Το όνομα της Λίλια Μπρικ εμφανίζεται τις περισσότερες φορές δίπλα σε αυτό του Μαγιακόφσκι. Καθόλου τυχαία. Λίγες γυναίκες στην ιστορία της ποίησης είχαν το προνόμιο να είναι οι απόλυτες μούσες των δημιουργών. Η προσωπικότητά της αναγνωρίστηκε μετά το θάνατό της. Ο Πάμπλο Νερούδα την αποκαλεί "μούσα της ρωσικής avant-garde".
«Ήξερε πώς να είναι θλιμμένη, θηλυκή, περίεργη, με τα καπρίτσια της, περήφανη, ανεκτική, ευμετάβλητη, έξυπνη, ερωτευμένη. Σαν τα γυναίκες από τις κωμωδίες του Σαίξπηρ. Είναι όμορφη, με καστανά μάτια. Έχει μεγάλο κεφάλι, κόκκινα μαλλιά, είναι ευχάριστη και θέλει να γίνει χορεύτρια»
Βίκτορ Σκλόφσκι
Λίγες γυναίκες στην ιστορία της ποίησης είχαν το προνόμιο να είναι οι απόλυτες μούσες των δημιουργών. Η προσωπικότητά της αναγνωρίστηκε μετά το θάνατό της. Ο Πάμπλο Νερούδα την αποκαλεί "μούσα της ρωσικής avant-garde".
Διάσημη από το βιβλίο «Ερωτικά γράμματα στη Λίλια Μπρικ» και άλλο τόσο από την ερωτική τους ιστορία. Μαγιακόφσκι, Λίλια Μπρικ και ο σύζυγός της Όσιπ Μπρικ αποτελούν ένα περίεργο ερωτικό τρίγωνο. Έχουν προσπαθήσει να το ερμηνεύσουν οι ιστορικοί λογοτεχνίας και οι κοινωνιολόγοι, οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι, ο καθένας από τη δική του οπτική γωνία. Και τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από τα γράμματα τα οποία αντάλλαξαν μεταξύ τους στη διάρκεια των 15 ετών στενής σχέσης. Με μια πρώτη ανάγνωση οι ρόλοι είναι απολύτως διασαφηνισμένοι: ο ποιητής, η επαγγελματίας ερωμένη και ο κουλτουριάρης σύζυγος. Και μέσα στον χαρακτηρισμό αυτό η Λίλια Μπρικ αδικείται κατάφωρα. Συνήθως, από τις εκδόσεις των ποιημάτων γνωρίζουμε την αλληλογραφία μόνο από τη μια πλευρά, την πλευρά του Μαγιακόφσκι. Το βιβλίο της Λίλια Μπρικ «Μεροληπτικές αφηγήσεις» που εκδόθηκε στη Μόσχα το 2004 συμπεριλαμβάνει τα αποκαλυπτικά ημερολόγια της αγαπημένης του ποιητή, τα γράμματά της προς αυτόν, στον Όσιπ Μπρικ, και σε άλλους με τους οποίους διατηρούσε αλληλογραφία.
«Η οικοδέσποινα με τα μεγάλα εκφραστικά καστανά μάτια που έπειθε και εξέπληττε με την αυθεντικότητα των απόψεων της. Εντυπωσιαστήκαμε από τα μάτια της και τις απόψεις της που ποτέ δεν πίεζαν κανέναν αλλά πάντα συνόψιζαν την ουσία των συζητήσεων μας.»
