτοστατήσει σε ανεπιτυχείς συνομιλίες στη Μαδρίτη, υπήρχε όμως ένα άλλο μυστικό σχέδιο, άγνωστο στους περισσότερους από τους κυριότερους παίκτες, που θα εφερνε αποτέλεσμα.
Αυτό ξεκίνησε με άτυπες συνομιλίες ανάμεσα σε Ισραηλινοός και Παλαιστίνιους ακαδημαϊκούς. Υπήρξαν συναντήσεις στην Αμερικανική Αποικία, που θεωρούνταν ουδέτερο έδαφος, στο Λονδίνο και, τελικά, στο Όσλο. Οι συνομιλίες γίνονταν αρχικά, εν αγνοία του Ράμπιν, από τον υπουργό Εξωτερικών Σιμόν Πέρες και τον υφυπουργό του Γιόσι Μπεϊλίν. Ο Ράμπιν τις πληροφορήθηκε μόλις το 1993, και υποστήριξε το εγχείρημα. Στις 13 Σεπτεμβρίου, ο Ράμπιν και ο Πέρες υπέγραψαν συνθήκη με τον Αραφάτ στον Λευκό Οίκο, υπό το βλέμμα του προέδρου Κλίντον. Η Δυτική Όχθη και η Γάζα δόθηκαν εν μέρει σε μια Παλαιστινιακή Αρχή που μετέτρεψε την παλιά έπαυλη των Χουσέινι, το «Orient House», σε αρχηγείο της, το οποίο διηύθυνε ο πιο σεβαστός Παλαιστίνιος της πόλης, ο Φαϊζάλ αλ-Χουσεινι, γιος του ήρωα του 1948. Ο Ράμπιν υπέγραψε μια συνθήκη ειρήνης με τον βασιλιά Χουσέιν της Ιορδανίας και επιβεβαίωσε τον ιδιαίτερο χασεμιτικό ρόλο του ως φύλακα του Χάραμ αλ-Σαρίφ στην Ιερουσαλήμ, που συνεχίζεται σήμερα. Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι αρχαιολόγοι διαπραγματεύτηκαν τις δικές τους ακαδημαϊκές εκδοχές ειρήνης, και για πρώτη φορά άρχισαν συνεργάζονται με ενθουσιασμό.
Ο γρίφος της Ιερουσαλήμ αφέθηκε κατά μέρος με προοπτική να λυθεί αργότερα στις διαπραγματεύσεις, ενώ ο Ράμπιν επιτάχυνε την ανέγερση οικισμών στην Ιερουσαλήμ πριν από οποιαδήποτε συμφωνία. Ο Μπεϊλίν και ο υπαρχηγός του Αραφάτ Μαχμούντ Αμπάς διαπραγματεύτηκαν τη διχοτόμηση της Ιερουσαλήμ σε αραβικές και εβραϊκές περιοχές υπό ένα ενωμένο δημοτικό συμβούλιο, ενώ σκέφτηκαν να δώσουν στην Παλιά Πόλη ένα «ειδικό καθεστώς», σχεδόν σαν μια μεσανατολική Πόλη του Βατικανού - δεν υπογράφηκε όμως τίποτα.
Οι Συμφωνίες του Όσλο άφηναν ίσως πολλές λεπτομέρειες άλυτες και συνάντησαν έντονη αντίθεση κι από τις δύο πλευρές. Ο δήμαρχος Κόλεκ, ογδόντα δύο ετών, ηττήθηκε στις εκλογές από τον πιο σκληροπυρηνικό Εχούντ Όλμερτ, τον οποίο υποστήριζαν οι εθνικιστές και οι υπερορθόδο- ξοι. Στις 4 Νοεμβρίου 1995, μόλις τέσσερις μέρες από τότε που οι Μπεϊλίν και Αμπάς κατέληξαν σε μια ανεπίσημη συμφωνία για την Ιερουσαλήμ, ο Ράμπιν δολοφονήθηκε από έναν Εβραίο φανατικό. Γεννημένος στην Ιερουσαλήμ, ο Ράμπιν επέστρεψε εκεί για να ενταφιαστεί στο Όρος Χερτσλ. Ο βασιλιάς Χουσέιν έβγαλε έναν επικήδειο· ο Αμερικανός πρόεδρος και δύο από τους προκατόχους του παρευρέθηκαν στην τελετή. Ο πρόεδρος της Αιγύπτου Μουμπάρακ επισκέφθηκε την πόλη για πρώτη φορά, και ο πρίγκιπας της Ουαλίας έκανε την πρώτη και μοναδική επίσημη βασιλική επίσκεψη στην Ιερουσαλήμ από ιδρύσεως Ισραήλ.
