Όταν το «El Malouk» των Ahmed Saad & Double Zuksh ανέβηκε στο νούμερο 15 του world-music digital-sales chart του «Billboard» κι έγινε το πιο δημοφιλές αιγυπτιακό τραγούδι του 2022 στο Spotify (μέχρι τώρα), οι Αιγύπτιοι μουσικοί που κυριαρχούσαν στην τοπική σκηνή εδώ και σαράντα χρόνια έχασαν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους.
Και όχι μόνο αυτοί. Το mahraganat, το «ταπεινό», «φτηνό» και «χυδαίο» νεανικό μουσικό είδος που έγινε (μονο)μανία σε γάμους, πανηγύρια και ακούγεται από τα ηχεία των οδηγών tuk-tuk στην Αίγυπτο εδώ και χρόνια, δεν είχε ξεπεράσει μόνο σε δημοτικότητα κάθε άλλο μουσικό είδος στη χώρα, αλλά είχε ξεφύγει και από τα σύνορα, εκπροσωπώντας τον ήχο της σημερινής Αιγύπτου. Για την κυβέρνηση και τη «σοβαρή» μουσική κοινότητα, αυτό ήταν συνώνυμο της καταστροφής.
Το mahraganat δεν είναι καινούργιο ως είδος, μονοπωλεί εδώ και καιρό (πάνω από δύο δεκαετίες) τα μουσικά γούστα της εργατικής τάξης, των «αγράμματων» και των «πρόστυχων» πιτσιρικάδων, αλλά στην αρχή παραήταν ταπεινό για να το δει ως απειλή η «ελίτ». Κι οι αρχές ήταν ανεκτικές γιατί το θεωρούσαν κάτι ασήμαντο και μικρό, παρότι έκανε από το ξεκίνημά του τεράστια νούμερα.
Όταν όμως άρχισε να γίνεται μαζικό και «επικίνδυνο» (κυρίως επειδή ήταν προκλητικά χυδαίο και διέφθειρε τα ήθη), άρχισαν οι περιορισμοί και οι απαγορεύσεις. Και όπως κάθε τι που απαγορεύεται, έγινε ακόμα πιο ελκυστικό –και για το κοινό που δεν είχε ασχοληθεί μαζί του–, ακόμα πιο προκλητικό στους στίχους και «πέρασε» και στους διανοούμενους (συγγραφείς, σκηνοθέτες, ΟΧΙ μουσικούς), οι οποίοι ήταν λογικό να το στηρίξουν στο όνομα της ελεύθερης έκφρασης.
Αν και οι συντηρητικοί τα έχουν βάψει μαύρα με την όλη κατάσταση, με το πρόσχημα ότι οι ξένοι θα θεωρήσουν ότι το mahraganat εκπροσωπεί την κουλτούρα της Αιγύπτου, αυτό το «φτηνό» και «κακόγουστο» είδος είναι η μεγαλύτερη πολιτιστική εξαγωγή που έχει γίνει από τη χώρα εδώ και πολλά χρόνια, παρότι φρικάρει τις αρχές.
Ο ήχος του mahraganat είναι χαρακτηριστικός: ο ρυθμός της τάμπλας συνδυάζεται με ηλεκτρονικά beat –τέκνο, R&B, χιπ χοπ– για να συνοδέψουν τραγούδι και ραπ. Το είδος γεννήθηκε στο Ελ Σαλάμ, μια φτωχοσυνοικία του Καΐρου στο τέλος της δεκαετίας του 2000, με στίχους που μιλούσαν για την καθημερινότητα των τραγουδιστών/ράπερ, από τις χαμένες σαγιονάρες τους μέχρι την ανεργία που τους έκανε παρίες και τη βάναυση συμπεριφορά της αστυνομίας.
«Αυτοί οι στίχοι ήταν σημαντικοί, επειδή έδιναν φωνή στους ανθρώπους που δεν είχαν καμία πρόσβαση στον δημόσιο λόγο» λέει μια Αιγύπτια ανθρωπολόγος που δεν τολμάει να πει το όνομά της. «Τα τραγούδια των παιδιών του Ελ Σαλάμ είναι μια δυνατή κραυγή από την αόρατη πλευρά της Αιγύπτου».