Νικολάι Ασέγιεφ
Η Λίλια Μπρικ γεννιέται στη Μόσχα το 1891. Αδερφή της είναι η Έλσα Τριολέ. Η εύπορη εβραϊκή οικογένεια από την οποία κατάγονται τους δίνει άριστη μόρφωση. Μιλούν ξένες γλώσσες και η Λίλια αποφοιτά από το ινστιτούτο αρχιτεκτονικής της Μόσχας. Οι δυο αδερφές είναι διάσημες για την ομορφιά τους. Οι Rodchenko, Alexander Tyshler, David Shterenberg, David Burlyuk, Fernand Léger και αργότερα ο Henri Matisse και ο Marc Chagall φιλοτεχνούν τα πορτρέτα τους. Η Έλσα Τριολέ παντρεύεται τον Λουί Αραγκόν και γίνεται η πρώτη γυναίκα που της απονέμεται το βραβείο Γκονκούρ. Η Λίλια Μπρικ παντρεύεται στα 14 της, με τον 17χρονο ποιητή και κριτικό ποίηση Όσιπ Μπρικ. Οι δυο τους κάνουν έναν ανοιχτό γάμο και ένα σύμφωνο για να αγαπούν ο ένας τον άλλο. Ο Μπρικ αποδέχεται τις απιστίες της Λίλια. Ο Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι θα γνωρίσει τη Λίλια Μπρικ τον Ιούλιο του 1915, κατά τη διάρκεια μιας απαγγελίας του πρώτου του μεγάλου ποιήματος «Σύννεφο με παντελόνια». Ο ποιητής είναι μόλις είκοσι δύο χρονών και η ηθοποιός και μπαλαρίνα με τα μεγάλα καστανά μάτια, «σκαμμένα σαν να 'ταν δύο τάφοι» είναι είκοσι τρία. Τη γνωριμία τους ακολουθεί ένα ερωτικό ντελίριο. Ο Μπρικ όταν η Λίλια του ομολόγησε ότι είχε κοιμηθεί με τον Μαγιακόφσκι αναφώνησε: «Πώς θα μπορούσε να αρνηθεί τίποτα για αυτόν τον άνθρωπο;"Η ζωή και των τριών πρωταγωνιστών αυτής της σχέσης αλλάζει. Γίνονται αχώριστοι και το 1918, ο Μαγιακόφσκι μετακομίζει και μένει μαζί τους.
Ο Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι θα γνωρίσει τη Λίλι Μπρικ τον Ιούλιο του 1915, κατά τη διάρκεια μιας απαγγελίας του πρώτου του μεγάλου ποιήματος «Σύννεφο με παντελόνια». Ο ποιητής είναι μόλις είκοσι δύο χρονών και η ηθοποιός και μπαλαρίνα με τα μεγάλα καστανά μάτια, «σκαμμένα σαν να 'ταν δύο τάφοι» είναι είκοσι τρία. Τη γνωριμία τους ακολουθεί ένα ερωτικό ντελίριο.
«Συνήθως ο Βλαντιμίρ ξυπνούσε πρώτος. Περνούσε από το δωμάτιο του Όσιπ κι αν άκουγε πως είχε ξυπνήσει του ζητούσε να έρθει αμέσως για πρωινό. Είχε ετοιμάσει το σαμοβάρι κι έφτιαχνε ένα βουνό από σάντουιτς –βούτυρο, αβγά, λουκάνικα- καθόμασταν στο τραπέζι, τρώγαμε, πίναμε τσάι και διαβάζαμε τις πρωινές εφημερίδες. Το πρωινό ήταν η αγαπημένη του στιγμή της μέρας. Το πρωί ήταν πάντα καλοδιάθετος και κάθε πρωί το περνούσαμε έτσι. Ο Όσιπ του μιλούσε για όλα αυτά που διάβαζε. Ο Μαγιακόφσκι σπανίως είχε χρόνο να διαβάσει. Έγραφε συνεχώς. Αλλά τον ενδιέφεραν τα πάντα. Μετά από αυτές τις συζητήσεις, ο Μαγιακόφσκι συχνά φιλούσε στο μέτωπο τον Όσιπ και του έλεγε: φιλώ τη μικρή σου καράφλα»
Απόσπασμα από το ημερολόγιο της Λίλια Μπρικ.
Στα δεκατρία χρόνια που ακολουθούν ο Οσιπ είναι ο Γάτος, η Λίλι η Ψιψίνα και ο Βλαντιμίρ το Κουτάβι. Ο επιβλητικός Μαγιακόφσκι, ο επαναστάτης ποιητής με την ιδιαίτερη ευφυΐα, γίνεται αχώριστος με τον Μπρικ που γίνεται εκδότης και μαικήνας. Το σπίτι τους γίνεται ένα λογοτεχνικό σαλόνι της εποχής από το οποίο παρελαύνουν όπως ο Γιάκομπσον, ο Σκλόβσκι ο Αϊζενστάιν και ο Παστερνάκ για να συζητήσουν με τον εκρηκτικό ποιητή.
