Η ασυμβίβαστη κριτικός Βιρτζίνια Γουλφ

woolf Facebook Twitter
Σε μια εποχή που οι πρωτοκλασάτοι εκπρόσωποι της Νέας Κριτικής εξαντλούνταν στη σχολαστική, φορμαλιστική ανάλυση του κειμένου, η Γουλφ επέμενε στην αναγκαιότητα της άμεσης απόδοσης του βιώματος μέσω της γλώσσας και της μεταφοράς.
0

ΚΑΘΕ ΜΙΚΡΟ ΕΝΤΟΜΟ, κάθε πινελιά που μπορεί να περνάει απαρατήρητη από το γυμνό μάτι, κάθε νεύμα και οπτική χωρούν στο εκφραστικό σύμπαν της Βιρτζίνια Γουλφ που στόχο έχει να ξαναζωντανέψει την πρωταρχική εμπειρία της βιωματικής έκφρασης και να τη μεταφέρει αυτούσια στο χαρτί.

Σε μια εποχή που οι πρωτοκλασάτοι εκπρόσωποι της Νέας Κριτικής εξαντλούνταν στη σχολαστική, φορμαλιστική ανάλυση του κειμένου, η Γουλφ επέμενε στην αναγκαιότητα της άμεσης απόδοσης του βιώματος μέσω της γλώσσας και της μεταφοράς.

Υποστηρίζοντας ότι ο μυθιστοριογράφος πρέπει να στρώνει, όσο πιο απαλά και προσεκτικά μπορεί, «το μετάξι των ψυχών», απελευθερώνοντας το κείμενο από τα βάρη των γεγονότων και τις ανούσιες περιγραφές του ιστορικού χρόνου, κατά κύριο λόγο αναζητούσε αυτό που ξεφεύγει από την εύλογη εξήγηση και είναι καταχωνιασμένο στη γοητευτικά σκοτεινή περιοχή μεταξύ ασυνειδήτου και πραγματικότητας.

Κάπου εκεί, σε αυτό το ενδιάμεσο σημείο, εντόπισε τη δυνατότητα που έχει ο λογοτέχνης να περιηγηθεί σε αυτό που δεν λέγεται ή σε αυτό που είναι έτοιμο να ειπωθεί, να αφουγκραστεί ακόμα και την ανάσα που ακούγεται στα μεσοδιαστήματα των λέξεων με έναν τρόπο που δεν μπορεί να το κάνει ο απλός αφηγητής ιστοριών.

Διέθετε και η ίδια στον ύψιστο βαθμό την ικανότητα να εξυφαίνει με ευαισθησία και ποιητική δεινότητα τα κείμενά της – είτε επρόκειτο για μυθιστορήματα είτε για δοκίμια είτε για λογοτεχνικές κριτικές. Έχεις την αίσθηση ότι αρκεί ένας μικρός ψίθυρος για να ταράξει την παρτιτούρα των κειμένων της, μια λάθος εκφραστική μετατόπιση για να χαλάσει αυτό το υφάδι τής τόσο εύθραυστα ισορροπημένης έκφρασης.

Τα πράγματα δεν θα μπορούσαν, προφανώς, να ειπωθούν καλύτερα από την απαράμιλλη αυτή κυνηγό της πιο ευαίσθητης έκφρασης του κρυμμένου νοήματος, τη συγγραφέα που ήξερε ότι η παράδοση πρέπει να αντιστοιχεί με τρόπο ιδανικό στην καινοτομία, ποτέ η μια σε βάρος της άλλης.

Σε αυτά ακριβώς τα όρια του λόγου επικεντρώνεται θεωρητικά, καθώς αναρωτιέται πως ο/η συγγραφέας μπορεί να υπερβεί τους τομείς της παραστατικής έκφρασης θεσπίζοντας ένα νέο υβρίδιο, όπως το αποκαλεί.

Ταυτόχρονα, καθώς ξετυλίγει αυτές τις σκέψεις, η Γουλφ ουσιαστικά μας ανοίγει το προσωπικό της εργαστήρι, αποκαλύπτοντάς μας τον τρόπο που εκείνη εννοεί τη λογοτεχνία.

