Πριν δύο περίπου χρόνια (ήταν Φλεβάρης του 2013) είχα συναντηθεί με τον Γιάννη Καμπούρογλου, χειρουργό-οφθαλμίατρο σήμερα στη Θεσσαλονίκη, αλλά πριν 53 (!) χρόνια ντράμερ του πρώτου (ή ενός εκ των πρώτων τέλος πάντων) νεανικού συγκροτήματος που εμφανίστηκε ποτέ στην πόλη. Στους Blue Stars αναφέρομαι, που υπήρξαν ενεργοί από τα τέλη του 1961 έως και το 1963.
Ρώτησα τον κ. Καμπούρογλου τι μουσική παρουσίαζε ένα τόσο πρώιμο συγκρότημα και μου μίλησε για... cha-cha-cha, rock n' roll, Peppino di Capri και τα ανάλογα. Μου είπε, επίσης, πως κάποια στιγμή είχαν αποκτήσει και πνευστά (Γιώργος Τσαβδαρίδης), πως βασικός κιθαρίστας τους ήταν ο Βλάσσης Βλασσιάδης, ενώ φίλος και κάτι σαν... επίδοξο μέλος του συγκροτήματος είχε υπάρξει εκείνη την εποχή και ο Διονύσης Σαββόπουλος (!) – μαθητής και αυτός του Ε' Γυμνασίου Αρρένων Θεσσαλονίκης (όπως και τα υπόλοιπα μέλη των Blue Stars εξάλλου).
Διαβάστε τη συνέχεια δια στόματος Γιάννη Καμπούρογλου...
Ο Διονύσης Σαββόπουλος και οι Blue Stars
«Ο Διονύσης ήταν συμμαθητής και φίλος, είχε μάλιστα ζητήσει να συμμετάσχει στο συγκρότημα. Επειδή όμως έπαιζε βιολί κι εμείς ήμασταν 'μοντέρνοι', δεν τον θέλαμε (το λέει ο ίδιος, μάλιστα, σ' ένα σχετικό βίντεο). Ως συμμαθητές, όμως, διατηρήσαμε επαφή, με αποτέλεσμα ο Διονύσης να συμμετέχει σε όλες τις εκδηλώσεις και τις ανά δεκαετία επίσημες συναντήσεις μας.
Στις αρχές του 2012, όταν κάναμε τις επαφές για την οργάνωση του πανηγυρικού εορτασμού των 50 χρόνων από την αποφοίτησή μας, ο Διονύσης όχι μόνο μάς βεβαίωσε ότι θα έρθει, αλλά δήλωσε κιόλας ότι αυτή τη φορά θα τραγουδήσει υπό τον όρο... ΝΑ ΠΑΙΞΟΥΝ ΟΙ ΜΠΛΟΥ ΣΤΑΡΣ!! Έτσι, λοιπόν, οι δύο εναπομείναντες, ο Γιώργος Αστεριάδης στο πιάνο κι εγώ στα ντραμς, με τη σύμπραξη του Αλέξανδρου (γιος του κιθαρίστα μας Βλάσση Βλασσιάδη) στην κιθάρα κι ενός φίλου του στο μπάσο, στήσαμε τα όργανά μας στο ξενοδοχείο Mediterranean Palace, την 23/5/2012 και κάναμε την πρώτη πρόβα.
Την επόμενη μέρα 24/5 έφθασε στη Θεσσαλονίκη ο Διονύσης και όλοι μαζί κάναμε μία πρόβα πέντε τραγουδιών του που, σημειωτέον, μαγνητοσκοπήθηκε από την ΕΤ3. Την 25/5 το βράδυ έγινε η επίσημη χοροεσπερίδα όπου, ως έκπληξη για τους 165 συμμετέχοντες (συμμαθητές, σύζυγοι, παιδιά, φίλοι), ο Διονύσης παρουσίασε τους Blue Stars και μαζί παίξαμε τα τραγούδια του αποσπώντας θερμό χειροκρότημα!!».