Η ειρήνη άρχισε να καταρρέει. Οι ισλαμιστές φονταμενταλιστές της Χαμάς ξεκίνησαν μια εκστρατεία αποστολών αυτοκτονίας, που είχε ως αποτέλεσμα τη σφαγή τυχαίων Ισραηλινών αμάχων: ένας Αραβας καμικάζι σκότωσε 25 άτομα σ’ ένα λεωφορείο της Ιερουσαλήμ. Μια βδομάδα αργότερα, ένας άλλος καμικάζι σκότωσε 18 στην ίδια διαδρομή. Οι Ισραηλινοί εκλογείς τιμώρησαν τον πρωθυπουργό Πέρες για την παλαιστινιακή βία, εκλέγοντας στη θέση του τον Μπενιαμίν Νετανιάχου, αρχηγό του Λικούντ, με το σύνθημα: «Ο Πέρες θα διχοτομήσει την Ιερουσαλήμ». Ο Νετανιάχου αμφισβήτησε την αρχή «γη-αντί-ειρήνης», αντετέθη σε οποιαδηποτε διχοτόμηση της Ιερουσαλήμ κι έδωσε εντολές να χτιστούν κι άλλοι οικισμοί.
Τον Σεπτέμβριο του 1996, ο Νετανιάχου άνοιξε μια σήραγγα που ξεκινούσε από το Τείχος κατά μήκος του Όρους του Ναού κι έβγαινε στη Μουσουλμανική Συνοικία. Όταν μερικοί Ισραηλινοί ριζοσπάστες προσπάθησαν να σκάψουν προς τα πάνω, προς το Όρος του Ναού, οι ισλαμικές Αρχές του ουάχφ έκλεισαν αμέσως την τρύπα με τσιμέντο.
Τον Σεπτέμβριο του 1996, ο Νετανιάχου άνοιξε μια σήραγγα που ξεκινούσε από το Τείχος κατά μήκος του Όρους του Ναού κι έβγαινε στη Μουσουλμανική Συνοικία. Όταν μερικοί Ισραηλινοί ριζοσπάστες προσπάθησαν να σκάψουν προς τα πάνω, προς το Όρος του Ναού, οι ισλαμικές Αρχές του ουάχφ έκλεισαν αμέσως την τρύπα με τσιμέντο. Διαδόθηκαν φήμες ότι οι σήραγγες ήταν μια προσπάθεια υπονόμευσης του Χάραμ αλ-Σαρίφ: εβδομήντα πέντε άτομα σκοτώθηκαν και 1.500 τραυματίστηκαν σε ταραχές που απέδειξαν ότι αξίζει τον κόπο να πεθαίνει κανείς για την αρχαιολογία στην Ιερουσαλήμ. Δεν ήταν μόνο οι Ισραηλινοί που ανήγαγαν την αρχαιολογία τους σε πολιτικό θέμα: η ιστορία έπαιζε βασικό ρόλο. Η PLΟ απαγόρευσε στους Παλαιστίνιους ιστορικούς να παραδεχτούν ότι υπήρχε ποτέ εβραϊκός Ναός στην Ιερουσαλήμ - και η διαταγή αυτή προερχόταν από τον ίδιο τον Αραφάτ: ήταν ένας κοσμικός ηγέτης ανταρτών αλλά, όπως και με τους Ισραηλινούς, ακόμα και η κοσμική εθνική μυθολογία υποστηριζόταν από τη θρησκευτική. Το 1948, ο Αραφάτ είχε πολεμήσει με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα -οι δυνάμεις τους λέγονταν αλ-Τζιχάντ αλ-Μουκαντάς, Ιερός Πόλεμος της Ιερουσαλήμ- και ασπάστηκε την ισλαμική σημασία της πόλης: ονόμασε την ένοπλη πτέρυγα της Φατάχ Ταξιαρχία των Μαρτύρων του αλ-Άκσα. Οι βοηθοί του Αραφάτ παραδέχτηκαν ότι η Ιερουσαλήμ ήταν «προσωπική εμμονή» του. Ταυτιζόταν με τον Σαλαδίνο και τον Όμαρ τον Μεγάλο και αρνιόταν οποιαδήποτε εβραϊκή σχέση της Ιερουσαλήμ. «Όσο μεγαλύτερη είναι η εβραϊκή πίεση στο Όρος του Ναού», λέει ο Παλαιστίνιος ιστορικός δόκτωρ Νάδμι Τζούμπι, «τόσο μεγαλύτερη είναι η άρνηση του Πρώτου και του Δεύτερου Ναού».