Γι’ αυτό και τα δοκιμιακά της κείμενα είναι ο καλύτερος τρόπος για να δούμε τον δικό της συγγραφικό μηχανισμό, την κοσμοθεωρία της για τη λογοτεχνία και τις λέξεις, για την αλληλεπίδραση τέχνης και ζωής. Δυο κείμενα που δείχνουν με τον καλύτερο τρόπο τι πρεσβεύει για τη λογοτεχνία, για τις άπειρες δυνατότητες των λέξεων αλλά και για την εξάρτησή τους από ένα συγκεκριμένο λογοτεχνικό περιβάλλον, για τη βαθιά της πίστη στις άπειρες δυνατότητες της ποιητικής μεταφοράς, αλλά και τις πεποιθήσεις της για το αλυσιτελές των κριτικών οι οποίοι εξαντλούνταν από τότε στη φορμαλιστική σχολαστικότητα είναι το Μια συζήτηση περί τέχνης και η Λεξιτεχνία, τα οποία επιλέγει ο Μανώλης Βάρσος για τις εκδόσεις Περισπωμένη, προσφέροντας μια άκρως επιμελημένη έκδοση με εισαγωγή, μετάφραση, χρονολόγιο αλλά και ιδιαίτερα κατατοπιστικές σημειώσεις που ουσιαστικά συνιστούν ένα υπερκείμενο στα κείμενα της Γουλφ.

Εν προκειμένω, η Βιρτζίνια Γουλφ φαίνεται να καταλαμβάνει τη θέση που της αξίζει ως αυτόνομη και ανεξάρτητη από τις κυρίαρχες μόδες και τάσεις κριτικός αλλά και ως μια συγγραφέας του ακραίου και άμεσου βιώματος.

woolf
KANTE KΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Virginia Woolf, Μια συζήτηση περί τέχνης – Λεξιτεχνία, Μτφρ. Μανώλης Βάρσος, εκδόσεις Περισπωμένη, σελ.: 120

Δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο κείμενο, το Μια συζήτηση περί τέχνης, ξεκινάει με αφορμή μια φανταστική συζήτηση μεταξύ γνωστών κατά τη διάρκεια ενός δείπνου, από τους οποίους η Βιρτζίνια Γουλφ δείχνει να παίρνει σαφείς αποστάσεις, ξεδιπλώνοντας όλο τον ποιητικό οίστρο αλλά και το ειρωνικό της φλέγμα με πρόθεση να καταδείξει τι είναι αυτό που αποκαλύπτει το έργο τέχνης από μόνο του, πέρα από τις στενές προθέσεις του καλλιτέχνη ή του συγγραφέα.

Η αφορμή του κειμένου είναι η αναδρομική έκθεση του μετα-ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Ουόλτερ Σίκερτ, ιδιαίτερα δημοφιλούς την εποχή εκείνη, που έλαβε χώρα στο Λονδίνο τον Σεπτέμβριο του 1934. Δίνοντας την αίσθηση ότι αναφέρεται στους πίνακες, ουσιαστικά μιλάει για τις άπειρες δυνατότητες των λέξεων, οι οποίες μετατρέπουν τον μυθιστοριογράφο ταυτόχρονα σε μουσικό, σε ζωγράφο, σε κολορίστα, εν τέλει σε έναν άνθρωπο με τεράστια γκάμα εκφραστικών μέσων.

Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρει, για μια ακόμα φορά, τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ, κλασικό σημείο αναφοράς στα περισσότερα κείμενά της, ο οποίος μπορεί στο πολυδιάστατο σύμπαν του να ενσωματώνει τις όποιες λεκτικές αντιθέσεις μιλώντας, φερειπείν, ταυτόχρονα για «άλικες σταλαγματιές» αλλά και για «στενάχωρη καρδιά», συνενώνοντας δυο αντίθετες νότες για να δώσει «έναν ήχο δραστηριοποιώντας τα μάτια του νου και του σώματος».

