Ο εκτυφλωτικός κόσμος του Ιβάν Κλιούν, ενός μεγάλου της ρωσικής πρωτοπορίας

Ο εκτυφλωτικός κόσμος του Ιβάν Κλιούν, ενός μεγάλου της ρωσικής πρωτοπορίας Facebook Twitter
Παραλία στο Γκουρζούφ, 1923. Ακουαρέλα και χαρτί σε χαρτί, 16.1×23.1 εκ. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη
0

Υπερβατικά τοπία, ιπτάμενα γλυπτά, φωτεινές σφαίρες, σχήματα, φόρμες, σχέδια, μελέτες χρωμάτων, με αποκορύφωμα ένα εκτυφλωτικό κόκκινο φως, αλλά και παραστατικές και ταυτόχρονα συμβολικές μορφές, συνθέτουν τη μεγάλη, πρώτη διεθνή έκθεση «Ιβάν Κλιούν. Υπερβατικά τοπία. Ιπτάμενα γλυπτά. Φωτεινές σφαίρες», με αντικείμενο το έργο και τη ζωή του Ρώσου πρωτοπόρου καλλιτέχνη, που πρόκειται να παρουσιαστεί στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, στη Μονή Λαζαριστών, στη Θεσσαλονίκη, από τις 2 Ιουλίου έως τις 19 Σεπτεμβρίου 2021.

Με 383 έργα τέχνης, πίνακες και σχέδια και ένα μοναδικό αρχειακό υλικό (γράμματα, χειρόγραφα, λιθογραφικές εκτυπώσεις, διδακτικό υλικό), ο Ιβάν Κλιούν εκπροσωπείται στη συλλογή Κωστάκη. Ο σημαντικός Ρώσος ζωγράφος, γλύπτης, συγγραφέας και δάσκαλος γεννήθηκε το 1873 στο Μπολσίγιε Γκόρκι της επαρχίας Βλαντιμίρ. Ο πατέρας του ήταν ξυλουργός. 

О Ιβάν Κλιούν είναι ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της πρώτης γενιάς της ρωσικής πρωτοπορίας, με ιδιαίτερο προσωπικό ύφος και μεθοδική προσέγγιση των πειραματικών τάσεων και κινημάτων των αρχών του 20ού αιώνα. 

Το 1881, προσπαθώντας να βελτιώσει την οικονομική τους κατάσταση, η οικογένεια μετακόμισε στο Κίεβο. Τα χρόνια 1892-1893 εργάστηκε ως λογιστής σε εργοστάσιο ζάχαρης στην επαρχία Βορόνεζ. Την περίοδο 1892-1896 έζησε στην Πολωνία, όπου και παρακολούθησε μαθήματα στη Σχολή για την Προώθηση των Τεχνών της Βαρσοβίας Το 1898, εγκαταστάθηκε στη Μόσχα, όπου εργάστηκε ως λογιστής και από το 1900 μαθήτευσε σε διάφορα εργαστήρια, ανάμεσα στα οποία και αυτό του Fyodor Rerberg και Ilya Mashkov.

klioun
Ιβάν Κλιούν, αρχές δεκαετίας 1930. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

Η πιο σημαντική του επαφή, ωστόσο, ήρθε το 1907, όταν γνώρισε τον Kazimir Malevich και εισήχθη στη ρωσική αβανγκάρντ. Αυτό τον επηρέασε βαθιά, παρόλο που εντάχθηκε στο σαλόνι της Μόσχας, όταν δημιουργήθηκε το 1910 και παρέμεινε μέλος μέχρι το 1916.

Αρχικά εργάστηκε με το συμβολικό στυλ αλλά, το 1913, λόγω της επιρροής του Μάλεβιτς, άρχισε να εκθέτει με μια ομάδα από την Αγία Πετρούπολη γνωστή ως «Soyuz Molodyozhi» (Ένωση Νεολαίας). Τότε λάτρευε τον κυβοφουτουρισμό και άρχισε να παράγει γλυπτική, υπό την επιρροή του Βλαντιμίρ Τάτλιν, ενώ αργότερα συνεργάστηκε με πολλές άλλες ομάδες αβανγκάρντ.

«О Ιβάν Κλιούν είναι ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της πρώτης γενιάς της ρωσικής πρωτοπορίας, με ιδιαίτερο προσωπικό ύφος και μεθοδική προσέγγιση των πειραματικών τάσεων και κινημάτων των αρχών του 20ού αιώνα. Ήταν στενός φίλος του Καζιμίρ Μαλέβιτς και ίσως γι' αυτό τον λόγο η ιστορία της τέχνης τον αδίκησε τοποθετώντας τον, κατά κάποιο τρόπο, στη σκιά του Μαλέβιτς.

