ΤΟΝ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟ ΤΟΥ 1981 στο Α’ Τριμελές Πρωτοδικείο Αθηνών εκτυλίσσεται ο εξής διάλογος:
Μάρτυρας: Έχω διαβάσει και το γαλλικό πρωτότυπο και ξέρω ότι το βιβλίο είναι έργο τέχνης και ότι ο Ντε Σαντ είναι διεθνώς αναγνωρισμένος συγγραφέας και διανοητής που υποστήριξε με φανατισμό τις ιδέες του και πέρασε γι’ αυτό 27 χρόνια στις φυλακές.
Προέδρος: Δεν διώχθηκε από την οικογένειά του;
Μ.: Περισσότερο για τις ιδέες του. Πιστεύω ότι με τα χρόνια αλλάζουν οι νοοτροπίες. Πριν από χρόνια ο Σαρτρ ήταν ένας από τους συγγραφείς που συνιστούσαν να μη διαβάζεται. Και τώρα διδάσκεται στα σχολεία στη Γαλλία.
Πρ.: Πιστεύετε ότι θα διδαχθεί και ο Ντε Σαντ;
Μ.: Βέβαια, ήδη γίνεται στη Γαλλία και σε άλλες χώρες, στα πανεπιστήμια.
Πρ.: Τι εννοείτε έργο τέχνης;
Μ.: Είναι δύσκολος ορισμός, αλλά θα μπορούσα να πω για ένα βιβλίο ότι είναι εκείνο που εκθέτει απόψεις που προσφέρουν μια αισθητική απόλαυση και ικανοποίηση και παράλληλα προωθεί το πνεύμα να σκεφθεί, να αντιδράσει ακόμη.
Π.: Ίσως εσείς έχετε μια εξιδιασμένη ικανότητα ως μελετητής της φιλολογίας ή της λογοτεχνίας, ένας μέσος άνθρωπος τι γνώμη θα σχημάτιζε;
Μ.: Πιστεύω το ίδιο, δεν είναι ένα ελκυστικό πορνό για να προκαλέσει διέγερση.
Εισαγγελέας: Σε ποιο πανεπιστήμιο διδάσκεται ο Ντε Σαντ;
Μ.: Σε όλα, στο μάθημα της λογοτεχνίας, ο Ντε Σαντ υπήρξε σταθμός».
Ο παραπάνω μάρτυρας υπεράσπισης του Μαρκήσιου ντε Σαντ είναι ο Παύλος Ζάννας, Έλληνας λογοτέχνης, κριτικός κινηματογράφου, ιδρυτής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και μεταφραστής του πολύτομου έργου του Μαρσέλ Προυστ Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο.
Στο εδώλιο του κατηγορουμένου κάθονται η εκδότρια Μάγδα Κοτζιά και ο μεταφραστής Βασίλης Καλλιπολίτης, υπεύθυνοι του εκδοτικού οίκου Εξάντας, που σύστησε στο ελληνικό κοινό το έργο του Ντε Σαντ. Έχουν εκδώσει τη Φιλοσοφία στο μπουντουάρ σε μετάφραση Βασίλη Καλλιπολίτη και την Ιουλιέτα σε μετάφραση του ηθοποιού και σκηνοθέτη Βασίλη Παπαβασιλείου. Συγκατηγορούμενοί τους είναι δώδεκα βιβλιοπώλες οι οποίοι αθωώνονται λόγω αμφιβολιών, ενώ οι εκδότες καταδικάζονται σε εξαγοράσιμη ποινή φυλάκισης 7 μηνών και σε πρόστιμο. Διατάσσεται η δήμευση και καταστροφή του βιβλίου του Ντε Σαντ Φιλοσοφία στο μπουντουάρ. Η εκδότρια Μάγδα Κοτζιά στην κατάθεσή της τονίζει πως πρόκειται για «περισσότερο πολιτικό βιβλίο, παρά ερωτικό, με περιεχόμενο όχι άσεμνο, αλλά σκληρό».
«Το να νομίζεις ότι τα βιβλία του Ντε Σαντ εξωθούν στις αποτρόπαιες εκείνες πράξεις που συνοπτικά ονομάζουμε σαδισμό ή σε οποιαδήποτε άλλη αχρειότητα είναι σαν να μέμφεσαι τον σεισμογράφο επειδή στον κόσμο που βρεθήκαμε συμβαίνει να γίνονται και σεισμοί» γράφει ο Αλέξανδρος Κοτζιάς.
