Η έκθεση «Πανάγιος Τάφος: Το μνημείο και το έργο» που γίνεται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο είναι μια ξεχωριστή έκθεση. Με πρωτοποριακά τρισδιάστατα (και «τετραδιάστατα») βίντεο και κατασκευές παρουσιάζει το έργο συντήρησης και αποκατάστασης του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου στο Ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα, ένα έργο που ολοκλήρωσε με επιτυχία η ομάδα έμπειρων επιστημόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου μέσα στους εννιά μήνες που είχε στη διάθεσή της.
Οι ψηφιακές εικόνες και τα βίντεο σε ταξιδεύουν κυριολεκτικά στην Ιερουσαλήμ και στα άδυτα του Πανάγιου Τάφου, είναι μια συναρπαστική εμπειρία, ακόμα και αν δεν σε ενδιαφέρει η θεολογική πλευρά αυτών που θα δεις.
Οι επιγραφές και οι τοιχογραφίες με τις μυροφόρες που για πρώτη φορά μπορεί να δει κανείς μετά από αιώνες που ήταν κρυμμένες πίσω από την μαυρίλα του καπνού και ο εντυπωσιακά λιτή εικονογράφηση του θόλου (με τον ήλιο, το φεγγάρι και ένα ουράνιο τόξο) αποκαλύπτονται στο τέλος της περιήγησης, σε μια έκθεση που αποτελείται από δύο μέρη:
Στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται η έκθεση του National Geographic Society (NG), όπως έχει διατεθεί στο ΕΜΠ από τον επιμελητή της Έκθεσης και Αρχαιολόγο του National Geographic Society κ. Fredrik Hiebert και την διευθύντρια του μουσείου του National Geographic κα. Kathryn Keane. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται το υλικό που συνέλεξε η Διεπιστημονική Ομάδα του ΕΜΠ κατά τη διάρκεια αναστήλωσης και του ανοίγματος του Πανάγιου Τάφου.
Η Διεπιστημονική Ομάδα απαρτίζεται από τους Ομ. Καθ. Εμμ. Κορρέ, Καθ. Α. Γεωργόπουλο, Καθ. K. Σπυράκο και Επικ. Καθ. Χ. Μουζάκη, με επιστημονικά υπεύθυνη την καθ. Α. Μοροπούλου.
Αυτός ο τάφος μιλάει από μόνος του. Είναι συγκλονιστικό μνημείο. Ήξερα τις θρησκευτικές ρήσεις ότι είναι ο ζωοδόχος τάφος του Χριστού, αλλά όταν τον έζησα, με την ενέργεια που αναδίδει, ιδιαίτερα όταν τον ανοίξαμε, ήταν συγκλονιστικός. Αυτό είναι αδιάψευστος μάρτυρας και δεν ήμουν μόνη μου, το ξέρουν όλοι όσοι ήταν εκεί. Υπήρξαν άνθρωποι που βγήκαν έξω κλαίγοντας.
Η κυρία Αντωνία Μοροπούλου, Καθηγήτρια στη Σχολή Χημικών Μηχανικών Ε.Μ.Π. στον τομέα Επιστήμης και Τεχνικής των Υλικών ήταν επιστημονικά υπεύθυνη για την αποκατάσταση του ιερού Κουβουκλίου μας ξενάγησε στην έκθεση και μας μίλησε για την μοναδική εμπειρία που έζησε κατά την διαδικασία αναστήλωσης και συντήρησης του Πανάγιου Τάφου, από κάθε άποψη.
«Αυτή η έκθεση λειτουργεί σε όλες τις διαστάσεις, δίνει στον τρισδιάστατο χώρο με την προηγμένη τεχνολογία την αίσθηση ότι είσαι μέσα, δίνει την αίσθηση ότι ταξιδεύεις στον χρόνο αλλά δίνει και τις μεγάλες διαστάσεις της τεχνολογίας του έργου και των αξιών αυτού του μνημείου, της ανάστασης, της προσκύνησης από όλους, ανεξαρτήτως πεποιθήσεων.