Στις μέρες έντασης που ακολούθησαν τις ταραχές των σηράγγων και ανάμεσα σε φήμες για σχέδια ίδρυσης μιας συναγωγής στους Στάβλους του Σολομώντα, οι Ισραηλινοί επέτρεψαν στο ουάχφ να καθαρίσει τις αρχαίες αίθουσες κάτω από το αλ-Άκσα κι έπειτα να χρησιμοποιήσει μπουλντόζες για να ανοίξει ενα κλιμακοστάσιο και να χτίσει ένα νέο, ευρύχωρο, υπόγειο τζάμι, το Μαρουάν, στους διαδρόμους του Ηρώδη. Τα χαλάσματα απλώς τα πέταξαν. Οι Ισραηλινοί αρχαιολόγοι έμειναν άφωνοι με τον βάναυσο τρόπο με τον οποίο έγινε ο καθαρισμός με μπουλντόζες τού πιο ευαίσθητου χώρου του κόσμου: η αρχαιολογία ήταν αυτή που ηττήθηκε στη μάχη θρησκείας και πολιτικής.
Οι Ισραηλινοί δεν είχαν χάσει εντελώς την πίστη τους στην ειρήνη. Τον Ιούλιο του 2000 ο Κλίντον, στο προεδρικό εξοχικό, στο Καμπ Ντέιβιντ, οργάνωσε μια συνάντηση ανάμεσα στον νέο πρωθυπουργό Εχούντ Μπαράχ και τον Αραφάτ. Ο Μπαράκ πρότεινε τολμηρά μια «τελική συμφωνία»: το 91 τοις εκατό της Δυτικής 'Οχθης με την παλαιστινιακή πρωτεύουσα στο Αμπού Ντις και όλα τα αραβικά προάστια της ανατολικής Ιερουσαλήμ. Η Παλιά Πόλη θα παρέμενε υπό ισραηλινή κυριαρχία, αλλά η Μουσουλμανική και η Χριστιανική Συνοικία και το Όρος του Ναού θα ήταν υπό την «κυρίαρχη φύλαξη» των Παλαιστινίων. Η γη και οι σήραγγες κάτω από το Ιερό -κυρίως ο Θεμέλιος Λίθος του Ναού- θα παρέμεναν ιεραηλινά και, για πρώτη φορά, οι Εβραίοι θα είχαν την άδεια να προσεύχονται, σε περιορισμένους αριθμούς, κάπου στο Όρος του Ναού. Στην Παλιά Πόλη θα περιπολούσαν και οι δύο πλευρές, αλλά αυτή θα ήταν αποστρατιωτικοποιημένη και ανοιχτή σε όλους. Ο Αραφάτ, στον οποίο είχαν ήδη προσφέρει τις μισές συνοικίες της Παλιάς Πόλης, απαίτησε την Αρμενική Συνοικία. Το Ισραήλ συμφώνησε, προσφέροντας ουσιαστικά τα τρία τέταρτα της Παλιάς Πόλης. Παρά την πίεση της Σαουδικής Αραβίας να δεχτεί, ο Αραφάτ ένιωθε ότι δεν μπορούσε ούτε να διαπραγματευτεί μια τελική λύση για το δικαίωμα επιστροφής των Παλαιστινίων ούτε να εγκρίνει την ισραηλινή κυριαρχία επί του Θολού, που ανήκε σε όλο το ισλάμ.
«Θέλεις να έρθεις στην κηδεία μου;» αναφώνησε, απευθυνόμενος στον Κλίντον. «Δεν θα παραδώσω την Ιερουσαλήμ και τους Ιερούς Τόπους». Αλλά η απόρριψή του ήταν πολύ πιο θεμελιώδης: κατά τη διάρκεια των συνομιλιών, ο Αραφάτ σοκάρισε τους Αμερικανούς και τους Ισραηλινούς όταν επέμεινε ότι η Ιερουσαλήμ δεν ήταν ποτέ ο χώρος του εβραϊκού Ναού, ο οποίος, στην πραγματικότητα, είχε υπάρξει μόνο στο Όρος Γαριζίν της Σαμάρειας. Η αγιοσύνη που απέδιδαν οι Εβραίοι στην πόλη ήταν μια σύγχρονη επινόηση. Σε συνομιλίες αργότερα την ίδια χρονιά, τις τελευταίες εβδομάδες της θητείας του Κλίντον, το Ισραήλ πρόσφερε πλήρη κυριαρχία στο Όρος του Ναού, κρατώντας μόνο έναν συμβολικό σύνδεσμο με τα Άγια των Αγίων από κάτω, ο Αραφάτ όμως απέρριψε και αυτή την πρόταση.
