Αυτή την εβδομάδα, το πολύ ενδιαφέρον «Tanna», μια ταινία που είδαμε με μεγάλη έκπληξη στην πεντάδα των ξενόγλωσσων Όσκαρ, παίζεται στις αθηναϊκές αίθουσες. Μια ιστορία αγάπης, ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα του σήμερα, αν και εκεί που ο δυτικός πολιτισμός δεν έχει φτάσει, που ο έρωτάς τους αψηφά το κανονισμένο προξενιό της φυλής τους, που βασίζεται σε πραγματικό γεγονός του 1987, διαδραματίζεται στο ομώνυμο νησάκι του συμπλέγματος Vanuatu, στην περιοχή της Ωκεανίας, με υποτυπώδες σενάριο και ντόπιους πρωταγωνιστές, που δεν έχουν δει καν σινεμά στη ζωή τους, και αυτόματα μου θύμισε τις «Νότιες Θάλασσες», την ενσάρκωση του ανέγγιχτου, παραδείσιου πολιτισμού, με τις παραδοσιακές αγκυλώσεις και την ανείπωτη ομορφιά, ένα παλιότερο ζευγάρι, καταδικασμένο στον τόπο του, σε μία από τις ποιητικότερες και πιο «ταξιδιάρικες» ταινίες όλων των εποχών, το «Tabu» των Μουρνάου-Φλάχερτι. Μαζί με αυτό, αξίζει να επισκεφθούμε 8 σημαντικές στάσεις του σινεμά στους αυτόχθονες πληθυσμούς που συστηματικά εκπροσωπούνται πενιχρά στη μυθοπλασία. Δεν παρουσιάζουν μόνο ανθρωπολογική αλλά και κινηματογραφική αξία.
TABU (1931)
Η τελευταία ταινία του μέγιστου Φρίντριχ Βίλελμ Μουρνάου δεν μπορεί παρά να εκφράζει την προσωπική του απογοήτευση από το Χόλιγουντ. Έχοντας κάνει τρεις ταινίες που πιστοποίησαν τον θαυμασμό των Αμερικανών, που ούτως ή άλλως τον κάλεσαν, όχι όμως και τον σεβασμό τους, διότι δεν απέφεραν κέρδη, ο Γερμανός μετρ του κιαροσκούρο και του εξπρεσιονισμού δραπέτευσε στην Ταϊτή και στην Μπόρα-Μπόρα και, μαζί με τον κορυφαίο ντοκιμαντερίστα Ρόμπερτ Φλάχερτι, επίσης ανήμπορο να ξεκινήσει μια ταινία για τους Ινδιάνους, γύρισε ένα εξωτικό δράμα σε δύο μέρη που ουσιαστικά περιέγραφε τη ζωή του. Ο ήρωας αναγκάζεται να φύγει με την αγαπημένη του όταν ανακαλύπτει πως δεν μπορεί να την παντρευτεί, γιατί οι δικοί της την έχουν τάξει στους Θεούς, και σε ένα γειτονικό νησί βρίσκει δουλειά στην ειδικότητά του ως αλιέα μαργαριταριών. Ωστόσο, δεν συμβιβάζεται ποτέ με την ιδέα του χρήματος και, μολονότι γνωρίζει πώς να εξάγει μοναδικά την πολύτιμη ομορφιά όπως κανείς άλλος, νιώθει ξένος και δυστυχής στον νέο κόσμο. Ακριβώς σαν τον Μουρνάου στην Αμερική... Η καθαρότητα της αφήγησης, με έναν πριμιτιβισμό εξαίσια επιμελημένο και εικόνες που μεθούν, είναι ίσως η καλύτερη διαθήκη ενός δημιουργού χωρίς ταίρι που δυστυχώς σκοτώθηκε μία εβδομάδα πριν από την πρεμιέρα του κύκνειου άσματός του, στην άλλη άκρη του Ειρηνικού, όταν το αυτοκίνητο που οδηγούσε ο Φιλιππινέζος βοηθός του καρφώθηκε σε έναν στύλο στην παραλιακή λεωφόρο της Καλιφόρνιας. Ένας τραγικός επίλογος, ανάλογος, αν και πιο άδοξος, με αυτόν του νεαρού Ματάχι στο «Tabu».