Ahmed Saad Ft. 3enba & Double Zuksh - El Melouk
Η συγκεκριμένη μουσική, που φτιαχνόταν αποκλειστικά σε στούντιο της περιοχής, κυκλοφορούσε αρχικά μόνο σε USB στικάκια και παιζόταν σε γάμους. Γρήγορα, όμως, το mahraganat ξέφυγε από τους δρόμους του Ελ Σαλάμ και έγινε ο ήχος της εργατικής τάξης της Αιγύπτου. Κι όσο η δημοτικότητά του γιγαντωνόταν και ξεπερνούσε τις τάξεις, τόσο μεγάλωναν και οι αντιδράσεις εναντίον του.
Ένα μέρος της «ελίτ» της χώρας θεώρησε αυτή την έξαρση «κακής μουσικής» «κακόγουστη» και «φτηνή». Τα τραγούδια δεν παίζονταν στο ραδιόφωνο, οι τραγουδιστές/ράπερ δεν καλούνταν στις εκπομπές της τηλεόρασης κι ήταν αποκλεισμένοι από όλα τα μέσα, ωστόσο ο θρίαμβος της καθημερινότητας στους στίχους, κόντρα στη μέχρι τότε θεματολογία, και η αναφορά στο σεξ με έναν τρόπο που δεν είχε ξαναγίνει στην αιγυπτιακή μουσική έκανε τα συγκεκριμένα τραγούδια ύμνους για το εφηβικό κοινό.
Το mahraganat γρήγορα κυριάρχησε στις πανεπιστημιακές εστίες, στα λόμπι των ξενοδοχείων, στα ηχοσυστήματα των αυτοκινήτων και στους οδηγούς των tuk-tuk και μεταφέρθηκε σταδιακά σε ολόκληρη τη χώρα. Ήταν το είδος που ακουγόταν από άκρη σε άκρη την Αραβική Άνοιξη του 2011 και μετά τη λήψη αυστηρών μέτρων, όταν ήρθε στην εξουσία ο Στρατηγός Σίσι μετά το πραξικόπημα του 2013, έγινε κατά κάποιον τρόπο και μουσική αντίστασης, επειδή άρχισαν οι περιορισμοί και οι απαγορεύσεις.
Ξαφνικά έγινε επικίνδυνη μουσική, ανήθικη και απαγορευμένη. Η Επιτροπή Αιγυπτιακής Μουσικής, ένας κρατικός οργανισμός που έχει στόχο να καλλιεργήσει το εθνικό γούστο, αποφάσισε ότι η mahraganat ήταν «χυδαία» και «υπονομευτική» (ένα τραγούδι έλεγε «αν θέλεις να ξεχάσεις αυτούς που σε καταπιέζουν, κάπνισε χασίς»).
Ο Sara Ramadan, εκπρόσωπος μιας ομάδας για τα ανθρώπινα δικαιώματα, της Οργάνωσης για την Ελεύθερη Σκέψη και Έκφραση, αναφέρει ότι «η κυβέρνηση του κ. Σίσι ενθαρρύνει τους καλλιτέχνες να παρουσιάσουν μια πιο αισιόδοξη εικόνα της Αιγύπτου, και να αποφεύγουν αναφορές στον στρατό και την αστυνομία. Η Επιτροπή Αιγυπτιακής Μουσικής επέβαλε αυτό το όραμα περιορίζοντας τους καλλιτέχνες του mahraganat».
Γρήγορα άρχισαν να επιβάλλονται στους τραγουδιστές και στους ράπερ του mahraganat πρόστιμα επειδή τραγουδούσαν χωρίς την άδεια που εξέδιδε η επιτροπή, και όταν το κομμάτι «Bent el-Geran» έγινε viral το 2020 και το τραγουδούσαν ακόμα και τα 6χρονα σε όλη τη χώρα, απαγόρευσε εντελώς τις ζωντανές τους εμφανίσεις, ακόμα και σε ιδιωτικά event.
