«Θα σας κυριεύσει ένας κόσμος, η ευτυχία, η πλησμονή, το ακατανόητο μέγεθος του σύμπαντος. Ζήστε για λίγο μέσα στα βιβλία αυτά, μάθετε από εκείνα ό,τι σας φαίνεται άξιο μάθησης, αλλά, πάνω απ' όλα, αγαπήστε τα» έγραφε ο Ρίλκε για τα βιβλία που μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Και αν όχι να αλλάξουν τον κόσμο, τουλάχιστον να μεταμορφώσουν μια πόλη, όπως έχουν βάλει στοίχημα, για έναν ολόκληρο χρόνο.
Για όλους όσοι δεν το γνωρίζουν, από τον Απρίλη, συγκεκριμένα από τις 23, και για έναν ολόκληρο χρόνο η Αθήνα γίνεται η Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου, παίρνοντας τη σκυτάλη από τη Μαδρίτη.
Στόχος αυτού του θεσμού, που τελεί υπό την αιγίδα της UNESCO, είναι η πόλη να οδηγήσει τους πολίτες στην ανάγνωση και στην ανακάλυψη των διαδρομών των συγγραφέων, να τους θυμίσει ότι το βιβλίο δεν είναι για να μένει στο ράφι αλλά για να διαβάζεται, να κυκλοφορεί, να διαδίδεται.
Η Αθήνα είναι η 18η πόλη που φιλοξενεί αυτό τον θεσμό και η επιλογή της έγινε ύστερα από πρόταση, και ανάλογο φάκελο, που κατέθεσε ο Δήμος Αθηναίων με το επιχείρημα ότι τα τελευταία χρόνια η πόλη μας όχι μόνο διαθέτει έντονη πολιτιστική σφραγίδα αλλά εξελίσσεται και σε ένα δυναμικό κέντρο φιλοξενίας τουριστών, καθώς και μεγάλου αριθμού μεταναστών.
«Θα σας κυριεύσει ένας κόσμος, η ευτυχία, η πλησμονή, το ακατανόητο μέγεθος του σύμπαντος. Ζήστε για λίγο μέσα στα βιβλία αυτά, μάθετε από εκείνα ό,τι σας φαίνεται άξιο μάθησης, αλλά, πάνω απ' όλα, αγαπήστε τα» έγραφε ο Ρίλκε για τα βιβλία που μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο.
Όπως δηλώνουν οι υπεύθυνοι της διοργάνωσης, «επιδίωξη είναι τα βιβλία να γίνουν αφορμή για συζητήσεις, debates και αναλύσεις ποικίλων θεμάτων, εμπνευσμένες πάντα από τον κόσμο του βιβλίου και του σύγχρονου προβληματισμού.
Βιβλία με ρόδες, pop-up βιβλιοθήκες και μια κινητή βιβλιοθήκη θα σκορπίσουν και στα 7 διαμερίσματα της Αθήνας, δίνοντας μια μοναδική ευκαιρία σε κατοίκους και επισκέπτες να γευτούν και να απολαύσουν την περιπέτεια της γνώσης και της αφήγησης».
Ο υπεύθυνος της διοργάνωσης, Γιάννης Τροχόπουλος, γνωστός από τη βραβευμένη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Βέροιας και πρώην διευθυντής του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, μιλώντας στη LiFO, ξεδιπλώνει όλο το χρονικό:
«Όταν στις αρχές Μαρτίου 2017 ο δήμαρχος Αθηναίων κ. Γιώργος Καμίνης μου ανέθεσε την ευθύνη της διοργάνωσης "Αθήνα 2018 - Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου" είναι αλήθεια ότι ένιωσα πως το ταξίδι μου από τη Βέροια στην πρωτεύουσα της χώρας, που άρχισε το 2012, γινόταν ακόμη πιο περιπετειώδες και δημιουργικό.
Σήμερα, λίγες μέρες πριν από την έναρξη της διοργάνωσης, νιώθω περήφανος για την πρωτοβουλία που πήρε ο δήμαρχος πριν από δύο χρόνια, υποβάλλοντας πρόταση στην UNESCO, ώστε να αναλάβει η Αθήνα αυτόν το θεσμό.
Πρέπει και μπορούμε όλοι μαζί να τα καταφέρουμε ώστε το νέο περιβάλλον ανάγνωσης και δημιουργικότητας που θα αναπτυχθεί να αγγίξει ολόκληρη την πόλη, κάθε ηλικιακή ομάδα, κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα, κάθε κοινωνική κατηγορία − τους νέους αλλά και τους μεγαλύτερους, τους κατοίκους του κέντρου αλλά και των περιχώρων, ανθρώπους με υψηλό αλλά και χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, την πνευματική πρωτοπορία, αλλά κι εκείνα τα κοινωνικά στρώματα που αισθάνονται απομονωμένα, τους ντόπιους αλλά και τους επισκέπτες της πόλης, τους τουρίστες, τους μετανάστες ή τους πρόσφυγες».