Στο Τριμελές Πρωτοδικείο γράφεται η αρχή της δικαστικής περιπέτειας των έργων του διαβόητου Μαρκήσιου στην Ελλάδα την περίοδο 1980-1982. Η λογοκρισία για λόγους προσβολής της δημοσίας αιδούς δεν ήταν βεβαίως κάτι καινούργιο, ούτε είχε γεννηθεί κατά τη διάρκεια της Χούντας, κρατούσε από το 1931. Αργότερα οι εκδόσεις Εξάντας θα εκδώσουν τις 120 μέρες των Σοδόμων σε δυο τόμους και η δικαστική τους περιπέτεια θα έχει και ένα δεύτερο, πιο ηχηρό μέρος, που θα οδηγήσει στην αναμόρφωση του αναχρονιστικού νόμου «περί ασέμνων».
Σε αυτήν την πρώτη δίκη, το δικαστήριο είχε διορίσει πενταμελή γνωμοδοτική επιτροπή, μέλη της οποίας ήταν ο καθηγητής πανεπιστημίου Γ. Κουμάντος, ο ζωγράφος Γ. Μόραλης, ο δημοσιογράφος Π. Παλαιολόγος και ο συγγραφέας Ρ. Μιλιέξ, που υποστήριξαν ότι το βιβλίο είναι έργο τέχνης. Ωστόσο, για το δικαστήριο φαίνεται ότι είχε ιδιαίτερη βαρύτητα η γνώμη του ακαδημαϊκού Ε. Παπανούτσου, που διαφώνησε με τα υπόλοιπα μέλη της επιτροπής και στη γνωμάτευση που διαβάστηκε στο δικαστήριο διατύπωσε την άποψη ότι το έργο του Ντε Σαντ δεν είναι έργο τέχνης.
Μάρτυρες κατηγορίας ήταν δυο αστυνομικοί της Υπηρεσίας Τύπου της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών, οι οποίοι είπαν ότι διάβασαν το βιβλίο μετά από παραγγελία της Εισαγγελίας που διέταξε και την κατάσχεση και ότι πιστεύουν πως «είναι άσεμνο γιατί περιέχει περιγραφές σεξουαλικών πράξεων και παρεμφερείς πράξεις όπως αιδοιολειχίες, πεολειχίες, συμπλέγματα και ακατανόμαστες φράσεις». Υποστήριξαν ότι το βιβλίο «υιοθετεί καταστάσεις ανατρεπτικές αντιλήψεων του κοινωνικού συνόλου», και μάλιστα ο ένας είπε «αλίμονο αν ένας πατέρας διαβάσει αυτό το βιβλίο και έχει μια κόρη 12 χρονών…», χαρακτηρίζοντάς το καθαρό πορνογράφημα ενός συγγραφέα που οι εγκυκλοπαίδειες τον αναφέρουν ως ρυπαρογράφο με αλλόκοτο και παράξενο περιεχόμενο.
Έχει περάσει τουλάχιστον μια εξαετία από τη Μεταπολίτευση και υπάρχει μια κινητικότητα γύρω από το θέμα των ασέμνων. Με έναν παλιό νόμο και τα άρθρα 29 και 30 του ν.5060 «Περί Τύπου, προσβολών της τιμής εν γένει και άλλων σχετικών διατάξεων», που χρονολογείται από το 1931, ένας δραστήριος εισαγγελέας, λογοτέχνης και ο ίδιος, ο Γ. Θεοφανόπουλος –ο οποίος το 1985 θα δολοφονηθεί από την τρομοκρατική οργάνωση «Αντικρατική Πάλη»−, έχει εξαπολύσει κυνηγητό για να μαζέψει ό,τι άσεμνο υπάρχει στους πάγκους των βιβλιοπωλείων.
Είμαστε στα 1981, η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ διανύει τον πρώτο της χρόνο στην εξουσία αγκαζέ με τον νόμο «περί ασέμνων» και οι εκδόσεις Εξάντας εκδίδουν σε δυο τόμους και με σήμανση «Απαγορεύεται η πώληση σε άτομα κάτω των 18 ετών» το έργο του Ντε Σαντ Οι 120 μέρες των Σοδόμων σε μετάφραση των Τάκη Θεοδωρόπουλου και Πέτρου Παπαδόπουλου.