Το «Bent el-Geran» των Hassan Shakosh & Omar Kamal είναι μια ωδή στη γειτόνισσά τους, που περιορίζεται στο επίπεδο του φαντασιακού, αναφέροντας όσα θέλουν να κάνουν μαζί της με ρεφρέν που καταλήγει «εάν μ’ αφήσεις θα μισώ τη ζωή μου / θα χαθώ στο αλκοόλ και στο χασίσι / έτσι, εάν γυρίσεις, θα με βρεις μια χαρά».
Bent El Geran
Αργότερα, η επιτροπή αξιολόγησης απαίτησε από κάποιους καλλιτέχνες (όλοι καλλιτέχνες που ασχολούνταν με το mahraganat) να κάνουν κάθε χρόνο αίτηση για νέα άδεια, συγκεντρώνοντας ένα σωρό πιστοποιητικά. Το 2021 τουλάχιστον 19 mahraganat μουσικοί έχασαν τις άδειές τους ή ήταν αδύνατο να τις ανανεώσουν, χάνοντας και το δικαίωμα να κάνουν ζωντανές εμφανίσεις ή να κυκλοφορήσουν νέα μουσική.
Οι εκπρόσωποι της επιτροπής δεν δέχτηκαν ποτέ να κάνουν σχόλια για την προσπάθεια περιορισμού του είδους, ενώ απαίτησαν από το YouTube να κατεβάσει τα βίντεο συγκεκριμένων καλλιτεχνών. Η απαίτηση δεν έγινε δεκτή από το YouTube. Η γραφειοκρατική διαδικασία στην οποία πρέπει να υποβληθούν οι καλλιτέχνες του mahraganat –μόνο και μόνο για να μπορούν να κυκλοφορούν μουσική– είναι εξαντλητική, αλλά δεν έχει μειώσει ούτε στο ελάχιστο τη δημοτικότητά τους. Αντιθέτως, τους έχει κάνει δημοφιλείς και εκτός Αιγύπτου.
Ανάμεσα στα θύματα της γραφειοκρατίας είναι και ο Hamo Bika, ο τραγουδιστής που στους στίχους του πρότεινε τη χρήση μαριχουάνας. Όχι μόνο του έχουν αρνηθεί επανειλημμένα την έκδοση άδειας, αλλά έχουν κατακρίνει τη μουσική του, τον έχουν κατηγορήσει για αγένεια, αγραμματοσύνη και προτροπή σε αισχρές πράξεις, η επιτροπή τον έχει «κόψει» όποτε έχει εξεταστεί στο κλασικό τραγούδι (!), ενώ δεν δέχονται τα έγγραφα που προσκομίζει «επειδή δεν είναι τα κατάλληλα».
Τον περασμένο Μάρτιο αυτός και ο συνεργάτης του Omar Kemal, επίσης τραγουδιστής, κατηγορήθηκαν ότι παραβιάζουν τις οικογενειακές αξίες, όταν πόσταραν στο YouTube ένα βίντεο με μια χορεύτρια χορού της κοιλιάς να συνοδεύει το τραγούδι τους.
Hamo bika
Παρότι η κατάσταση για έναν νέο ράπερ στην Αίγυπτο είναι πλέον αποπνικτική, τα βίντεο του Hamo Bika έχουν εκατομμύρια views στο YouTube, ενώ το «Moon Knight», η σειρά με τους ήρωες της Marvel που μέρος της διαδραματίζεται στην Αίγυπτο, συμπεριέλαβε ένα mahraganat κομμάτι, το «El Melouk», σε ένα από τα πρώτα επεισόδια. Τον Απρίλιο το κομμάτι έφτασε μέχρι το 15 στο παγκόσμιο τσαρτ του «Billboard», εκεί που ξεκίνησε την νέα καριέρα του και το «Running Up That Hill» της Kate Bush, κάνοντας και ρεκόρ streams στο Spotify, με το 90% απ’ αυτά εκτός Αιγύπτου.
Ο «νέος» αιγυπτιακός ήχος (που δεν είναι πλέον και τόσο νέος) έχει δυναμική να γίνει δημοφιλής και στους ακροατές του Δυτικού κόσμου, όπως και έγινε και το ρεγκετόν – που ήταν κάτι παρόμοιο στο τέλος των ’10s στη νότια Αμερική.