Είχα την ευκαιρία να δω την συγκέντρωση των αποφοίτων του Ε' Γυμνασίου Αρρένων Θεσσαλονίκης από ένα DVD-R που μου αντέγραψε ο Γιάννης Καμπούρογλου και βεβαίως ν' ακούσω από τον Διονύση Σαββόπουλο και τους Blue Stars το «Μη μιλάς άλλο γι' αγάπη», το «Εμείς του '60», το «Ας κρατήσουν οι χοροί», τη «Συννεφούλα» και το «Σαν τον Καραγκιόζη»... Η χαρά και η συγκίνηση όλων ήταν εμφανέστατες, και αυτό θα μπορούσε να το εισπράξει ο καθείς. (O καθένας από εμάς που θα μπορούσε να δει το συγκεκριμένο βίντεο δηλαδή).
Εδώ ο Γιώργος Αστεριάδης, πιανίστας των Blues Stars, μιλάει για το Ε' Γυμνάσιο Αρρένων Θεσσαλονίκης. Ξεκινούν του '60 οι εκδρομείς...
Το «Σχόλιο»
Το «Σχόλιο», το σημαντικότερο κατ' εμέ τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου, το άκουσα πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του '80, όταν είχα αγοράσει και... εμπεδώσει όλα τα κλασικά άλμπουμ του. Το «Φορτηγό» (σήμερα νομίζω πως είναι ό,τι πιο διεισδυτικό ηχογράφησε ποτέ στη μεγάλη φόρμα – ένα συγκλονιστικό άλμπουμ), το μεταβατικό «Περιβόλι του Τρελλού», τα... αμετάβατα ροκάδικα «Μπάλλος» και «Βρώμικο Ψωμί», τα... σοφά ανακατεμένα «10 Χρόνια Κομμάτια», τους... διανοουμενίστικους «Αχαρνής», την ετεροβαρή «Ρεζέρβα»...
Είχα αγοράσει το «Happy Day» πιο πολύ από κεκτημένη ταχύτητα (Σαββόπουλος ήταν...), και παρά το γεγονός πως δεν είχα ουδεμία παράσταση της ταινίας του Παντελή Βούλγαρη (την οποίαν είδα αργότερα). Έτσι, με το πρώτο άκουσμα, δεν θυμάμαι να είχα συγκρατήσει και πολλά όπως συνήθως συμβαίνει με τα soundtracks, όταν δεν σου λέει τίποτα και η ταινία... Πιο πολλά, μάλιστα, φαίνεται πως είχε συγκρατήσει ο πατέρας μου, ο οποίος ακούγοντας τον Σώτο Παναγόπουλο στη «Νινόν», με τους στίχους του Ορέστη Λάσκου, είχε πάθει πλάκα, αφού η συγκεκριμένη τραγουδάρα ηχούσε για 'κείνον (και δεν είχε άδικο), όπως τα... «Μόνο κοντά σου», «Θα σε λατρεύω», «Χαρά μου» και όλα τα υπόλοιπα «ελαφρά» του καλλίφωνου τραγουδιστή.
Δεν χρειάζεται να πω πως η λέξη «Μακρόνησος» ήταν απαγορευμένη στο φιλμ. Είναι ολοφάνερο – και γι' αυτόν ακριβώς το λόγο (εγώ θα πω) δεν χρησιμοποιήθηκε και το «Σχόλιο» στο soundtrack. Δεν ήταν ανεκτή, ακόμη και το 1976, μία στροφή σαν και τούτη: «Ξέρω ανθρώπους σαν κι εσάς/ που μου λεν "μην τα ρωτάς/ γύρω στο '48 πέρασα από 'κει κι εγώ/ ήταν μέρες φοβερές η Μακρόνησο που λες"».
