Όσο περισσότερο μαθαίνουμε για την τέχνη και τους δημιουργούς της, άλλο τόσο μεγαλώνει το μυστήριο γύρω από πολλά έργα τέχνης. Μερικές φορές, αυτά τα μυστήρια είναι πιο περίπλοκα και ερεθιστικά ακόμα και από μιας ταινίας με σασπένς επί 90 λεπτά. Συχνά, οι άνθρωποι που τα κατέχουν, έχουν πάρει το μυστικό μαζί τους στον τάφο.
Τελικά ποιό ήταν το κορίτσι με το σκουλαρίκι;
Παρ' όλες τις θεωρίες συνωμοσίας κανένας δε φαίνεται να γνωρίζει την ταυτότητα του κοριτσιού του Βερμέερ στο περίφημο έργο του, του 1665, το Κορίτσι με το Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι. Παρόλο που κοιτάζει σαν να είναι έτοιμη να μας πει κάτι, δεν έχουμε ιδέα για την ιστορία της. Είναι κόρη του; Ερωμένη του; Υπήρξε στην πραγματικότητα ή είναι μια μελέτη προσώπου, διαδεδομένη πρακτική τον 17ο αιώνα; Το τυρμπάν που φορά, αποπνέει έναν αέρα ανατολής, αλλά το υπερβολικά μεγάλο μαργαριταρένιο σκουλαρίκι είναι αρκετό για να βάλει φωτιά στη φαντασία και να ενισχύσει την αύρα του μυστηρίου. Αλλά και ο ίδιος ο Βερμέερ αποτελεί ένα μυστήριο. Ξέρουμε ότι πάντα ζούσε στο Ντελφτ και είχε 15 παιδιά. Μόνο περίπου 36 πίνακες που αποδίδονται σε αυτόν. Αλλά αυτά τα λίγα έργα ζωγραφικής είναι αριστουργήματα της αλληλεπίδρασης του φωτός και της σκιάς στα γυναικεία πρόσωπα που τοποθετούνται σε σπαρτιατικής λιτότητας χώρους. Το μυστήριο που δημιουργείται από τα έργα του είναι τα αναπάντητα ερωτήματα που γοητεύουν το θεατή. «Η εικόνα λειτουργεί επειδή το μυστήριό της είναι άλυτο», λέει η συγγραφέας του βιβλίου «το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι Τρέισι Σεβαλιέ. Είναι αλήθεια. Αν το μυστήριο είχε λυθεί, θα έπρεπε να προχωρήσουμε στο επόμενο έργο. Αλλά αυτή η συνθήκη μας κάνει να επιστρέφουμε ξανά και ξανά, προσπαθώντας να ξεκλειδώσουμε τον γρίφο. Αυτό είναι ό,τι κάνουν όλα τα αριστουργήματα. Προσπαθούμε για πολλά χρόνια να τα καταλάβουμε αλλά δεν τα καταφέρνουμε ποτέ.
Ο διπλός πίνακας του Reid
Καθώς συντηρούσε ένα αριστούργημα του Robert Reid, του ιμπρεσιονιστή ζωγράφου των αρχών του 20ου αιώνα στην Αμερική, ο Barry Bauman διαπίστωνε έκπληκτος ότι ο ζωγράφος είχε αποκρύψει μια άλλη εικόνα κάτω από τον πίνακα που βρισκόταν στα εργαστήρια προς αποκατάσταση. Η «κρυφή ζωγραφιά» που ονομάστηκε In the Garden, απεικονίζει μια νεαρή γυναίκα που κάθεται και διαβάζει πίνοντας τσάι. Πολλοί καλλιτέχνες ζωγραφίζουν πάνω σε ήδη ζωγραφισμένες επιφάνειες, αλλά ο πίνακας που δημιούργησε πάνω από τον πρώτο ο ζωγράφος ήταν τελειωμένος και όχι ημιτελής όπως συνήθως συμβαίνει. Κανένας δε μπορεί να καταλάβει γιατί το έκανε και ο ίδιος δεν είναι εν ζωή για να μας το εξηγήσει. Αυτο που ξέρουμε για τον Reid είναι ότι πέθανε πριν από τη χειρότερη εποχή της ύφεσης και ότι πάντα πάλευε οικονομικά. Οι εμπειρογνώμονες εικάζουν ότι μπορεί να μη του άρεσε ο πρώτος του πίνακας, έτσι προσπάθησε να εξοικονομήσει χρήματα από προμήθειες υλικών. Ή ότι ήταν ένας τρόπος να αποστέλλει ή να αποθηκεύει τους καμβάδες του. Στο μουσείο της Ιντιάνα και στον ίδιο συντηρητή ακριβώς η ίδια περίπτωση επαναλήφθηκε με έναν πίνακα του Theodore Clement Steele, διάσημου και αυτού ιμπρεσιονιστή ζωγράφου, κυρίως για τα τοπία της Ιντιάνα. Σε κάθε περίπτωση το μουσείο βγήκε κερδισμένο κατέχοντας άλλον ένα πολύτιμο πίνακα του Robert Reid και δελεάζοντας τους επισκέπτες με αυτή την ασυνήθιστη ιστορία.