Η απαγόρευση του βιβλίου ξεκινά το 1982, λίγο καιρό μετά την έκδοσή του, και φέρνει ξανά τους εκδότες στα δικαστήρια. Ο εισαγγελέας διατάσσει την κατάσχεση του βιβλίου, αλλά η αντίδραση από εκδότες και κοινό αυτήν τη φορά είναι άμεση, εντελώς διαφορετική από την προηγούμενη, ενώ η πολιτική εξουσία του ΠΑΣΟΚ, η οποία διαφωνεί με τη λογοκρισία, έρχεται σε αντιπαράθεση με τις δικαστικές αρχές. «Το ζήτημα υπερπολιτικοποιήθηκε, με την έκδοση του Ντε Σαντ να εμφανίζεται ως φορέας των ανατρεπτικών κοινωνικών αξιών που κόμιζε το ΠΑΣΟΚ και συντηρητικούς δικαστικούς κύκλους να καταφέρονται εναντίον της ηθικής σήψης που προκαλούσε το νέο πνεύμα των σοσιαλιστών. Σύμφωνα με το σκεπτικό της Εισαγγελίας, το έργο του Ντε Σαντ θεωρείται ανήθικο κι ως τέτοιο κλονίζει τα θεμέλια μιας κοινωνίας δομημένης πάνω στα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη. Η κυκλοφορία τέτοιων έργων έρχεται να υποσκάψει την τάξη και την ηθική που χτίστηκαν με αγώνες σχεδόν ενός αιώνα», λέει ο ιστορικός Κωστής Κορνέτης.
Οι πωλήσεις του «απαγορευμένου» βιβλίου εκτινάσσονται − «αυτή ήταν μια πολύ καλή διαφήμιση για τον Εξάντα», θυμάται ο Αργύρης Παπαγεωργίου, αδελφός της εκδότριας Μάγδας Κοτζιά. Το βιβλίο διακινείται παράνομα κάτω από τους πάγκους των βιβλιοπωλείων, σε καροτσάκια στον δρόμο, όλοι θέλουν τρελά να αποκτήσουν τα «Σόδομα». Στη δήμευση και την καταστροφή του βιβλίου που διέταξε το δικαστήριο αντιδρούν 47 εκδότες οι οποίοι, σε μια επαναστατική πράξη, αναλαμβάνουν συμβολικά με κοινή ευθύνη την έκδοση του βιβλίου Οι 120 μέρες των Σοδόμων. Στην ανακοίνωση που εκδίδουν γράφουν: «Διαμαρτυρόμαστε για την απαγόρευση βιβλίων του Ντε Σαντ που αποτελούν παγκόσμια καταξιωμένα λογοτεχνικά και φιλοσοφικά έργα. Διαμαρτυρόμαστε για την κάτω από πρωτοφανείς συνθήκες σύλληψη και τον διασυρμό συναδέλφων εκδοτών. Διαμαρτυρόμαστε γιατί οι αυθαιρεσίες που επιτρέπει ένας απαρχαιωμένος νόμος περί Τύπου παρεμποδίζουν την ελεύθερη άσκηση του εκδοτικού και μεταφραστικού έργου και εκθέτουν την ελευθερία του λόγου και τη σκέψη στον τόπο μας».
«Ανάρπαστα έγιναν τα βιβλία του Ντε Σαντ μετά την κατάσχεσή τους και πέρασαν, όπου υπάρχουν, στη μαύρη αγορά. Γνωστός μου που ξέρω ότι δεν έχει καλές σχέσεις με το βιβλίο με παρακάλεσε να του πω πού μπορεί να τα προμηθευτεί. Είναι κομμάτι τραγικό να ανακαλύπτεις έτσι το διάβασμα…» γράφει ο Δημήτρης Γκιώνης στην «Ελευθεροτυπία».
Το θέμα της δίωξης των 47 Ελλήνων εκδοτών και της κατάσχεσης των βιβλίων του Ντε Σαντ με βάση τη νομοθεσία «περί ασέμνων» παίρνει διεθνείς διαστάσεις. Σε συνέντευξη Τύπου οι εκδότες ανακοινώνουν ότι έχουν ενημερώσει σχετικά τους υπουργούς Πολιτισμού της ΕΟΚ, όπως και τη Διεθνή Ένωση Εκδοτών, με τηλεγράφημα διαμαρτυρίας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Βιβλιοχαρτοπωλών Εκδοτών Ελλάδας. «Με την ευκαιρία των βιβλιοεκθέσεων στα πλαίσια των “Ευρωπάλια” προγραμματίζονται εκδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά του φαινομένου απαγόρευσης έργων στην Ελλάδα, όταν σε άλλες χώρες της ΕΟΚ τα έργα αυτά έχουν καταταχθεί στην κλασική λογοτεχνία. Η ευρωπαϊκή επιτροπή διαμαρτυρίας ζήτησε την παρέμβαση της ελληνικής κυβέρνησης και ήδη ο υπουργός Δικαιοσύνης ανακοίνωσε την άμεση σύνταξη σχετικού σχεδίου νόμου» γράφει η ανακοίνωση.