Αν και οι συντηρητικοί τα έχουν βάψει μαύρα με την όλη κατάσταση, με το πρόσχημα ότι οι ξένοι θα θεωρήσουν ότι το mahraganat εκπροσωπεί την κουλτούρα της Αιγύπτου, αυτό το «φτηνό» και «κακόγουστο» είδος είναι η μεγαλύτερη πολιτιστική εξαγωγή που έχει γίνει από τη χώρα εδώ και πολλά χρόνια, παρότι φρικάρει τις αρχές.
Περπατώντας στους πολυσύχναστους δρόμους του Καΐρου και της Γκίζας συναντάς τεράστιες διαφημιστικές πινακίδες για εταιρείες τηλεπικοινωνιών που παρουσιάζουν διάσημους τραγουδιστές του mahraganat. Το ταπεινής καταγωγής mahraganat, που ήταν ο ήχος των φτωχοσυνοικιών και των δρόμων του Καΐρου, σήμερα έχει εξαπλωθεί σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Κυριαρχεί στους γάμους της μεσαίας τάξης, στα πριβέ club της Αιγύπτου, έχει φτάσει μέχρι τα πανηγύρια των εθνικών εορτών, τα γλέντια των αργιών, αλλά και στις προεκλογικές συγκεντρώσεις.
Αν και είναι χωρίς αμφιβολία η πιο δημοφιλής μουσική στις ψηφιακές πλατφόρμες και στο YouTube και τα live των καλλιτεχνών της μαζεύουν δεκάδες χιλιάδες άτομα, τα μουσικά συνδικάτα που χρηματοδοτεί η κυβέρνηση οργανώνουν καμπάνιες για να απαγορευτεί το είδος και να περιοριστεί η εξάπλωσή του. Οι άνθρωποι που είναι επικεφαλής είναι κυρίως παλιοί (μουσουλμάνοι και άκρως συντηρητικοί) τραγουδιστές, όπως ο Hany Shaker, που από το 2020 έχει κάνει σκοπό της ζωής του την απαγόρευση των ζωντανών εμφανίσεων των ράπερ και των νέων τραγουδιστών – ακόμη και σε ιδιωτικές εκδηλώσεις.
Τον αγώνα των βετεράνων μουσικών στηρίζει η αιγυπτιακή τουριστική αστυνομία και όσοι δεν συμμορφώνονται έχουν νομικές κυρώσεις. Ο Shaker είναι από το 2015 ο εκλεγμένος πρόεδρος του συνδικάτου μουσικών, του επίσημου φορέα που δίνει την άδεια στους μουσικούς για να κάνουν επαγγελματικές εμφανίσεις.
«Σε αυτού του είδους τη μουσική, η οποία βασίζεται στις σεξουαλικές αναφορές και χρησιμοποιεί ακατάλληλες λέξεις, αρνούμαστε την άδεια», λέει. «Θέλουμε μια ευπρεπή δημοφιλή μουσική σκηνή. Θα ακούσουμε κάθε τραγούδι με την CACWA (κεντρική λογοκρισία στα έργα τέχνης) και μετά θα αποφασίσουμε αν αυτό το τραγούδι περνάει ή όχι».
«Το μόνο που καταφέρνουν με αυτή την απαγόρευση είναι να κάνουν το είδος ακόμα πιο δυνατό», λέει στο BBC ο Helmy Bakr, συνθέτης πολλών κλασικών αιγυπτιακών επιτυχιών και επικριτής του mahraganat, «οτιδήποτε είναι απαγορευμένο είναι πιο επιθυμητό, το αναφέρει και ένα διάσημο αιγυπτιακό ρητό. Αυτοί οι τραγουδιστές είναι διάσημοι έτσι κι αλλιώς, χωρίς καν να τραγουδήσουν, είναι διάσημοι για τη χυδαιότητά τους και τις ακατάλληλες λέξεις που χρησιμοποιούν».
