Ο βαρύτονος Γιώργος Ιατρού και η drag queen Νίνα Νάη είναι το ίδιο πρόσωπο. Ένας νέος τριανταπεντάχρονος άντρας, πιθανότατα η μοναδική drag baritone διεθνώς, που έχει μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα πορεία τόσο στην όπερα της Γερμανίας, όπου είναι η βάση του, όσο και στη σύγχρονη drag σκηνή, διαδικτυακή και μη.
Στην Αθήνα έχει συμμετάσχει σε παραστάσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, π.χ. στον «Θάνατο του Άντονυ» του Χαράλαμπου Γωγιού σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά στην Εναλλακτική Σκηνή, αλλά και στο «ORFEAS2021», την queer βιντεο-όπερα που βασίστηκε στην μπαρόκ όπερα «Ορφέας» του Μοντεβέρντι, δημιουργία του καλλιτεχνικού ντουέτου ΦΥΤΑ.
Λίγο πριν τον δούμε στην πρώτη του θεατρική συμμετοχή στη νέα παράσταση της ομάδας bijoux de kant, στο «Φθινόπωρο» του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου, μίλησε για όλα αυτά και όσα σχεδιάζει από δω και πέρα.
— Εξακολουθεί η Γερμανία να κρατάει τα σκήπτρα διεθνώς στην όπερα; Παραμένει η χώρα όπου οφείλει να δοκιμαστεί όποιος θέλει να κάνει καριέρα στο είδος;
Είναι ο λόγος που υπάρχει πολυπολιτισμικότητα στην όπερα, που οι περισσότεροι που δουλεύουν στα γερμανικά θέατρα είναι ξένοι. Δεν έχω νιώσει ποτέ ρατσισμό ως ξένος. Ο ανταγωνισμός βέβαια είναι τεράστιος, γιατί η Γερμανία αποτελεί μια τεράστια αγορά, έχοντας τα περισσότερα θέατρα όπερας στον κόσμο, τις περισσότερες παραγωγές και τον μηχανισμό να τις στηρίξει. Δηλαδή έχει τα λεφτά, γιατί η όπερα είναι ακριβό σπορ.
— Δεν υπάρχουν μικρά σχήματα;
Υπάρχουν, αλλά είναι περιορισμένα. Είναι πιο πιθανό να βρεις εδώ όπερα δρόμου ή κάτι τέτοιο απ’ ό,τι στη Γερμανία. Υπάρχουν κυρίως στις μητροπόλεις, όπως το Βερολίνο, όπου μπορείς να δεις όπερα σε χώρους που δεν το περιμένεις. Εκεί όπου δουλεύω, στη Βεστφαλία, σε πόλεις όπως η Κολονία, το Ντίσελντορφ, το Έσεν, το Ντόρτμουντ, το Άαχεν, τα πράγματα είναι πιο «συντηρητικά» στην όπερα. Όσο συντηρητική μπορεί να είναι η Γερμανία στην όπερα, που δεν είναι καθόλου.
Queer θέματα υπάρχουν παντού, αλλά αν είναι να γραφτεί κάτι τώρα, όπως έγινε με τον «Ορφέα» υπό τη σκιά της δολοφονίας του Ζακ Κωστόπουλου, δεν θα μπορούσε να είναι ούτε χαρούμενο ούτε ελαφρύ. Δηλαδή, τη στιγμή που ο νοικοκυραίος ή ο μπάτσος νομιμοποιείται να φέρεται σε έναν άνθρωπο σαν τον Ζακ διαφορετικά απ' ό,τι άλλους, αυτή η δολοφονία έχει πολιτική διάσταση για μένα.
