Κάτι αλλάζει στον αστικό ιστό της ασφυκτικά κτισμένης Αθήνας. Σύγχρονες πολυκατοικίες, διαμορφωμένες ώστε να εξυπηρετήσουν την σύγχρονη διαβίωση, έρχονται να καλύψουν τις ανάγκες μίας νέας γενιάς κατοίκων. Ποια είναι η ταυτότητά τους; Οι αρχιτέκτονες Κατερίνα Καραγιάννη και Μαρίνα Καραμαλή μιλούν για τα διαμερίσματα που «θυμίζουν μονοκατοικίες», ως ιδρύτριες των γραφείου KKMK Architects που σήμερα αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα στην Αθήνα.
Η Αθήνα είναι εν πολλοίς τα κτίριά της. Κτίρια που κατακτούν το λεκανοπέδιο, ψιθυρίζουν τις ανθρώπινες στιγμές μας, αποκτούν τη δική τους «ζωή» μέσα στο χρόνο. Με αυτό τον τρόπο, οι παλιές πολυκατοικίες ζητούν την ανακαίνισή τους για λόγους αντοχής αλλά και για να στεγάσουν νέους τρόπους και απαιτήσεις διαβίωσης. Αλλάζουν στη δομή, στις προσόψεις τους και εσωτερικά. Ταυτόχρονα, οι σύγχρονοι κάτοικοι ζητούν έναν νέο τύπο σπιτιού, αυτόν που προσέφερε τις «πολυτέλειες» της ιδιωτικότητας και της επαφής με τη φύση, σε μία πόλη που η ελεύθερη γη για ανέγερση κατοικιών είναι περιορισμένη. Έτσι, ένας νέος τύπος πολυκατοικίας συμπυκνώνει κάθετα πολλές από τις αρετές της βίλας.
Το γραφείο KKMK Architects, της Κατερίνας Καραγιάννη και της Μαρίνας Καραμαλή ζει και δημιουργεί μέσα σε αυτή τη πραγματικότητα. Εντάσσοντας ψηφιακά μέσα στον σχεδιασμό, Οι νέες αρχιτέκτονες δημιουργούν μια γλυπτική αρχιτεκτονική που επαυξάνει την φυσική εμπειρία, λαμβάνοντας υπόψη της εξίσου τα θετικά συναισθήματα των κατοίκων αλλά και τη διαχρονικότητα και την προσαρμογή στις ενδεχόμενες αλλαγές στη ζωή των ανθρώπων.
« Ο τρόπος που ζούμε και κατ’ επέκταση που κατοικούμε τα κτίρια έχει αλλάξει και θα συνεχίζει να αλλάζει», λέει η Κατερίνα Καραγιάννη. «Η αλλαγή είναι διαρκής και την βλέπουμε να αγγίζει μεταμορφωτικά την κατοίκηση και φυσικά τον χώρο. Ας σκεφτούμε τη νέα high-end πολυκατοικία. Δεν σας θυμίζει κάθετα τοποθετημένες βίλες;», συνεχίζει η Μαρίνα Καραμαλή. Στην ουσία, οι KKMK Architects υποστηρίζουν ότι η συνεχής ανάγκη για άνεση και εξατομίκευση έχει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των νέων κτιρίων, ενώ ο διαθέσιμος χώρος αρχίζει να εκλείπει.
- Η Αθήνα αλλάζει ξανά πρόσωπο. Ας την παρακολουθήσουμε μέσα από τη δική σας οπτική. Ποιες συνθήκες συμβάλλουν στην αλλαγή και ποια είναι η άποψή σας για το μεγάλο κτιριακό απόθεμα της πόλης;
Η Αθήνα είναι μία μεγάλη πρωτεύουσα με έντονη σύγχρονη ιστορία και πολλές ζυμώσεις, πολιτικές και κοινωνικές. Οι κοινωνικές εξελίξεις είναι τόσο γρήγορες που συγκρούονται με την αναπόφευκτη αδράνεια του δομημένου περιβάλλοντος. Είναι πολλά τα φαινόμενα που μας απασχολούν. Ας ξεκινήσουμε από την ανομοιομορφία του κοινωνικού συνόλου που έχει δημιουργήσει μία γκετοποίηση σε διάφορες περιοχές της Αθήνας και κατ' επέκταση υποβάθμιση ολόκληρων περιοχών ζωτικών μέχρι πρότινος για το σύνολο του αστικού κέντρου. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει σε όλες μεγαλουπόλεις και πρέπει να αντιμετωπιστεί στρατηγικά με προσεκτική επανεγκατάσταση των αστικών χρήσεων.