Η μυστηριώδης μούσα του Έγκον Σίλε
Στις αρχές της δεκαετίας του 1900, η Walburga "Wally" Neuzil ήταν η μυστηριώδης μούσα του Αυστριακού ζωγράφου Egon Schiele. Εμφανίστηκε σε πολλά από τα έργα του (συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων ερωτικών). Οι φήμες λένε ότι ήταν ερωμένη του, αλλά συγχρόνως φρόντιζε την επιχειρηματική πλευρά της καριέρας του. Το 1912, πόζαρε για το αριστούργημα του Σίλε Portrait of Wally, έργο το οποίο είχε το παρατσούκλι Βιεννέζικη Μόνα Λίζα, εξαιτίας του μυστηριώδους χαμόγελου της. Η Neuzil προερχόταν από μια φτωχή οικογένεια. Γεννήθηκε στο Tattendorf, της Αυστρίας και γνώρισε τον Schiele, όταν εκείνη ήταν 16 ετών. Δήλωνε πωλήτρια και όχι μοντέλο και αυτό οδήγησε πολλούς στο συμπέρασμα ότι ζούσε μια διπλή ζωή ως εκδιδόμενη. Με την πάροδο του χρόνου ήταν σαφές ότι η σχέση της με τον ζωγράφο δεν ήταν μόνο επαγγελματική. Μάλιστα οι εμπειρογνώμονες της τέχνης υποστηρίζουν ότι αυτό διακρίνεται στους πίνακες από τον τρόπο με τον οποίο κοιτάζει προς τα πίσω όταν ποζάρει, προς τον Σίλε. Αν και ήταν εξαιρετικά πιστή, ο Σίλε την εγκατέλειψε το 1915 για να παντρευτεί μια γυναίκα πιο αξιοσέβαστη. Αρχικά όλοι πίστευαν ότι ο ένας δεν ξανάδε ποτέ τον άλλο. Ή όχι; «Έχουμε μια εικόνα βάναυσης διάλυσης μιας σχέσης και το ότι η Wally δε θεωρήθηκε ποτέ αρκετά καλή για τον Σίλε», λέει ο Diethard Leopold, γιος ενός μεγάλου συλλέκτη βιεννέζικης ζωγραφικής των αρχών του αιώνα. Αλλά το 1912 πήγαν οι δυο τους μαζί διακοπές και υπάρχει και το φωτογραφικό τους άλμπουμ. Και μετά τη διάλυση της σχέσης αποδεδειγμένα η Wally, ήταν σε επαφή τόσο με τους συλλέκτες όσο και με τους κατόχους έργων του Σίλε. Πρέπει να ήταν περισσότερο αποδεκτή από αυτό που νομίζουμε σήμερα.
Ο Δαβίδ κρατά ράβδο;
Η διαμάχη που περιβάλλει το άγαλμα του Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου είναι το κατά πόσον κρατούσε ένα «μυστικό» όπλο στο υπερβολικά μεγάλο δεξί του χέρι. Το όπλο είναι μια σφεντόνα που μπορούσε να ρίχνει πέτρες στα 180 μέτρα και προξενούσε μεγάλη ζημιά στον αντίπαλο.
Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, ο Δαβίδ είχε στη σφεντόνα του πέντε πέτρες και η ράβδος του βοσκού, όταν πολέμησε με τον Γολιάθ. Μόνο η σφεντόνα είναι ορατή στο γλυπτό του Μιχαήλ άγγελου που δημιουργήθηκε στις αρχές του 1500.