Μόνο που δεν ήταν όλα εύκολα, καθώς η διοργάνωση δεν χρηματοδοτείται από την UNESCO αλλά από τον Δήμο Αθηναίων μέσω προγραμματικής σύμβασης που έχει υπογράψει με τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) και την Εταιρεία Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών, και από χορηγίες, κυρίως από ιδρύματα.
Όπως ήταν φυσικό, η οικονομική δυστοκία έφερε καθυστερήσεις, αλλαγές πλάνου και ομάδας, ενώ υπήρξαν και σχέδια που δεν ευοδώθηκαν.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του αρχιτεκτονικού σχεδίου για την κατασκευή μιας υψηλής αισθητικής και περιβαλλοντολογικών προδιαγραφών βιβλιοθήκης στην πλατεία Συντάγματος με ξεχωριστή διακόσμηση και ειδικό μωσαϊκό και την αρχιτεκτονική υπογραφή της Μάγδας Σγουρίδη, που θα έμενε στην πόλη της Αθήνας και θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως κινητή βιβλιοθήκη, εξυπηρετώντας διαφορετικές γειτονιές της πόλης.
Ωστόσο, τα προβλήματα που προέκυψαν αναφορικά με το λειτουργικό κόστος και τη μελλοντική της στελέχωση δυσκόλεψαν την ευόδωση του σχεδίου κι έτσι την ανάγκη για κινητή βιβλιοθήκη θα καλύψει η Κινητή Βιβλιοθήκη της Βέροιας που αναμένεται να κατέβει στα μέρη μας γι' αυτόν το σκοπό.
Επίσης, αρκετοί από τους εκδότες είχαν φανεί επιφυλακτικοί αναφορικά με την «Αθήνα 2018», αλλά δείχνουν σταδιακά να συγκατανεύουν σε μια διοργάνωση που θα έχει ως σημείο αναφοράς το βιβλίο.
Η αλήθεια είναι ότι πολλή δουλειά έχει κάνει η κεντρική ομάδα που πλαισιώνει τον Γιάννη Τροχόπουλο, δηλαδή η Εριφύλη Μαρωνίτη και η Άννα Ρούτση (με τη βοήθεια και τη φροντίδα της Φιόνας Ανδρικοπούλου από το γραφείο Δημοσίων Σχέσεων του δημάρχου και του Βασίλη Κιμούλη), οι οποίες φαίνεται να έχουν επιδοθεί κυριολεκτικά σε έναν αγώνα δρόμου για να προλάβουν ημερομηνίες και δρώμενα.
Προφανώς, προσδοκούν ο ενθουσιασμός να ξεσηκώσει τον κόσμο της Αθήνας, τον χώρο του βιβλίου αλλά και τους πολίτες, τους επισκέπτες, τους ξένους και τους μετανάστες, αφού όλοι καλούνται να πάρουν μέρος στη γιορτή. Όπως δηλώνει η Εριφύλη Μαρωνίτη:
«Η Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του Δήμου Αθηναίων είναι μια μοναδική ευκαιρία να αναδείξει η Αθήνα τα πολλά, ίσως αντιφατικά, αλλά πάντως δημιουργικά πρόσωπά της.
Το στοίχημα ήταν να διαμορφωθεί ένα πρόγραμμα 12 μηνών, όσο το δυνατόν πιο πολυσυλλεκτικό και αντιπροσωπευτικό, που να συμπεριλαμβάνει τον αναγνωρισμένο μείζονα πολιτιστικό οργανισμό αλλά και μια άτυπη δημιουργική ομάδα νέων, τον βραβευμένο ξένο συγγραφέα αλλά και τον εργάτη του βιβλίου, τον ακάματο μεταφραστή αλλά και τον αιρετικό εικαστικό, πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες αλλά και αυτοσχέδιες βιβλιοθήκες σε ρόδες, ένα συναρπαστικό χαρμάνι που θα συγκινήσει και θα ταξιδέψει κατοίκους και επισκέπτες της Αθήνας στα σταυροδρόμια της επιστήμης και της φαντασίας, της ποίησης και της φιλοσοφίας, των κλασικών κειμένων και μιας ριζοσπαστικής πρωτοπορίας!».
