Ψάχνω στο Διαδίκτυο φωτογραφίες των Φυλακών της Αίγινας, να φανταστώ πώς μπορεί να ήταν η ζωή εκεί μέσα, εκεί όπου ο Παύλος Ζάννας (1929-1989) έζησε το μεγαλύτερο διάστημα από τα τριάμισι χρόνια της φυλάκισής του (1968-1972) ως μέλους της αντιστασιακής Δημοκρατικής Άμυνας, ένας της ομάδας των «έξι της Θεσσαλονίκης». Δεν μπορούσε να μην αντιδράσει στο καθεστώς των δικτατόρων, έχει πει ο ίδιος, με τη σιωπή του θα ήταν σαν να αποδεχόταν όσα συνέβαιναν γύρω του. Είχε συμβάλει στην κυκλοφορία του ενημερωτικού δελτίου που τύπωνε σε πολύγραφο η Δημοκρατική Άμυνα, με κείμενα κατά της χούντας και των πρακτικών της και με ειδήσεις που θάβονταν στον λογοκριμένο Τύπο της εποχής. Τον συνέλαβαν τον Ιούλιο του 1968, δικάστηκε από έκτακτο στρατοδικείο και καταδικάστηκε σε δέκα και μισό χρόνια φυλάκιση.
Η δίκη των έξι
«Σκηνή πρώτη: Ο Ζάννας δικάζεται μαζί με τους άλλους πέντε της Δημοκρατικής Άμυνας (Στέλιος Νέστωρ, Γιώργος Σιπητάνος, Σωτήρης Δέδες, Άκης Μαλτσίδης, Κώστας Πύρζας) μέσα στο σπίτι του παππού του (που πλέον είναι το στρατοδικείο), στην οδό Εθνικής Αμύνης. Ο Ζάννας έχει βρεθεί στη Δημοκρατική Άμυνα όχι επειδή πίστευε στην αποτελεσματικότητα της δράσης της αλλά επειδή ένιωθε την ανάγκη να τοποθετηθεί ενάντια στη δικτατορία. Στο στρατοδικείο μπορούσε να τα αρνηθεί όλα – ιδίως όταν ο πρόεδρος τον ρώτησε αν αποδέχεται την αναφορά της προκήρυξης στην ένοπλη βία. Κι όμως: Αποδέχομαι το σύνολο της διακήρυξης, αν και αποδοκιμάζω κάθε μορφή βίας. Αλλά επίσης αποδέχομαι καθετί που εξέφραζε η Δημοκρατική Άμυνα, ακόμη κι αν δεν συμμετείχα στη σύνταξή του.
Όταν ο πρόεδρος τον ρώτησε αν καταλαβαίνει πως έτσι επιβαρύνει τη θέση του ο Ζάννας απάντησε: Πιθανόν.
Πιθανόν.
Ο Ζάννας κάθισε τριάμισι χρόνια στη φυλακή για να διατηρήσει το δικαίωμά του να προφέρει αυτήν τη λέξη.
Μια λέξη συχνά είναι μια στάση. Πιθανόν. "Με τα συντρίμμια αυτά στύλωσα τα ερείπιά μου"». [O Θανάσης Τριαρίδης έγραψε ένα μικρό σενάριο με τίτλο Παύλος Ζάννας: Μοιράζοντας τον κερδισμένο χρόνο για το περιοδικό «Mauve» (Δεκ. 2003 - Ιαν. 2004)].
Με πλάγια γράμματα απόσπασμα από το Ημερολόγιο Φυλακής του Π.Ζ., εκδ. Ερμής, 2000.
«Γίναμε οι πιο καλοί φίλοι», λέει χρόνια μετά για τον Τσίρκα ο Ζάννας, «του χρωστάω πάρα πολλά, και σ' εμένα και στην οικογένειά μου συμπαραστάθηκε πάντα, ήταν ένας δάσκαλος για μένα, άλλωστε εκείνος με έσπρωξε και με ανάγκασε κατά κάποιον τρόπο να γίνω αργότερα ο μεταφραστής του Προυστ».
