Σύντομη ιστορία της ρωσικής λογοτεχνίας

Σύντομη ιστορία της ρωσικής λογοτεχνίας Facebook Twitter
O Toλστόι κάνει τον περίπατό του στο ρωσικό χειμώνα...
0



OΛΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ της ρωσικής λογοτεχνίας συνοψίζεται σε μία από τις μικρές ιστορίες του Δανιήλ Χαρμς, που έχει τίτλο «Ο Πούσκιν και ο Γκόγκολ»:

ΓΚΟΓΚΟΛ: (Πέφτει από τα παρασκήνια στη σκηνή και μένει ξαπλωμένος στο πάτωμα, ατάραχος.)

ΠΟΥΣΚΙΝ: (Μπαίνει στη σκηνή, σκοντάφτει στον Γκόγκολ και πέφτει.) Να πάρει ο διάολος! Πάλι ο Γκόγκολ μες στα πόδια μου!

ΓΚΟΓΚΟΛ: (Σηκώνεται.) Αηδία σκέτη! Ούτε να ξεκουραστείς δε σ' αφήνουν. (Κάνει μερικά βήματα, σκοντάφτει στον Πούσκιν και πέφτει.) Πάλι στον Πούσκιν σκόνταψα [...]» (μτφρ. Ρ. Παππά, Νεφέλη, Αθήνα 2009, σ. 16-17)

Το 1837 σκοτώνεται ο Πούσκιν, η αρχή κάθε αρχής, όπως έλεγε ο Γκόρκι, μια οικουμενική λογοτεχνική ιδιοφυΐα που έθεσε τα θεμέλια μιας μέχρι τότε σχεδόν ανύπαρκτης λογοτεχνίας. Σ' αυτή την απίθανη χώρα, με τον Τσάρο, την αριστοκρατία, τη γραφειοκρατία, τους δουλοπάροικους και τους επαναστάτες, τα επόμενα περίπου σαράντα χρόνια συμβαίνει μια αδιανόητη έκρηξη.

Ας περιοριστούμε στα μεγάλα ονόματα της πεζογραφίας: Λέρμοντοφ (Ένας ήρωας του καιρού μας, 1840), Γκόγκολ (Παλτό, 1842, Νεκρές Ψυχές, 1842), Τουργκένιεφ (Πατέρες και γιοι, 1861), Ντοστογιέφσκι (Έγκλημα και Τιμωρία, 1866, Ο Ηλίθιος, 1868-69, Οι Δαιμονισμένοι, 1871-72, Οι Αδελφοί Καραμάζοφ, 1879-80), Τολστόι (Οι Κοζάκοι, 1863, Πόλεμος και Ειρήνη, 1867-69, Άννα Καρένινα, 1875-77).

Η ανάγνωση ρωσικής λογοτεχνίας είναι εξαιρετικά εθιστική· μην την αρχίσετε!


Θα μπορούσε κανείς να ξεκινήσει διαβάζοντας την Ντάμα Πίκα του Πούσκιν, ένα διήγημα όπου ακούγονται ορισμένες από τις βασικές μελωδίες που θα αναπτυχθούν στη συνέχεια. Όμως ο αληθινός πυροκροτητής αυτής της απίστευτης ακολουθίας είναι ασφαλώς ο Γκόγκολ, το έργο του οποίου, με την κοινωνική και πνευματική του κατεύθυνση, μετασχημάτισε την παράδοση του Πούσκιν και της προσέδωσε δύο καθοριστικά και απόλυτα αναγνωρίσιμα στοιχεία: το βαθύ και τραγικό χιούμορ, και τη στροφή σε έναν χαρακτηριστικό ανθρωπότυπο – τον ασήμαντο υπάλληλο της απέραντης ρωσικής γραφειοκρατίας.

«Βγήκαμε όλοι μέσα από το Παλτό του Γκόγκολ» έλεγε ο Ντοστογιέφσκι. Αυτό το μικρό αριστούργημα μας εισάγει σε μια ατμόσφαιρα ριζικά διαφορετική απ' όλη τη μέχρι τότε παράδοση της ευρωπαϊκής πεζογραφίας και αποτελεί την ιδανική αρχή για να καταπιαστεί κανείς με το ρωσικό θαύμα.