Ένα δεύτερο φαινόμενο είναι ο τουρισμός. Η αύξηση του τουρισμού και η προσέλκυση σχετικών επενδύσεων μεταλλάσσουν την Αθήνα σε μία κοσμοπολίτικη πρωτεύουσα. Η ανάπτυξη δεν θα πρέπει να γίνεται ανεξέλεγκτα. Χρειάζεται συγκεκριμένο πλαίσιο ανάπτυξης που θα καθορίζει τις ανάγκες και τους στόχους, βάση μιας ευρύτερης τουριστικής στρατηγικής.
Τρίτο και αρκετά βασικό για την εποχή που ζούμε είναι το remote working. Ο κόσμος είναι σε μία διαρκή μετακίνηση και διαλέγει το μέρος από που θα εργαστεί. Αυτό είναι ένα key point που μπορεί να επηρεάσει το κοινωνικό σύνολο και άρα την ζωή και την μορφή της πόλης.
Τέλος αξίζει να σχολιάσουμε την εισροή επενδύσεων στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας. Πολλά κτίρια γκρεμίζονται και χτίζονται καινούργια. Η πόλη αναπόφευκτα εκσυγχρονίζεται. Η ποιότητα ζωής στις νέες αυτές κατοικίες βελτιώνεται. Και σε αυτό θα πρέπει να αναλογιστούμε αν και μέχρι πιο σημείο ικανοποιούνται οι ανάγκες της αγοράς και με ποιο τρόπο όλο αυτό το επενδυτικό κύμα θα κάνει την πόλη μας πιο βιώσιμη.
- Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της νέας πολυτελούς πολυκατοικίας ως «κάθετη βίλα». Ποια είναι η ταυτότητα αυτού του νέου τύπου κτιρίου;
Όταν προέκυψε η πολυκατοικία σαν μορφή, προσπαθούσε να λύσει τη μαζική αστική ανάπτυξη των πόλεων, απευθυνόμενη στη μέση αστική τάξη. Έτσι οι πολυκατοικίες ελάχιστα είχαν απασχολήσει τον αρχιτεκτονικό κόσμο, καθώς ήταν ένα εμπορικό αγαθό, με ελάχιστο αρχιτεκτονικό αποτύπωμα. Ερχόμενοι στο σήμερα, βλέπουμε ότι οι κοινωνικές συνθήκες είναι οι ίδιες που μεταβάλλουν αυτό που ξέρουμε σαν πολυκατοικία. Το κόστος της γης είναι πολύ ακριβό, όπως άλλωστε και το κόστος της κατασκευής. Επίσης υπάρχει εκ νέου αστικοποίηση - ο κόσμος δεν θέλει να ζει περιαστικά και επιστρέφει στο αστικό κέντρο. Αυτές οι κοινωνικές παράμετροι έχουν δημιουργήσει ένα καινούργιο κοινό για τους αρχιτέκτονες, το οποίο μέχρι πρότινος ενδιαφερόταν για τη μονοκατοικία και κουβαλάει τις απαιτήσεις του και την ψυχολογία της ιδιωτικής κατοικίας.
Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα στη δουλειά του γραφείου μας είναι το Condor Apartments και το Arais Residential Building στην Βούλα, όπου η τελική μορφή του κτιρίου έχει προσδιοριστεί από τις χρήσεις και την ιδιαίτερη προσαρμογή των εσωτερικών χρήσεων. Στο Condor Apartments, η γεωμετρία του κελύφους προσδιορίζεται και αντανακλά τις ιδιοκτησίες. Υπάρχει ένα ‘περιτύλιγμα’ των αρχιτεκτονικών στοιχείων γύρω από την κάθε ιδιοκτησία. Ως σύνολο το έργο έχει κοινή αρχιτεκτονική γραμμή που διαφοροποιείται ανάλογα με τις εσωτερικές χρήσεις. Με αυτό τον τρόπο, διατηρούμε μια ομοιομορφία και συμμετρία που όμως σπάει την λογική της επανάληψης. Στο Arais Residential Building, κάτω από μια κοινή αισθητική διαχωρίζονται οι δύο κατοικίες οι οποίες έχουν κάθετη διάταξη. Η ανάπτυξη της κάθε κατοικίας τόσο σε διαμόρφωση κάτοψης όσο και σε διαχείριση διαφορετικών επιπέδων, και μαζί με τους εξωτερικούς της ιδιωτικούς χώρους προσδιορίζουν την τελική μορφή του κτηρίου.
Το νέο κοινό της νέας πολυκατοικίας απαιτεί διαφορετική διαχείριση ανά επίπεδο και ανά διαμέρισμα. Έχει ακόμα ειδικές απαιτήσεις παροχών, ιδιωτικότητας και πολυτελείας, όπως οι ιδιωτικοί κήποι, τα roof gardens και η ειδική διαχείριση του εσωτερικού σχεδιασμού. Όλα αυτά συντελούν στο να δημιουργηθούν τρεις ή τέσσερις διαφορετικές κατοικίες, οι οποίες όμως ανήκουν σε ένα κτίριο. Και φυσικά αυτό συμπαρασύρει και το σχεδιασμό του κελύφους. Είναι καινοτόμο και σύγχρονο.
Ο αρχιτέκτονας έχει να σχεδιάσει 3-4 διαφορετικά αυτοτελή σπίτια, σε ένα ενιαίο κτίριο, με ενιαία αισθητική με αρχιτεκτονικές ποιότητες.
- Οι νέες πολυκατοικίες δημιουργούν ένα «στιλ» ή «ρεύμα»; Αν ναι, πώς θα το περιγράφατε και αν όχι, ποιες παράμετροι μας εμποδίζουν;
Αυτό που χαρακτηρίζει κατά την γνώμη μας τη σύγχρονη εποχή και κατ’ επέκταση την τέχνη και την αρχιτεκτονική είναι τα ψηφιακά μέσα. Βρισκόμαστε στην εποχή της εικόνας η οποία έχει κεντρικό ρόλο στην τέχνη, αλλά και της conceptual έκφρασης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η εποχή μας είναι πολύ-εικαστική. Οι χώροι μπαίνουν μέσα σε δρώμενα, η κίνηση και η διάδραση είναι χαρακτηριστικά της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Το βίντεο και η φωτογραφία πλησιάζουν τα εικαστικά και τα εικαστικά πλησιάζουν την αρχιτεκτονική. Έχουμε λοιπόν περάσει σε μια απελευθέρωση σε όλα τα εκφραστικά επίπεδα. Σε αυτό καταλυτικό ρόλο έχει η χρήση υπολογιστών και οι δυνατότητες που προσφέρονται από την τεχνολογία. Παράλληλα βέβαια εξελίσσονται και τα υλικά τα οποία μπορούν να υποστηρίξουν αυτή την απελευθέρωση και τις νέες μορφές που δημιουργούμε.
