Η Neue Nationalgalerie στο Βερολίνο παρουσιάζει την έκθεση «Gerhard Richter: 100 έργα για το Βερολίνο» που θα διαρκέσει μέχρι το 2026.
Στη συνέχεια τα έργα θα καταλάβουν έναν ολόκληρο όροφο στο νέο μουσείο μοντέρνας τέχνης στο Βερολίνο, το οποίο σχεδιάστηκε από το ελβετικό αρχιτεκτονικό γραφείο Herzog & de Meuron.
Όμως η κατασκευή έχει ήδη υπερβεί σχεδόν τρεις φορές τον προϋπολογισμό και οι εργασίες καθυστερούν. Προβλέπεται να ολοκληρωθεί το 2027, και τώρα είναι απλώς μια μεγάλη τρύπα στο έδαφος δίπλα στη Neue Nationalgalerie – μια πολύ ακριβή τρύπα. Οι τελευταίες εκτιμήσεις του υπουργείου Οικονομικών ανεβάζουν το τελικό κόστος του έργου στα 550 εκατομμύρια ευρώ, ενώ η αρχική εκτίμηση ήταν 200 εκατομμύρια ευρώ.
Τα έργα του Ρίχτερ βρίσκονται σε καθεστώς μακροπρόθεσμου δανεισμού, οι όροι του οποίου θα επανεξεταστούν σε απροσδιόριστο χρονικό σημείο στο μέλλον, με σκοπό να γίνει μια μόνιμη ρύθμιση.
Οι κάτοικοι του Βερολίνου έμειναν έκπληκτοι όταν το συγκεκριμένο σχέδιο των Herzog & de Meuron νίκησε στον διαγωνισμό το 2016. Το ανεπιτήδευτο, χαμηλό κτίριο από τούβλα συγκρίθηκε με έναν αχυρώνα, ένα αμαξοστάσιο και μια σκεπαστή αγορά, και ο σχεδιασμός δέχθηκε πυρά. Η ιδέα είναι το μουσείο να ανοικοδομηθεί γύρω από ένα δέντρο, το οποίο είναι το μεγαλύτερο και παλαιότερο στην περιοχή, καθώς επέζησε και από τους δύο παγκόσμιους πολέμους.
Ο διευθυντής της Neue Nationalgalerie, Klaus Biesenbach, πρώην επικεφαλής επιμελητής του MoMA και διευθυντής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στο Λος Άντζελες, συμμετέχει στενά στον σχεδιασμό του νέου μουσείου. Σε συνέντευξή του στους ΝΥΤ δήλωσε ότι ο θεσμός, ο οποίος ανακοινώθηκε το 2013 ως «Μουσείο του 20ού αιώνα», έρχεται τώρα με τον τίτλο εργασίας «Berlin Modern». Όταν ολοκληρωθεί, θα στεγάσει το τεράστιο απόθεμα τέχνης του 20ού αιώνα στο Βερολίνο.
Οι κάτοικοι του Βερολίνου έμειναν έκπληκτοι όταν το συγκεκριμένο σχέδιο των Herzog & de Meuron νίκησε στον διαγωνισμό το 2016. Το ανεπιτήδευτο, χαμηλό κτίριο από τούβλα συγκρίθηκε με έναν αχυρώνα, ένα αμαξοστάσιο και μια σκεπαστή αγορά, και ο σχεδιασμός δέχθηκε πυρά. Η ιδέα είναι το μουσείο να ανοικοδομηθεί γύρω από ένα δέντρο, το οποίο είναι το μεγαλύτερο και παλαιότερο στην περιοχή, καθώς επέζησε και από τους δύο παγκόσμιους πολέμους.
«Οι κατασκευές στη Γερμανία είναι αρκετά αργές», δήλωσε ο Biesenbach. «Χτίζουμε με κάποια χρονική καθυστέρηση και οι αξίες αλλάζουν. Νομίζω ότι η βιωσιμότητα είναι μια αξία που άλλαξε δραστικά». Είπε ότι ο σχεδιασμός τροποποιήθηκε για να μειωθεί το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του κτιρίου: Τα παράθυρα θα είναι μικρότερα και οι ηλιακοί συλλέκτες στην οροφή θα παράγουν περίπου το 10% της ενέργειας του μουσείου.
Η έκθεση Ρίχτερ αναμένεται να προσελκύσει ένα μεγάλο κοινό και ο 91χρονος σήμερα καλλιτέχνης θα συνεργαστεί με τον Εσθονό συνθέτη Arvo Pärt σε μελλοντικές εκδηλώσεις που θα οργανωθούν γύρω από την έκθεση.