Ακολουθούν, μοιραία σχεδόν, οι Φτωχοί, το πρώτο έργο του Ντοστογιέφσκι, ένα μικρό επιστολικό μυθιστόρημα, κωμικό, τρυφερό και με έντονη κοινωνική διάσταση. Και τότε αρχίζει ο χορός («η καντρίλια της φιλολογίας», που περιγράφεται σκωπτικά στους Δαιμονισμένους): ο Ηλίθιος, το πιο απλό από άποψη δομής μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι, αποτελεί την ιδανική εισαγωγή στα μεγάλα έργα της ρωσικής πεζογραφίας. Κανένας αναγνώστης δεν ξεχνά τη φοβερή εντύπωση που προκαλεί το πρώτο ασθματικό εικοσιτετράωρο του έργου.


Και σιγά σιγά μπορεί να παρασυρθείς προς τον άλλο μεγάλο πόλο αυτής της παράδοσης, τον Τολστόι. Κι εδώ, πριν αποτολμήσει κανείς τη βουτιά στα μεγάλα μυθιστορήματα, μπορεί να δει συμπυκνωμένη όλη τη φιλοσοφία αλλά και την απαράμιλλη τεχνική του Τολστόι στο μικρό αριστούργημα Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς (1886), στη Σονάτα του Κρόυτσερ (1889) ή στον σκοτεινό Πατέρα Σέργιο (1898).


Μία από τις πιο βλαβερές συνέπειες μιας τέτοιας αναγνωστικής πορείας είναι η δυσανεξία προς οτιδήποτε μη ρωσικό, προς κάθε ιστορία που δεν περιλαμβάνει λευκές νύχτες, μικροϋπαλλήλους της Πετρούπολης, αξιωματικούς που βρίσκουν τον εαυτό τους αποχωρώντας από την κοσμική ζωή, γυναίκες βουτηγμένες στα πάθη, αλλά τόσο αξιοπρεπείς, που δεν αποδέχονται εκείνον που αγαπούν.

Ευτυχώς, μπορεί κανείς να συνεχίσει επ' άπειρον: ο Τσέχοφ, ο Μπιέλι, ο Μπούνιν, ο Γκόρκι, ο Μπουλγκάκοφ και πολλοί άλλοι μείζονες συγγραφείς του ύστερου 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα δίνουν τη δυνατότητα στον ρωσόδουλο αναγνώστη να μείνει για πολύ καιρό πεισματικά αγκιστρωμένος στα θέματα και στους τρόπους αυτής της μεγάλης παράδοσης. Καλύτερα επίσης να μην ασχοληθεί κανείς με την ποίηση της περιόδου, γιατί κινδυνεύει να μη συνέλθει ποτέ.

Συμπέρασμα: η ανάγνωση ρωσικής λογοτεχνίας είναι εξαιρετικά εθιστική· μην την αρχίσετε!

*Ο Κώστας Σπαθαράκης είναι δημιουργός των εκδόσεων Αντίποδες.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

 

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Γιατί πρέπει να διαβάζουμε τους Ρώσους, σύμφωνα με τον Ναμπόκοφ

Δοκίμιο / Γιατί πρέπει να διαβάζουμε τους Ρώσους, σύμφωνα με τον Ναμπόκοφ

Στα απολαυστικά «Μαθήματα για τη ρωσική λογοτεχνία» (παραδόσεις για το έργο των Γκόγκολ, Γκόρκι, Ντοστογέφσκι, Τουργκένιεφ και Τσέχοφ) του Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ μαθαίνουμε γιατί οι σπουδαίοι Ρώσοι του 19ου αιώνα είναι οι πραγματικά πρωτοπόροι στην ιστορία της λογοτεχνίας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Για το «ιδεολογικά διεφθαρμένο» μυθιστόρημα «Δρ. Ζιβάγκο» του νομπελίστα Μπορίς Πάστερνακ

Το πίσω ράφι / Για το «ιδεολογικά διεφθαρμένο» μυθιστόρημα «Δρ. Ζιβάγκο» του νομπελίστα Μπορίς Πάστερνακ

Το «Δρ. Ζιβάγκο» ύμνησε τις δύο ενστικτώδεις δυνάμεις που διαθέτει ο άνθρωπος, της επιβίωσης και του έρωτα, που δεν υποτάσσονται σε ιδεολογικούς περιορισμούς.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
«Πλάνητες» της Όλγκα Τοκάρτσουκ: Φτιάχνοντας τη λογοτεχνία από την αρχή