TEN CANOES (2006)
Εκτός από το «Tabu», το «Tanna» παραπέμπει και στην βραβευμένη στις Κάννες ταινία του Ολλανδού Ρολφ Ντε Χέερ, «10 Βάρκες», την πρώτη που «μιλάει» εντελώς τη γλώσσα των Αυστραλών Αβορίγινων. Αυτό το δράμα, απ' όπου δεν λείπει το σασπένς και το χιούμορ, μοιάζει σαν ασπρόμαυρη παραβολή μέσα σε έναν έγχρωμο μύθο (έξυπνη η επιλογή του Ντε Χέερ), καθώς εκτυλίσσεται αιώνες πριν από την έλευση του δυτικού πολιτισμού και ουσιαστικά είναι η συμβουλή του γηραιότερου αρχηγού μιας ομάδας κυνηγών προς τον νεότερο Νταγίντι, ο οποίος εποφθαλμιά τη λάθος γυναίκα μέσω της ανάλογης περιπέτειας που συνέβη σε έναν θρυλικό πολεμιστή στο παρελθόν. Ο τίτλος προέκυψε από μια συζήτηση του Ντε Χεερ με τον Ντέιβιντ Γκάλπιλιλ, τον Αβορίγινα ηθοποιό και χορευτή που έγινε γνωστός από το εμβληματικό «Walkabout» του Νίκολας Ρόεγκ. Η εισπρακτική αποτυχία του υπέροχου «Walkabout» όταν πρωτοκυκλοφόρησε το 1975 στην Αυστραλία σε σχέση με τον θρίαμβο του «Ten Canoes» (πρώτη ταινία στο box office) λέει πολλά για την απόκτηση συνείδησης ενός λαού που δεν ήθελε να αντικρίσει τις αμαρτίες του παρελθόντος μέσα στα 30 χρόνια που μεσολάβησαν. Προτείνω ανεπιφύλακτα και το «Rabbit Proof Fence» του Φίλιπ Νόις, από το 2002.
ATANARJUAT, THE FAST RUNNER (2001)
Ο «Παγωμένος Δρομέας» του Ζακάριας Κουνούκ είναι η πρώτη μεγάλη παραγωγή αποκλειστικά γυρισμένη στη διάλεκτο Ινουκτίτουτ από τον Καναδό Ινουίτ, Ζακάριας Κουνούκ. Στην ταινία περιλαμβάνεται όλο το γνωστό φολκλόρ, από τους πάγους και τα ιγκλού μέχρι τους σαμάνους, τα ξόρκια και τα λαγοπόδαρα που φέρνουν καλή τύχη, αλλά το δράμα που γυρίστηκε στην ανατολή του millenium και μας ταξιδεύει χίλια χρόνια πίσω αφηγείται έναν δυνατό θρύλο και καθηλώνει με τις εικόνες του αρκτικού κύκλου, ειδικά στην αξέχαστη σεκάνς του γυμνού Αταρναζουάτ που τρέχει να ξεφύγει από τους διώκτες του. Ένας έπος με προσωπικότητα.
BEDEVIL (1993)
Ένας στρατιώτης που αγνοείται, το τρένο-φάντασμα και οι μυστηριώδεις εραστές: μια ρωγμή στη «λευκή» συνείδηση της Αυστραλίας και στον χρόνιο φόβο προς τους Αβορίγινες. Τρέφω ιδιαίτερη αδυναμία για το «Bedevil», ένα ανένταχτο φιλμ του φανταστικού (με ερωτηματικό) που πρωτοείδα στο Φεστιβάλ Καννών το 1993. Σκηνοθετημένο από τη visual artist, καθόλου ορθόδοξη filmmaker Τρέισι Μόφατ, το τρίπτυχο των διαφορετικών ιστοριών καταπιάνεται με την απρόβλεπτη εξέλιξη των χαρακτήρων, τους παρακολουθεί, παρεμβαίνει, διακόπτει, σχολιάζει γυρνώντας την πλάτη στην παραδοσιακή αφήγηση και αλλάζει θέση στον διάβολο και στον ιστορικό διάλογο, προκαλώντας διά της σύγχυσης. Ένα εγκεφαλικό παιχνίδι των αισθήσεων, εξαιρετικά σχεδιασμένο.