Για τη φανταστική αδελφή του Σαίξπηρ έκανε άλλωστε λόγο η Γουλφ στο περίφημο Ένα δικό της δωμάτιο, γνωρίζοντας πως μια τόσο περίτεχνη μεταφορική έκφραση μπορεί και ξεπερνά τα όρια των φύλων, αφού η καρδιά του ποιητή έχει μια έξαψη που δεν χωράει στα στεγανά όρια άνδρα - γυναίκας, αλλά ούτε και σε αυτά του μουσικού και του ζωγράφου.

Αντίστοιχα, ο Κητς μπορεί να λειτουργήσει, στα μάτια της, ως Βενετσιάνος ζωγράφος, βουτώντας την πένα του σε σκέτο κόκκινο και μπλε, ξεπερνώντας ακόμα και τον Τέννυσον. Εξού και η ίδια υποστηρίζει ότι οι καλοί κριτικοί μιλούν για τη λογοτεχνία έχοντας τη μουσική ή τη ζωγραφική στο μυαλό τους και όχι «τον εκφυλισμένο και προκατειλημμένο τρόπο που η κριτική χειρίζεται το αντικείμενό της».

Τα πράγματα δεν θα μπορούσαν, προφανώς, να ειπωθούν καλύτερα από την απαράμιλλη αυτή κυνηγό της πιο ευαίσθητης έκφρασης του κρυμμένου νοήματος, τη συγγραφέα που ήξερε ότι η παράδοση πρέπει να αντιστοιχεί με τρόπο ιδανικό στην καινοτομία, ποτέ η μια σε βάρος της άλλης.

Υποστηρίζοντας μάλιστα χαρακτηριστικά, όπως έκανε αντίστοιχα ο δικός μας Γιώργος Σεφέρης, ότι ο λέξεις «έχουν περιπλανηθεί, αιώνες τώρα, σε ανθρώπινα χείλη, σε σπίτια, σε δρόμους, σε χωράφια», ξέρει πως μια από τις σημαντικότερες δυσκολίες είναι να τις γράψει κανείς «σήμερα που είναι τόσο φορτωμένες νοήματα, μνήμες, που έχουν συνάψει τόσους και τόσο διάσημους γάμους», αναρωτώμενη πώς μπορεί ακριβώς να τοποθετήσει, όπως και οι ομότεχνοί της, «παλιές λέξεις στη σειρά ώστε να επιβιώσουν, ώστε να δημιουργήσουν ομορφιά, ώστε να πουν την αλήθεια. Αυτό είναι το ζήτημα».

Φυσικά αυτό δεν θα μπορούσε να το κάνει αν πίστευε ότι οι λέξεις εξαντλούνται σε ένα φαινομενικό νόημα, αφού «είναι το πιο αδάμαστο, το πιο ελεύθερο, το πιο ανεύθυνο, το πιο ανεπίδεκτο μαθήσεως πράγμα στον κόσμο». Και αυτό γιατί, όπως κατ’ επανάληψη έλεγε, «δεν ζουν στα λεξικά, ζουν στο μυαλό», κατοικούν ανάμεσά μας και επιθυμούν την αγάπη αλλά και επιβάλλουν να τις βουτήξουμε στις πιο αδιανόητες εμπειρίες για να τους δώσουμε ζωή. Και αυτό είναι που έκανε τη Βιρτζίνια Γουλφ μια από τις πιο ελεύθερες και ανυπότακτες συγγραφείς στην ιστορία, έτοιμη να αφήσει τις λέξεις να περιπλανηθούν όπως αυτές ήθελαν, ελεύθερα και αυτόνομα.

Είναι ο ίδιος λόγος που κάνει τα κείμενά της αυτά να διαβάζονται σαν να γράφτηκαν τώρα, όχι φτιαγμένα για να υπηρετήσουν ένα συγκεκριμένο περιβάλλον αλλά για να δώσουν νόημα στις δικές μας στιγμές, μεταφερμένα στο σήμερα, εξηγώντας τα σημεία των δικών μας καιρών μακριά από τους φορμαλιστές της λογοτεχνικής κριτικής και του βίου.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα κύματα» της Β. Γουλφ: Πόσοι άνθρωποι κατοικούν μέσα μας;