Η Αίγινα και ο Προυστ
Στη φυλακή της Αίγινας είχε τη στήριξη της παρέας «πολύ στενών και αγαπημένων φίλων», των πέντε που καταδικάστηκαν μαζί του πρώτα και κύρια. Εκεί, έγκλειστος, ξεπέρασε τις «αστικές» προκαταλήψεις που είχε αφήσει ο Εμφύλιος, συμφωνώντας με τους συγκρατούμενούς του ότι ο διάλογος με την αριστερά πρέπει να είναι μόνιμος και ανοιχτός. Αλλά ένα βασικό πρόβλημα παρέμενε, «πώς να γεμίσεις τον χρόνο». Ο Παύλος Ζάννας γράφει ημερολόγια και γράμματα. Οι λέξεις σώζουν. Η αγαπημένη του Μίνα, η γυναίκα του (δύο επισκέψεις και δύο γράμματα κάθε μήνα), φέρνει στη φυλακή την εντολή του Στρατή Τσίρκα να μεταφράσει έναν τόμο του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. «Γίναμε οι πιο καλοί φίλοι», λέει χρόνια μετά για τον Τσίρκα ο Ζάννας, «του χρωστάω πάρα πολλά, και σ' εμένα και στην οικογένειά μου συμπαραστάθηκε πάντα, ήταν ένας δάσκαλος για μένα, άλλωστε εκείνος με έσπρωξε και με ανάγκασε κατά κάποιον τρόπο να γίνω αργότερα ο μεταφραστής του Προυστ» («Παρασκήνιο», σκην. Λευτέρης Ξανθόπουλος, ΕΡΤ, 1988). Και κει, στη φυλακή, σε μια σανίδα στερεωμένη στα μπράτσα μιας πολυθρόνας, έστησε με τις λέξεις του Προυστ έναν κόσμο διαφυγής και την ίδια στιγμή βαθιάς αυτογνωσίας. Οι λέξεις σαν σωσίβια, η λογοτεχνία ως πεδίο ελευθερίας.
Μέχρι τον πρόωρο θάνατό του το 1989 είχε μεταφράσει τα τέσσερα πρώτα μέρη (Από τη μεριά του Σουάν, Στον ίσκιο των ανθισμένων κοριτσιών, Η μεριά του Γκερμάντ, Σόδομα και Γόμορρα) και τον πρώτο τόμο του πέμπτου μέρους (Η φυλακισμένη). Ο Τσίρκας εξέδιδε τις μεταφράσεις στον Ηριδανό του Αλέκου Παπακώστα και από τον Ηριδανό εκδόθηκαν ως το 1999 δώδεκα καλαίσθητοι τόμοι. «Αν δεν είχε κάνει την αρχή ο Ζάννας, δεν θα αποτολμούσα να ασχοληθώ με τη μετάφραση του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. Αλλά δέχτηκα να μεταφράσω τους τόμους που δεν πρόλαβε εκείνος, για να ολοκληρωθεί η έκδοση. Είναι μοναστηριακή εργασία, είναι αμέτρητες οι ώρες που πρέπει να αφιερώσεις» λέει Παναγιώτης Πούλος, καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής στο Τμήμα Θεωρίας της Τέχνης στην ΑΣΚΤ, που μετέφρασε το έκτο (Η Αλμπερτίν αγνοούμενη, 2014) και το έβδομο (Ο ανακτημένος χρόνος, Σεπτέμβριος 2018) μέρος στην ολοκληρωμένη πλέον έκδοση της Εστίας.
«Έπρεπε να περάσουν οι μέρες, οι μήνες, τα χρόνια. Κάναμε μέχρι και μαθήματα μεταξύ μας. Εγώ δίδασκα σε φοιτητές Νομικής –συγκρατούμενούς μου– νομικά και σε άλλους αγγλικά. Ο Νοταράς –ως γαλλομαθής– γαλλικά. Ο Δέδες γερμανικά, ο Κώστας Σοφούλης μαθηματικά. Έπρεπε να περάσουν ανώδυνα οι μέρες, οι μήνες, τα χρόνια. Έτσι, γράφτηκε (έγραψα) κι ένα θεατρικό έργο. Με πρωταγωνιστές τον Καραγκιόζη και τους γνωστούς του συντρόφους (Βεληγκέκα κ.ά.). Υπάρχουν αποσπάσματα τραγωδιών μέσα. Τα ερμηνεύει ο Χορός. Το παίξαμε τις Απόκριες του '70 σ' ένα κελί... Έπαιζα εγώ κιθάρα και άλλοι τραγουδούσαν...» έχει πει ο Στέλιος Νέστορας, φίλος και συγκρατούμενος του Ζάννα.
