200 χρόνια μετά τη γέννηση του Ρίχαρντ Βάγκνερ, ενός καλλιτέχνη που, με το δικό του ιδιαίτερο τρόπο, ανακίνησε το εθνικό φαντασιακό του τόπου του, ο ελληνικός λαός "καλείται σε μια συνολική αναδιοργάνωση του τρόπου ζωής του, στην οικογένεια, στους τόπους εργασίας, στο δημόσιο χώρο" σε στενή συνάρτηση, μάλιστα, με την εκ νέου φορτισμένη ιδέα της γερμανικής ηγεμονίας.
Ο ταλαντούχος Χαράλαμπος Γωγιός και η ομάδα «Οι όπερες των ζητιάνων» τολμούν ξανά παρουσιάζοντας μια
μουσικοθεατρική περφόρμανς με τίτλο "Νέα Ελλάδα (The Making-Of)" αποτελεί ένα έργο εν προόδω (work-in-progress) η οποία επιχειρεί να διαπραγματευθεί καλλιτεχνικά -με παιγνιώδη τρόπο- μερικές από τις φορτισμένες πτυχές του φαντασιακού της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, όπως αυτές κρυσταλλώνονται γύρω από τις έννοιες της παρακμής, του θανάτου, της αναγέννησης και του... rebranding του Έθνους!
Λίγο πριν αναχωρίσει για Θεσσαλονίκη, ο Χαράλαμπος Γωγιός απάντησε στις ερωτήσεις μας.
Eίναι μάλλον μια παραδοσιακή μουσικοθεατρική παράσταση που αποπειράται μια «μνημειακή», μυθοποιητική προσέγγιση σε άμεση συνάρτηση με τους δύο ιδιαίτερους χώρους όπου θα φιλοξενηθεί.
Προχθές έκανε πρεμιέρα στα 48α Δημήτρια (στο Δημαρχιακό Μέγαρο Θεσσαλονίκης) και το Σάββατο 5 Οκτωβρίου την περιμένουμε στη 4η Μπιενάλε της Αθήνας AGORA (Πρώην Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών, Σοφοκλέους 8-10).
Η περφόρμανς βασίζεται σε θραύσματα της μουσικής του Βάγκνερ που διαλέγονται με πρωτότυπη μουσική του Χαράλαμπου Γωγιού πάνω σε αποσπάσματα από το μιούζικαλ "Ο χορός της μεσαίας τάξης" της Μαρίας Τοπάλη (εκδόσεις Οκτώ) και το λιμπρέτο Helios Corp. του Δημήτρη Δημόπουλου (βραβευμένου από την Ένωση Ελλήνων Κριτικών Μουσικής και Θεάτρου με τον έπαινο «Κάρολος Κουν» Δραματουργίας Ελληνικού Έργου 2012 για την όπερα Yasou Aida!).
"Η Νέα Ελλάδα βασίζεται σε κείμενα της Μαρίας Τοπάλη (από το μιούζικαλ Ο χορός της μεσαίας τάξης που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Οκτώ) και του Δημήτρη Δημόπουλου (από το λιμπρέτο του Helios Corp.) τα οποία έχουν συντεθεί δραματουργικά σε συνεργασία με τις θεατρολόγους Κατερίνα και Παναγιώτα Κωνσταντινάκου.
Έστω και κάπως αφηρημένα, η Νέα Ελλάδα αφηγείται ένα είδος «ιστορίας»: βρισκόμαστε στο 2030 και παρακολουθούμε μια επίσημη εκδήλωση της «Ολοκληρωτικής Δημοκρατίας της Νέας Ελλάδας», όπου παρουσιάζεται δραματοποιημένη η ιστορία του περάσματος από την Παλιά στη Νέα Ελλάδα.
Κάτι σαν το σήριαλ «Οι τελευταίες ημέρες της Πομπηίας», δηλαδή, αλλά με θέμα την οικονομική κρίση και την κατάρρευση της πλαστής ευημερίας. Κεντρικό ρόλο έχει ο χαρακτήρας της Σάντρας, του τύπου της βαμμένης ξανθής νευρωτικής τριαντάρας που χαρακτήριζε τις τελευταίες ημέρες της Παλιάς Ελλάδας".