— Δηλαδή είναι σύνηθες να δεις ακραίες ή, έστω, εναλλακτικές σκηνοθεσίες;
Είναι πολύ σπάνιο πλέον στη Γερμανία να δεις μια παραδοσιακή παραγωγή με κοστούμια εποχής. Έχει επικρατήσει αυτό που λέμε regietheater Παλιότερα είχε περισσότερη δύναμη ο μαέστρος, τα τελευταία χρόνια έχει πλέον ο σκηνοθέτης. Είναι κάτι που επικράτησε αρχικά στη Γερμανία και μετά επηρέασε όλο τον κόσμο, φτάνοντας μέχρι και την Αμερική. Θα δεις και στη Μετροπόλιταν πράγματα τύπου regietheater. Λόγου χάρη, είναι πιθανό να πάω σε ακρόαση και να μην υπάρχει μουσικός στην επιτροπή.
— Μέχρι σήμερα σταδιοδρομείς κυρίως στη Γερμανία;
Και στη Γαλλία. Επίσης έχω δουλέψει αρκετά στην Ελβετία και στην Αγγλία. Πρόσφατα και εδώ, στην Εθνική Λυρική Σκηνή.
— Παραστάσεις σε διαφορετικές χώρες και όπερες, με διαφορετικές προσεγγίσεις. Έχουν πάντα ενδιαφέρον ;
Κάποιες φορές ναι και κάποιες φορές όχι, όπως συμβαίνει συνήθως. Είναι μια δουλειά που άλλοτε γίνεται με τις καλύτερες συνθήκες, με πολλή διεργασία και ζύμωση, και άλλοτε γίνεται σαν σε εργοστάσιο.
— Θυμάσαι κάποια δουλειά που σε ενθουσίασε;
Η παράσταση που χάρηκα πιο πολύ ήταν ο «Φάουστ» του Γκουνό σε μια πολύ φαντασμαγορική παραγωγή της Όπερας του Έσεν, όπου έκανα τον ρόλο του Βάλενταϊν, που τον αγαπάω πολύ.
— Αλλά δεν είναι πάντα όλα πρωτοπορία και φαντασμαγορία.
Είχα κάνει στην Αθήνα το «Μποέμ» με τον Γκράχαμ Βικ, έναν άνθρωπο που αναπνέει όπερα, που την ξέρει πολύ καλά. Ήθελε να τη δουλεύουμε σε μικρές ομάδες για να το στήσουμε θεατρικά, ώστε να υπάρχουν ανθρώπινες σχέσεις πριν πάει στο μεγάλο μέγεθος, και αυτό ήταν πολύ ενδιαφέρον. Ξέρεις, πολλές φορές κάνουμε οπερέτα, που έχει κείμενο, και δεν κάνουμε καν ανάγνωση στο τραπέζι.
— Και απ’ ό,τι καταλαβαίνω, ενώ είχες μια κανονική πορεία ως βαρύτονος, ένιωσες κάτι σαν «δυσφορία φύλου» λόγω φωνής;
Μπορούμε να το πούμε κι έτσι (γέλια)! Στην παραδοσιακή όπερα οι ρόλοι ενός βαρύτονου είναι χαρακτηριστικοί. Βασικά ήταν μια σειρά πραγμάτων που άρχισαν να με προβληματίζουν. Καταρχάς, είχα βγει πρόσφατα στο ελεύθερο επάγγελμα μετά από μια περίοδο που ήμουν σταθερός συνεργάτης στο θέατρο του Έσεν, κάτι που μου παρείχε ασφάλεια, αλλά στην πορεία έγινε αυτό που λέω εγώ «εργοστάσιο». Σκέψου ότι στην πρώτη μου σεζόν, όταν βγήκα από το πανεπιστήμιο, έκανα έντεκα ρόλους. Μέσα σε δέκα μέρες μπορεί να είχα και οκτώ διαφορετικές παραστάσεις. Επίσης, υπήρχε περίπτωση να μου ζητηθούν και πράγματα που δεν μου ταίριαζαν.