Εν τω μεταξύ το επικυρωτικό βούλευμα για την κατάσχεση των βιβλίων από τον δραστήριο εισαγγελέα Γ. Θεοφανόπουλο γράφει ότι «αποτελούν τα βιβλία αυτά διέγερση της σεξουαλικής επιθυμίας».
«Ο Μαρκήσιος ντε Σαντ υπέστη πάλι μαρτύρια… σαδιστικά όταν τέσσερις αστυνομικοί με πολιτικά βγήκαν προς άγραν των βιβλίων του. Χθες το πρωί ήταν γύρω στις 11 στον Εξάντα, μάζεψαν γύρω στα 200 βιβλία που είχαν απομείνει εκεί. Και αφού τα φόρτωσαν σε αυτοκίνητο, έκαναν και μια βόλτα σε γειτονικά βιβλιοπωλεία απ’ όπου οι κατασχέσεις ήταν ενδεικτικές. Με τον κατάλογο των 47 εκδοτών στα χέρια αναρωτιόνταν στη συνέχεια ποιος είναι ο συντομότερος δρόμος όχι βέβαια για τα κρυφά μπουντουάρ του μαρκήσιου αλλά για τους εκδοτικούς οίκους που στεγάζουν τα βιβλία του», γράφει η «Ελευθεροτυπία».
Η δεύτερη δίκη του Ντε Σαντ για τα «Σόδομα» ξεκινά και συμπίπτει με την Έκθεση Βιβλίου, ενώ δεν έχει συλληφθεί κανένας από τους 47 εκδότες. Κατηγορούμενος είναι ο εκδότης Θ. Μπανούσης με συνηγόρους τον Ν. Κωνσταντόπουλο, τον Χρ. Αργυρόπουλο και τον Κ. Μοίρα. Μάρτυρες υπεράσπισης είναι γνωστοί πανεπιστημιακοί, δημοσιογράφοι, συγγραφείς καθώς και ο υφυπουργός Εμπορίου, δικηγόρος Θ. Πάγκαλος. Οι εκδότες τονίζουν ότι αυτή «είναι η πρώτη ομαδική δίωξη εκδοτών από την εποχή του βιβλίου» και χαρακτηρίζουν το γεγονός πράξη που γελοιοποιεί την Ελλάδα. Μάρτυρες υπεράσπισης του βιβλίου είναι ακόμα οι: Γ. Δερτιλής, Κ. Τσουκαλάς, Ν. Πετραλιάς, Γ. Κουμάντος, Αρ. Μάνεσης, Κ. Ψυχοπαίδης, Γ. Βέλτσος, οι συγγραφείς Αλ. Κοτζιάς, Γ. Σκούρτης, Κ. Νάσιουτζικ, Αλ. Αργυρίου, Γ. Κάτρης, Μ. Πλωρίτης, Λ. Παπαδόπουλος, Αδ. Πεπελάσης.
Η υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη στα επίσημα εγκαίνια της Έκθεσης Βιβλίου επιτίθεται κατά της λογοκρισίας λέγοντας: «Η ατμόσφαιρα της σημερινής εκδήλωσης προσδιορίζεται από τη δίωξη των 47 εκδοτών που ασκήθηκε από την εισαγγελική αρχή και στηρίχθηκε σε διατάξεις νόμων που δεν θεσπίστηκαν τους τελευταίους έντεκα μήνες. Η σοσιαλιστική μας κυβέρνηση σέβεται και τιμά τη Δικαιοσύνη, δεν παρεμβαίνει στο έργο της και περιφρουρεί την ανεξαρτησία της.
Δεν έχω ούτε πρόθεση ούτε δικαίωμα να κρίνω δικαστικές αποφάσεις. Κάθε, όμως, πολίτης έχει και δικαίωμα και καθήκον να κρίνει τους νόμους που προσανατολίζουν την κατεύθυνση των δικαστικών αρχών. Και θέλω να εκφράσω τη βαθιά μου ικανοποίηση γιατί αυτό ακριβώς έσπευσε ήδη να κάνει ο αρμοδιότερος, σήμερα, Έλληνας πολίτης, ο υπουργός Δικαιοσύνης, που αναγνώρισε, με δημόσια δήλωσή του, ότι οι διατάξεις που στήριξαν τη δίωξη είναι ασαφείς και χρειάζονται αναμόρφωση. Ας μου επιτραπεί, ως υπεύθυνη του τομέα που διαχειρίζεται τη διακίνηση των πολιτιστικών αγαθών, να προσθέσω: άμεση και ριζική αναμόρφωση.