Ωστόσο ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι οι ιμάντες της σφεντόνας συνδέονται με ένα άγνωστο αντικείμενο στο χέρι του Δαβίδ, που πιστεύεται ότι είναι μια λαβή μιας ράβδου. Το άγαλμα προοριζόταν αρχικά να τοποθετηθεί στην κορυφή του καθεδρικού ναού της Φλωρεντίας, όπου το όπλο θα ήταν κρυμμένο από την θέα. Η σφεντόνα στα χέρια του Δαβίδ απεικονίζονται και σε άλλα σχέδια καλλιτεχνών της ίδιας περιόδου και οι εν λόγω εμπειρογνώμονες πιστεύουν ότι επηρέασαν τον Μιχαήλ Άγγελο στη συγκεκριμένη απεικόνιση. Τελικώς πιστεύουν ότι η ράβδος δεν τοποθετήθηκε για πολιτικούς λόγους. «Ένα ραβδί βοσκού δεν ταίριαζε στο πρώτο δημόσιο ιταλικό μνημείο που στήθηκε ποτέ», λέει ο ιστορικός τέχνης Sergio Risaliti. Αλλά όλοι οι ειδικοί δε συμφωνούν με αυτή τη θεωρία και το μυστήριο παραμένει άλυτο.
Ένα άγαλμα με ανθρώπινα δόντια
Ένα άγαλμα του Ιησού ηλικίας 300 ετών σε μια μικρή πόλη του Μεξικού, ανακαλύφθηκε τυχαία ότι έχει ανθρώπινα δόντια με τις ρίζες τους. Κανένας δεν ξέρει από που προήλθαν τα δόντια. Σε μια θρησκευτική παράδοση από παλαιότερες εποχές, ήταν κοινό για τους ανθρώπους να δωρίζουν μέρη του ανθρώπινου σώματος στις εκκλησίες τους. Ανθρώπινα μαλλιά ή δόντια σκαλισμένα από οστά ζώων συχνά κοσμούσαν αγάλματα, αλλά μέχρι τώρα, κανείς δεν είχε δει ποτέ ανθρώπινα δόντια σε ένα άγαλμα. Το άγαλμα βρισκόταν στο στάδιο της αποκατάστασης και οι ακτίνες Χ αποκάλυψαν τα ανθρώπινα δόντια που βρέθηκαν σε εκπληκτικά καλή κατάσταση. Είναι ασαφές αν προέρχονται από άτομο ζωντανό ή νεκρό ή από πολλούς ανθρώπους. Άλλο τόσο πιθανό να τα έχουν βγάλει με βίαιο τρόπο για να τα προσφέρουν στον Ιησού. Ακόμα πιο περίεργο είναι, ότι το στόμα του αγάλματος είναι κλειστό, έτσι ώστε τα δόντια δεν είναι ορατά εκτός και αν σκόπιμα κοιτάξουμε στο εσωτερικό του στόματος. Πρακτικά δεν υπήρχε κανένας λόγος να γίνει κάτι τέτοιο. Παρ΄όλα αυτά, χωρίς να αφαιρέσουν τα δόντια, οι ερευνητές θέλουν να προσδιοριστεί η ηλικία και το φύλο του δότη. Για έναν σύγχρονό μας άνθρωπο, αυτό φαίνεται τρελό. Αλλά ο τρόπος που σκέφτονταν το σώμα στις λατρείες ήταν εντελώς διαφορετικός από τον δικό μας.