»Αυτό το αισθάνεσαι όπως το αισθανόμασταν και στην Ιερουσαλήμ, και παρόλο που στο Βερολίνο πριν από δύο μήνες, σε μία μεγάλη ευρωπαϊκή συνάντηση για τις προηγμένες ψηφιακές τεχνολογίες και τα διαδραστικά μουσεία, υπήρχε ένας έντονος σκεπτικισμός κατά πόσο δημιουργούν συναισθήματα οι τεχνολογικές αναπαραστάσεις, μπορώ να πω από την εμπειρία και των εγκαινίων αλλά και των ανθρώπων που είδαν την έκθεση μέχρι τώρα, ότι αυτή η έκθεση γεννάει συναισθήματα.
»Είναι ένα πολύ μεγάλο ταξίδι στο χρόνο, στο χώρο και στο έργο που έγινε. Είδαμε πράγματα που δεν είχε δει κανείς ζωντανός, ο Πανάγιος Τάφος είχε να ανοιχτεί τουλάχιστον πέντε αιώνες, και είμαστε οι πρώτοι που χρησιμοποιήσαμε τις νέες τεχνολογίες, υψηλές μετρητικές τεχνολογίες, για να μπορέσουμε να διαγνώσουμε την ιστορία του και τη μορφολογία του.
»Το έργο παραδόθηκε στις 22 Μαρτίου του 2017, με την τελετή της ολοκλήρωσης. Ήταν μία πραγματική στιγμή, δεν ήταν συμβολική, το παραδώσαμε το έργο».
— Ήταν δική σας πρόταση ή σας ανατέθηκε;
Αυτό το έργο ήταν πρωτοβουλία και πρόσκληση από το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, από τον Θεόφιλο τον τρίτο σε μένα και στην διεπιστημονική ομάδα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Ήταν μία πολύ μεγάλη πρόκληση, από κάθε άποψη.
Τεχνική πρόκληση, γιατί υπήρχαν συσσωρευμένα πάρα πολλά προβλήματα, πολιτική πρόκληση γιατί έπρεπε να μπορούμε να είμαστε αποτελεσματικοί στην ανοιχτή πόλη της Ιερουσαλήμ με δύο λαούς, δύο κράτη και τρεις θρησκείες, πολιτιστική πρόκληση γιατί οι τρεις χριστιανικές κοινότητες συνυπήρχαν μέσα σε εκατομμύρια προσκυνητών Ιουδαίων, Χριστιανών, Μουσουλμάνων, πιστών και απίστων, γιατί τον τάφο του Χριστού τον προσκυνούν ανεξαρτήτως θρησκείας και πεποιθήσεως, όλος ο κόσμος.
Και, βέβαια, υπήρχε και η μεγάλη πίεση να κάνουμε το έργο ενώ επροσκυνήτο ο Πανάγιος Τάφος, που σημαίνει ότι τα έργα γίνονταν μόνο τη νύχτα, κι ενώ γίνονταν οι λειτουργίες από όλες τις κοινότητες. Και μέσα και έξω.
Η προσκύνηση σταμάτησε μόνο 60 ώρες, τις 60 ώρες που ανοίξαμε τον Πανάγιο Τάφο. Και ταυτόχρονα έπρεπε να έχουμε επιστημονική υποστήριξη, έπρεπε ταυτόχρονα ό,τι βρίσκεις να το τεκμηριώνεις για να μείνει, να ερευνάς και να αποτιμάς αυτά που κάνεις, για να δεις πώς να συνεχίσεις.
Η υγρασία που βρήκαμε να ανέρχεται συνεχώς ήταν ένα καινούργιο πρόβλημα και δεν μας είχαν επιτρέψει πριν να επισκεφτούμε τον υπόγειο χώρο, παρόλο που το ζητήσαμε. Εκτός από δομικά ακέραιο το ιερό κουβούκλιο παραδώσαμε και τη μελέτη που θα διασφαλίσει την αειφορία του έργου.