ONCE WERE WARRIORS (1994)
Είναι οι Μαορί βίαιοι εκ φύσεως, ένα τσούρμο αλκοολικών που ξεσπάνε σε λάθος χρόνο με ανεπίτρεπτη αγριάδα; Αυτό το κλισέ συζητήθηκε όταν πρωτοβγήκε στις αίθουσες το κοφτερό κοινωνικό δράμα του Λι Ταμαχόρι, του Νεοζηλανδού Βρετανο-μαορί, καθώς το «Ήταν κάποτε πολεμιστές», το σκηνοθετικό του ντεμπούτο, εντυπωσίασε όχι μόνο με την ένταση των χαρακτήρων αλλά κυρίως με τη σπάνια απεικόνιση των ανθρωπολογικών στοιχείων της πολυνησιακής φυλής (που έκτοτε έκανε ευρέως γνωστή ο Ντουέιν Τζόνσον), τα μέλη της οποίας ταλαντεύονται ανάμεσα στα παραδοσιακά αντανακλαστικά και στην απορρόφηση από την κοινωνία της Νέας Ζηλανδίας. Ως συμπλήρωμα, συστήνω και το «Σημάδι της Φάλαινας» της Νίκι Κάρο του 2002, με την Κίσα Καστλ Χιουζ ως ένα Μαορί κορίτσι που αντιδρά στο «γραμμένο» της.
EMBRACE OF THE SERPENT (2015)
Ο Κολομβιανός Σίρο Γκουέρα ενσωμάτωσε μυθολογικά στοιχεία στα ημερολόγια που άφησαν πίσω τους οι Θίοντορ Γκρούνμπεργκ και Ρίτσαρντ Σουλτς, αλλά η «Αγκαλιά του Φιδιού», γυρισμένη σε στιλπνό ασπρόμαυρο στα δάση του Αμαζονίου, περιγράφει με μια δυσεύρετη εθνολογική αφαίρεση περιττών περιγραφών και ιστορικών υποσημειώσεων πώς ποδοπατήθηκαν οι γηγενείς πληθυσμοί από τους εκμεταλλευτές των φυσικών αγαθών, όπως το λάστιχο εν προκειμένω, μέσα από τη θλιμμένη, απόκοσμη φιγούρα του Καραματάκε («αυτού που προσπαθεί»), του μοναχικού ξεναγού/φρουρού της μνήμης ανάμεσα στη φύση και τα σημάδια του ουρανού, την πραγματικότητα και τη φαντασία, τους ευγενείς εξερευνητές και τους στυγνούς βιαστές, τη μαγεία και τον ρεαλισμό.
SMOKE SIGNALS (1998)
Σεναριακά αφελής, σχεδόν ερασιτεχνικά παιγμένη, σίγουρα διδακτική ως ανάλαφρη παραβολή, η ταινία «Smoke Signals» παραμένει ένα αξιοπερίεργο πρωτόλειο ως η μοναδική μεγάλου μήκους, φτιαγμένη εντελώς από Αμερικανούς Ινδιάνους, από την παραγωγή και τους ηθοποιούς μέχρι τους τεχνικούς και τους βοηθούς της, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων – τη διανομή έκανε η οικουμενικών επιδιώξεων Miramax. Παρά τα κουσούρια της, η ιστορία δύο νέων ανδρών που έχουν μεγαλώσει μαζί και τώρα συνταξιδεύουν για να ανακτήσουν τις στάχτες του πατέρα του ενός, ο οποίος είχε σώσει από βέβαιο θάνατο τον άλλον στη βρεφική του ηλικία, περιέχει πολλές αλήθειες, κωμικά και σε κάποια σημεία συγκινητικά δοσμένες, για μια φυλή που έχει χρησιμοποιηθεί περιφερειακά και διακοσμητικά στο αμερικανικό σινεμά – όταν δεν έχει λεηλατηθεί η ταυτότητά της με τη μορφή του αιμοσταγούς κομπάρσου στα μυριάδες γουέστερν του τζονγουεϊνικού παρελθόντος.
RHYMES FOR YOUNG GHOULS (2014)
Ένα βήμα πιο μακριά από τα «Σήματα Καπνού» και τις πικρά χαριτωμένες επισημάνσεις τους, το «Rhymes for young ghouls» του Τζεφ Μπάρναμπι είναι μεν ένα θρίλερ φαντασμάτων στον Καναδά των '70s με ηρωίδα μια πιτσιρίκα που προσπαθεί να μείνει ζωντανή, αλλά μιλάει με ζόφο και παράπονο για τη σκληρή ζωή των Ινδιάνων στον καταυλισμό. Τώρα, αν θέλετε να προσπεράσετε το genre και τη μυθοπλασία και να αναζητήσετε τη σκληρή πηγή, το «Bury my heart at wounded knee» και το «Activist» είναι δύο καλές ιδέες ντοκιμαντέρ που σκαλίζουν το όνειδος που βίωσαν οι Native Americans.