Η ιδέα του μοναχικού καλλιτέχνη με το studio του, το χαρτί και το μολύβι του έχει τελειώσει. Σήμερα οι κοινωνικές σχέσεις και η αισθητική μας διαμορφώνονται με έναν πολύ σύνθετο τρόπο που επιτρέπει τα πάντα. Υπάρχει η τάση για το μοναδικό, για κάτι που διαφοροποιείται και ξεχωρίζει. Φυσικά όλα αυτά προβάλλονται και στην αρχιτεκτονική που δημιουργούμε. Αναζητάμε ως γραφείο έντονες μορφές, ελεύθερες. Το κρίσιμο για εμάς, και που χαρακτηρίζει την δουλειά μας είναι ότι παραμένει ένα πολύ προσωπικό έργο. Είναι κάπως αντιφατικό αλλά αληθινό. Από την μία υπάρχει η τεχνητή νοημοσύνη, η απεριόριστη πρόσβαση από τον κάθε ένα σε ιδέες και αρχιτεκτονικές λύσεις. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι το έργο μας ως επαγγελματίες παραμένει βαθιά προσωπικό. Το ζητούμενο είναι να δημιουργούμε κτήρια τα οποία ανταποκρίνονται το κάθε ένα στην μοναδικότητα των παραμέτρων που το χαρακτηρίζουν. Δηλαδή στο περιβάλλον του, το οικόπεδο του, τις ανάγκες των ιδιοκτητών, τα προσωπικά χαρακτηριστικά των χρηστών.
Το κτήριο Myra Apartments βρίσκεται στην παραλιακή ακτή της Αθηναϊκής Ριβιέρας. Είναι φανερό ότι το σχέδιο του κτηρίου είναι προσδιορισμένο για ένα σημείο κοντά στη θάλασσα, με ανοίγματα και εξωτερικούς χώρους που σκοπό έχουν να προσφέρουν μια συγκεκριμένη ποιότητα με χαρακτηριστικά άμεσα συνδεδεμένα με το σημείο που βρίσκεται. Η κίνηση στην μορφή είναι επηρεασμένη από την κίνηση της θάλασσας. Ρευστές γεωμετρίες, με εναλλαγές διαμορφώνουν την τελική εικόνα.
Διαφορετική περίπτωση είναι το κτήριο κατοικιών στο Πολύδροσο Χαλανδρίου. Μια πυκνοκατοικημένη περιοχή, με την θέα να περιορίζεται μόνο στην ευθεία της κεντρικής όψης του κτηρίου. Εδώ η αρχιτεκτονική του κτηρίου έχει πιο σκληρά χαρακτηριστικά. Προβάλλεται μια εσωστρέφεια σε σχέση με την εξωστρέφεια του προηγούμενου παραδείγματος. Τα όρια του είναι σαφή και τα υλικά του πιο στιβαρά.
- H Αθήνα σήμερα είναι εν πολλοίς η ερμηνεία που έδωσαν οι πολιτικοί μηχανικοί στην έκφραση των ρευμάτων και των στυλ από τους αρχιτέκτονες. Συμφωνείτε; Αισθάνεστε ότι, σχεδιάζοντας πολυτελή έργα σήμερα, διαμορφώνετε ενδεχομένως την κυρίαρχη αισθητική του αύριο;
Η πόλη και τα κτίρια της πόλης είναι ένα σύνθετο, πολύπλευρο αποτέλεσμα, έντονα κοινωνικό και συλλογικό. Αν οι κοινωνία, οι χρήστες ενδιαφέρονται για τον χώρο που κατοικούν, αν είναι για αυτούς σημαντικό μέρος της ζωής τους και της αισθητικής τους, τότε μπαίνει σε προτεραιότητα και θα αναζητήσουν να επενδύσουν και να προωθήσουν την ποιότητα στα κτίρια που έχουν ανάγκη. Αν η ανάγκη τους καλύπτεται απλά με τo να αποκτήσουν στέγη τότε περιορίζεται εκεί και η ταυτότητα της πόλης. Οι πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες δίνουν κατεύθυνση στο ‘ρεύμα’ των κτηρίων και των πόλεων.