Ο Παύλος Ζάννας γράφει κάτι άλλο:
17.1.71 «Μουσική σήμερα στον θάλαμο και γιορτή του Αντώνη (Γούλα). Κουαρτέτο του Μπραμς, κι ακόμα τραγούδια διάφορα, που μερικά σε πολιορκούν από παντού και σε συγκλονίζουν – δάκρυα της φυλακής την ώρα που είναι ήσυχα, κι έξι άνθρωποι κλειδωμένοι μαζί. Πώς να μιλήσω – πώς να μετρήσω, πώς να τραγουδήσω. Μονάχα εσύ θα ξέρεις, και θα μιλώ την ίδια γλώσσα».
Και στις 8.2.71
«[...] Απόψε ήρθε κάπου στην Αίγινα ένα λούνα παρκ και τα μεγάφωνά του φωνάζουν το λαό κι αναγγέλλουν τα ζώα της ζούγκλας και μας θυμίζουν τον δίσκο του Μαρκόπουλου "Χρονικό", που έχει μερικά πολύ ωραία τραγούδια και καλούς στίχους, ανάμεσα στα οποία το "Περάστε κόσμε... το καφενείο η Ελλάς... οι αλυσίδες δωρεάν..." κτλ.
Όμως, μόλις τελείωσε η ανακοίνωση του λούνα παρκ, τα μεγάφωνά του άρχισαν να παίζουν τα παλιά και τα πιο όμορφα ρεμπέτικα: Τσιτσάνη, Παπαϊωάννου. Ανοίξαμε το παράθυρο, ακούμε τώρα το "Όμορφη Θεσσαλονίκη", μας έπιασε όλους μια απροσδιόριστη θλίψη, το πραγματικό φυλακίστικο, βουβό, μελαγχολικό παράπονο ή νοσταλγία, όλα αυτά που εκφράζονται στα καλά ρεμπέτικα» (Ημερολόγιο Φυλακής, όπ. πρ.).
Οικογενειακό δέντρο
Στα ψηλά βουνά, στον ανοιχτό ορίζοντα, στο Λιβάδι Ολύμπου, ένα κεφαλοχώρι στα 1.200 μέτρα υψόμετρο, γεννήθηκε ο Βλάχος Δημήτριος Ζάννας το 1850. Μικρός κατέβηκε στα Φάρσαλα και από κει στη Θεσσαλονίκη, για να φτιάξει τη ζωή του. Στον φούρνο του Παπαγεωργίου, ενός συντοπίτη του, βρήκε τον δρόμο του. Εκτιμώντας τα χαρίσματα του νεαρού, ο Παπαγεωργίου τον έστειλε να σπουδάσει Ιατρική στην Αθήνα και στη συνέχεια στη Γερμανία. Επιστρέφοντας παντρεύτηκε τη θυγατέρα του Παπαγεωργίου και διέπρεψε ως σπουδαίος γιατρός. Φίλος του Καμπούρογλου, του γιατρού του σουλτάνου, ήταν σεβαστός από τους Τούρκους και, όντας υπεράνω υποψίας, αφοσιώθηκε στον Μακεδονικό Αγώνα. Το σπίτι του υπήρξε συντονιστικό κέντρο και καταφύγιο των μακεδονομάχων. Άνθρωπος με πλούσιο κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο, άφησε πίσω του δυο γιους, τον Κωνσταντίνο και τον Αλέξανδρο, που και οι δύο αγωνίστηκαν σε δύσκολες εποχές για το καλό της χώρας, πολέμησαν για την ελευθερία της, διώχθηκαν από Ιταλούς και Γερμανούς στην Κατοχή. Τα χρόνια της ειρήνης συνέβαλαν στον εκσυγχρονισμό της.
Ο γιος του, Αλέξανδρος, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1892. Πήγε για σπουδές μηχανικού στη Γερμανία, παντρεύτηκε τη Βιργινία Δέλτα (1897-1980), κόρη της Πηνελόπης Δέλτα, μέσω της οποίας συνδέθηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Στενός συνεργάτης και υπουργός του Βενιζέλου, φίλος του Νικολάου Πλαστήρα, στέλεχος του Κόμματος των Φιλελευθέρων, συμμετείχε ενεργά στην πολιτική ζωή της χώρας έως και τον θάνατό του το 1963.