Με το που έγινα freelancer άρχισε μια διαδικασία επαγγελματικής ανασφάλειας, ακολούθησε και μια μεγάλη ερωτική απογοήτευση. Τέλος, ενώ αγαπώ πολύ αυτήν τη δουλειά, ένιωθα ότι ήμουν σε ένα κουτάκι που δεν μπορούσα να σπάσω. Ότι έπρεπε να κάνω συνεχώς τον alpha male, τον μπαμπά, τον στρατιωτικό, τον κακό, ένιωθα ότι με περιόριζε πολύ, ότι δεν μπορούσα να πάω παραπέρα, ενώ θα μπορούσα να κάνω πολύ περισσότερα.
—Το drag το ξεκίνησες για fun στην αρχή;
Στην αρχή ήταν fun, σαν αντίδοτο. Το πρωτοέκανα στη Θεσσαλονίκη γιατί είχα μια παρέα που ασχολούνταν με καλλιτεχνικά πράγματα, αλλά δεν ήταν η κύρια ασχολία τους. Φτιάξαμε ένα house ,προσπαθώντας να δημιουργήσουμε ο καθένας μια περσόνα, βοηθώντας ο ένας τον άλλον, μέχρι που πήγα σε ένα μαγαζί και τους είπα να κάνουμε ένα σόου και δέχτηκαν. Έτσι κάναμε το πρώτο μας σόου πριν από τέσσερα χρόνια.
— Αυτές οι περσόνες παραμένουν ίδιες σε κάθε εμφάνιση;
Εξελίσσονται και αλλάζουν. Προσωπικά, περνάω φάσεις που μπορεί να κάνω πολύ εξτρίμ μέικαπ, και μετά κάτι άλλο. Όταν φτιάχνεις ένα brand, θέλεις να το διατηρήσεις. Εγώ επέλεγα δημοφιλή τραγούδια που τα πείραζα, επέλεγα βερσιόν που ήταν διαφορετικές.
— Όσο έκανες lip sync εννοείς;
Ναι. Στην αρχή το drag ήταν κάτι που με ξεκούραζε και μου έδινε μια ελευθερία και η όπερα ήταν η δουλειά μου. Δεν ήθελα να έχουν σχέση αυτά τα δύο. Μετά άρχισαν να έρχονται κοντά το ένα στο άλλο.
Τότε, μέσα στην καραντίνα, έγινε ένας διαγωνισμός στην Ολλανδία, το «Goodmesh Concours», όπου ζητούσαν μουσικούς να συνδυάσουν τέχνες, δηλαδή να κάνουν πρότζεκτ interdisciplinary, έτσι ξεκίνησα να δουλεύω το «Drauma» (συνδυασμός των λέξεων drag και trauma) που μιλάει για ψυχολογικά και σωματικά τραύματα και πώς μπορούμε να τα φοράμε επάνω μας σαν στολίδια.
Έπρεπε να κάνεις ένα βίντεο, καθώς ο διαγωνισμός ήταν διαδικτυακός για όλους. Το γύρισα στη Θεσσαλονίκη, όπου πήγα να περάσω την πρώτη καραντίνα, μετά τον «Ορφέα». Ήμουν στο πατρικό μου, αλλά είχαμε ιδρύσει ένα κοινόβιο εκείνη την περίοδο και το γυρίσαμε με την ομάδα μου. Τελικά το «Drauma» κέρδισε το 3ο βραβείο.
— Οπότε το επόμενο βήμα ήταν να προχωρήσεις τη νέα συνθήκη ζωντανά στη σκηνή;
Η ιδέα του να κάνεις drag είναι μια δύσκολη συνθήκη, καθώς πολλά πράγματα είναι άβολα για το σώμα. Η προετοιμασία διαρκεί περί τις τρεις ώρες και μετά η συναυλία είναι πολύ μεγάλο challenge. Το συζήτησα με κάποιους στη Γερμανία και έκλεισα στο Μπάιροϊτ ένα πλήρες ρεσιτάλ.