Εκτός από έναν χάρτη εκδηλώσεων που θα εμπλουτίζεται καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, η διοργάνωση «Αθήνα 2018 - Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» διαθέτει ιστότοπο στα ελληνικά και στα αγγλικά (www.athens2018.gr) στον οποίο θα αναρτώνται όλες οι εκδηλώσεις, οι συνεργάτες, τα νέα, οι χώροι κ.λπ. του προγράμματος. Επίσης, υπάρχουν ήδη προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Facebook και Instagram.
Η LiFO συγκέντρωσε, αποκλειστικά και ειδικά για τους αναγνώστες της, δέκα διαφορετικές κατηγορίες δράσεων και εκδηλώσεων που έχουν ήδη επιβεβαιωθεί από τη διοργάνωση. Μένει μόνο να δούμε μια άλλη, διαφορετική, πιο βιβλιοφιλική Αθήνα, γεμάτη αναγνώσεις, ταξίδια στον κόσμο του βιβλίου και εκπλήξεις.
1.
Παραστάσεις
Επειδή το βιβλίο έχει επηρεάσει με διαφορετικό τρόπο τόσο τον κινηματογράφο όσο και το θέατρο, δεν θα μπορούσαν να λείψουν οι παραστάσεις από τη διοργάνωση.
Πρόκειται για δύο έργα που θα ανέβουν στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, συγκεκριμένα για το δίπτυχο «Πορνοστάρ - Η αόρατη βιομηχανία του σεξ» της Έλενας Πέγκα, που θα έχει ως σημείο αναφοράς δύο ιστορίες του Ρομπέρτο Μπολάνιο, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ρήγου (23-25/6, Πειραιώς 260, κτίριο Δ) και το «Αγαθόφρων / ο Άτλας του Συλλέκτη», ένα θρίλερ με πρωταγωνιστές... 4.000 ορφανά βιβλία, μια βιωματική εγκατάσταση για τους κρυμμένους θησαυρούς της γνώσης και το αέναο ταξίδι τους στον χρόνο (28/6-29/7, Μουσείο Μπενάκη, Αίθριο).
Επίσης από το Εθνικό Θέατρο έχει δρομολογηθεί ένα ειδικά διαμορφωμένο λεωφορείο που θα ταξιδέψει από γειτονιά σε γειτονιά για να συναντήσει τους κατά τόπους θεατές, να τους ταξιδέψει στη μαγεία του θεάτρου και να τους κινητοποιήσει. Το ταξίδι θα ξεκινήσει τον προσεχή Σεπτέμβριο.
2.
Ανοιχτές Συλλογές
Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια της διοργάνωσης θα είναι αναμφίβολα οι Ανοιχτές Συλλογές. Στο πλαίσιο των δράσεων αυτών μουσεία θα παρουσιάσουν κρυμμένους θησαυρούς από τις συλλογές τους −πολλοί από τους οποίους δεν έχουν εκτεθεί ποτέ ως τώρα−, οι οποίοι θα είναι προσβάσιμοι στο κοινό με ελεύθερη είσοδο.
Μια πρώτη τέτοια κίνηση θα είναι το «Ωδείο και οι μαθητές του», όπου θα προβληθεί αρχειακό υλικό σχετικό με τους επιφανείς μαθητές που έχουν περάσει από το Ωδείο Αθηνών από το 1871, ημερομηνία ίδρυσής του, μέχρι σήμερα (Σπύρος Σαμαράς, Ευρυσθένης Γκίζας, Δημήτρης Μητρόπουλος, Νίκος Σκαλκώτας, Τζίνα Μπαχάουερ, Μαρία Κάλλας, Αλέκος Ξένος, Μίκης Θεοδωράκης κ.ά.).
Επίσης, η Γεννάδειος θα ανοίξει τις πόρτες της με τις «Συλλογές της Γενναδείου» (10-25/5) και την «Ιστορία της ελληνικής τυπογραφίας» (15ος-20ός αι.), που θα παρουσιάζει όλα τα στάδια της γέννησης, εξέλιξης και διαδρομής της ελληνικής τυπογραφίας από τον 15ο έως τον 20ό αιώνα.
Σημαντική θα είναι και η έκθεση «Γιάννης Τσαρούχης: Εικονογραφήσεις βιβλίων και τυπογραφία», με αφίσες, προμετωπίδες, εξώφυλλα βιβλίων και προγραμμάτων θεάτρου που είχε φιλοτεχνήσει ο Τσαρούχης.
3.