Βιβλίο / «Πλάνητες» της Όλγκα Τοκάρτσουκ: Φτιάχνοντας τη λογοτεχνία από την αρχή

Το περσινό Νόμπελ πήγε δικαίως στην Πολωνή Όλγκα Τοκάρτσουκ, που με τους «Πλάνητές» της αποκαλύπτει πως η λογοτεχνία μπορεί να επαναπροσδιοριστεί και ως διαρκής εξερεύνηση.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Βιβλίο / Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Υπεύθυνη για τα πιο πολύτιμα αποκτήματα της ιδιωτικής συλλογής του διάσημου τραπεζίτη, η απέριττα κομψή βιβλιοθηκάριος Μπελ ντα Κόστα Γκριν ήταν μαύρη αλλά εμφανιζόταν ως λευκή στον αφρό της υψηλής κοινωνίας μέχρι και τον θάνατό της το 1950.
THE LIFO TEAM
Leslie Absher: «Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι» 

Βιβλίο / Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι, συγγραφέας

Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Leslie Absher μάς ξεναγεί στο «Σπίτι με τα μυστικά», εκθέτοντας ταυτόχρονα την προσωπική της πορεία προς την απελευθέρωση, την «ελληνική» της εμπειρία και τις εντυπώσεις της από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Πολυτεχνείο - Ένα παραμύθι που δεν λέει παραμύθια»

Βιβλίο / Το Πολυτεχνείο έγινε κόμικ: Μια νέα έκδοση για μια μονίμως επίκαιρη εξέγερση

Παραμονές της φετινής επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, οι εκδόσεις Red ‘n’ Noir κυκλοφόρησαν ένα έξοχο κόμικ αφιερωμένο σε αυτή, που το υπογράφουν ο συγγραφέας Γιώργος Κτενάς και ο σκιτσογράφος John Antono.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον Μάλκολμ Λόουρι και το «Κάτω από το ηφαίστειο»

Βιβλίο / Το μεγαλόπνοο «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι, μια προφητεία για την αποσύνθεση του κόσμου

Οι αναλογίες μεταξύ του μυθιστορηματικού βίου του Βρετανού συγγραφέα και του κορυφαίου έργου του είναι παραπάνω από δραματικές, όπως και αυτές μεταξύ της υπαρξιακής πτώσης του και του σημερινού, αδιέξοδου κόσμου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Βιβλίο / Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Στο νέο του βιβλίο, «Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, ο Νικόλας Σμυρνάκης καταρρίπτει 23 μύθους που μας καταπιέζουν, βοηθώντας μας να ζήσουμε ουσιαστικότερα.
ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Βιβλίο / Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Μια διαφωτιστική συζήτηση με τον γνωστό δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω και συγγραφέα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του ΛΟΑΤΚΙ + Δικαιώματα & Ελευθερίες (εκδ. Σάκκουλα), ένα μνημειώδες όσο και πολύτιμο βοήθημα για κάθε ενδιαφερόμενο άτομο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Βασιλική Πέτσα: «Αυτό που μας πάει μπροστά δεν είναι η πρόοδος αλλά η αγάπη»

Βιβλίο / Η Βασιλική Πέτσα έγραψε ένα μεστό μυθιστόρημα με αφορμή μια ποδοσφαιρική τραγωδία

Η ακαδημαϊκός άφησε για λίγο το βλέμμα του κριτή και υιοθέτησε αυτό του συγγραφέα, καταλήγοντας να γράψει μια ιστορία για το συλλογικό τραύμα που έρχεται να προστεθεί στις ατομικές τραγωδίες και για τη σημασία της φιλικής αγάπης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μιχάλης Γκανάς: Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

Απώλειες / Μιχάλης Γκανάς (1944-2024): Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

«Ό,τι με βασανίζει κατά βάθος είναι η οριστική απώλεια ανθρώπων, τόπων και τρόπων και το ανέφικτο της επιστροφής». Ο σημαντικός Έλληνας ποιητής έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Βιβλίο / «Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Μια αναδρομή στην έξοχη, προκλητική όσο και «προφητική» νουβέλα του Ουίλιαμ Μπάροουζ στην οποία βασίστηκε η πολυαναμενόμενη ταινία του Λούκα Γκουαντανίνο που βγαίνει σύντομα στις κινηματογραφικές αίθουσες.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