Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση του προγράμματος «ΑΘΗΝΑ - ΑΤΤΙΚΗ 2014», έχω την αίσθηση ότι δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα που να έχει ξεφύγει από την υπουργό και τους συνεργάτες και συμβούλους που δούλεψαν για το πρόγραμμα αυτό. Περιέχει πολλά από αυτά που προτείνονται τις τελευταίες δεκαετίες από προοδευτικούς αρχιτέκτονες και πολεοδόμους (επαγγελματίες και πανεπιστημιακούς) αλλά και πολιτικούς όπως ο Στέφανος Μάνος και ο Αντώνης Τρίτσης, που οραματίστηκαν μια ανθρωποκεντρική, πολιτιστικά αναβαθμισμένη, με ταυτότητα και ανταγωνιστική διεθνή ακτινοβολία, αειφόρο πόλη, αντάξια του τοπίου της και της ιστορίας της, χωρίς γκέτο και αποκλεισμούς.
Σηκώνομαι, ανοίγω για λίγο το ραδιόφωνο και ακούω: «Οι κάτοικοι της περιοχής του Αγίου Παντελεήμονα κάνουν έκκληση στις Αρχές καθώς κινδυνεύουν όταν μπαινοβγαίνουν στα σπίτια τους». «Το πράσινο που είχε φυτευτεί για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην παραλιακή ζώνη και στη λεωφόρο Βάρης - Κορωπίου, εγκαταλείφτηκε και ξεράθηκε... ακαλαισθησία και κίνδυνος για πυρκαγιές».
Αυτή η πραγματικότητα πώς ανατρέπεται σε εποχή άγριας λιτότητας; Από ποιους και πώς θα γίνουν όλα αυτά που μας λέει το ΥΠΕΚΑ, όταν δεν είμαστε ικανοί να συντηρήσουμε τα λιγοστά παρτέρια;
Εάν υπάρχει κάτι που διαφοροποιεί τις σημερινές πολεοδομικές δυνατότητες της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΕΚΑ είναι ότι το πολιτικό κόστος (τώρα που οι πολλοί και μη προνομιούχοι υποφέρουν από τις δυσλειτουργίες της πόλης) μετατοπίστηκε στην άλλη πλευρά της παλάντζας. Τώρα που οι αξίες στις αλόγιστα πυκνοδομημένες συνοικίες απαξιώθηκαν και η ζωή σε αυτές έχει γίνει αφόρητη, έχει γίνει σε κάθε νοήμονα φανερό ότι το ζητούμενο είναι η ποιότητα και όχι η ποσότητα, και έτσι λοιπόν μια τολμηρή πολιτική ηγεσία, στοχεύοντας να γράψει ιστορία, δεν κινδυνεύει η ίδια να εκπαραθυρωθεί όπως επώνυμοι προκάτοχοι. Θα δείξει, διότι πολλοί θα ήθελαν να συνεχίσουν να γίνονται αλόγιστες επεκτάσεις και άχρηστα συνοδά έργα.
Επιλεκτικά μπαίνω στο ζουμί:
Σήμερα στην Αθήνα αναδύονται με πρωτόγνωρη δυναμική νέα απειλητικότατα που οφείλονται στην απρονοησία του παρελθόντος, όπως η γκετοποίηση και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια και την καταστροφή των φυσικών πνευμόνων της πόλης. Τα προβλήματα αυτά είναι ανέφικτο να αντιμετωπισθούν με τις πρακτικές, την οργάνωση, το θεσμικό πλαίσιο και το ανθρώπινο δυναμικό του χθες και μιας αναποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης.
Η περιφρονημένη, αθωράκιστη πόλη εκδικείται και γίνεται τιμωρός. Πόσο ευθύνη έχουν οι κοντόφθαλμες και άλλοτε υστερόβουλες πολιτικές αλλαγές του παρελθόντος που περιφρόνησαν και απαξίωσαν την πολεοδομική επιστήμη και τους εκπροσώπους της και εγκληματικά απέκρυψαν ακόμα και απλοϊκές μετρήσεις και υπολογισμούς που έδειχναν τους κινδύνους και το τι έπρεπε να γίνει;
Αυτοί που έχουν την ευθύνη του νέου προγράμματος του ΥΠΕΚΑ δείχνουν ότι έχουν συνείδηση όλων αυτών και για πρώτη φορά μετράνε, ίσως υποτιμώντας, τις αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις στο ΑΕΠ από τη δυσλειτουργία της πόλης1, και βάζουν στόχους άμεσους και μακροπρόθεσμους στο πλαίσιο ενός σύγχρονου αναθεωρημένου ρυθμιστικού.