Εκθέσεις
Είναι ωραία η αντίθεση ανάμεσα στις εκθέσεις που προγραμματίζουν τα διάφορα κέντρα τεχνών και τα μουσεία και ο τρόπος που συνομιλούν αυτές μεταξύ τους.
Ξεχωρίζουμε τις «Ιστορίες του Αλέξη Ακριθάκη» με εκατοντάδες χειροποίητα ζωγραφισμένα βιβλία, σχέδια, σημειωματάρια, συνεργασίες με λογοτέχνες, τα περιβόητα «τσίκι-τσίκι» −όπως ονόμασαν ο Ταχτσής και ο Μακρής την τεχνική του Ακριθάκη−, σε μια έκθεση που διοργανώνουν ο ΟΠΑΝΔΑ και το Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων (η έκθεση έχει ανοίξει τις πύλες της και θα διαρκέσει έως τις 3/6).
Έντονη, νοερή συνομιλία με τον Ακριθάκη θα έχει η έκθεση «Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας: Ζωγραφίζοντας για τα βιβλία» (Μουσείο Μπενάκη & Πινακοθήκη Γκίκα, 19/4-21/7) που περιλαμβάνει εικονογραφημένα κείμενα αλλά και εξώφυλλα βιβλίων που έχει επιμεληθεί ο μεγάλος ζωγράφος.
Τη δημιουργική αντίθεση αναμένεται να κάνει η έκθεση της Atopos με τη Fluffy Library, μια ανατρεπτική βιβλιοθήκη με τη μορφή μιας διαδραστικής έκθεσης (23/4/18-23/4/19), ένα έργο που θα χτίζεται σταδιακά από την Αντιγόνη Τσαγκαροπούλου σε επιμέλεια Φιλ Ιερόπουλου.
4.
Δημιουργικές Ομάδες
Πολλοί είναι οι φορείς που έχουν κινητοποιηθεί με σκοπό την καθιέρωση διαφορετικών ειδών ανάγνωσης. Θα υπάρχουν ομάδες που θα διαβάζουν στους ανθρώπους με προβλήματα όρασης και υγείας γενικότερα (πρόγραμμα «Διαβάζω για άλλους» έως την 1η Ιουλίου), ένα διαφορετικό πρότζεκτ από το TAF με αναγνώσεις και διάφορες δράσεις (21/4-20/5) και οι «Απρόσμενες Αναγνώσεις» από την ομάδα του Κινητήρα σε διαφορετικές πλευρές της πόλης.
5.
Ξένοι Συγγραφείς
Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ξένοι συγγραφείς που θα επισκεφθούν την πόλη με αφορμή τη διοργάνωση. Ο πολυβραβευμένος συγγραφέας Ian McEwan θα συνομιλήσει με τον Έλληνα ποιητή Χάρη Βλαβιανό για την τέχνη της μυθοπλασίας και τους τρόπους με τους οποίους ένας μυθιστοριογράφος «επινοεί τον εαυτό του» κατά τη διαδικασία της συγγραφής του έργου του σε εκδήλωση με τίτλο «Ο εαυτός: Η λογοτεχνική επινόηση του εαυτού» (25/4, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – 26/4 υπογραφή βιβλίων στο Public Συντάγματος).
Επίσης, ο Αμερικανός συγγραφέας George Saunders, νικητής του βραβείου Man Booker 2017, θα συνομιλήσει με τον μεταφραστή των βιβλίων του στην Ελλάδα, Γιώργο-Ίκαρο Μπαμπασάκη, για το παρόν και το μέλλον της αμερικανικής λογοτεχνίας. Τη συζήτηση θα συντονίσει ο δημοσιογράφος και κριτικός λογοτεχνίας Γρηγόρης Μπέκος (30/6, ΠΟΛΙΣ Art Cafe).
Τέλος, αξίζει να αναφερθούμε στην άφιξη του John Conolly στην Αθήνα για την εκδήλωση «Το υπερφυσικό, το έγκλημα και η περιπέτεια της γραφής», την οποία θα συντονίσει ο δημοσιογράφος Ηλίας Μαγκλίνης (Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, 4/7).
6.
Αθηναϊκές Διαδρομές Βιβλίου
Πρόκειται για μια πρωτότυπη δράση με τη συνεργασία της Ελληνικής Ένωσης Βιβλίου (ΕΝΕΛΒΙ) που αφορά τις διαδρομές της αφήγησης και του μύθου. Ένας άνθρωπος που ξέρει τι σημαίνει διαδρομές στην πόλη, ο Νίκος Βατόπουλος, θα αποκαλύψει τα μυστικά τους μιλώντας για το βιβλίο του «Περπατώντας στην Αθήνα» (Βιβλιοπωλείο «Πλειάδες», 28/4).