Τέσσερις μεγάλοι αφηρημένοι πίνακες φτιαγμένοι με διαστρωματωμένες ραβδώσεις μαύρου, γκρι, κόκκινου και πράσινου είναι στο επίκεντρο μιας νέας έκθεσης. Στις γωνίες της γκαλερί κρέμονται τέσσερις φωτογραφίες από το ναζιστικό στρατόπεδο θανάτου στο Μπίρκεναου, που δείχνουν κρατούμενους να μετακινούν πτώματα από έναν σωρό.
Αυτοί οι τέσσερις πίνακες αποτελούν έναν κύκλο με τίτλο «Μπίρκεναου», που ο Ρίχτερ ξεκίνησε το 2014 ως παραστατικές αποδόσεις των φωτογραφιών. «Αλλά συνειδητοποίησα ότι δεν λειτουργούσε καθόλου», δήλωσε ο καλλιτέχνης το 2016, σε μια σπάνια συνέντευξη στην εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung. «Έτσι, τα ξήλωσα και ζωγράφισα ξανά, μέχρι που είχα τέσσερις αφηρημένες εικόνες».
Ο κύκλος «Μπίρκεναου» έχει γίνει έκτοτε κάτι σαν γερμανικός εθνικός θησαυρός. Αντιπροσωπεύει την κορύφωση της αναζήτησης του Ρίχτερ για μια δημιουργική απάντηση στο Ολοκαύτωμα και την ολοκλήρωση δεκαετιών πάλης με το ερώτημα πόση φρίκη και κτηνωδία μπορεί ή πρέπει να δείχνει η τέχνη.
Αντίγραφα των πινάκων εγκαταστάθηκαν στο Κοινοβούλιο της Γερμανίας το 2017 και τα πρωτότυπα παρουσιάστηκαν σε μια έκθεση που άνοιξε στο Met Breuer της Νέας Υόρκης τον Μάρτιο του 2020, αλλά έκλεισε μόλις οκτώ ημέρες αργότερα, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Οι πίνακες εκτέθηκαν επίσης στο Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Τόκιο πέρυσι.
Αλλά είναι απίθανο να ταξιδέψουν ξανά μακριά, σύμφωνα με τον Joachim Jäger, τον αναπληρωτή διευθυντή της Neue Nationalgalerie. Ο Ρίχτερ δηλώνει αποφασισμένος ότι το «Μπίρκεναου» δεν πρέπει ποτέ να πωληθεί. Για να προφυλαχθεί από αυτό, το Ίδρυμα Τέχνης Gerhard Richter τα παρέδωσε, μαζί με δεκάδες άλλα έργα, στη Neue Nationalgalerie, έναν από τους πιο προβεβλημένους εκθεσιακούς χώρους του Βερολίνου.
Ο ίδιος ο Ρίχτερ συνεργάστηκε με τους επιμελητές στο στήσιμο της έκθεσης και ζήτησε, για παράδειγμα, την τοποθέτηση του θολού ασπρόμαυρου πίνακα του 1965 «Mr. Heyde» κοντά σε πιο πρόσφατα αφηρημένα έργα.
Ο Werner Heyde ήταν ένας από τους κύριους αρχιτέκτονες του προγράμματος ευθανασίας των Ναζί και αυτοκτόνησε λίγο πριν δικαστεί για τα εγκλήματά του. Η παρουσία αυτού του πορτρέτου χρωματίζει την αντίληψη του θεατή για τα αφηρημένα έργα στην ίδια γκαλερί.
Σε μια άλλη αντιπαραβολή, το «Μαύρο, Κόκκινο, Χρυσό», ένα έργο από γυαλί και σμάλτο στα χρώματα της γερμανικής σημαίας, παρουσιάζεται μαζί με έναν θολό πίνακα ενός κρανίου και δύο πορτρέτα του 1965: «Uncle Rudi», μια θολή εικόνα του θείου του Ρίχτερ με ναζιστική στολή, και «Aunt Marianne», που δείχνει μια συγγενή που πέθανε από την πείνα σε ψυχιατρείο του Τρίτου Ράιχ.
Υπάρχουν και πιο χαρούμενες στιγμές στην έκθεση, όπως το «4900 Colors» (2007), μια ζωντανή γεωμετρική σειρά ζωγραφικής που παραπέμπει στα διάσημα βιτρό παράθυρα του Ρίχτερ στον καθεδρικό ναό της Κολωνίας, και το «Strip» (2013-16), ένα έργο που δημιουργήθηκε από υπολογιστή και αποτελείται από μακριές λωρίδες με έντονα χρώματα. Μια σειρά από πίνακες με λάκα σε γυαλί από τη σειρά «Aladdin» του 2010 μοιάζουν με φανταστικά τοπία.
Με πληροφορίες από ΝΥΤ