Θεωρώ ιδιαίτερα θετικά και καθοριστικά τα ακόλουθα :
1. Πρώτα απ' όλα, τη στροφή προς τη συμπαγή πόλη και την αξιοποίηση του ήδη επενδεδυμένου σε αυτήν κεφαλαίου. Συνδυάζεται με τη στρατηγική επιλογή της στροφής προς τον Πειραιά και το παράκτιο μέτωπο προς τον Σαρωνικό και τα έργα που προβλέπονται γι' αυτόν τον σκοπό μαζί με τα προγράμματα των μεγάλων μητροπολιτικών παρεμβάσεων μέσα στο σώμα της πόλης. (Ανάπλαση φαληρικού όρμου, τα έργα βιώσιμης διαχείρισης της παράκτιας ζώνης της Αττικής, Ελαιώνας - πράσινος πόλος καινοτομίας και παραγωγής, τα μητροπολιτικά πάρκα, η αναβάθμιση της οδού Πειραιώς, τα έργα στη Λιμενοβιομηχανική Ζώνη Δραπετσώνας - Κερατσινίου κ.λπ.).
Συνιστά φιλόδοξο στόχο ανάσχεσης της οικιστικής επέκτασης σε βάρος των φυσικών και αγροτικών οικοσυστημάτων, με τη θέσπιση ειδικών όρων προστασίας της περιαστικής γης και παράλληλες δράσεις αναβάθμισης των υποβαθμισμένων αστικοποιημένων περιοχών της πόλης.
Πρέπει, όμως, οι ενέργειες να είναι άμεσα αποτελεσματικές, συντονισμένες και πολυεπίπεδες, διότι ακόμα και στη σημερινή οικονομική κρίση οι κάτοικοι θα κάνουν ό,τι μπορούν για να φύγουν από μια ανασφαλή γκετοποιημένη γειτονιά.
Η γκετοποίηση δεν αναστέλλεται από τη μια μέρα στην άλλη και κυρίως δεν αναστέλλεται μόνο με τα εργαλεία που έχει στο οπλοστάσιό του το ΥΠΕΚΑ, το οποίο για πρώτη φορά αναγνωρίζει ότι απαιτείται ολοκληρωμένη διερεύνηση των θεμάτων του αστικού σχεδιασμού, περιβαλλοντικά, κοινωνικά, αισθητικά και πολιτιστικά, και αφιερώνει στο πρόγραμμά του το καλοδουλεμένο και με συγκεκριμένες προτάσεις κεφάλαιο «Ανασυγκρότηση - Βελτίωση περιοχών της πόλης με επεμβάσεις στον δημόσιο και ιδιωτικό, δομημένο και αδόμητο χώρο - Ολοκληρωμένη αστική ανασυγκρότηση - Νέα μοντέλα προσέγγισης για την αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος», όπου αναγνωρίζεται ότι οι πόλεις είναι βασικές κινητήριες δυνάμεις της οικονομικής ανάπτυξης.
Προς την κατεύθυνση αυτή στοχεύουν επίσης, ως πρώτο βήμα:
α) Η εξαγγελία για μια σειρά αρχιτεκτονικών διαγωνισμών με το νέο θεσμικό πλαίσιο (που περιμένει η αρχιτεκτονική κοινότητα μερικές δεκαετίες) και ειδικότερα για τις πλατείες: Θεάτρου στην Αθήνα, Σ. Πέτρουλα στον Κολωνό, Θηβών και Φαλήρου στα Καμίνια, Αγίου Στυλιανού στα Άνω Λιόσια.
β) Οι 6 Αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί Ιδεών Αθήνα Χ 4.
γ) Ο Προγραμματισμός του 2010 για μελέτες και έργα αναπλάσεων δημόσιων χώρων σε περιοχές που παρουσιάζουν προβλήματα αισθητικής και λειτουργικής υποβάθμισης, κοινωνικής έντασης και περιθωριακής δραστηριότητας, όπως, π.χ. οι πλατείες Αγ. Παντελεήμονα - Αττικής και Αγ. Νικολάου - Αχαρνών.
2. Θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό τα όσα προτείνονται για την ανατροπή του συντριπτικά, αν όχι αποκλειστικά υπέρ του αυτοκινήτου, απάνθρωπου ισχύοντος ισοζυγίου στους δρόμους και τους δημόσιους χώρους, ώστε να ξαναγίνουν τόποι ζωής με δέντρα που θα βελτιώσουν καθοριστικά το κλίμα της πόλης.
α) Το Αθήνα Χ 4, που αναφέρεται στην κατάργηση του «Σταυρού» που σχηματίζουν οι ενδιάμεσοι δρόμοι 4 οικοδομικών τετραγώνων, και η μετατροπή τους σε χώρους πρασίνου και αναψυχής.
β) Τη σημαντική αύξηση του πλάτους των πεζοδρομίων με τη μείωση στις περιοχές κατοικίας των χώρων στάθμευσης παρά την οδό.
γ) Ενίσχυση και εξορθολογισμός των ΜΜΜ, καθώς και πριμοδότηση του ποδηλάτου και του περπατήματος (δίκτυα πεζοδρόμων), ένταξη δικτύου ποδηλάτου στο νέο ΡΣΑ, με άμεση υλοποίηση των ποδηλατόδρομων Κηφισίας - Φαληρικού Όρμου και της Ανατολικής Παραλιακής Ζώνης του Σαρωνικού.
Η αποθάρρυνση της χρήσης του Ι.Χ. και η διαχείριση της κινητικότητας σωστά εντοπίζεται ως καθοριστικό ζήτημα που χρειάζεται ενιαίο μητροπολιτικό φορέα μεταφορών ή τουλάχιστον επιτελικό όργανο των εμπλεκομένων στις αστικές μεταφορές.
Η πριμοδότηση του ΤΡΑΜ είναι σημαντική για το κέντρο της πόλης. Η απεξάρτηση, όμως, από το αυτοκίνητο προϋποθέτει ένα ολοκληρωμένο, εύκολα κατανοητό, αποτελεσματικό και ιδίως εξαιρετικά γρήγορο δίκτυο ΜΜΜ (στο οποίο ο ρόλος του μετρό είναι καθοριστικός), ώστε να είναι άμεσα προσπελάσιμες από κάθε γωνιά της πόλης όλες οι νέες διαμορφώσεις που έχουν εξαγγελθεί. Δυστυχώς, στο πρόγραμμα, στο κεφάλαιο για τη βιώσιμη κινητικότητα, δεν εντόπισα τα προβλεπόμενα για την επέκταση του μετρό, για το οποίο θα έπρεπε να υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά, παρά το γεγονός ότι υπάγεται στο υπουργείο Υποδομών.
3. Στο πρόγραμμα σωστά επιλέγεται να γίνουν τολμηρές πολεοδομικές - κυκλοφοριακές παρεμβάσεις στο κέντρο της πόλης.να ανακτήσει τη χαμένη ανταγωνιστικότητά της και να ξαναγίνει ελκυστικός τόπος προορισμού με διεθνή ακτινοβολία. Είναι επιτακτική ανάγκη η πόλη, αξιοποιώντας και αναδεικνύοντας την παλαιότερη και νεότερη πολιτιστική της κληρονομιά και τον δυναμισμό που έχει σε άλλους τομείς και όλες τις θετικές ιδιαιτερότητές της,
Αυτός είναι μονόδρομος για την οικονομική και βιολογική επιβίωση τουλάχιστον του 50% του πληθυσμού της χώρας.
Ναι, οι πεζοδρομήσεις στο ιστορικό κέντρο καθώς και τα πρώτα έργα των πεζοδρομήσεων, στο πλαίσιο της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων, έδωσαν στην πόλη ένα πρώτο φιλί ζωής. Τα θετικά αποτελέσματα υπερτερούν συντριπτικά. Τα έργα αυτά πρέπει να συνεχιστούν, ώστε ο μεγάλος περίπατος να ολοκληρωθεί.