Γιος του ήταν ο Παύλος Ζάννας (1928-1989) που από το 1955 μέχρι τον θάνατό του πρόσφερε πολλά στον «πολιτιστικό εκσυγχρονισμό» της μεταπολεμικής/μετεμφυλιακής Θεσσαλονίκης. H γυναίκα του, η Μίνα (πιανίστρια), με την οποία απέκτησε δυο γιους, φώτιζε σταθερά τη σκέψη του και την ψυχή του. Καταλαβαίνεις γιατί, βλέποντάς τη να μιλάει στο ντοκιμαντέρ I would like to give you my heart for ever ZΗΤΑ-MΙ του Αντώνη Κιούκα. Με μια λεπτότητα σπάνια, με μια ευαισθησία που συγκινεί όχι γι' αυτά που λέει αλλά για όσα αφήνει ανείπωτα. Εκλεκτή γενιά.
Το ζητα-μι
Ο Παύλος σπούδασε στη Γενεύη Πολιτικές Επιστήμες (1947-1952). Παντρεύεται τη Μίνα το 1953 και τέλη του 1954 εγκαθίστανται στη Θεσσαλονίκη. Η θάλασσα μπροστά έδινε λανθασμένη εντύπωση για τον ορίζοντα της πόλης.
«[...] Η δεκαετία του '50 υπήρξε η εποχή της δεξιάς μετά τον σπαραγμό του Εμφυλίου. Η όποια αριστερά έμεινε τότε εξορισμένη ή φιμωμένη, πάντως ακόμα στο περιθώριο και σιωπηλή ή λιγομίλητη, μόλις προς το τέλος της δεκαετίας άρχισε να σπάζει τον λογοκριμένο κλοιό της. Αυτή η βαριά σκιά έπεφτε στη Θεσσαλονίκη τότε ακόμη πιο πηχτή απ' ό,τι στην Αθήνα, πνιγηρή και ασφυκτική» σημείωνε στο «Βήμα» ο Δημήτρης Μαρωνίτης (24.6.1990).
Σ' αυτήν τη Θεσσαλονίκη, της οποίας ο πληθυσμός έφτανε τότε τους 350.000 κατοίκους, σε σημείο-πέρασμα στην οδό Αριστοτέλους, ο Παύλος Ζάννας και ο Αλέξανδρος Μαυρογορδάτος ανέλαβαν το 1955 το κατάστημα Ζήτα-Μι. Η εν λόγω εμπορική εταιρεία ξεκίνησε στον Μεσοπόλεμο από τον πατέρα του Π.Ζ., Αλέξανδρο, και τον σύγγαμπρό του Μικέ Μαυρογορδάτο (διετέλεσε και γερουσιαστής και υπουργός σε κυβερνήσεις μεταπολεμικές). Εμπορεύονταν γραφομηχανές Olivetti, αλλά ο Π.Ζ. πρόσθεσε και επιλεγμένους δίσκους κλασικής και τζαζ μουσικής. Το 1958 η Μίνα Ζάννα έδωσε νέα ώθηση στο ΖΜ, εμπλουτίζοντας τα ράφια με μοναδικά αντικείμενα υψηλής αισθητικής, προϊόντα χειροτεχνίας ή δημιουργίες νέων καλλιτεχνών, πήλινα, κοσμήματα, ξύλινα παιχνίδια, υφαντά, μεταξωτά υφάσματα κ.ο.κ., επιδιώκοντας τη συνάντηση της παράδοσης με τη σύγχρονη τέχνη. Ο Δημήτρης Φατούρος είχε φροντίσει την εσωτερική του διαμόρφωση με ανοίκεια για την εποχή και την πόλη αισθητική και σύντομα οι χώροι του μικρού ZM (με το πατάρι και το υπόγειό του) έγιναν πέρασμα και στέκι για λογοτέχνες, εικαστικούς, πανεπιστημιακούς. Ο Ανδρόνικος, ο Αριστόβουλος Μάνεσης, ο Κακριδής, ο Καψωμένος, ο Μαρωνίτης, ο Τσοπανάκης. Ο Φατούρος μόνιμος. Ο Πεντζίκης βέβαια και όλοι οι σημαίνοντες επισκέπτες από την Αθήνα, ο Σεφέρης, ο Κουν, ο Χατζιδάκις, ο Τσαρούχης, ο Τάκης Σινόπουλος. Ήταν εποχή ανήσυχη, της «Διαγωνίου» του Χριστιανόπουλου, της «Κριτικής» του Αναγνωστάκη. Τα καλύτερα μυαλά της Θεσσαλονίκης έβρισκαν εκεί χώρο και ανθρώπους να ανταλλάξουν γνώσεις και ιδέες. Το ΖΜ λειτουργούσε και ως γκαλερί, μια ζωντανή καλλιτεχνική