Αλέξανδρος Ευκλείδης
Πότε ακριβώς, όμως, γεννήθηκε η ιδέα της "Νέας Ελλάδας";
"Πριν από περίπου ενάμισι χρόνο ξεκινήσαμε (μαζί με τους Δημήτρη Δημόπουλο και Αλέξανδρο Ευκλείδη) να δουλεύουμε μια νέα όπερα για τη Neuköllner Oper του Βερολίνου με τίτλο Helios Corp. με θέμα ένα μελλοντολογικό σενάριο, σύμφωνα με το οποίο η Ελλάδα, έχοντας κλείσει τα σύνορά της για 70 χρόνια κατά τα πρότυπα της Βόρειας Κορέας, επανέρχεται εντέλει στη διεθνή κοινότητα με την επωνυμία «Νέα Ελλάδα».
Εχοντας εντωμεταξύ ανακαλύψει μια νέα τεχνολογία παραγωγής απεριόριστης «καθαρής» ενέργειας μέσω ενός ηλιακού αντιδραστήρα που λειτουργεί αποκλειστικά στο ναό του Φοίβου (sic) στους Δελφούς.
Το σχέδιο εντέλει απεδείχθη υπερβολικά ελληνοκεντρικό και κρυπτικό για το γερμανικό θέατρο, και μπήκε στο ψυγείο.
Πρόσφατα, η Όλγα Ταμπουρή, καλλιτεχνική σύμβουλος των 48ων Δημητρίων επικοινώνησε μαζί μας για να μας ζητήσει να κάνουμε μια παράσταση σε δημόσιο χώρο της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο της ανανέωσης του ιστορικού φεστιβάλ.
Παράλληλα, η curatorial ομάδα των FYTA μας ζήτησε ένα οπερατικό θέαμα για να ενταχθεί στην ενότητα Greeceland της 4ης Μπιενάλε της Αθήνας AGORA, στο παλιό Χρηματιστήριο. Ανταποκριθήκαμε και στις δυο προσκλήσεις με μια κοινή πρόταση. Η Νέα Ελλάδα (The Making-Of) είναι μια επιστροφή στη θεματολογία του Helios Corp. σε πιο συμπυκνωμένη και αφηρημένη μορφή.
Πρόκειται για ένα «λαϊκίστικο ορατόριο», όπως το αποκαλούμε, κατ' αναλογία με τη φόρμα του «λαϊκού ορατορίου» που εισήγαγε ο Μίκης Θεοδωράκης".
Χαράλαμπος Γωγιός
Στιγμιότυπο από την παράσταση στη Θεσσαλονίκης
-Η μουσική του Βάγκνερ, η Γερμανία και η ελληνική πραγματικότητα που και πώς συναντιούνται;
"Πριν από μερικούς μήνες συζητούσαμε με το σκηνοθέτη Αλέξανδρο Ευκλείδη (με τον οποίο μοιραζόμαστε μια κάποια επιθεωρησιακή ευαισθησία) το γεγονός πως το, τόσο δραματουργικά εύφορο, φαινόμενο της Χρυσής Αυγής δεν γινόταν αντικείμενο ευθείας καλλιτεχνικής διαπραγμάτευσης από τη σύγχρονη ελληνική τέχνη.
Μια από τις πρώτες μας ιδέες ήταν, λοιπόν, να σκηνοθετήσουμε ένα ψευτοαφιέρωμα στον Βάγκνερ που θα παρουσιαζόταν ως πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Τμήματος της Χρυσής Αυγής.
Μας ενδιέφερε η προβολή του εθνικού φαντασιακού και, ιδίως, της εμμονής με την προδοσία, την παρακμή και το θάνατο του Έθνους πάνω στην, ούτως ή άλλως, πεισιθάνατη αισθητική του όψιμου ρομαντισμού του Βάγκνερ.
Αν και αυτή η ιδέα του «θανάτου του Έθνους» διαμέσου του Βάγκνερ παρέμεινε στο τελικό έργο, δεν έμειναν πολλά άλλα και εντέλει το μεγαλύτερο μέρος της Νέας Ελλάδας είναι δική μου σύνθεση".
Ο Κωνσταντίνος Ζαμάνης σχεδίασε και το χαρτονόμισμα της Νέας Ελλάδας σε συνεργασία με το στούντιο Comeback.