Η έκθεση αυτή επιδιώκει να αποκαταστήσει αυτή την αδικία. Ο Κλιούν ήταν ιδιαίτερα ταλαντούχος ζωγράφος και οι θεωρίες του για τη σχέση χρώματος και φωτός επηρέασαν τον Μαλέβιτς και γενικότερα την μη-αντικειμενική τέχνη στα τέλη της δεκαετίας του 1910.

Ο Κλιούν δημιούργησε τα πρώτα "mobiles" στην ιστορία της τέχνης του 20ού αιώνα και προσέγγισε τη γλυπτική ως διεύρυνση της ίδιας της ζωγραφικής σε τρεις διαστάσεις. Μέσα από το έργο του και από τα γραπτά του κατανοούμε καλύτερα τη σπουδαιότητα της ρωσικής πρωτοπορίας στην εξέλιξη των εικαστικών τεχνών του 20ού αιώνα» λέει η Μαρία Τσαντσάνογλου, διευθύντρια MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, επιμελήτρια της έκθεσης.  

ivan klioun Facebook Twitter
Ιβάν Κλιούν Πορτρέτο της γυναίκας του καλλιτέχνη, 1910. Ακουαρέλα, κάρβουνο και μολύβι σε χαρτί, 34.2×29.1 εκ. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

Ο συλλέκτης Γιώργος Κωστάκης, ο Έλληνας συλλέκτης έργων τέχνης των Ρώσων καλλιτεχνών της ρωσικής πρωτοπορίας, γράφει στο βιβλίο «Η πρωτοπορία μου. Απομνημονεύματα ενός συλλέκτη» για τον τρόπο με τον οποίο αναζήτησε και απέκτησε τα έργα του Ιβάν Κλιούν: «Με μεγάλη δυσκολία βρήκα αρχικά κάποια έργα του Κλιούν, τα οποία αγόρασα αμέσως. Ήταν πολύ δύσκολο να βρω την άκρη. Πολλά από τα έργα του είχαν εξαφανιστεί.

Ο Κλιούν είχε ένα διαμέρισμα στην περιοχή Σοκόλνικι. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος και κηρύχτηκε εκκένωση, έπρεπε να φύγει από αυτό το διαμέρισμα, που όπως μου έλεγαν, ήταν γεμάτο με τα έργα του καλλιτέχνη. Μια γνωστή του Κλιούν, ηθοποιός, νοίκιασε ένα δωμάτιο στο σπίτι και αποφάσισε να αγνοήσει την εκκένωση. Ο Κλιούν της ζήτησε να φροντίζει τους πίνακες του. 

Κάποιοι πίνακες φυλάσσονταν στη βεράντα που ήταν εύκολα προσβάσιμη στα αγόρια από τα γειτονικά σπίτια! Συχνά ανέβηκαν εκεί και έπαιρναν τους πίνακες. Έτσι, πολλά έργα εξαφανίστηκαν.

Όμως κι ο ίδιος ο Κλιούν αντιμετώπισε ένα μεγάλο πρόβλημα στον δρόμο του φεύγοντας από τη Μόσχα. Είχε ξεχωρίσει ένα μεγάλο πακέτο το οποίο είχε βάλει μέσα στον σάκο που είχε πάρει μαζί του στην εκκένωση. Στο πακέτο υπήρχε όλη η αλληλογραφία μεταξύ Κλιούν και Μαλέβιτς και πολλά σχέδια του Μαλέβιτς. Σε μια στάση του τρένου κατέβηκε για να πάρει βραστό νερό κι όταν επέστρεψε του ’χαν κλέψει τον σάκο. Πιθανότατα να πίστευαν ότι υπήρχε φαγητό. Κι έτσι αυτό το πολύτιμο υλικό εξαφανίστηκε χωρίς ίχνη...