— Έτσι πάντρεψες την όπερα με το drag;
Με ιντρίγκαρε ο πειραματισμός in drag με λιντ, τη γερμανική μελοποιημένη ποίηση, ένα είδος που αγαπώ πάρα πολύ και με εκφράζει. Τα τελευταία χρόνια έχει χάσει έδαφος, το παρακολουθεί κυρίως μεγαλύτερο σε ηλικία κοινό – κι εγώ δύσκολα θα πήγαινα, εκτός αν πρόκειται για μια εξαιρετική φωνή.
Έτσι αποφάσισα να του δώσω μια νέα πνοή, συνδυάζοντας το παλιό με τραγούδι in drag. Το επόμενο βήμα θα είναι να κάνω κάποιες παραστάσεις πλήρως σκηνοθετημένες.
— Τι κοινό ήρθε να παρακολουθήσει το ρεσιτάλ σου στο Μπάιροϊτ;
Αυτό που ήταν πάρα πολύ ενδιαφέρον ήταν ότι είχα ανθρώπους είκοσι με είκοσι πέντε χρονών. Αλλά είχα και μεγαλύτερο κοινό, οπότε αυτή η μείξη ήταν πάρα πολύ ωραία. Πήρα πολύ καλό feedback από ανθρώπους της δουλειάς και από θέατρα, γιατί το στοίχημα για μένα ήταν να είναι πολύ υψηλής ποιότητας η μουσική και ο λόγος.
— Για να μη σε αμφισβητήσουν;
Ακριβώς, και για να κάνω κάτι καινούργιο. Και το έκανα στο ίδιο θέατρο όπου μία εβδομάδα μετά τραγούδησα τον «Προμηθέα» του Ορφ. Ένα έργο όπου ο συνθέτης έχει κρατήσει το αρχαίο κείμενο του Αισχύλου και έχει προσθέσει τη μουσική. Ερμήνευσα το πρωτότυπο κείμενο με ερασμιακή διάλεκτο.
— Έκτοτε έχεις ερμηνεύσει ξανά σε σκηνή όπερα ως drag queen;
Στο Άμστερνταμ, όπου συμμετείχα στη συναυλία των νικητών, παρουσιάζοντας το «Drauma». Πάντως, αυτό που εμένα με ενδιαφέρει είναι να παρουσιάζω τη δουλειά μου σε οργανισμούς, γιατί αυτός είναι ένας τρόπος να προωθήσεις τα δικαιώματα αυτών των ανθρώπων σε χώρους τέχνης.
— Οπότε θα σε ενδιέφερε να το αναπτύξεις ως είδος και σε παραστάσεις με διανομή;
Τον Αύγουστο θα πάω στο Τορόντο, όπου θα κάνω τον «Ευγένιο Ονέγκιν» του Τσαϊκόφσκι ως drag. Υπάρχει εκεί μια queer ομάδα που κάνει όπερα. Ωστόσο, αυτήν τη στιγμή είμαι ο μόνος που τραγουδάει λιντ. Έχει δοκιμαστεί, έχει πάρει καλές κριτικές, ο κόσμος το έχει δει και του αρέσει.
Παράλληλα, γεννιούνται αντιθέσεις που μου αρέσουν. Μόλις τώρα έκανα στη Γερμανία μια σειρά συναυλιών όπου υποδύθηκα τον Ιησού σε ένα σύγχρονο ορατόριο που γράφτηκε πέρσι. Μπορείς να τα κάνεις όλα.
— Καθώς αυτό ανοίγει σε μεγαλύτερα κοινά, δεν νομίζεις ότι οφείλεις να το διευρύνεις;
Στο τέλος του ’21 έφτιαξα ένα διαδικτυακό φεστιβάλ που το ονόμασα «Drag και Όπερα» και ζητούσα να στείλουν βιντεο-προτάσεις. Ουσιαστικά αναζητούσα ανθρώπους που να θέλουν να το ψάξουν. Είχε πολύ καλή ανταπόκριση απ' όλο τον κόσμο.