Οι διπλοί πίνακες του Πικάσο
Χρησιμοποιώντας μια υπέρυθρη κάμερα, ένας δεύτερος πίνακας ανακαλύφθηκε κάτω από το έργο του Πικάσο, του 1904, το Woman Ironing. Η κάμερα χρησιμοποιήθηκε επειδή εξαιτίας μιας ληστείας είχε υποστεί ζημιές ο καμβάς. Η εικόνα που βρέθηκε από κάτω ήταν αυτή ενός αναποδογυρισμένου άντρα με μουστάκι. Οι μελετητές αναρωτήθηκαν ποιος ήταν αυτός ο άντρας και πότε τον ζωγράφισε ο Πικάσο. Έχει αποκλειστεί το ενδεχόμενο να ήταν μια αυτοπροσωπογραφία του. Ο Πικάσο ήταν 22 χρόνων όταν δημιούργησε αυτό το πρώιμο αριστούργημα. Ανήκει στην μπλε περίοδο η οποία κυριαρχείται από μελαγχολική θέματα επί το πλείστον σε μπλε αποχρώσεις. Ωστόσο ο Πικάσο είχε πάντα ανάγκη από χρήματα και συχνά ζωγράφιζε επάνω σε άλλους πίνακές του. Μερικοί πιστεύουν ότι οι πονελιές και το είδος της βαφής αποδεικνύουν ότι ήταν δικό του έργο. Στη συζήτηση για το ποιον απεικονίζει υποθέτουν ότι πρόκειται για τον γλύπτη Mateu Fernandez de Soto ή τον ζωγράφο Ricard Canals. Όσο όμως προχωρά η έρευνα των εμπειρογνωμόνων, τόσο περισσότερο διαφωνούν. Ένα άλλο κρυμένο πορτρέτο αποκαλύφθηκε κάτω από το αριστούργημα The Blue Room. Όπως και το προηγούμενο, η Γυναίκα που σιδερώνει ήταν και αυτό έργο της μπλε περιόδου. Σε αυτή την περίπτωση είναι ένας άντρας με μούσι που φορά παπιγιόν και σακάκι. Και πάλι η ταυτότητα του άντρα παραμένει άγνωστη. «Το κοινό είναι πεινασμένο για τέτοιες πληροφορίες», δήλωσε η Dorothy Kosinski, διευθύντρια της Phillips Collection. «Είναι μια εργασία ντετέκτιβ, που τους εμπλουτίζει, τους δίνει πρόσβαση, ίσως προσθέτει μυστήριο, και τους κάνει μέρος του παζλ. Και όσο μπορούμε να καταλάβουμε, μπορούμε να εκτιμήσουμε καλύτερα τα έργα».
Βαν Γκογκ και καμπούκι
Η διαμάχη για το έργο του Bίνσεντ βαν Γκογκ Study by Candlelight, έγινε σχετικά με το αν ο πίνακας είναι αληθινός ή πλαστός όπως ισχυρίστηκε ο ανιψιός του. Μοιάζει με αυτοπροσωπογραφία του βαν Γκογκ, αλλά χαμηλά στον πίνακα υπάρχει μια μορφή καμπούκι. Ο χαρακτήρας προστέθηκε με μελάνι, δεν έχει ζωγραφιστεί. Οι ειδικοί αναρωτιούνται γιατί το "μελέτη στο φως των κεριών" δεν είναι γραμμένο στα γαλλικά. Ο πίνακας αγοράστηκε το 1948 από τον William Goetz, ο επικεφαλής της Universal Pictures. Εκείνη την εποχή το έργο είχε θεωρηθεί αυθεντικό αλλά ο ανιψιός του βαν Γκογκ δήλωσε ότι είναι πλαστό λίγο αργότερα. Ένας άλλος εμπειρογνώμονας τέχνης συμφώνησε με τον ανιψιό, ξεκινώντας μια αντιδικία δεκαετιών σχετικά με την αυθεντικότητα του πίνακα. Το 2005, ένα βιβλίο για τον πλαστογράφο John Decker ανέφερε ότι ο Ντέκερ έκανε πλαστά έργα τέχνης και εξαπατούσε τον Γκέτζ. Παρόλο που με τις σύγχρονες τεχνικές μπορούμε να αναλύσουμε τα υλικά που χρησιμοποιούνται, κανένας δεν μπορεί να μας βεβαιώσει για το ποιος ζωγράφισε τον πίνακα και έβαλε την γιαπωνέζικη ζωγραφιά επάνω στον καμβά. Μόνο ο Bίνσεντ βαν Γκογκ θα μπορούσε να ξέρει τις πληροφορίες και τις πήρε στον τάφο του.
Η χορεύτρια του Ντεγκά και η πλούσια κληρονόμος
Κανείς δεν ξέρει αν το έργο του Ντεγκά, Dancer Making Points, δόθηκε ή εκλάπη από το διαμέρισμα της πλούσιας κληρονόμου Huguette Clark στη δεκαετία του 90. Η Κλαρκ ζούσε επί είκοσι χρόνια σε νοσοκομείο και τα μυθικά σπίτια της ήταν γεμάτα έργα τέχνης. Ο πίνακας επανεμφανίστηκε στο σπίτι του Henry Bloch, συλλέκτη έργων τέχνης και συν-ιδρυτή της H & R Block. Η Κλαρκ σταμάτησε την έρευνα του FBI, για τον πίνακα επικαλούμενη την ιδιωτικότά της, αλλά ένας δικαστικός αγώνας άρχισε με τον Μπλοκ. Ο Μπλοκ είχε αγοράσει τον πίνακα από έναν άνθρωπο που εμφανίστηκε και δήώσε ότι προέρχεται από παλιά ευρωπαϊκή οικογένεια.