— Η δικιά σας σχέση με τον Θεό ποια είναι;
Όπως κάθε Έλληνας έχω πολύ βαθιά μέσα μου τις παραδόσεις. Η ανάσταση είναι ένα πολύ μεγάλο μήνυμα για όλους μας. Η άνοιξη, η ανάσταση, αλλά και η κοινωνική εκγρήγορση στην οποία πιστεύω και η συμμετοχή για την οποία έχω αγωνιστεί, για μένα δεν έρχεται σε καμία αντιπαράθεση με όλα αυτά, με την πίστη. Δηλαδή, όταν βγήκα από το ΕΑΤ ΕΣΑ το 1974, μετά το Πολυτεχνείο, πήγα στην ανάσταση, παρόλο που ήταν εκεί ο στρατιωτικός διοικητής.
Αυτά είναι βαθιά συναισθήματα, παραδόσεις και αξίες μέσα μας που δεν μπορείς να τις παραβλέπεις. Και πρέπει να πω ότι μπροστά στον Πανάγιο Τάφο αποκαλύπτεσαι, είσαι ενώπιος ενωπίω, και την συγκλονιστική στιγμή που τον ανοίξαμε και το National Geographic μάζεψε νοερά μπροστά στον Πανάγιο Τάφο δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους, σε real time, και το αισθανόμασταν αυτό και το ακούγαμε, ακόμη και εκείνη τη στιγμή που ήταν όλη η ανθρωπότητα μπροστά στον πανάγιο τάφο, είχαμε αδιατάραχτα την αίσθηση της αποκάλυψης, της προσωπικής αποκάλυψης μπροστά σε αυτό το μοναδικό μνημείο.
Αυτός ο τάφος έχει μια ενέργειά που τη νιώθεις, είναι ζωντανός. Την ένιωσα μπαίνοντας στον χώρο και την δήλωσα σε όλα τα μέσα τότε, δεν είναι μυστικό. Και η έκθεση δίνει μια ευκαιρία να ανακαλύψει κανείς τα μυστήρια του Παναγίου Τάφου που δεν τα ξέραμε αλλά τα αποκαλύψαμε, αλλά να ανακαλύψει και όλη αυτή τη γοητεία την οποία ασκεί, και που είναι πάνω απ' όλα θεωρώ.
Βίντεο του National Geographic από το άνοιγμα του Πανάγιου Τάφου.
— Το National Geographic πώς ασχολήθηκε;
Ενδιαφέρθηκε μόνο του, ήρθαν στην Ιερουσαλήμ και τους προτείναμε να έχουν αποκλειστικότητα στο άνοιγμα του Παναγίου Τάφου, γιατί ήταν κάτι που δεν μπορούσε να συμβεί με όλα τα μέσα σε τόσο μεγάλη κλίμακα, και πραγματικά ήταν στο ύψος των περιστάσεων.
Δηλαδή, τα δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι σε πραγματικό χρόνο που προσήλθαν στον Πανάγιο Τάφο, σήμαιναν πάρα πολλά για το έργο, γιατί με αυτή τη συμμετοχή της κοινωνίας διασφαλίστηκε και η ολοκλήρωση του έργου.
— Είναι ιστορικά τεκμηριωμένο είναι ότι αυτός είναι ο τάφος του Χριστού;
Σύμφωνα με τα αρχαία κείμενα τόσο ο Γολγοθάς, όσο και ο Τάφος του Ιωσήφ από την Αριμαθαία, όπου είχε ταφεί ο Χριστός, ήταν ακριβώς έξω από τα τείχη της Ιερουσαλήμ. Όταν αργότερα τα τείχη της πόλεως επεκτάθηκαν, τα σημεία αυτά βρέθηκαν εντός των τειχών, όπου και ανεγέρθη ο Ναός της Αναστάσεως.
Απ' την άλλη μεριά, υπάρχουν ιστορικές περιγραφές δημοσιευμένων αρχαιολογικών αναπαραστάσεων που δείχνουν ότι ο τάφος ήταν ένα κομμάτι ενός συνόλου λαξευμένων τάφων.
Εμείς αυτούς τους βρήκαμε και τους τεκμηριώσαμε γεωμετρικά και τεχνολογικά κάτω από τον υπόγειο χώρο της Ροτούντας και τους συγκρίναμε με τις ανασκαφές του Κόρμπο. Αυτά είναι δεδομένα που έχουμε δώσει στην εφορία αρχαιοτήτων του Ισραήλ και στη διεθνή αρχαιολογική κοινότητα.