Έστειλαν τις προτάσεις τους και επιλέχτηκαν δέκα που έπρεπε να φτιάξουν από δύο βίντεο ο καθένας σε δύο κατηγορίες. Η μία λεγόταν «οpera realness» και η άλλη «opera fantasy». Στη μία έπρεπε να πάρουν μια άρια και με κάποιον τρόπο να παρουσιάσουν την ιστορία της μέσα από μια drag περφόρμανς και στην άλλη να κάνουν κάτι δικό τους, παίρνοντας στοιχεία από διάφορα μουσικά είδη.
Πολλοί από τους συμμετέχοντες δεν είχαν σχέση με την όπερα, βρήκαν μια άρια και το έψαξαν. Υπήρξαν συμμετοχές από το Σολτ Λέικ της Αμερικής και τον Καναδά έως το Ισραήλ. Τα βίντεο προβλήθηκαν διαδικτυακά και υπήρξαν βραβεύσεις.
Το έκανα χάρη σε μια χρηματοδότηση από τη Γερμανία, για την ακρίβεια πήρα μια υποτροφία και τη διέθεσα σε αυτό. Αλλά πρέπει να βρεθεί χορηγός για να επαναληφθεί.
— Ξέρω ότι το όνομα που έχεις υιοθετήσει ως drag queen, το «Νίνα Νάη», παραπέμπει στο γνωστό τραγούδι το οποίο δεν είναι και από τα αγαπημένα σου.
Δούλευα σε ένα ρεμπετάδικο στην Αλεξανδρούπολη όταν σπούδαζα εκεί αρχικά, πριν ασχοληθώ σοβαρά με το λυρικό τραγούδι, και έπρεπε να ξεκινάω το λαϊκό πρόγραμμα κάθε βράδυ με αυτό το τραγούδι που δεν ήταν της ιδιοσυγκρασίας μου. Ήταν τραυματικό για μένα, αλλά το πήρα και το έκανα κάτι ωραίο.
— Πρωταγωνιστείς στην queer εκδοχή του «Ορφέα» του Μοντεβέρντι της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, που λόγω καραντίνας δεν παίχτηκε αλλά έγινε ταινία. Θεωρείς ότι θεματικά μια queer όπερα μόνο ως ακτιβισμός θα πρέπει να μας αφορά;
Queer θέματα υπάρχουν παντού, αλλά αν είναι να γραφτεί κάτι τώρα, όπως έγινε με τον «Ορφέα» υπό τη σκιά της δολοφονίας του Ζακ Κωστόπουλου, δεν θα μπορούσε να γραφτεί ούτε κάτι χαρούμενο ούτε κάτι ελαφρύ.
Τη στιγμή που ο νοικοκυραίος ή ο μπάτσος νομιμοποιείται να φέρεται σε έναν άνθρωπο σαν τον Ζακ διαφορετικά απ' ό,τι σε άλλους, αυτή η δολοφονία έχει πολιτική διάσταση για μένα. Πώς είναι δυνατό να δίνεται μια τέτοια αφορμή και να μη μιλήσεις για κάτι τέτοιο; Όσο δεν έχουμε ίσα δικαιώματα, κατά τη γνώμη μου η queer όπερα πρέπει να είναι έτσι. Όταν αποκτήσουμε ίσα δικαιώματα με όλους, ας κάνουμε ό,τι θέλουμε.
— Μίλησέ μου για την παράσταση στην οποία συμμετέχεις τώρα, το «Φθινόπωρο».
Είναι βασισμένη σε ένα μυθιστόρημα του 1917 του Χατζόπουλου και μιλάει για τον έρωτα και την καταπιεσμένη επιθυμία. Έχει τρεις κύριους χαρακτήρες, ένα ζευγάρι, που η γυναίκα είναι άρρωστη, στο κρεβάτι, σε κρίσιμη κατάσταση, και τη νεκρή αδελφή της που εμφανίζεται σαν φάντασμα.