Αργότερα κατάφερα να γνωρίσω τη μια από τις δύο κόρες του Κλιούν. Είχε στην κατοχή της πολύ λίγα έργα του πατέρα της, αλλά μου τα έδωσε και μάλιστα μου έδωσε επιπλέον, δωρεάν, αρκετά σχέδια και γκουάς, λέγοντας: "Εγώ δεν τα χρειάζομαι, αλλά μπορεί εσάς να σας φανούν χρήσιμα". Και ταυτόχρονα μου έδωσε και τη διεύθυνση της αδερφής μου, στην οποία πήγα αμέσως. Η συλλογή της αποδείχθηκε πιο πλούσια. Και κατάφερα να αποκτήσω σχεδόν τα πάντα. Αργότερα βρήκα μερικές ακόμη επαφές για τον Κλιούν και αγόρασα κι άλλα έργα του. Έτσι, έχω δημιουργήσει μια μεγάλη συλλογή αυτού του καλλιτέχνη».

ivan klioun Facebook Twitter
Ιβάν Κλιούν Χωρίς τίτλο, περ. 1917. Ακουαρέλα, μελάνι και μολύβι σε χαρτί, 30.5×26 εκ. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

Ο Κλιούν πέρασε από όλο το φάσμα των κινημάτων και μεθόδων, από τον νεο-ιμπρεσιονισμό και τον συμβολισμό ως τον κυβοφουτουρισμό και τη μη-αντικειμενική τέχνη. Ασχολήθηκε επίσης με τη δημιουργία τρισδιάστατων, μη-αντικειμενικών κατασκευών ήδη από το 1914. Υπήρξε μέλος της ομάδας Σουπρέμους του Καζιμίρ Μαλέβιτς, αλλά στην πορεία ανέπτυξε δική του εκδοχή για τον σουπρεματισμό. 

Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 μελέτησε διεξοδικά τα στοιχεία της φόρμας, του φωτός και του χρώματος και δημιούργησε μια δική του καλλιτεχνική μέθοδο, προτείνοντας μη-αντικειμενικά έργα που παρουσιάζουν κυρίως σφαιρικές φόρμες, ακολουθώντας την προσωπική του θεωρία για το φως και την κίνηση στον χώρο. Μετά τη σύντομη διδακτική του σταδιοδρομία στα Εργαστήρια ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ ακολούθησε μια μακρά προσωπική επιστημονική έρευνα πάνω στις θεωρίες του χρώματος. 

Το 1934, όταν παγιώνεται ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός ως η μοναδική επίσημη καλλιτεχνική κατεύθυνση, ο Κλιούν ανακοινώνει την επιστροφή του στη ρεαλιστική ζωγραφική, ωστόσο θα δυσκολευτεί να προσαρμοστεί στους νέους επιβεβλημένους εικαστικούς κανόνες και θα έχει ελάχιστες καλλιτεχνικές αναθέσεις, ώσπου θα διαγραφεί και από την Πανρωσική Συνεταιριστική Ένωση Καλλιτεχνών.

ivan klioun Facebook Twitter
Ιβάν Κλιούν Κόκκινο φως. Σφαιρική κατασκευή, 1923. Λάδι σε καμβά, 68.3×67.7 εκ. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

Μετά το θάνατό του, η πρώτη έκθεση των έργων του πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο Ατομικής Ενέργειας Κουρτσάτοφ, στη Μόσχα, το 1972 και βασίστηκε σε έργα των συλλογών Γιώργου Κωστάκη και Ντμίτρι Σαραμπιάνοφ. Η δεύτερη προσωπική έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1999 στην Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ στη Μόσχα, όπου πολλά έργα προέρχονται επίσης από τη δωρεά του Γιώργου Κωστάκη. 

«Ο διασκορπισμός των σουπρεματιστικών μορφών και οι φόρμες των αντικειμένων με οδήγησαν στον δρόμο των σφαιρικών απεικονίσεων: όλα αιωρούνταν και διασκορπίζονταν στην εναέρια σφαίρα, πλημμύριζαν με διαφορετικά, αρμονικά χρώματα: ωστόσο, μερικές φορές υπήρχε μια συγκεκριμένη φόρμα. Αυτό με τη σειρά του οδήγησε στη μετάδοση του φωτός και των σκιών, που απεικονίζονταν, επίσης, είτε με ένα είτε με πολλά χρώματα.

Εξάλλου, το φως στη φύση υπάρχει ως πραγματικότητα. Μπορεί να είναι μπλε, κόκκινο, πράσινο κ.λπ. ενώ στη φόρμα του μπορεί να είναι κυκλικό, οβάλ, τρίγωνο κ.ο.κ. Αυτές οι φόρμες και τα χρώματα μπορεί να είναι περίπλοκα, να διέρχεται το ένα μέσα στο άλλο ή αμοιβαία να συγχωνεύονται» γράφει ο Ιβάν Κλιούν σε ένα απόσπασμα από το αυτοβιογραφικό κείμενο «Ο Δρόμος μου στην Τέχνη», κεφ. 18, «Το Φως ως η Νέα Πραγματικότητα».

ivan klioun Facebook Twitter
Ιβάν Κλιούν 24 κανόνες χρωματικών τόνων, δεκαετία 1920. Χρωματική κλίμακα, μελάνι, ακουαρέλα και γκουάς σε χαρτί, 17.3×18.5 εκ. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη  