κυψέλη, ανοιχτή στο ταλέντο αναγνωρισμένων αλλά και νέων δημιουργών. Μάλιστα, όταν η Μίνα κατέβηκε στην Αθήνα το 1970 και το ΖΜ ανέλαβαν η Μάρω Λάγια και η Κατερίνα Καμάρα, η διάσταση της γκαλερί επικράτησε. Σε συνεργασία με την γκαλερί Ζουμπουλάκη κι άλλες αίθουσες τέχνης, ως το 2010 που έκλεισε, στο ΖΜ φιλοξενήθηκαν οι πλέον αξιόλογοι εικαστικοί της τελευταίας πεντηκονταετίας. Εδώ θα συλληφθεί η ιδέα της δημιουργίας ενός Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, εδώ θα διαμορφωθούν οι κινήσεις που θα οδηγήσουν τελικά στην ίδρυση του Μακεδονικού Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης (μετέπειτα Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης) με τη δωρεά του Ιόλα 45 έργων από τη συλλογή του.
Ήταν εποχή ανήσυχη, της «Διαγωνίου» του Χριστιανόπουλου, της «Κριτικής» του Αναγνωστάκη. Τα καλύτερα μυαλά της Θεσσαλονίκης έβρισκαν εκεί χώρο και ανθρώπους να ανταλλάξουν γνώσεις και ιδέες. Το ΖΜ λειτουργούσε και ως γκαλερί, μια ζωντανή καλλιτεχνική κυψέλη, ανοιχτή στο ταλέντο αναγνωρισμένων αλλά και νέων δημιουργών.
Η αγάπη για το σινεμά
Από το ΖΜ ξεκίνησαν όλα, οι συναντήσεις του Ζάννα με αξιοσημείωτους ανθρώπους, μεταξύ άλλων με τον Λίνο Πολίτη και τον Μορίς Σαλτιέλ, που το 1952 ίδρυσαν τη Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία «Τέχνη», δημιουργώντας ένα πλαίσιο επικοινωνίας για τους πολιτιστικά πεινασμένους αστούς και τους ανήσυχους φοιτητές μέσω εκθέσεων, διαλέξεων, προβολών, μουσικών και θεατρικών εκδηλώσεων. Ο Παύλος Ζάννας, κοσμοπολίτης και λάτρης του κινηματογράφου, εύκολα ανταποκρίθηκε στην παρότρυνση του Ανρί Ερέ, διευθυντή τότε του Γαλλικού Ινστιτούτου, που είχε εμπειρία από την οργάνωση κινηματογραφικών λεσχών στη Γαλλία. Με την ορμή των 26 χρόνων του, ο Ζάννας ξεκίνησε την Κινηματογραφική Λέσχη της «Τέχνης», με εβδομαδιαίες προβολές ταινιών σπουδαίων ξένων κινηματογραφιστών που αγνοούσαν οι κινηματογράφοι της πόλης.
«Θυμάμαι ιδιαίτερα πώς ξεκίνησε η Κινηματογραφική Λέσχη. Ένας κινηματογράφος δεύτερης προβολής μάς πρόσφερε τη δυνατότητα να κάνουμε προβολές το βράδυ. Επομένως μπορούσαμε να καλέσουμε κόσμο να παρακολουθήσουν την ταινία στις 10 το βράδυ. Και επειδή ήταν βέβαια ώρα κατάλληλη για τους κοσμικούς αλλά και για τους φοιτητές, το βράδυ των εγκαινίων γέμισε η αίθουσα. Υπήρχαν ανακατεμένοι κοσμικοί και μη, κυρίες που νόμιζαν ότι θα δούνε επιτέλους τα αξιόλογα έργα με τους αστέρες του Χόλιγουντ. Βρέθηκαν όμως μπροστά σε μια ασπρόμαυρη ταινία που τους ξάφνιασε: το Los Olvidados του Louis Bunuel. Ίσως μια δυνατή και σκληρή δόση για μια πρώτη επαφή. Μια κυρία λιποθύμησε και χρειάστηκε να μεταφερθεί έξω. Το κοινό, πάντως, που είχε γεμίσει την αίθουσα εξασφάλιζε την επιτυχία των εκδηλώσεων. Και οι προβολές συνεχίστηκαν» σημείωνε χρόνια μετά ο Παύλος Ζάννας.