«Συνάντησα τον Πάστερνακ για πρώτη φορά στο Πέτρογκραντ πριν την επανάσταση. Ο Πάστερνακ διάβασε κάποια ποιήματα του στο σπίτι μας κι ο Βλαντιμίρ μας απήγγειλε το «Φλάουτο των σπονδύλων» για πρώτη φορά. Ο Πάστερνακ το λάτρεψε. Ήταν ερωτευμένος με την προσωπικότητα του Μαγιακόφσκι. Δεν υπήρχε τίποτα ομοφυλοφιλικό μεταξύ τους-κι οι δύο λάτρευαν τις γυναίκες. Αλλά η φιλιά τους θύμιζε ειδύλλιο γιατί άλλαζε διαρκώς. Πριν την επανάσταση, ήταν ήρεμη και ήταν κι οι δύο αρμονικά ερωτευμένοι ο ένας με τον άλλον. Αλλά μετά, ο Πάστερνακ ήταν αγανακτισμένος με τον Μαγιακόφσκι επειδή έγραφε επαναστατικά ποιήματα. Το «ειδύλλιο» τους, έγινε «δεσμός» με τον Πάστερνακ στο ρόλο της γυναίκας. Ζήλευε, έγραφε γράμματα, πλησίαζε τον Μαγιακόφσκι και μετά απομακρύνονταν από κοντά του. Ο Μαγιακόφσκι ήταν διαρκής και σταθερός. Λάτρευε την ποίηση του Πάστερνακ» (απόσπασμα από το ημερολόγιό της)
Όταν χωρίζουν αισθάνονται «απαίσια» και επιδιώκουν να συναντηθούν σε όποιο σημείο της Ευρώπης και αν βρίσκονται. Ο μήνας του μέλιτος και του έρωτα μετά από 13 χρόνια νικιέται από το σαράκι της αυτοκτονίας και την κατάθλιψη. Το 1923 η Λίλια μπλέκει σε ένα νέο θυελλώδη έρωτα, ο Μαγιακόφσκι θα γνωρίσει την , Ελι Τζόουνς με την οποία θα αποκτήσει μια κόρη. Την κόρη του την είδε μόνο μια φορά. Στη διάρκεια αυτών των ετών δε σταματά ποτέ να γράφει στη Λίλι. Τη θεωρεί μαζί με τον Όσιπ την μοναδική οικογένεια που είχε ποτέ. Στις 14 Απριλίου 1930, ο Όσιπ και η Λίλι στέλνουν στον Μαγιακόφσκι μια κάρτα από την Ολλανδία. Του περιγράφουν τα λουλούδια που βλέπουν γύρω τους. Ο Μαγιακόφσκι δεν θα τη διαβάσει ποτέ γιατί εκείνη την ημέρα θα αυτοπυροβοληθεί, τερματίζοντας έτσι τη ζωή του.
Ο μήνας του μέλιτος και του έρωτα μετά από 13 χρόνια νικιέται από το σαράκι της αυτοκτονίας και την κατάθλιψη.
Το σημείωμα που βρέθηκε στον τόπο της αυτοκτονίας του έγραφε:
«Σε όλους.
Μην κατηγορήσετε κανέναν για το θάνατο μου και παρακαλώ να λείψουν τα κουτσομπολιά. Ο Μακαρίτης τα απεχθανόταν φοβερά.
Μαμά, αδελφές, και σύντροφοι, σχωρέστε με – αυτός δεν είναι τρόπος (δεν τον συμβουλεύω σε κανένα), μα εγώ δεν έχω διέξοδο. Λιλλή αγάπα με.