Υπάρχουν πολλά που πρέπει να γίνουν ακόμα. Ανάμεσα σε αυτά η Ανάπλαση - Διαμόρφωση της λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας, που θα λειτουργεί ως πεζόδρομος με διέλευση μόνο μέσων μαζικής μεταφοράς, και η γενναία και καταλυτική για την αναβάθμιση της εικόνας της πόλης μετατροπή της Πανεπιστημίου σε άξονα δημόσιας συγκοινωνίας, ποδηλάτου και περιπάτου, που συμπαρασύρει ευρύτερες βελτιωτικές κυκλοφοριακές ρυθμίσεις .
4. Στο ζωντανό, συνεχές γίγνεσθαι της πόλης, πολλές δυσλειτουργίες οφείλονται στην κακοδιαχείριση και σε λανθασμένους θεσμούς και κανονισμούς καθώς και στην καθυστέρηση να παρθούν τα κατάλληλα μέτρα προστασίας.
Ποιος αμφιβάλλει ότι οι υψηλοί και ασύμβατοι με τον οικιστικό ιστό όροι δόμησης (Σ.Δ και ύψη κτιρίων) κατέστρεψαν τις περισσότερες γειτονιές της Αθήνας ή ότι ο θεσμός της αντιπαροχής σφράγισε τη φυσιογνωμία των ελληνικών πόλεων;
Το ΥΠΕΚΑ στοχεύει σε μια θεσμική πολιτική που θα είναι εργαλείο για την αναβάθμιση του περιβάλλοντος της Αθήνας και των ελληνικών πόλεων.
Ξεχωρίζω :
α) Τη σύσταση μητροπολιτικού φορέα αστικού πρασίνου και τη δημιουργία ενιαίου φορέα περιαστικού πρασίνου Αττικής.
β) Την επέκταση των αρμοδιοτήτων της Εταιρείας Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων για Αναπλάσεις στην Αττική και σε όλη τη χώρα.
γ) Την εξαιρετικά σημαντική πρόθεση να δημιουργηθεί παρατηρητήριο αστικού περιβάλλοντος που θα αποτελεί κέντρο τεκμηρίωσης και πληροφοριών για την κατάσταση της πόλης, του αστικού δημόσιου χώρου και των κοινωνικοοικονομικών εξελίξεων.
δ) Την, για πρώτη φορά, αναγνώριση της αναγκαιότητας να δημιουργηθεί «Τράπεζα Γης» με σκοπό την απόκτηση κοινόχρηστων χώρων σε υποβαθμισμένες περιοχές μέσω ανακατανομής της γης (πολλοί, μεταξύ των οποίων και εγώ, προτείνουν ένα μέρος του μητροπολιτικού πάρκου του Ελληνικού, και όχι μόνο, να διατεθεί για τον σκοπό αυτό).
Σημειώνω ως έλλειψη και ατολμία την απουσία αναφοράς στον εξορθολογισμό των όρων δόμησης σε περιοχές στις οποίες οι σήμερα ισχύοντες είναι ασύμβατοι με τη φέρουσα ικανότητα του πολεοδομικού ιστού χωρίς αυτό. Το όραμα της συμπαγούς πόλης θα είναι «όνειρο θερινής νύχτας».
Σ' ό,τι αφορά τις πράσινες στέγες και τη φύτευση των δωμάτων που είναι αναγκαία για την αλλαγή της εφιαλτικής εικόνας που παρουσιάζουν και πολύ περισσότερο για την αλλαγή του κλίματος του Λεκανοπεδίου: δεν θα γίνει τίποτα χωρίς θεσμοθετημένα κίνητρα, όπως π.χ. το να επιτραπεί σε κάθε δώμα προσθήκη μικρού (~ 10 μ2) λειτουργικού χώρου (ελαφρά κατασκευή), ώστε τα δώματα να γίνουν οργανικά των κατοικιών και όχι μόνο αποθήκες κεραιών, ηλιακών και κλιματιστικών.
Τελειώνοντας, θέλω να τονίσω ότι η επιτυχία όλων αυτών θα στηριχτεί στην ολοκληρωμένη υποστήριξή τους από πολύ καλές μελέτες, την έγκαιρη θεσμοθέτηση, τη σωστή ιεράρχηση, την κατάλληλη επικοινωνιακή πολιτική και κυρίως τη συνεχή παρακολούθηση από το κατάλληλο επιστημονικό δυναμικό και τη σταθερότητα της πολιτικής βούλησης.
Για να δούμε...
1 6% μόνο από τη δυσλειτουργία των μετακινήσεων.
σχόλια