Λέσχη Ανάγνωσης: Φίλοι και παρέες / «Τα κύματα» της Βιρτζίνια Γουλφ: Πόσοι άνθρωποι κατοικούν μέσα μας;

Το άκρως πειραματικό και ποιητικό μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ αναδεικνύει τη θαυμαστή πολυπλοκότητα του ψυχισμού μας και την πολλαπλότητα που κατοικεί μέσα μας.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Άγνωστα αριστουργήματα και άφθονα δοκίμια

Fall Preview 2021 / Book Preview: Άγνωστα λογοτεχνικά αριστουργήματα και άφθονα δοκίμια

Σπάνια αριστουργήματα από την αμερικανική και την ισπανόφωνη λογοτεχνία, δοκίμια για τα σημεία των καιρών, ιστορικά βιβλία για τις σκοτεινές πτυχές του παγκόσμιου γίγνεσθαι, πολλή φιλοσοφία αλλά και η επιστροφή Ελλήνων συγγραφέων, όπως της Ζυράννας Ζατέλη και της Μαρίας Μήτσορα, είναι τα κεντρικά σημεία της προσεχούς εκδοτικής παραγωγής.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η ταινία της ζωής μου: Η Φώφη Τσεσμελή για το «The Hours»

Η ταινία της ζωής μου / Η ταινία της ζωής μου: Η Φώφη Τσεσμελή για το «The Hours»

Η DJ και δημοσιογράφος Φώφη Τσεσμελή πήγε το 2003 στην πρεμιέρα της ταινίας του Στίβεν Ντάλντρι και την είδε τρεις φορές απανωτά: Μια συζήτηση για τις καταπληκτικές ερμηνείες του καστ, τις δύσκολες θεματικές και φυσικά για την προσθετική μύτη της Νικόλ Κίντμαν που, ως Βιρτζίνια Γουλφ, κέρδισε το Όσκαρ Α’ Γυναικείου Ρόλου.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ηλίας Μαγκλίνης: «Η ανάκριση»

Το Πίσω Ράφι / «Γιατί δεν μου μιλάς ποτέ για τον εφιάλτη σου, μπαμπά;»

Η «Ανάκριση» του Ηλία Μαγκλίνη, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πεζά των τελευταίων χρόνων, φέρνει σε αντιπαράθεση έναν πατέρα που βασανίστηκε στη Χούντα με την κόρη του που «βασανίζεται» ως περφόρμερ στα χνάρια της Μαρίνα Αμπράμοβιτς.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Πέντε κλασικά έργα που πρέπει κανείς να διαβάσει

Βιβλίο / 5 κλασικά βιβλία που κυκλοφόρησαν ξανά σε νέες μεταφράσεις

Η κλασική λογοτεχνία παραμένει εξαιρετικά επίκαιρη, κι αυτό το αντιλαμβάνεται κανείς ανατρέχοντας στους τίτλους της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής και σε έργα των Τζόις, Κουτσί, Κάφκα, Αντρέγεφ και Τσβάιχ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τάσος Θεοφίλου: «Η φυλακή είναι το LinkedΙn των παρανόμων» ή «Το πορνό και το Κανάλι της Βουλής είναι από τα πιο δημοφιλή θεάματα στη φυλακή»

Βιβλίο / Τάσος Θεοφίλου: «Όταν μυρίζω μακαρόνια με κιμά θυμάμαι τη φυλακή»