Όσο ήμασταν εκεί έγιναν δύο διεθνή συνέδρια στην Ιερουσαλήμ και παρουσιάσαμε όσα βρήκαμε, τα παρουσιάσαμε και στην αρχαιολογική σχολή της Οξφόρδης, και βέβαια μπορεί να τα μελετήσει και να σχολιάσει οποιοσδήποτε. Ο τάφος έκλεισε, το έργο παραδόθηκε, αλλά η έρευνα συνεχίζεται και αυτή τη στιγμή είναι μία έρευνα που διατέμνει όλες τις επιστήμες, όχι μόνο τις τεχνικές επιστήμες.
— Διάβασα ότι στο σημείο που χτίστηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο ο Πανάγιος Τάφος υπήρχε ένα αρχαίο ιερό της Αφροδίτης...
Ο Αδριανός έχτισε το 135 μ.Χ. το ναό αυτό πάνω από τον Πανάγιο Τάφο. Πολλοί λένε ότι μπορεί να το έκανε για να κρύψει τον Πανάγιο Τάφο κάτω από την παγανιστική λατρεία και τα σύμβολά της, δηλαδή στην πράξη τον προστάτεψε.
Ο Μεγάλος Κωνσταντίνος, ανασκάπτοντας κάτω από τον ναό του Αδριανού βρήκε τον Πανάγιο Τάφο και τον ανέδειξε και αυτό το πιστοποιήσαμε εμείς επιστημονικά. Από το Figaro με ρώτησαν αν κάναμε τεστ DNA, και τους είπα τι DNA να κάνεις, τι να συγκρίνεις; Έτσι κι αλλιώς δεν ήταν αυτό το αντικείμενό μας, για άλλο λόγο είχαμε πάει.
— Είναι η πίστη η μεγαλύτερη τεκμηρίωση;
Αυτός ο τάφος μιλάει από μόνος του. Είναι συγκλονιστικό μνημείο. Ήξερα τις θρησκευτικές ρήσεις ότι είναι ο ζωοδόχος τάφος του Χριστού, αλλά όταν τον έζησα, με την ενέργεια που αναδίδει, ιδιαίτερα όταν τον ανοίξαμε, ήταν συγκλονιστικός. Αυτό είναι αδιάψευστος μάρτυρας και δεν ήμουν μόνη μου, το ξέρουν όλοι όσοι ήταν εκεί. Υπήρξαν άνθρωποι που βγήκαν έξω κλαίγοντας.
— Τι βρήκατε όταν τον ανοίξατε;
Η πρώτη εικόνα που είδαμε τραβώντας την μαρμάρινη πλάκα ήταν κάποια αδρανή, τα οποία κατάλαβα ως μηχανικός ότι τα είχαν βάλει αυτοί που την τοποθέτησαν για να μην κάτσει. Να την κρατάνε, γιατί είχε ένα βύθισμα.
Ζητήσαμε την έγκριση των τριών προκαθημένων και μεταφέραμε τα αδρανή για να μπορέσουμε να τα μελετήσουμε. Αυτό που δείχνει το βίντεο στην έκθεση είναι αφού μεταφέρθηκαν τα αδρανή. Πολλοί ρώτησαν αν υπήρχαν σκελετοί ή άλλα υπολείμματα, δεν υπήρχε τίποτα. Τάφος κενός. Κι αυτό ήταν το λογικό.
— Πόσα χρόνια είχε να ανοίξει ο τάφος;
Υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες στην διάρκεια της αναστήλωσης από τον Κουστωδό του Τάγματος των Φραγκίσκων Μπονιφάτσιο της Ραγκούζα την εποχή της Αναγέννησης το 1550, αλλά και μαρτυρίες προσκυνητών του 1345 στις εκδόσεις της Οξφόρδης, που παρουσιάζουν την διπλή πλάκα την οποία τραβήξαμε και λένε ότι την είδαν τότε.