Θέλω απερίφραστα να υπογραμμίσω ότι πρόθεση της κυβέρνησής μας είναι η απόλυτη κατοχύρωση της ελευθερίας της έκφρασης. Σοσιαλισμός και λογοκρισία −προληπτική ή κατασταλτική− είναι έννοιες ασυμβίβαστες. Θέλω ακόμα να σας πω ότι για το υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών είναι αδιανόητη η παρεμπόδιση κυκλοφορίας έργων που –ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς μαζί τους ή αν του αρέσουν ή όχι– θεωρούνται πλέον κλασικά, μελετούνται στα πανεπιστήμια και βρίσκονται στις βιβλιοθήκες και τα βιβλιοπωλεία όλου του κόσμου. Κανένας δεν έχει το δικαίωμα να τοποθετεί τη χώρα μας και τον λαό μας στον Μεσαίωνα. Και αν το δικαίωμα αυτό το παρέχει η νομοθεσία μας, πρέπει να αλλάξει – και θα αλλάξει.
Θεωρώ την πράξη των 47 εκδοτών όχι μόνο πράξη αλληλεγγύης, αλλά και πράξη πνευματικής ευθύνης και γενναιότητας, πράξη που για μιαν ακόμα φορά υποδηλώνει ότι το βιβλίο και οι άνθρωποί του είναι στενά συνυφασμένοι με τους αγώνες για την ελευθερία, την αξιοπρέπεια και την πρόοδο. Είχα την ευκαιρία στην πρώτη επαφή μου ως υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών με τους εκδότες να πω ότι για την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ το βιβλίο είναι το πρώτο όπλο της Αλλαγής. Θέλω και σήμερα να το επαναλάβω με ιδιαίτερη έμφαση και κατηγορηματικότητα».
Η «Ελευθεροτυπία» φιλοξενεί δηλώσεις του πνευματικού κόσμου. «Προκαλεί αγανάκτηση. Και επιτέλους πρέπει να παύσουν τα πνευματικά προβλήματα να περνάνε από τις ερασιτεχνικές επιδόσεις των εισαγγελέων» γράφει ο Μάνος Χατζιδάκις. «Η απόφαση γίνεται ακόμα πιο εξοργιστική αν σκεφτείς ότι είναι ανεκτά τα πορνογραφήματα που διανέμονται σε πάσης ηλικίας αγοραστές και καταδιώκονται κείμενα που έχουν καταξιωθεί από τον χρόνο και την ιστορία. Σε τελευταία ανάλυση, δεν περιμένουμε γνώμη εισαγγελική για να καταξιωθούν μέσα μας συγγραφείς του ύψους του Ντε Σαντ, του Μπατάιγ ή του Ζενέ. Αν τυχόν η ηθική περιέχει απόψεις σαν αυτές του εισαγγελέα, εγώ είμαι φανατικά ανήθικος. Χωριστά θέλω να υπενθυμίσω ότι η πορνογραφική αίσθηση από αξιόλογα βιβλία ανήκει στην παιδική ηλικία και σε ανώριμους οργανισμούς. Ελπίζω όμως αυτό το ρεζίλεμα του τόπου να σταματήσει μια εσπευσμένη καινούργια νομοθεσία. Για να σταματήσει η επέμβαση σε σοβαρές περιοχές όπως αυτή του βιβλίου, της μουσικής και εν γένει της τέχνης. Διότι διαφορετικά θα δούμε σύντομα να διώκονται οι πίνακες του Τσαρούχη, τα ποιήματα του Ελύτη και γιατί όχι και ένα τμήμα της μουσικής».
«Το να νομίζεις ότι τα βιβλία του Ντε Σαντ εξωθούν στις αποτρόπαιες εκείνες πράξεις που συνοπτικά ονομάζουμε σαδισμό ή σε οποιαδήποτε άλλη αχρειότητα είναι σαν να μέμφεσαι τον σεισμογράφο επειδή στον κόσμο που βρεθήκαμε συμβαίνει να γίνονται και σεισμοί» γράφει ο Αλέξανδρος Κοτζιάς. «Θεωρώ ότι η συγγραφική προσφορά του δραματικού μαρκησίου φώτισε κάποιες γωνιές στην άβυσσο και έτσι μας βοηθάει να τον αντικρίζουμε πιο θαρρετά και να τον αντιμετωπίζουμε».