Συντρόφισσα κυβέρνηση, η οικογένειά μου είναι η Λιλλή Μπρικ, η μαμά, οι αδελφές και η Βερόνικα Βιτόλνταβνα Πολόνσκαγια. Αν τους εξασφαλίσεις μια ανεκτή ζωή, σ' ευχαριστώ. Τα αρχινισμένα ποιήματα δώστε τα στους Μπρικ, αυτοί θα τα καθαρογράψουν.
Όπως λένε "Το επεισόδιο έληξε".
Η βάρκα του έρωτα συντρίφτηκε πάνω στην καθημερινότητα. Έχω ξοφλήσει τους λογαριασμούς μου με τη ζωή. Προς τι, λοιπόν, η απαρίθμηση των αμοιβαίων πόνων, των συμφορών και των προσβολών;
Να 'στε ευτυχισμένοι.»
Η λυρική ποίηση του Μαγιακόβσκι ήταν σχεδόν αποκλειστικά αφιερωμένη στην Λίλια, η οποία πρωταγωνίστησε και στην μοναδική και χαμένη ταινία του, του 1918, από την οποία υπάρχουν μόνο μερικά πλάνα, Chained by the Film. Πολλοί θεωρούν ότι η Λίλια Μπρικ και το πάθος που ενέπνευσε στον Μαγιακόφσκι ήταν μια από τις αιτίες της αυτοκτονίας του. Η ίδια έγραψε ότι νωρίτερα τον είχε σώσει δυο φορές από την αυτοκτονία.
«Ο Μαγιακόφσκι έτσι την καταλάβαινε την αγάπη: αν μ’ αγαπάς είσαι μαζί μου, για μένα, πάντα και παντού, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Δεν μπορείς να είσαι εναντίον μου ποτέ. Όσο άδικος ή σκληρός κι αν είμαι. Ο παραμικρός δισταγμός, η παραμικρή αλλαγή μεταφράζονταν ως προδοσία. Η αγάπη οφείλει να είναι μόνιμη και παντοτινή. Σαν ένας νόμος της φύσης. Χωρίς εξαιρέσεις. Σύμφωνα με τον Μαγιακόφσκι η αγάπη δεν ήταν μια πράξη ελεύθερης βούλησης, ήταν η κατάσταση της ζωής. Σαν τη βαρύτητα. Υπήρξαν γυναίκες που τον αγάπησαν μ’ αυτόν τον τρόπο; Ναι. Τις αγάπησε κι εκείνος; Όχι. Τις θεωρούσε δεδομένες.
Αγάπησε εκείνος καμία μ’ αυτόν τον τρόπο; Ναι. Αλλά εκείνος ήταν ιδιοφυΐα. Η ιδιοφυΐα του ήταν μεγαλύτερη από τη δύναμη της βαρύτητας. Όταν διάβαζε τα ποιήματα του το έδαφος σηκώνονταν προς τα πάνω για να ακούσει καλύτερα. Φυσικά αν κάποιος μπορούσε να βρει έναν πλανήτη αδιαπέραστο στην ποίηση… αλλά δεν υπήρξε τέτοιος πλανήτης»
Απόσπασμα από το ημερολόγιο της Λίλια Μπρικ
Το 1930 πήρε διαζύγιο από τον Όσιπ και παντρεύτηκε τον Πριμακόφ, ο οποίος στις δίκες της Μόσχας, το 1937 καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε. Αποκαταστάθηκε πολύ αργότερα το 1957. Το 1935 η Μπρικ σε επιστολή της προς τον Στάλιν παραπονέθηκε ότι η ποιητική κληρονομιά του Μαγιακόβσκι είχε παραμεληθεί. Ο Στάλιν δηλώνει ότι «ο Μαγιακόφσκι εξακολουθεί να είναι ο καλύτερος και ο πιο ταλαντούχος σοβιετικός ποιητής της σοβιετικής εποχής μας». Παρόλα αυτά οι σταλινικές αρχές αφαιρούν το όνομά της από οτιδήποτε τον αφορά.
Το 1938, η Μπρικ παντρεύτηκε τον συγγραφέα Βασίλι Κατανιάν και πέρασαν μαζί 40 χρόνια έγγαμου βίου. Το 1978, μετά από τρεις γάμους και μια θυελλώδη ζωή, στα 87 της, άρρωστη, αυτοκτονεί στο εξοχικό της.