Κολοκοτρώνη 21, Μονή Λαζαριστών, Σταυρούπολη, Θεσσαλονίκη 

2310 589143, -141

fb @MOMusModern / #MOMusModern

Μέρες & ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 10:00-18:00, Πέμπτη 12:00-20:00, Δευτέρα κλειστά

www.momus.gr


 

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

H εκρηκτική συνάντηση του Francis Bacon με τον Peter Beard

Σαν σήμερα / Φράνσις Μπέικον: «Σιχαίνομαι εννιά στις δέκα ζωγραφιές που βλέπω, ανάμεσά τους και τις δικές μου»

Σαν σήμερα το 1992 πεθαίνει ο σπουδαίος αιρετικός Βρετανός ζωγράφος και ανατόμος της ανθρώπινης υπαρξιακής αγωνίας. Ο Βασίλης Κιμούλης είχε μεταφράσει αποκλειστικά για τη LIFO αποσπάσματα από τις εκρηκτικές συνομιλίες του Μπέικον με τον φωτογράφο Peter Beard.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΙΜΟΥΛΗΣ
Η Κιμώνα τα μεσάνυχτα γίνεται γάτα

Εικαστικά / Όταν η Κιμώνα ήταν μικρή έκλεβε τους μαγνήτες του παππού της, του γλύπτη Takis

Η τοσοδούλα γκαλερί Red Carpet, με το τέλειο γκράφιτι στον τοίχο, ξεχωρίζει από μακριά στην οδό Σολωμού. Κόρη της εικαστικού Λυδίας Βενιέρη και εγγονή του γλύπτη Takis, η ιδιοκτήτριά της, η Κιμώνα, φιλοξενεί 7 καλλιτέχνες σε 15 τετραγωνικά. Όταν της μιλούν για τα Eξάρχεια τα μάτια της βγάζουν καρδούλες.
ΤΖΟΥΛΗ ΑΓΟΡΑΚΗ
Άγγελος Μεργές: Οff season παραθεριστές με χρώματα που εκπέμπουν ηλεκτρισμένη ενέργεια

Εικαστικά / Παραθεριστές ή πρόσφυγες; Οι αινιγματικές φιγούρες του Άγγελου Μεργέ

Ο 36χρονος Έλληνας ζωγράφος, με έδρα τη Ζυρίχη, εκθέτει στην γκαλερί Καλφαγιάν έργα του με διφορούμενες –έντονα χρωματισμένες και ηλεκτρισμένες– ανθρώπινες φιγούρες σε off season παραλίες, που θυμίζουν ήρωες του Αντονιόνι.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Leigh Bowery: ακόρεστη όρεξη για έρωτα και υψηλή τέχνη από την καλτ φιγούρα που σημάδεψε μια εποχή

Nothing Days / Leigh Bowery: Ακόρεστη όρεξη για έρωτα και υψηλή τέχνη από την καλτ φιγούρα που σημάδεψε μια εποχή

Ο εκκεντρικός καλλιτέχνης που ο Boy George είχε χαρακτηρίσει ως «μοντέρνα τέχνη με πόδια» έζησε μια περιπετειώδη ζωή με εκατοντάδες συνευρέσεις στις τουαλέτες του Λονδίνου, δημιουργώντας ταυτόχρονα τέχνη με τα μοναδικά καλτ κοστούμια του που σημάδεψαν μια γενιά σχεδιαστών και εξακολουθούν να εμπνέουν.
M. HULOT
Project Mycelium: Η διάβρωση, η αναγέννηση και τα μανιτάρια που φυτρώνουν σε μια φανταστική τουαλέτα της Κάλλας

Εικαστικά / Μια πρωτοποριακή συνάντηση τέχνης, επιστήμης, ιστορίας και οικολογίας

Στο Project Mycelium, τρία εντυπωσιακά κοστούμια, που θα μπορούσαν να φοράνε η Μαρία Κάλλας, η βασίλισσα Αμαλία και ο Ιωάννης Καποδίστριας, καταβροχθίζονται από ζωντανούς μύκητες.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Οι αόρατες δυνάμεις στο έργο της Καλλιόπης Παυλίδη

Εικαστικά / Οι αόρατες δυνάμεις στο έργο της Καλλιόπης Παυλίδη

Η 27χρονη εικαστικός μιλά για τη διαδρομή της από την Αθήνα στο Λος Άντζελες, για το πώς το ερωτικό πάθος μεταμόρφωσε την τέχνη της, καθώς και για τη μυστικιστική διάσταση στα έργα της. Για τη γνωριμία της με τη Lana Del Rey απέφυγε να μιλήσει.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
«Η εμμονή του βλέμματος»: Μας αφορά η τέχνη του Τέτση σήμερα;