Μέχρι το 1967 προβλήθηκαν συνολικά 309 ταινίες, κάποιες ενταγμένες σε ειδικά αφιερώματα, για τις οποίες διανεμήθηκαν στο κοινό πολυγραφημένες 161 έντυπες εισηγήσεις. Ως σημαντική μαρτυρία για την πόλη και την εποχή, συγκεντρώθηκαν στο βιβλίο Η Τέχνη στη Θεσσαλονίκη / Η Κινηματογραφική Λέσχη 1955-1967 (εκδ. Ερμής, 2017, σε επιμέλεια του γιου του, Αλέκου Ζάννα). Οι ανυπόγραφες γράφτηκαν από τον Παύλο Ζάννα, ενώ 45 εξ αυτών από τον Βασίλη Ραφαηλίδη, τον Γιάννη Μπακογιαννόπουλο, τον Μάριο Πλωρίτη, τον Νίνο Φένεκ-Μικελίδη κ.ά.
«Ο Παύλος Ζάννας έριξε τον σπόρο για να γνωρίσει το κοινό της Θεσσαλονίκης την τέχνη του σινεμά. Ήταν ένας σπουδαίος άνθρωπος και φίλος, ένας νέος με ήθος και πάθος για το σινεμά που ενθουσίασε και εκπαίδευσε το κοινό, με αποτέλεσμα τη ραγδαία ανάπτυξη του κινηματογράφου. Για όσους ζήσαμε εκείνη την εποχή, είναι σαν μια κιβωτός αναμνήσεων. Ξαναζούμε την πνευματική περιπέτεια που μας εξέλιξε» είπε στην παρουσίαση της έκδοσης στη Θεσσαλονίκη (Μάρτιος 2017) η Ιωάννα Μανωλεδάκη, ζωγράφος, σκηνογράφος, ομότιμη καθηγήτρια Σκηνογραφίας στο Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, παλιά φίλη κι αυτή του κύκλου ΖΜ.
Η διεθνής έκθεση
1960. Η «Τέχνη» είχε καλή σχέση με τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης – ο υποδιευθυντής της ΔΕΘ, Δαμιανός Γαλαζούδης, ήταν μέλος του Δ.Σ. της «Τέχνης». Όταν γίνεται λόγος για πολιτιστικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο της ΔΕΘ, η συνθήκη ήταν πρόσφορη για να υλοποιηθεί η ιδέα του Ζάννα και του συγγραφέα Νίκου Μπακόλα (υπάλληλος κι αυτός της ΔΕΘ) για ένα φεστιβάλ κινηματογράφου.
Έτσι το 1959 ξεκινά η Πρώτη Εβδομάς Ελληνικού Κινηματογράφου και έναν χρόνο μετά, στις 20.9.1960, εγκαινιάζεται στον κινηματογράφο «Ολύμπιον» της πλατείας Αριστοτέλους το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Η βράβευση της Αλίκης Βουγιουκλάκη με το βραβείο Α' Γυναικείου Ρόλου για τη Μανταλένα προκάλεσε αντιδράσεις για την κριτική επιτροπή υπό τον συγγραφέα και ακαδημαϊκό Στρατή Μυριβήλη. Η ισορροπία εμπορικού-ποιοτικού ήταν ένας άλυτος γρίφος και τα επόμενα χρόνια. Αλλά, όπως σημείωνε αργότερα ο Ζάννας, «ο εθνικός περιορισμός» ήταν η δύναμη και η αδυναμία της διοργάνωσης. Έπρεπε να ανοίξει στον κόσμο, γι' αυτό και όταν ο Ζάννας διορίστηκε το 1965 από τον Γεώργιο Παπανδρέου γενικός διευθυντής της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης, βασικό του μέλημα ήταν να εξελίξει την Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου με προβολές ξένων ταινιών μία εβδομάδα πριν από το κυρίως ελληνικό πρόγραμμα. Το πρώτο «διεθνές» φεστιβάλ έγινε το 1966 – μάλιστα βραβεύτηκαν δύο σημαντικές ταινίες: το Ο πόλεμος τελείωσε του Aλέν Ρενέ και το Οι σκιές των λησμονημένων προγόνων του Σεργκέι Παρατζάνοφ. Ο σπόρος που θα οδηγήσει το 1992 στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης είχε μόλις πέσει.