«Στην υπόθεση αυτή, όπως και σε τόσες άλλες, καθυστερούμε ένα τέταρτο του αιώνα περίπου» γράφει ο Παύλος Ζάννας. «Γι’ αυτό πραγματικά αξίζει να θυμηθούμε, με αφορμή αυτήν τη δεύτερη ελληνική υπόθεση Ντε Σαντ (η πρώτη είχε ολοκληρωθεί στο εφετείο εδώ και οκτώ μήνες) πως και στην πατρίδα του ο Ντε Σαντ είχε καταδικαστεί το 1956 με βάση και εκεί έναν ξεπερασμένο νόμο του 1939 που είχε επιζήσει χάρη στον πόλεμο. Μάρτυρες υπεράσπισης ήταν ο Κοκτό, ο Μπρετόν, ο Μπατάιγ. Έχασαν τη δίκη, αλλά την κέρδισαν στο ανώτατο δικαστήριο και χρόνια ο Ντε Σαντ κυκλοφορεί εκεί ελεύθερα».
Στο χρονογράφημά του με τίτλο «Κβο βάντις, Μαρκήσιε ντε Σαντ;» στην «Ελευθεροτυπία», ο Γιάννης Ξανθούλης γράφει ανάμεσα σε άλλα: «… έλα όμως που ο Ντε Σαντ εξακολουθούσε εδώ και 300 πάνω κάτω χρόνια να έχει κάτι ιδιαιτερότητες που το ελληνικό κατηχητικό δεν τις εγκρίνει και τόσο! Έτσι ήρθε ο εισαγγελέας και βάσει του νόμου περί ασέμνων τόσο ο Ντε Σαντ όσο και η Αμερικάνα ελαφρώς παλλακίδα σύγχρονη συγγραφέας (εννοεί την κατάσχεση του βιβλίου της Ξαβιέρα Χολάντερ Ευτυχισμένη Πόρνη) μπήκαν στην καραντίνα. Επειδή όλα αυτά συνέπεσαν με το φεστιβάλ, 47 εκδότες συμβολικά με μια αντιστασιακή διάθεση αποφάσισαν να εκδώσουν από κοινού τις 120 μέρες στα Σόδομα. Το μαθαίνει ο εισαγγελέας και διατάσσει τη σύλληψή τους. Έτσι το Φεστιβάλ Βιβλίου πήρε μια άλλη απόχρωση, που πολλοί ρομαντικοί δήλωσαν πως ως ένα σημείο θυμίζει έντονα τον Ρομπέν των Δασών. Παρόλο που η απόφαση απαγόρευσης εξηγούσε πως τα παραπάνω άσεμνα αναγνώσματα προκαλούσαν τη διέγερση της γενετήσιας επιθυμίας».
Οι αντιδράσεις των εκδοτών, του χώρου του βιβλίου, του πνευματικού κόσμου προκαλούν και την αντίδραση του υπουργού Δικαιοσύνης Γεώργιου-Αλέξανδρου Μαγκάκη, που εκείνες τις μέρες αναγγέλλει κάθαρση στη Δικαιοσύνη και εκκαθάριση του δικαστικού σώματος εν μέσω του σάλου που έχει προκληθεί από την περίφημη «έκθεση Παπακαρυά». Ο υπουργός ανακοινώνει την απόφασή του για την αναμόρφωση και επανεξέταση του νόμου περί ασέμνων. Η απαγόρευση της έκδοσης των βιβλίων του Ντε Σαντ ήρθη τυπικά το 1991, ωστόσο τα βιβλία κυκλοφορούσαν ελεύθερα. Η επόμενη έκδοση του βιβλίου Οι 120 μέρες των Σοδόμων έγινε το 1997.
Γράφει ο Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας Ζαν-Φρανσουά Ρεβέλ στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης του Οι 120 μέρες των Σοδόμων: «Η μεγαλοφυΐα του Ντε Σαντ είναι ότι φρόντισε να υποτάξει σε μια σεξουαλικότητα ουσιαστικά ξεπερασμένη λογοτεχνικά μέσα, μια διαλεκτική ικανότητα και έναν φιλοσοφικό οπλισμό που του χάρισε μια εποχή μεγάλου πολιτισμού».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