Με αφορμή το βιβλίο-ντοκουμέντο «Η φυλακή», ο Τάσος Θεοφίλου μιλά για την εμπειρία του εγκλεισμού, για τον αθέατο μικρόκοσμο των σωφρονιστικών ιδρυμάτων –μακριά απ’ τις εικόνες που αναπαράγουν σειρές και ταινίες– και για το πώς η φυλακή λειτουργεί σαν το LinkedIn των παρανόμων.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Βιβλίο / Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Chanel, Dior και πολλοί ακόμα οίκοι υψηλής ραπτικής «ντύνουν» τα shows τους με τη μουσική του. Στο «Remixed», την αυτοβιογραφία-παλίμψηστο των επιρροών και των εμμονών του, ο ενορχηστρωτής της σύγχρονης catwalk κουλτούρας μας ξεναγεί σε έναν κόσμο όπου μουσική και εικόνα γίνονται ένα.
ΣΤΕΛΛΑ ΛΙΖΑΡΔΗ
Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Βιβλίο / Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Λίγοι είναι οι ποιητικά γραμμένοι εκκλησιαστικοί στίχοι που δεν φέρουν τη σφραγίδα αυτού του ξεχωριστού υμνωδού και εκφραστή της βυζαντινής ποιητικής παράδοσης που τίμησαν οι σύγχρονοί μας ποιητές, από τον Οδυσσέα Ελύτη μέχρι τον Νίκο Καρούζο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Βιβλίο / Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Η τελευταία μεγάλη μορφή της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας που πίστευε πως «η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα» έφυγε την Κυριακή σε ηλικία 89 ετών. Ξεχωρίσαμε πέντε από τα πιο αξιόλογα μυθιστορήματά του.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
bernhard schlink

Πίσω ράφι / «Φανταζόσουν ότι θα έβγαινες στη σύνταξη ως τρομοκράτης;»

Το μυθιστόρημα «Το Σαββατοκύριακο» του Μπέρνχαρντ Σλινκ εξετάζει τις ηθικές και ιδεολογικές συνέπειες της πολιτικής βίας και της τρομοκρατίας, αναδεικνύοντας τις αμφιλεγόμενες αντιπαραθέσεις γύρω από το παρελθόν και το παρόν.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Φοίβος Οικονομίδης

Βιβλίο / Φοίβος Οικονομίδης: «Είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να σπάσουμε σε χίλια κομμάτια»

Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Γιακαράντες», ο Φοίβος Οικονομίδης, ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς συγγραφείς της νεότερης γενιάς, μιλά για τη διάσπαση προσοχής, την αυτοβελτίωση, τα κοινωνικά δίκτυα, το βύθισμα στα ναρκωτικά και τα άγχη της γενιάς του.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Σερζ Τισερόν «Οικογενειακά μυστικά»

Το Πίσω Ράφι / «Το να κρατάμε ένα μυστικό είναι ό,τι πιο πολύτιμο και επικίνδυνο έχουμε»

Μελετώντας τις σκοτεινές γωνιές των οικογενειακών μυστικών, ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Σερζ Τισερόν αποκαλύπτει τη δύναμη και τον κίνδυνο που κρύβουν καθώς μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Το ηθικό ζήτημα με τις μεταθανάτιες εκδόσεις με αφορμή το ημερολόγιο της Τζόαν Ντίντιον

Βιβλίο / Μεταθανάτιες εκδόσεις και ηθικά διλήμματα: Η Τζόαν Ντίντιον στο επίκεντρο

Σύντομα θα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με τις προσφάτως ανακαλυφθείσες «ψυχιατρικές» σημειώσεις της αείμνηστης συγγραφέως, προκαλώντας ερωτήματα σχετικά με τη δεοντολογία της μεταθανάτιας δημοσίευσης έργων ενός συγγραφέα χωρίς την επίσημη έγκρισή του.
THE LIFO TEAM
Στα «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος

Ηχητικά Άρθρα / Γιάννης Τσαρούχης: «Η ζωγραφική μου θρέφεται από τη μοναξιά και τη σιωπή»

Στα εκπληκτικά «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Γιάννη Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος, από τις μινωικές τοιχογραφίες έως τα λαϊκά δημιουργήματα του Θεόφιλου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
George Le Nonce: «Εκτός από τα φέικ νιουζ, υπάρχει η φέικ λογοτεχνία και η φέικ ποίηση»

Ποίηση / George Le Nonce: «Εκτός από τα fake news, υπάρχει η fake λογοτεχνία και ποίηση»

Με αφορμή την έκδοση του τέταρτου ποιητικού του βιβλίου, με τίτλο «Μαντείο», ο Εξαρχειώτης ποιητής μιλά για την πορεία του, την ποίηση –queer και μη–, και για την εποχή του Web 2.0, αποφεύγοντας την boomer-ίστικη νοοτροπία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