The Review / Μας αφορά η τέχνη του Τέτση σήμερα;

Ποιο είναι το αποκαλούμενο «εθνικό αφήγημα» που υπηρετεί η Εθνική Πινακοθήκη; Ο Χρήστος Παρίδης συζητά με τον δημοσιογράφο και επιμελητή εκθέσεων Δημήτρη Τρίκα για τη νέα επετειακή έκθεση στη μνήμη του Παναγιώτη Τέτση, η οποία μόλις εγκαινιάστηκε στην Εθνική Πινακοθήκη.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Το εξαίσιο ελληνικό φως του Περικλή Βυζάντιου / Περικλής Βυζάντιος: από το Παρίσι της Μπελ Επόκ στο φως της Ύδρας 

Εικαστικά / Το εξαίσιο ελληνικό φως του Περικλή Βυζάντιου

Μια ανασκόπηση της ζωής και του έργου του ζωγράφου, που ήταν γνωστός για τα ελληνικά τοπία και την Ύδρα, με αφορμή την αναδρομική έκθεση του Περικλή και του Ντίκου Βυζάντιου στο Ίδρυμα Θεοχαράκη.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
 Μαρία Ελένα Βιέρα ντα Σίλβα: Η Συλλογή Guggenheim επανασυστήνει στο κοινό μια σημαντική ζωγράφο

Εικαστικά / Μαρία Ελένα Βιέρα ντα Σίλβα: Η Συλλογή Guggenheim επανασυστήνει στο κοινό μια σημαντική ζωγράφο

Με αφορμή την αναδρομική έκθεση στη Συλλογή Peggy Guggenheim στη Βενετία, έφτασε η στιγμή να ανακαλύψουμε τη ζωγράφο που θεωρείται εθνικός θησαυρός για την Πορτογαλία.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ματίς και Μαργκερίτ: Βλέποντας τον ζωγράφο μέσα από τα μάτια της κόρης του

Εικαστικά / Ματίς και Μαργκερίτ: Βλέποντας τον ζωγράφο μέσα από τα μάτια της κόρης του

Μια νέα έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Παρίσι με πορτρέτα της κόρης του Ανρί Ματίς, Μαργκερίτ, προσφέρει μια νέα οπτική στο έργο του μεγάλου Γάλλου καλλιτέχνη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια άνοιξη γεμάτη τέχνη: 15 σημαντικές εκθέσεις που ξεκινούν τον Απρίλιο

Εικαστικά / Μια άνοιξη γεμάτη τέχνη: 15 σημαντικές εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Αφρικανική τέχνη, κριτική στην αποικιοκρατία, έργα για τα δικαιώματα των ζώων και εμπνευσμένα από διαστημικά ταξίδια, νέοι καλλιτέχνες και αναδρομικές εκθέσεις σε μουσεία και γκαλερί της Αθήνας.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Τέσσερις σημαντικοί διεθνείς καλλιτέχνες αποτελούν τον προπομπό της μεγάλης έκθεσης που έρχεται τον Μάιο στο ΕΜΣΤ

Εικαστικά / ΕΜΣΤ: Τέσσερις διεθνείς καλλιτέχνες και μία θεματική έκθεση για τα ζώα που δεν έχει ξαναγίνει ποτέ

Δύο ατομικές εκθέσεις και δύο μεγάλης κλίμακας in situ εγκαταστάσεις φωτίζουν τη σχέση μας με τα ζώα και τις οικολογικές συνέπειες της αποικιοκρατίας ενώ αποτελούν προπομπό μιας μεγάλης έκθεσης που έρχεται τον Μάιο στο ΕΜΣΤ.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Μιλώντας για τα ζώα σε υποταγή μιλώ για όλα τα υποταγμένα σώματα»

Εικαστικά / «Μιλώντας για τα ζώα σε υποταγή μιλώ για όλα τα υποταγμένα σώματα»

Στην υποβλητική της έκθεση στο ΕΜΣΤ, η εικαστικός Τζάνις Ράφα αναδημιουργεί ένα φανταστικό περιβάλλον άδειων στάβλων για να μιλήσει για τη σχέση του ανθρώπινου και του ζωικού κόσμου, ενώ μας προκαλεί να σκεφτούμε τις έννοιες της φροντίδας και της αγάπης, αλλά και την ανάγκη μας για κυριαρχία.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