Αισθανόμαστε για το γραφείο των KKMK Architects ότι έχουμε διαμορφωθεί από την τέχνη, τη μόδα και τις κοινωνικές συνθήκες. Και με τη σειρά μας διαμορφώνουμε την αρχιτεκτονική του αύριο. Η αισθητική μας είναι σύνθετη και αντικατοπτρίζεται σε ό,τι σχεδιάζουμε. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι δεν κάνουμε μόνο ένα ‘στυλ’. Δεν υπάρχει το ένα και μοναδικό στυλ σήμερα, άλλωστε. Σκοπός μας είναι να ερευνούμε και να προτείνουμε διαφορετικές design κατευθύνσεις. Μας απασχολεί ιδιαιτέρως η τάση που ‘τα επιτρέπει όλα’. Σκοπός μας είναι να παράγουμε έργα με νόημα και συνέπεια. Μόνο έτσι πετυχαίνουμε κάτι διαχρονικό. Οι χρήσεις και οι ανάγκες είναι πολλές φορές εφήμερες αλλά η καλή αρχιτεκτονική είναι διαχρονική.
- Στο πάνελ που συμμετείχατε για την πολυκατοικία στην διοργάνωση The Architect Show, η καταληκτική παρατήρηση από συνάδελφό σας, συμμετέχοντα ήταν «Οι αρχιτέκτονες παίρνουμε πίσω το δικαίωμά του να συμμετέχουμε στο σχεδιασμό των πόλεων και των κτιρίων. Αυτή είναι η μεγάλη νίκη της γενιάς μας. Η πολύ μεγάλη πρόκληση για την επόμενη μάχη που πρέπει να κερδίσουμε, είναι αυτή της βιωσιμότητας και το πώς θα δώσουμε τη νίκη στο περιβάλλον». Ποιες είναι οι δικές σας σκέψεις πάνω στο σχόλιο;
Η έλλειψη της συμμετοχής των αρχιτεκτόνων στο σχεδιασμό των κτιρίων και κατ'επέκταση των πόλεων δυστυχώς προκλήθηκε από την εμπορευματοποίηση της κατοικίας σε συνδυασμό με την απουσία θεσμοθετημένου πλαισίου για το σχεδιασμό. Ο σχεδιασμός ήταν πρόχειρος και γρήγορος, χωρίς να συνοδεύεται από την απαραίτητη έρευνα ή και γνώσεις. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που βιώνουμε όλοι σήμερα, ένα αστικό κέντρο στείρο και δυσλειτουργικό. Η πολυκατοικία ως συστηματικό εμπορικό αγαθό είναι ταυτόχρονα και ο βασικός εχθρός της βιωσιμότητας. Τσιμεντουπόλεις με φοβερές ενεργειακές ανάγκες, με υλικά μη ανακυκλώσιμα ή επαναχρησιμοποιούμενα, εξοστρακίζουν το φυσικό στοιχείο και δημιουργούν μεγάλες συγκεντρώσεις CO2 με αποτέλεσμα να βλάπτουν την ποιότητα ζωής. Πρέπει το βασικό μέλημα των αρχιτεκτόνων να είναι η βιωσιμότητα του δομημένου περιβάλλοντος για κάθε έργο που αναλαμβάνουν. Για να είναι επιτεύξιμη η βιωσιμότητα, πρέπει να την ενστερνιστούμε αρχικά σαν άτομα και πολίτες και έπειτα να εμβαθύνουμε σαν επιστήμονες αρχιτέκτονες. Φυσικά τίποτα από αυτά δεν θα πετύχει αν δεν οριοθετηθεί νομικά με αυστηρό πλαίσιο και συγκεκριμένο πλάνο ενεργειών από την πολιτεία, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Επίσης η έρευνα πάνω στην βιωσιμότητα, είτε αυτή αφορά την κατασκευή, είτε τον σχεδιασμό, πρέπει να λαμβάνει υπόψη ότι η επένδυση σ’ ένα βιώσιμο κτίριο πρέπει να μπορεί να παραμείνει θελκτική. Αξιολογώντας το που βρισκόμαστε σήμερα, θα λέγαμε ότι οδεύουμε προς μια βελτίωση των παραπάνω φαινομένων, αλλά για τη "νίκη" έχουμε ακόμα δρόμο.