Εάν λάβουμε υπόψη ότι το 1244 οι Μαμελούκοι βεβήλωσαν τον Πανάγιο Τάφο, επειδή μαρτυρίες για αυτή την πλάκα δεν έχουμε πιο πριν, θεωρείται ότι τοποθετήθηκε το 1345, ή κάποια στιγμή πριν το 1345 και μετά το 1244. Τουλάχιστον πριν από πέντε αιώνες, ίσως όμως και εφτά.
Εμείς είχαμε τη μοναδική εμπειρία σε μία εποχή που η τεχνολογία δίνει εξαιρετικές δυνατότητες να τον ερευνήσουμε. Δεν ξέρω πότε θα ξανανοίξει, τι άλλες τεχνολογίες θα υπάρχουν τότε και τι άλλο θα βρούνε, αλλά αυτά που βρήκαμε νομίζω ότι είναι δεδομένα που μπορούν να απασχολήσουν την έρευνα για πάρα πολλά χρόνια. Δεν είναι κάτι που τελειώνει εδώ.
Ετοιμάζω ένα παγκόσμιο συνέδριο που θα γίνει τον Οκτώβριο εδώ, για την καινοτομία στην προστασία μνημείων, την ψηφιακή τεχνολογία, και την ευρύτερη έννοια της επιστημονικότητας. Γιατί απ' ό,τι φαίνεται αυτή η μεθοδολογία την οποία εφαρμόσαμε δημιουργεί καινούργιους ορίζοντες στην προστασία των μνημείων και αυτό υπογράμμισε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι τρεις διευθύνσεις, της Έρευνας, Ανάπτυξης Ψηφιακής Τεχνολογίας και Διασύνδεσης, Παιδείας και Πολιτισμού.
Και δεδομένου ότι το 2018 είναι το έτος που αφιέρωσε η Ευρώπη στην πολιτιστική κληρονομιά, με κάλεσαν και παρουσίασα το έργο στο συνέδριο που έκαναν το Μάρτιο.
Θέλουμε να συζητήσουμε με την παγκόσμια κοινότητα τα συμπεράσματα που βγάλαμε, τα επιστημονικά, και να βγάλουμε μαζί τους συμπεράσματα για το ποιες θα είναι οι νέες κατευθύνσεις της έρευνας και της εφαρμογής για την προστασία των μνημείων. Έτσι ώστε να μπορούμε να πούμε ότι το μεγάλο αυτό έργο συνέβαλε όχι μόνο στην προστασία και ανάδειξη των αξιών του Παναγίου Τάφου, αλλά για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας γενικότερα.
Επίσης, η έκθεση για τον Πανάγιο Τάφο θα ταξιδέψει. Ξεκίνησε στις 15 Νοεμβρίου στην Ουάσινγκτον, στο μουσείο του National Geographic, σε μια πιο στενή έκδοση, μετά από δω θα πάει στην Κύπρο, και έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον η Σερβία, η Ρουμανία, η Ρωσία, η Ιταλία.
Να πω πριν κλείσουμε ότι το έργο ολοκληρώθηκε από μία κατεξοχήν ελληνική ομάδα που δούλεψε με την ψυχή της. Μέρα, νύχτα, αντιμετωπίζοντας τρομακτικά προβλήματα, κι ολοκληρώθηκε ως μια συλλογική προσπάθεια. Και το ιδιο ισχύει και για την έκθεση. Όλοι έκαναν έναν άθλο.
Info:
Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο (Βασ. Σοφίας 22)
Μέχρι τις 30/9
Ώρες λειτουργίας: Τρ.-Κυρ. 8:00-20:00, Δευ. 12:00-20:00.
Τα εισιτήρια ξεκινούν από 5 ευρώ, ενώ παιδιά κάτω των 18 δικαιούνται δωρεάν είσοδο.
Η έκθεση διοργανώνεται με την υποστήριξη και τον συντονισμό του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ), του Υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης και του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) ενώ βρίσκεται υπό από την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας. Διοργανώνεται με την αρωγή της Βουλής των Ελλήνων και τις ευλογίες του Αρχιεπισκόπου κ.κ Ιερώνυμου Β΄ και της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος.
σχόλια