Η Ελένη Πριόβολου έχει ορίσει ως σημείο συνάντησης τον Αρχαιολογικό Χώρο Κεραμεικού (29/4) για την «Τριλογία των Αθηνών: "Όπως ήθελα να ζήσω", "Για τ' όνειρο πώς να μιλήσω", "Το τέλος του γαλάζιου ρόδου"». Στα βήματα των ηρώων της Ελένης Πριόβολου».
Μια εξίσου ειδική διαδρομή είναι το «Περι-διαβάζοντας την Αθήνα, με αφορμή βιβλία του Μένη Κουμανταρέα» με την Αλεξάνδρα Τράντα (12/5). Όπως μαθαίνουμε, αντίστοιχες πρωτοβουλίες ετοιμάζουν διαφορετικοί εκδοτικοί οίκοι, κινητοποιώντας τους συγγραφείς τους ώστε να οργανώσουν ξεναγήσεις στην πόλη.
7.
Βιβλιοθήκες
«Προορισμός η Βιβλιοθήκη» είναι ο τίτλος που περιγράφει τις 27 δράσεις/εκδηλώσεις/εκπαιδευτικά προγράμματα/συναυλίες που σχεδιάστηκαν, οργανώθηκαν και προτάθηκαν από το Τμήμα Βιβλιοθηκών του ΟΠΑΝΔΑ (23/4-6/5).
8.
Πρόσφυγες/Μετανάστες
Από τις πιο σημαντικές και ωραίες δράσεις είναι αυτές που αφορούν τους μετανάστες, οι οποίοι εμπλέκονται με πολλούς τρόπους στη γιορτή του βιβλίου.
Ξεχωρίζουμε τον «Χαρταετό όλου του κόσμου: Εργαστήριο αφήγησης του μουσικού παραμυθιού "Ο Μαχντί και ο χαρταετός όλου του κόσμου"», όπου θα φιλοτεχνηθούν χαρταετοί με μηνύματα σχετικά με την εκπαίδευση παιδιών προσφύγων (Action Aid, 20/6, Παιδική Βιβλιοθήκη Εθνικού Κήπου).
Επίσης, το Bahar Project, ACCMR (Κέντρο Συντονισμού του Δήμου Αθηναίων για θέματα Μεταναστών και Προσφύγων) & ALMASAR, το οποίο καλεί ανθρώπους κάθε ηλικίας, από διαφορετικές χώρες, να συμμετάσχουν σε ένα διασκεδαστικό παιχνίδι, ανταλλάσσοντας εμπειρίες και απόψεις γύρω από την ανάγνωση και το φαγητό.
Θα υπάρχει και ειδικό πρόγραμμα για τα παιδιά των προσφύγων με τον τίτλο «Βρίσκοντας κοινά μέσα από τα παραμύθια».
9.
Σινεμά και Βιβλίο
Το «σινεμά διαβάζει» και αυτό σημαίνει πως είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ανάγνωση και το βιβλίο. Αυτός είναι ο τίτλος («Το Σινεμά Διαβάζει») του αφιερώματος της Ταινιοθήκης και του Goethe-Institut Athen (23/4-5/5), στο πλαίσιο του οποίου θα προβάλλονται ταινίες εμπνευσμένες από βιβλία, συγγραφείς και εκδότες από το πρωί μέχρι το βράδυ και ακόμα πιο αργά.
Θα υπάρξει και δωρεάν προβολή της καινούργιας ταινίας του Φινκιέλ «Μαργκερίτ Ντιράς: Η Οδύνη» που βασίζεται στο ομότιτλο έργο της Ντιράς, με εισήγηση του συγγραφέα Δημήτρη Στεφανάκη (Weird Wave, Athens Culture Net, 26/4, στον κινηματογράφο ΑΝΔΟΡΑ).
10.
Νόμπελ
Σήμα κατατεθέν για το βιβλίο είναι πάντα το Νόμπελ, και εδώ είναι ωραίο που το Νόμπελ μετατρέπεται... σε αναμέτρηση ισχυρών.
Μια πρωτότυπη εκδήλωση με τη μορφή debate θα φέρει αντιμέτωπους τους «σεφερικούς» με τους «ελυτικούς», δηλαδή τους φανατικούς αναγνώστες του Σεφέρη με τους αντίστοιχους του Ελύτη, σε μια απρόβλεπτη δράση που διοργανώνει η Αθήνα 2018 σε συνεργασία με τις εκδόσεις Ίκαρος, από τις οποίες εκδίδονται οι δυο κορυφαίοι νομπελίστες της χώρας.