«Ρίτα, είμαι πολύ άρρωστη. Είμαι στο κρεβάτι τις τελευταίες 3 εβδομάδες. Μου βρήκαν έναν υπερβολικά μεγάλο όγκο στην ωοθήκη. Και σαν να μην έφτανε αυτό, αυτό το σίχαμα μολύνθηκε κιόλας. Μάλλον επειδή έκανα πολύ γυμναστική προσπαθώντας να αδυνατίσω. Ο Βολόντια με προσέχει σαν νοσοκόμα (σε κάνει να θέλεις να κλάψεις). Όλοι με επισκέπτονται, όλοι με αγαπούν. Δεν πονάω, αλλά δεν επιτρέπεται να κινούμαι καθόλου. Φυσικά, εγώ θέλω να πάω στο Παρίσι, όπως πάντα! Σε φιλώ. Σ’ αγαπώ πολύ. Λίλι» Απόσπασμα από επιστολή στη φίλη της Ρίτα Ράϊτ.
Με τα χρόνια το όνομά της αποκαταστάθηκε. Όσοι την γνώρισαν μιλούσαν για τον αλτρουισμό και την εξυπνάδα της. Η Μπρικ δεν ήταν μόνο μια μοιραία γυναίκα, μια άπληστη ερωμένη. Στη διάρκεια της ζωής της βοήθησε και πολλούς ταλαντούχους δημιουργούς και συνδέθηκε με τις ηγετικές φιγούρες του ρώσικου πολιτισμού.
"Κατηγορήθηκε για κατασκοπεία, για διγαμία, κατηγορήθηκε ως ηθικός αυτουργός της αυτοκτονίας του ποιητή. Αμφιλεγόμενη και σκοτεινή μέσα στην κοσμικότητα της. Ανεξιχνίαστη. Μισήθηκε από πολλούς. Κι ακόμη μισιέται. Έγινε αντικείμενο λατρείας για άλλους. Ποια ήταν εν τέλει η δική της αλήθεια; Αυτό προσπαθούμε να αποκαλύψουμε" -Κατερίνα Χιωτίνη
Απόσπασμα από την μαρτυρία της φίλης της Ρίτα Ράιτ
"...εκείνος τη λάτρευε κι εκείνη τον εξουσίαζε πλήρως. Ήξερε πως στον Βλαντιμίρ αρέσουν τα κορίτσια, αλλά δεν την ενοχλούσε. Τον αντιμετώπιζε σαν ένα άστατο μικρό αγόρι. Η διάθεση της ήταν ασταθής και ευμετάβλητη. Όλοι γύρω της ήξεραν πως περνούσε περιόδους βαθιάς κατάθλιψης και γινόταν πολύ επικριτική με τους ανθρώπους. Όμως ποτέ δεν επέκρινε τα ποιήματα του Μαγιακόφσκι. Λάτρευε ακόμα και το κομμάτι χαρτιού που εκείνος είχε αγγίξει. Για όλους μας ο Μαγιακόφσκι ήταν αθάνατος, αλλά κι εκείνη δεν ήταν απλή θνητή. Για μένα ήταν από άλλο πλανήτη. Απολύτως μοναδική. Ήταν πάντα ετοιμόλογη, πάντα έτοιμη να πει τη γνώμη της. Φαινόταν σαν να είχε δύο πρόσωπα. ‘ένα ψυχρό, απόμακρο και επικριτικό κι ένα οικείο, γλυκό, χαμογελαστό. Είχε υπέροχα καφέ μάτια. Ήταν αδύνατο να προβλέψεις τη διάθεση της. Αλλά νομίζω πως η πραγματική Λίλη ήταν η χαμογελαστή. Ήταν τόσο δύσκολο να την καταλάβεις. Έπρεπε απλά να την αγαπήσεις. Ήταν πάντα ο εαυτός της ποτέ δεν υποκρινόταν. Παρ’ όλο που μερικές φορές ευχόμουν να κρατούσε την κακή της διάθεση για τον εαυτό της...»
σχόλια