Χρειάστηκαν, θυμάμαι, μερικές απανωτές ακροάσεις προκειμένου να προσέξω... εκεί παραπεταμένο, στο τέλος της πρώτης πλευράς, ένα κρυμμένο τραγούδι (κρυμμένο πίσω από το «Γελεκάκι») που άρχιζε σιγά-σιγά να μου κάνει εντύπωση. Ήταν το «Σχόλιο» που εξέπεμπε, με το χρόνο, αναπάντεχα και εν τέλει ανατριχιαστικά vibes... Ακουστικές-ηλεκτρικές κιθάρες, μια φωνή με πολύ μελετημένα «τσακίσματα», κάποια έγχορδα, λίγα κρουστά, ένα μπουζούκι προς το τέλος, μια μελωδία που συνηγορούσε σ' ένα κλίμα επιταφίου, μία ελληνική... διεθνής με άλλα λόγια, σοφά δομημένη πάνω και γύρω από το μεγαλύτερο έγκλημα (ή έστω από τα μεγαλύτερα) της νεότερης ιστορίας μας. Τον «Νέο Παρθενώνα», το κολαστήριο της Μακρονήσου... Άκουγα, λοιπόν, με κατάνυξη... «Τηνε λένε Μακρονήσι/ ο λαός έχει νικήσει/ σκάει αλυσιδωτός/ μεσ' το αίμα του παντός»... αλλά από την άλλη απορούσα κιόλας μ' εκείνο που διάβαζα στο οπισθόφυλλο του άλμπουμ...
Προσαρμόζω...
Το... «'Σχόλιο' δεν χρησιμοποιήθηκε από τον σκηνοθέτη, ούτε και ηχογραφήθηκε για το soundtrack. Υπάρχει μόνο στο δίσκο αυτό».
Τι κουβέντα ήταν τούτη; «Χώσιμο» στον Βούλγαρη, ο οποίος, αν και είχε στη διάθεσή του ένα τέτοιο τραγούδι, τελικώς δεν το χρησιμοποίησε στην ταινία; (Το τραγούδι δεν ακούγεται στο «Χάππυ Νταίη», αφού υπάρχει μόνον ως ορχηστρικό). Όντως δεν ηχογραφήθηκε το «Σχόλιο» για το soundtrack; Και τι ακριβώς σήμαινε αυτό, από τη στιγμή που το τραγούδι είναι ολοφάνερο πως σχετίζεται με την ταινία («κι όμως τώρα που κι εγώ είμαι 'κει/ μεσ' στο φιλμ του Παντελή»); Τι νόημα είχε η επισήμανση... «υπάρχει μόνο στο δίσκο αυτό»; Πως στη ταινία δεν ήταν δυνατόν να υπάρχει, αλλά στο δίσκο υπάρχει και μπορούμε να το ακούσουμε; Τι είχε συμβεί; Τι μπορεί να είχε συμβεί; Γιατί ο Παντελής Βούλγαρης στην ταινία του, στα πρώτα καρέ, μας βάζει να διαβάσουμε πως... «ο χώρος της ταινίας, ο χρόνος και τα πρόσωπα είναι φανταστικά»;
Δεν χρειάζεται να πω πως η λέξη «Μακρόνησος» ήταν απαγορευμένη στο φιλμ. Είναι ολοφάνερο – και γι' αυτόν ακριβώς το λόγο (εγώ θα πω) δεν χρησιμοποιήθηκε και το «Σχόλιο» στο soundtrack. Δεν ήταν ανεκτή, ακόμη και το 1976, μία στροφή σαν και τούτη: «Ξέρω ανθρώπους σαν κι εσάς/ που μου λεν "μην τα ρωτάς/ γύρω στο '48 πέρασα από 'κει κι εγώ/ ήταν μέρες φοβερές η Μακρόνησο που λες"». Το ερώτημα είναι