Επί χούντας, ως πρώτη διοργάνωση ορίζεται αυτή του 1972.
Επίλογος
Tα χρόνια της Μεταπολίτευσης ο Παύλος Ζάννας συνέχισε να εργάζεται για τον πολιτιστικό, θα μπορούσε να πει κάποιος, εκσυγχρονισμό της χώρας με διάφορες πρωτοβουλίες και από διάφορες θέσεις, η πιο σημαντική εκ των οποίων ήταν η δουλειά που έκανε ως πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου από το 1981 έως το 1986. Ακόμα, με την εμπειρία του από τη μεταφραστική περιπέτεια του πολύτομου μυθιστορήματος του Προυστ συμμετείχε ως ιδρυτικό μέλος στη δημιουργία του Κέντρου Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου. Η Κατρίν Βελισσάρη θυμάται:
«Ο Παύλος Ζάννας ήταν μεγάλη προσωπικότητα. Είχε το ανάστημα και τα χαρακτηριστικά ενός δημόσιου άνδρα. Είχε πεποιθήσεις και αξίες. Ήταν άνθρωπος ντόμπρος, αλλά ταυτόχρονα γεμάτος ανθρωπιά. Είχε την αίσθηση του ανθρωπισμού, ένα έντονο, χαρακτηριστικό, ελληνικό προτέρημα, θα έλεγα.
Ήταν λόγιος. Είχε όραμα για τον τόπο, την ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας του. Θα ήτανε πιθανότατα ένας υπέροχος υπουργός Πολιτισμού, ίσως όπως ο Μαλρό στην εποχή του στη Γαλλία! Η Ιστορία, όμως, έχει γραφτεί διαφορετικά!
Μου είχε κάνει μεγάλη εντύπωση, θυμάμαι όταν, τη δεκαετία του '80, που τον γνώρισα, ερχόταν στο μικροσκοπικό μου γραφείο στο ισόγειο του Γαλλικού Ινστιτούτου για να συζητήσουμε για το παρόν και το μέλλον του Λογοτεχνικού Κέντρου Μετάφρασης, του CTL, το οποίο είχαμε δημιουργήσει πρόσφατα μαζί με τον Jean-Pierre Armengaud, τότε διευθυντή του Ινστιτούτου, και τους Τίτο Πατρίκιο, Πέτρο Παπαδόπουλο και Φίλιππο Δρακονταειδή. Μου έδινε αναφορά για κάθε κίνηση που έκανε, ταπεινά και με σεβασμό! Αυτός ο διάσημος άντρας κι εγώ, μια νέα κοπέλα που μόλις είχε τελειώσει τις σπουδές της και είχε έρθει στην Ελλάδα, και δεν ήξερε πολλά πράγματα για την ελληνική πραγματικότητα! Έτσι ήταν ο Παύλος. Είχε εμπιστοσύνη στους ανθρώπους, πάντα ήθελε να τους ενθαρρύνει. Ήταν γενναιόδωρος. Μια μοναδική συνάντηση, μια σημαντική συνεργασία».
O Παύλος Ζάννας ανήκει σ' αυτούς τους σπάνιους ανθρώπους της δράσης και του στοχασμού που αξίζει να ανατρέχει κανείς στη ζωή και στο έργο τους ξανά και ξανά. Αποδεικνύοντας ότι, ναι, σε μερικές εκλεκτές περιπτώσεις ο χρόνος δεν είναι ποτέ «χαμένος». Και ότι μπορεί να κερδηθεί όχι μόνο στα περιορισμένα όρια του προσωπικού βίου αλλά και στην ευρύτερη διάσταση της συλλογικής ιστορικής εμπειρίας.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.
σχόλια