Σε μια προσπάθεια να ξεφύγουν από τους περιορισμούς του συνδικάτου, πολλοί από τους τραγουδιστές του είδους κάνουν εμφανίσεις είτε στο εξωτερικό είτε σε σπίτια, σε ιδιωτικά πάρτι. Η κριτική για το mahraganat δεν επικεντρώνεται μόνο στους τολμηρούς στίχους. Ο Bakr πιστεύει ότι το πρόβλημα είναι και η ποιότητα των τραγουδιών και το ταπεινό τους υπόβαθρο. Αποκαλεί τους τραγουδιστές τους «αγράμματους».
«Τα κομμάτια δεν είναι καλά και δεν προσφέρουν τίποτα αξιόλογο στην αιγυπτιακή μουσική. Οι φωνές κάποιων (mahraganant) τραγουδιστών δεν είναι κακές, αλλά οι περισσότεροι είναι σκουπίδια. Αυτά τα σκουπίδια κυριαρχούν στη σκηνή και το είδος εξαπλώνεται σαν ιός», λέει. «Σε μερικές περιπτώσεις είναι πιο επικίνδυνος από τον κορωνοϊό. Όταν ένας ιός σκοτώνει έναν άνθρωπο είναι η μοίρα του, αλλά όταν βλάπτεις εσκεμμένα την κοινωνία και καταστρέφεις το καλλιτεχνικό γούστο θα λογοδοτήσεις μπροστά στον Θεό. Γι’ αυτό λέω ότι το mahraganant είναι πιο επικίνδυνο από τον κορωνοϊό».
Ένας από τους πιο δημοφιλείς εκπροσώπους του είδους, ο Dokdok, μέλος του El Sawareekh crew, έχει κομμάτια στο YouTube και το Soundcloud που έχουν κάνει εκατομμύρια ακροάσεις. Ο Dokdok είναι ένα από τα νεαρά παιδιά που ξεκίνησαν να φτιάχνουν μουσική με μηδενικές μουσικές γνώσεις, αναμιγνύοντας δημοφιλή κομμάτια με samples από το ίντερνετ, χρησιμοποιώντας φτηνά μικρόφωνα και πειρατικά προγράμματα για δημιουργία ήχου.
Για τον Dokdok το mahragant είναι πολύ περισσότερο από μουσική, «είναι ένα εργαλείο έκφρασης, ο μόνος τρόπος να πω ελεύθερα αυτό που θέλω», όπως αναφέρει. «Κάθε λέξη που θέλω να πω ή αισθάνομαι ότι θέλω να εκφράσω μπορώ να την πω σε ένα τραγούδι». Μαζί με τον συνεργάτη του Bassem, μέλος της ίδιας ομάδας, δούλευαν σε ένα μαγαζί για DJ που νοίκιαζε στερεοφωνικά και φώτα σε διοργανωτές γάμων. Τα γλέντια γίνονταν συνήθως στον δρόμο και αυτοί ήταν οι τραγουδιστές.
«Μάθαμε τα πάντα από το YouTube», λέει, «και εκείνη την εποχή κάναμε διασκευές δημοφιλών τραγουδιών, μέχρι που αρχίσαμε να φτιάχνουμε τα δικά μας κομμάτια». Ο Dokdok περιμένει ακόμα να του δώσει άδεια το συνδικάτο, προσκομίζοντας τα χαρτιά από την εγγραφή του στο πανεπιστήμιο. «Καταλαβαίνω γιατί μας θεωρούν υποδεέστερους μουσικούς και μας απορρίπτουν», λέει. «Φτιάχνουμε τον ήχο του 2022, ενώ αυτοί είναι ειδικοί στην κλασική αραβική μουσική, έτσι σέβομαι τη γνώμη τους».
El Swareekh - Mab7bsh Kda Dokdok & Fanky
Στην Αίγυπτο (με πληθυσμό 100 εκατομμύρια) παραγόταν πάντα ένα σημαντικό μέρος της πιο δημοφιλούς μουσικής του αραβικού κόσμου. Είναι η γενέτειρα σπουδαίων κλασικών τραγουδιστών των ’50s και ’60s, όπως η Ουμ Καλσούμ και ο Αμπντέλ Χαλίμ Χαφέζ, που εξακολουθούν να προκαλούν εκδηλώσεις λατρείας, δεκαετίες μετά τον θάνατό τους.