εύλογο. Δεν ήταν ανεκτή η λέξη στην ταινία, και ήταν ανεκτή στην δισκογραφία; Φυσικά... θα μπορούσε να συμβεί. Και συνέβη. Αλλιώς κινητοποιεί το σινεμά (όταν μερικές εκατοντάδες άνθρωποι βρίσκονται σε μιαν αίθουσα) και αλλιώς κινητοποιεί ένας δίσκος, που μπορεί να τον ακούει κάποιος σπίτι του, δίχως, σώνει και καλά, να αναμεταδίδεται δημοσίως. Θέλω να πω πως για το μουσικό κομμάτι υπήρχε μια μικρή (μεταπολιτευτική) ανοχή, επειδή η λογοκρισία λειτουργούσε και σ' ένα δεύτερο πιο αποτελεσματικό επίπεδο. Το τραγούδι ναι μεν «περνούσε» από τις Επιτροπές Ελέγχου του Υπουργείου Προεδρίας, αλλά δεν μεταδιδόταν από το (κρατικό) ραδιόφωνο και την (κρατική) τηλεόραση. Οπότε ήταν το ίδιο και καλύτερο (για τους λογοκριτές), αφού έκαναν τη δουλειά τους βγάζοντας, ταυτοχρόνως, την ουρά τους απ' έξω...
Ειδικά για την λογοκρισία είχε πει μερικές κουβέντες ο Σαββόπουλος στο περιοδικό «Καλλιτεχνική Επιθεώρηση» (Περίοδος Β, Τεύχος 2, Φλεβάρης 1979), που έβγαζαν οι αδελφοί Χατζάρα (ο Αντώνης και ο Σπύρος Χατζάρας). Τις αντιμετωπίζουμε μέσα στο πνεύμα της εποχής:
«Κανείς δεν έχει το δικαίωμα ν' ακούει εκ των προτέρων και ν' αποφασίζει τι είναι κατάλληλο για τ' αυτιά των νεοελλήνων και τι όχι. Ακόμα κι αν δεχθούμε την περίπτωση ότι μέσα σε κάποιο τραγούδι υπάρχει κάτι που προσβάλλει τα ήθη λόγου χάρη, νομίζω ότι είναι αρκετός ο εισαγγελέας, ο οποίος, αφού βγει το κομμάτι, κινεί μια διαδικασία για να το σταματήσει. Αυτό είναι υπεραρκετό και δεν χρειάζονται, από πριν, προληπτικά μέτρα, που σε αναγκάζουν να καταφεύγεις σε χίλιους δυο τρόπους –με κίνδυνο να μειωθεί η ποιότητα– ώστε να περάσεις ένα τραγούδι. Για παράδειγμα αναφέρω το 'Σαν βγω απ' αυτή τη φυλακή', που για να μην κοπεί μπερδεύτηκε μέσα ο Δημοσθένης (σ.σ. καλό!), το πνεύμα το αρχαιοελληνικό (σ.σ. κι αυτό καλό! – ωραία η απομυθοποίηση) κ.λπ. Στα μέσα μαζικής ενημέρωσης τώρα –τηλεόραση, ραδιόφωνο– έχουμε μιαν άλλη λογοκρισία, έμμεση, ανεπίσημη και περισσότερο αποτελεσματική. Με μοναδική εξαίρεση το Γ Πρόγραμμα, όλα τα άλλα προγράμματα έχουν λογοκρισία, που δεν ξέρω πως ακριβώς λειτουργεί. Δεν ξέρω αν κοινοποιούν τις αποφάσεις τους –δεν έχω λάβει καμμιά– το μόνο που ξέρω είναι ότι για κάποιο λόγο κόβονται τραγούδια (δικαίωμά μας είναι να υποθέσουμε ότι υπάρχει 'μαύρη λίστα' καλλιτεχνών)».