-Αυτή τη φορά επιχειρείτε να διαπραγματευθείτε καλλιτεχνικά φορτισμένες πτυχές του της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Σε ποιες αναφέρεστε και με ποιο τρόπο τις παρουσιάζετε;
"Δεν αναφερόμαστε τόσο σε γεγονότα, αν και ένας κατάλογος προσωπικοτήτων που μνημονεύεται στο έργο νομίζω πως θα κάνει κάποια βλέφαρα να σηκωθούν.
Περισσότερο διαπραγματευόμαστε αισθητικές και ιδεολογίες που χαρακτήρισαν την εθνική και κοινωνική μας υπόσταση.
Και απαριθμώ: τον Θεοδωρακισμό, τον Χατζιδακισμό, την αισθητική της σχολικής γιορτής, τη ρεμπέτικη αυτολύπηση, την Κραουνακική θρασύτητα, την αισθητικοποίηση του λούμπεν, καθώς και μία από τις μεγάλες μου εμμονές, τα στερεότυπα του σκυλοπόπ.
Μάλιστα είμαι περήφανος που σ' αυτό το έργο υπογράφω τα πρώτα μου αυθεντικά σκυλάδικα, αν και ακόμη απέχω αρκετά από τη δεξιοτεχνία του Φοίβου μετά από 21 χρόνια καριέρας".
-Με αφορμή τις πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις δεν μπορώ να μην σας ρωτήσω αν η επικαιρότητα αποτυπώνεται με τον οποιοδήποτε τρόπο στο έργο.
"Αχ. Όντως, υπήρχε μια επικαιρική διάσταση στην αρχική σύλληψη, και μάλιστα (σπόιλερ) ο τελευταίος του έργου ήταν, επί λέξει, «μια χρυσή αυγή».
Από την άλλη, παρά τις εξελίξεις, δεν νομίζω πως, επί της ουσίας, απομακρύνθηκε πολύ ο κίνδυνος να μας έρθουν όλα (ακρο)δεξιά στο ιδεολογικό τοπίο, οπότε πάλι μέσα είμαστε".
-Οι δύο χώροι που θα παρουσιαστεί η παράσταση, πώς επηρεάζουν την φύση του θεάματος;
"Αφενός, νομίζω πως η κτηριακή μνημειακότητα είναι ένα από τα μεγάλα φετίχ του σύγχρονου ελληνισμού. Για να το διαπιστώσετε, αρκεί μια ματιά στους μεγαλόσχημους πολιτιστικούς χώρους της Αθήνας.
Αφετέρου, μας ενδιαφέρει πολύ η άρθρωση καλλιτεχνικού λόγου στο δημόσιο χώρο, πέραν βέβαια της σαχλής ρητορικής του «εξωραϊσμού της καθημερινότητας» κ.λπ.
Στην προκείμενη περίπτωση, επιδιώξαμε ένα είδος μεγαλόστομης στατικότητας, που ταιριάζει πολύ και με τη μνημειακότητα της βαγκνερικής αναφοράς μας".
Χαράλαμπος Γωγιός
Σήμερα ο τίτλος Νέα Ελλάδα τι σας φέρνει στο νου; Πώς την φαντάζεστε την Νέα Ελλάδα;
"Αν και η έκφραση «Νέα Ελλάδα» έχει τύχει παντοειδούς εκμετάλλευσης, από τους βαλκανικούς πολέμους ως τη δικτατορία, σήμερα που, συμπτωματικά, επανακινητοποιήθηκε πολιτικά, αφενός από την παράταξη του Ανδρέα Λοβέρδου, αφετέρου στο πρόσφατο συνέδριο της Νέας Δημοκρατίας, η αλήθεια είναι πως μου φέρνει στο νου όλη αυτή τη μαρκετινίστικη υστερία γύρω από το re-branding, re-thinking, re-mapping, re-booting, re-making κ.ο.κ., όλη αυτή την υστερία του να κάνουμε τα πράγματα «...αλλιώς», που εξαπλώνεται τριγύρω μας σαν απέθαντη μάστιγα.
Δεν θέλει πολλή οξυδέρκεια για να αντιληφθεί κανείς ότι όλη αυτή η εμμονή με το «νέο» έχει ουσιαστικά εμπορική καταγωγή και σχετίζεται με τη διάδοση της έννοιας της «αγοράς» ως δυνάμει μοντέλου αντίληψης των πάντων.