Εκτός από τα άλλα είδη, η Αίγυπτος έχει πλούσια ιστορία και στη μουσική saabi – η λέξη σημαίνει «δημοφιλής» και αναφέρεται στη μουσική και την κουλτούρα που επικεντρώνονται γύρω από τους κανονικούς ανθρώπους και την καθημερινή ζωή.
Το mahraganant προέρχεται από τη saabi παράδοση, την οποία στο παρελθόν εκπροσωπούσαν τραγουδιστές όπως ο Ahmad Adaweya, με τραγούδια για τον αστικό συνωστισμό, τον διαχωρισμό των τάξεων και τα βάσανα του δρόμου. Οι οπαδοί του νέου κύματος της αραβικής μουσικής αγαπούν την ωμότητα του mahraganat, τον ρεαλισμό του και την ανεξαρτησία του, χαρακτηρίζοντάς το τον θρίαμβο των φτωχών, των ανθρώπων που έχουν απορριφτεί ή περιθωριοποιηθεί λόγω καταγωγής και τάξης.
Ακόμη και έξω από την Αίγυπτο, οι κριτικοί και underground καλλιτέχνες αντιμετωπίζουν το είδος με ενθουσιασμό και το υιοθετούν, προσθέτοντας στοιχεία από άλλα μουσικά είδη και κουλτούρες. Γι’ αυτούς η έκρηξη του mahraganat (που ήταν πάντα δωρεάν στο YouTube και στις διάφορες πλατφόρμες) κουβαλάει μαζί της τις επιθυμίες και την αγανάκτηση όλων αυτών των παιδιών που είναι περιθωριοποιημένα, χωρίς μέλλον, χωρίς ευκαιρίες, χωρίς τη δυνατότητα να σπουδάσουν, χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη.
«Το χυδαίο είναι δυναμικό και ακαταμάχητο», γράφει στο βιβλίο του «Carnival Culture» ο Αμερικανός καθηγητής James B Twitchell, «επειδή παίρνει τις πολύ απλές ιδέες στα σοβαρά, παρουσιάζοντάς τις με ειλικρίνεια και πάθος, και η προβλεψιμότητά του είναι η δύναμή του. Αυτή η προέλευση και η επανάληψη είναι σημάδια της επιτυχίας του, το ότι είναι αυθεντικά δημοκρατικό και χωρίς τάξεις, και το ότι είναι απεριόριστα ανοιχτόμυαλο, βάναυσα φτηνό και ουσιαστικά ευπροσάρμοστο».
Η χυδαιότητα δίνει στο mahraganat τη ζωτικότητα και την ασταμάτητη φόρα, τη δύναμή του και τη συνάφειά του. Το είδος είναι μια γιορτή της θέλησης της εργατικής τάξης και μια αποδοκιμασία των διαδοχικών πολιτικών συστημάτων που διεύρυναν το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς.
Και δεν είναι καθόλου περιθώριο, είναι η μουσική που κυριαρχεί στα διαφημιστικά, στις ταινίες, στις εκδηλώσεις του νεαρόκοσμου όλης της χώρας, δίνει χαρά, διασκεδάζει, συνοδεύει τη ζωή σε όλες της τις εκφάνσεις. Είναι ποπ, χαρούμενη, σέξι, «επικίνδυνη». Δεν θέλει να αποδείξει τίποτα και δεν ζητάει τίποτα. Είναι σαν τα κομμάτια του Thug Slime, του Sin Boy, το «Μαντάμ» του Τραννού και το «Coco» του Feisty.
Αν διαβάσεις ολόκληρο το θέμα από την αρχή, βάζοντας στη θέση του mahraganat τη λέξη «τραπ», θα δεις εύκολα την αντιστοιχία με την ελληνική κοινωνία. Δεν είναι το ίδιο πολιτικό πλαίσιο και δεν υπάρχουν ίδιου είδους απαγορεύσεις, αλλά το αφήγημα είναι παρόμοιο…
Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το BBC Culture και τον «Economist».