Το «Σχόλιο» μπορεί να μην κόπηκε εξ ολοκλήρου από τη λογοκρισία, ταλαιπωρήθηκε όμως σε μια πολύ κρίσιμη φάση της πορείας του. Είναι η τελευταία και πιο σημαντική στιγμή του τραγουδιού. Ο Σαββόπουλος έχει περιγράψει την εμπειρία που είχε μπαίνοντας στο πετσί της ταινίας (ή μάλλον της Ιστορίας), έχει συγκλονιστεί από 'κείνα που αντιλήφθηκε ότι συνέβαιναν στο κάτεργο της Μακρονήσου, ξυπνάει μέσα του η φωνή της βασανισμένης Αριστεράς και γεμάτος έπαρση και υπερηφάνεια τραγουδά, χρωματίζοντας αναλόγως τη φωνή του: «Νιώθω άλλος, κι άλλη μια/ χαιρετώ με την πρωτιά/ δεν έχει τι, δεν έχει που/ στις οθόνες του λαού». Μα για μια στιγμή... Τι ανοησία είναι αυτό το... «χαιρετώ με την πρωτιά» ή «πρωτ(θ)ιά»; Βγαίνει κανένα νόημα; Άκου 'κει «πρωτ(θ)ιά»... Προφανώς... «γροθιά» ήθελε να τραγουδήσει ο άνθρωπος και τον εμπόδισαν.
Το τραγούδι θα είχε περάσει έτσι «σακατεμένο» στον κόσμο, αν κάποιος outis 27 δεν είχε ανεβάσει στο YouTube (την 7/12/2009) την ορθή απόδοση του «Σχολίου», επιτελώντας... εθνικό έργο. Η πλάκα, μάλιστα, είναι πως όσοι έχουν αντιγράψει, στο δίκτυο, τους στίχους του Σαββόπουλου από το «Σχόλιο», το έκαναν όχι από τον δίσκο, αλλά από το βίντεο του outis 27 – γεγονός που σημαίνει δύο πράγματα. Ή πως είναι ξύπνιοι, ή αντέγραψαν ό,τι βρήκαν μπροστά τους αφού ούτε το δίσκο είχαν, ούτε την... «πρωτ(θ)ιά» είχαν προσέξει.
Το εν λόγω βίντεο λοιπόν, που προέρχεται από το αρχείο της ΕΡΤ Α.Ε., είναι «τραβηγμένο» στην τελετή λήξης του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1976 (προφανώς την 3/10/1976, όταν έπεσε η αυλαία της γιορτής) με τον Σαββόπουλο να αρνείται το Βραβείο Μουσικής για το «Χάππυ Νταίη», προσφέροντας στον κόσμο ένα μοναδικό τραγούδι. Πρόκειται για μεγάλη στιγμή, για ένα έπος, που εξελίσσεται μπροστά από τα μάτια της κριτικής επιτροπής, η οποία, δυστυχώς, δεν δείχνει και τόσο... συγκεντρωμένη. Δεν αντιλαμβάνεται, εννοώ, τι ακριβώς «παίζει». (Για την ιστορία... την αποτελούσαν οι Γεώργιος Σαββίδης, Θόδωρος Αγγελόπουλος, Απόστολος Μαγγανάρης, Φιλοποίμην Φίνος, Τώνης Τσιρμπίνος, Γρηγόρης Δανάλης, Μελίνα Μερκούρη, Μάνος Λοΐζος και Αντώνης Σαμαράκης – οι περισσότεροι φαίνονται, κανα-δυο είναι «κρυμμένοι»).
Προσέξτε το χρώμα της φωνής του Σαββόπουλου στο «Χαιρετώ με τη γροθιά». Πώς τονίζει τις δύο καίριες λέξεις. Την πρώτη με αποφασιστικότητα και τόλμη και τη δεύτερη κάπως πιο μελωδικά... πραΰνοντας την επίγευση. Μία ανεπανάληπτη στιγμή. Ένας μεγάλος ερμηνευτής.
σχόλια