Στις 28 Σεπτεμβρίου 2000, ο Σαρόν, αρχηγός του Λικούντ, του κόμματος της αντιπολίτευσης, πρόσθεσε άλλο ένα στα προβλήματα του Μπαράκ, πηγαίνοντας στο Όρος του Ναού, φρουρούμενος από φάλαγγες της ισραηλινής αστυνομίας, με ένα «μήνυμα ειρήνης» που απειλούσε σαφώς το αγαπημένο αλ-Άκσα και τον Θόλο του ισλάμ. Οι ταραχές που σημειώθηκαν κατόπιν αυτού κατέληξαν στην Ιντιφάντα του αλ-Άκσα, που εν μερει ήταν άλλη μια εξέγερση στην οποία πετούσαν πέτρες και εν μέρει μια προσχεδιασμένη εκστρατεία με επιθέσεις αυτοκτονίας που είχαν εξαπολύσει η Φατάχ και η Χαμάς εναντίον Ισραηλινών αμάχων. Αν η πρώτη Ιντιφάντα είχε βοηθήσει τους Παλαιστίνιους, αυτή κατέστρεψε την εμπιστοσύνη των Ισραηλινών στην προσπάθεια ειρήνης, οδήγησε στην εκλογή του Σαρόν και δίχασε μοιραία τους ίδιους τους Παλαιστίνιους.
Ο Σαρόν κατέστειλε την Ιντιφάντα διαλύοντας την Παλαιστινιακή Αρχή, πολιορκώντας και ταπεινώνοντας τον Αραφάτ. Ο Αραφάτ πέθανε το 2004 και οι Ισραηλινοί αρνήθηκαν να επιτρέψουν την ταφή του στο Όρος του Ναού. Ο διάδοχός του Αμπάς έχασε τις εκλογές του 2006 από τη Χαμάς. Έπειτα από μια σύντομη συμπλοκή, η Χαμάς κατέλαβε τη Γάζα, ενώ η Φατάχ του Αμπάς συνέχισε να διοικεί τη Δυτική Όχθη. Ο Σαρόν έχτισε ένα τείχος ασφαλείας μέσα στην Ιερουσαλήμ, ένα καταθλιπτικό τσιμεντένιο τερατούργημα το οποίο, πάντως, κατάφερε να σταματήσει τις επιθέσεις αυτοκτονίας.
Οι σπόροι της ειρήνης όχι μόνο έπεσαν σε πετρώδες έδαφος, αλλά και το δηλητήριασαν· η ειρήνη δυσφήμισε αυτούς που την είχαν συμφωνήσει. Η Ιερουσαλήμ σήμερα ζει σε κατάσταση σχιζοφρενικής ανησυχίας. Εβραίοι και Άραβες δεν τολμάνε να μπουν οι μεν στις γειτονιές των δε· οι κοσμικοί Εβραίοι αποφεύγουν τους υπερορθόδοξους, που τους λιθοβολούν επειδή δεν αναπαύονται το Σάββατο, ή φορούν ρούχα που, κατά την άποψή τους, δείχνουν ασέβεια· μεσσιανιστές Εβραίοι δοκιμάζουν την αποφασιστικότητα της αστυνομίας και προκαλούν την ανησυχία των μουσουλμάνων επιχειρώντας να προσευχηθούν στο Όρος του Ναού· και οι χριστιανικές Εκκλησίες διαπληκτίζονται συνεχώς μεταξύ τους. Τα πρόσωπα των Ιεροσολυμιτών εκφράζουν ένταση, οι φωνές τους ακούγονται θυμωμένες, δίνοντας την εντύπωση ότι κανένας, ούτε καν οι εκπρόσωποι και των τριών δογμάτων, που πεπεισμένοι ότι εκπληρώνουν ένα θεϊκό σχέδιο, δεν θα φέρει το αύριο.
______________
Σάιμον Σίμπαγκ Μοντεφιόρε. Ιερουσαλήμ. Από την εξαντλημένη έκδοση στα ελληνικά των εκδ. Ωκεανίδα. Μετάφραση Στέλλα Βρεττού.
Ο Σάιμον Σίμπαγκ Μοντεφιόρε (Simon Sebag Montefiore) γεννήθηκε το 1965 στο Λονδίνο. Σπούδασε Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, όπου και εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή. Εκτός από την Ιερουσαλήμ έχει γράψει τα ιστορικά βιβλία Catherine the Great and Potemkin και Young Stalin, για τα οποία έχει τιμηθεί με σημαντικά βραβεία τόσο στην Ευρώπη, όσο και στις ΗΠΑ. Έχει επίσης γράψει δύο μυθιστορήματα: Σασένκα (εκδόσεις Λιβάνη, 2012) και One Night in Winter. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από τριάντα πέντε γλώσσες. Ασχολείται με τη δημοσιογραφία και είναι Εταίρος της Βασιλικής Εταιρείας Λογοτεχνίας και Επισκέπτης Καθηγητής Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μπάκινγκχαμ. Ζει στο Λονδίνο με τη γυναίκα του, τη μυθιστοριογράφο Σάντα Μοντεφιόρε, και τα δύο τους παιδιά
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 29.9.2019