Εδώ ας σημειώσουμε ότι τα σπίτια της Κλαρκ καταληστεύθηκαν από το προσωπικό στα είκοσι χρόνια της νοσηλείας της.
Ο πίνακας τελικά δωρήθηκε στο Nelson-Atkins Museum of Art, στο οποίο ο Μπλοκ ήταν επιμελητής. Ο πίνακας κρεμάστηκε στο σπίτι του κατόπιν συμφωνίας και ενώ πλήρωσε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό. Το μουσείο επέμενε να έχει χαρτί για την κυριότητα του πίνακα. Η Κλαρκ ήταν ήδη 102 ετών. Άφησε δυο διαθήκες και η μία αναιρεί την άλλη. Μέσα σε αυτή τη συνθήκη και η συμφωνία της με τον Μπλοκ μπορεί να είναι άκυρη. Είναι μια περίπλοκη υπόθεση με πολλά αναπάντητα ερωτήματα. H Clark πέθανε το 2011 σε ηλικία 104 ετών.
Η μεγάλη ληστεία της Βοστόνης
Το 1990 συνέβη η μεγαλύτερη ληστεία έργων τέχνης στη Βοστώνη, στο Μουσείο Isabella Stewart Gardner. Εκλάπησαν πίνακες αξίας άνω των 500 εκατομμυρίων δολαρίων από δυο άντρες που προσποιήθηκαν ότι είναι αστυνομικοί. Εκείνη την εποχή, ο πράκτορας του FBI είπε: Αυτή είναι μια από τις κλοπές για την οποία δαπανάται χρόνος και έρευνα. Οι κλέφτες πήραν συγκεκριμένα έργα. Ήταν μια επαγγελματική δουλειά.
Το 2010, η χήρα του μαφιόζου ο Robert Guarente ενημέρωσε την αστυνομία ότι, αρκετά χρόνια πριν από το θάνατό του, ο σύζυγός της είχε ζητήσει από τον Robert Gentile να κρύψει δύο ή τρεις πίνακες από τη ληστεία Gardner. Ο Τζεντίλε παραδέχτηκε μετά από τεστ αλήθειας και πιέσεις του FBI ότι είχε δει την αυτοπροσωπογραφία του Ρέμπραντ. Φυλακίστηκε και το FBI έψαξε την περιουσία του στο Κονέκτικατ για την απόδειξη της κλοπής. Στο υπόγειο του σπιτιού του Τζεντίλε, βρήκαν ένα χαρτί του καταλόγου των 13 κλεμμένων έργων τέχνης σε συνδυασμό με την αναμενόμενη τιμή τους στη μαύρη αγορά. Ο Τζεντίλε ήταν ήδη 70 ετών με κλονισμένη υγεία και η ποινή του ήταν 30 μήνες. Αφέθηκε ελεύθερος τον Ιανουάριο του 2014. Αλλά τον Μάρτιο του 2013, το γραφείο του FBI Βοστώνης ανακοίνωσε δημοσίως ότι ήταν βέβαιο ότι το οργανωμένο έγκλημα ήταν υπεύθυνο για τη ληστεία στο Gardner. Το FBI είπε ότι ήξερε ποιος έκλεψε τα έργα ζωγραφικής και ότι τα έργα τέχνης είχαν παραδοθεί στο Κονέκτικατ και τη Φιλαδέλφεια. Δεν έδωσαν περισσότερες λεπτομέρειες. Ωστόσο, από τις πηγές τους, ορισμένες εφημερίδες εντοπίζονται τον David A. Turner ως το πρόσωπο που οργάνωσε τη ληστεία, τον Robert Guarente ως το πρόσωπο που έκρυψε τα έργα ζωγραφικής, και ο Robert Τζεντίλε ως διακινητή.
Το FBI ακόμα ελπίζει ότι η ανακοίνωση αυτή θα προκαλέσει το κοινό να κοιτάξει για τα κρυφά έργα ζωγραφικής σε γκαράζ τους και σοφίτες και ότι κάποιος θα κάνει ένα τηλεφώνημα. Τίποτα από αυτά δεν συνέβη. Η έρευνα επισκιάστηκε σύντομα από την πιο σημαντική βομβιστική επίθεση στον Μαραθώνιο της Βοστόνης.
σχόλια