Σε ένα τέτοιο τοπίο, παρά τον φαινομενικό πλουραλισμό, το πρώτο θύμα είναι η ουσιώδης διαφορά.
Γι' αυτό και η «Νέα Ελλάδα» του έργου μας είναι ένα μνημειώδες «τουρλουμπούκι», όπου τα στερεότυπα της δεξιάς και της αριστεράς, της υψηλής και της λαϊκής τέχνης «μπερδεύονται γλυκά» σε έναν ομοιογενή, λιγωτικό πολτό".
Η λέξη «Νέα» δεν απαιτεί μια «ρήξη» ή έστω ένα «ξεκαθάρισμα λογαριασμών» με το παρελθόν; Πιστεύετε είμαστε κοντά στην Νέα Ελλάδα;
"Ασφαλώς, αλλά για να δώσει κανείς τις σωστές απαντήσεις πρέπει να έχει κάνει πρώτα τις σωστές ερωτήσεις, και αυτό είναι κάτι που δεν νομίζω πως καταφέρνει κανείς να κάνει μέσα σε όλη τη βιασύνη και υστερική «επειγοσύνη» της εποχής.
Λόγου χάρη, τι ακριβώς εννοούμε με τη λέξη «παρελθόν»; Τι το «κακό» εμπεριέχει; Γιατί η «ρήξη» είναι εξ ορισμού καλό πράγμα;
Αυτά είναι σοβαρά ερωτήματα, θέλουν σκέψη, και δεν μπορούμε να αρκούμαστε στο «vibe» των λέξεων, στις τυχαίες συμπαραδηλώσεις και προβολές του καθενός.
Αυτό, εξάλλου, είναι και ένα από τα παράπονά μου από την Αριστερά, ότι δηλαδή θα προτιμούσα, αντί οι ηγεσίες να συντάσσουν αλλεπάλληλα δελτία Τύπου για να ανταποκριθούν στο κάθε ψευδές μικροσυμβάν της επικαιρότητας, να πάρουν λίγο χρόνο και να στρέψουν την προσοχή τους στη διατύπωση των ουσιαστικών ερωτημάτων, μήπως και ξεφύγουμε λίγο από την τυραννία της στερεοτυπικότητας.
Αυτό θα ήταν, για μένα, πραγματικά κάτι «νέο». Αλλά δεν είμαι πολύ αισιόδοξος".
-Στο παρελθόν έχετε «ξανακοιτάξει» κλασικά έργα με μια τολμηρή ματιά. Αυτό πιστεύετε ότι πρέπει να κάνει ένας νέος καλλιτέχνης;
"Ασφαλώς και όχι! Πιστεύω ότι ένας καλλιτέχνης, είτε νέος είτε παλιός, πρέπει να κάνει αυτό που του έρχεται, και τίποτε άλλο. Αυτή εξάλλου είναι και η μοναδική, αναντικατάστατή λειτουργία του στην κοινωνία των ανθρώπων".
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Μουσική: Χαράλαμπος Γωγιός, Ρίχαρντ Βάγκνερ Κείμενα: Μαρία Τοπάλη, Δημήτρης Δημόπουλος
Μουσική διεύθυνση, πλήκτρα, μελόντικα: Χαράλαμπος Γωγιός Σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Ευκλείδης Παρέμβαση στο χώρο-επιμέλεια κοστουμιών: Κωνσταντίνος Ζαμάνης Σχεδιασμός χαρτονομισμάτων: Δημήτρης Κανελλόπουλος, Γιώργος Γιάκος – The Comeback Studio Δραματουργική συνεργασία: Κατερίνα Κωνσταντινάκου, Παναγιώτα Κωνσταντινάκου
Λαμβάνουν μέρος: Λυδία Ζερβάνου (υψίφωνος, βιολοντσέλο), Ιωάννα Φόρτη (μεσόφωνος, μπαγλαμάς), Χρήστος Κεχρής (τενόρος, κιθάρα) Συμμετέχει χορός εθελοντών (κορυφαίοι: Αλέξανδρος Ευκλείδης, Λίνα Καλπαζίδου).
*****
σχόλια