Υπάρχει και ο χαρακτήρας ενός στρατιωτικού που βγαίνει από ένα μπαρ και σιγοτραγουδάει το «Toreador» από την «Κάρμεν». Αυτό λέει ο Στέφανος, ο πρωταγωνιστής, ότι είναι η ωραιότερη ανάμνηση που είχε στη ζωή του. Αυτό περιέχει μια ομοερωτική διάσταση ή μια καταπιεσμένη επιθυμία, κάτι που τον έχει σημαδέψει. Στην παράστασή μας έχει πάρει σάρκα και οστά.
Δεν είναι βέβαια η Νίνα Νάη αλλά ένα αποκύημα της φαντασίας του Στέφανου που παίρνει διαστάσεις πραγματικού προσώπου μέσω μιας καταπιεσμένης επιθυμίας ή περισσότερων πραγμάτων.
Αυτόν τον ρόλο ενσαρκώνω in drag, ενός αξιωματικού, μέσα στο κεφάλι του οποίου όλα εκείνα που δεν ήθελε να δεχτεί, ίσως η θηλυκή του πλευρά, μια καταπιεσμένη επιθυμία για έναν άλλο άντρα και πολλά άλλα πράγματα, πήραν διάφορες διαστάσεις.
— Πώς είναι η εμπειρία σου σε θέατρο λόγου πια;
Είναι η πρώτη φορά που κάνω θέατρο και έχει τρομερό ενδιαφέρον γιατί είναι εντελώς άλλος ο τρόπος που δουλεύουμε σε σχέση με την όπερα, όπου ξεκινάμε από τη μουσική και μετά πηγαίνουμε στο θέατρο. Είναι κάτι διαφορετικό, πολύ αναζωογονητικό.
— Θυμάσαι ποια παράσταση όπερας σε έκανε να αποφασίσεις να ασχοληθείς με αυτήν;
Όταν δούλευα στο ρεμπετάδικο στην Αλεξανδρούπολη, έβγαζα πολλά χρήματα και ταξίδευα σε όλη την Ευρώπη για να βλέπω όπερα. Η πιο εντυπωσιακή ήταν η «Αΐντα» του Τζεφιρέλι στη Σκάλα, μια συγκλονιστική εμπειρία με πολύ μοντέρνα σκηνογραφία, ενώ ήταν και καταπληκτική η δουλειά που είχε κάνει με τους τραγουδιστές. Πραγματική όπερα! Τελικά, με τραβάει και η παλιά όπερα και το παλιό drag και όλα. Όλα ωραία είναι, αρκεί να υπάρχει μεράκι και αγάπη.
Φθινόπωρο
Κείμενο: Κωνσταντίνος Χατζόπουλος
Σύλληψη - Σκηνοθεσία: Γιάννης Σκουρλέτης
Σύνθεση & επεξεργασία κειμένου: Ασημένια Ευθυμίου
Σκηνικά-φωτισμοί: bijoux de kant
Κοστούμια: Μάριος Ράμμος
Σύνθεση τραγουδιών: Χρήστος Θεοδώρου
Σύμβουλος Δραματουργίας: Γιάννης Κωνσταντινίδης
Συντονισμός παραγωγής: Γιώργος Παπαδάκης
Φωτογραφίες: Εβίτα Σκουρλέτη
Video teaser: Γιώργος Αποστολόπουλος
Μακιγιάζ φωτογράφισης: Έλενα Χατζηνικολίδου
Παίζουν οι: Θεοχάρης Ιωαννίδης, Ελεάνα Στραβοδήμου, Φλομαρία Παπαδάκη και η drag βαρύτονος Νίνα Νάη
Faust
Καλαμιώτου 11, Αθήνα
Από 13 Μαΐου 2022 έως 5 Ιουνίου 2022
Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο 20:30, Κυριακή 20:00
