Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ι. ΑΛΛΑΜΑΝΗΣ ΕΙΝΑΙ γνωστός δημοσιογράφος, ραδιοφωνικός παραγωγός και συγγραφέας.
Με αυτή την τελευταία ιδιότητά του μάς είχε απασχολήσει πριν από αρκετά χρόνια (2000), μέσω του πολύ καλού βιβλίου του «Βίος και Πολιτεία του Νικόλα Άσιμου / Δίχως Καβάτζα Καμιά» [«Νέα Σύνορα» - Α.Α Λιβάνη], για να επανέλθει τώρα (2022) με την δεύτερη συγγραφική-ερευνητική εργασία του, που τιτλοφορείται «Στον Καιρό της Λιλιπούπολης / Η βιογραφία μιας ραδιοφωνικής εκπομπής» και η οποία κυκλοφορεί, τώρα, από τις Εκδόσεις Τόπος. Το βιβλίο είναι μεγάλου σχήματος, αναπτυγμένο σε 350 σελίδες.
Πιθανώς να αναρωτηθεί κάποιος... 350 σελίδες για την «Λιλιπούπολη»; Δεν είναι ακριβώς έτσι. Η αφορμή και το κυρίως μενού του βιβλίου είναι η συγκεκριμένη ραδιοφωνική εκπομπή, όμως στην πράξη το βιβλίο εκτείνεται και πέρα από τα όρια της «Λιλιπούπολης» (19 Δεκεμβρίου 1977 – 2 Μαΐου 1980), έξω από το... πολεοδομικό σχέδιό της.
Μάλιστα αυτά τα όρια είναι αδιευκρίνιστα και μπορεί να πηγαίνουν πολύ πίσω στο χρόνο, ακόμη και στην περίοδο της Κατοχής ή και πιο πριν ακόμη.
Γενικώς, ο Γ.Ι. Αλλαμανής δεν έχει θέμα με τα χρονικά όρια, μεγεθύνοντας ακόμη και σε γεγονότα και καταστάσεις του απώτερου χθες, που μπορεί να έχουν άλλοτε χαλαρή και άλλοτε πιο στενή σχέση με το κυρίως θέμα του.
Ένα τέτοιο υποκεφάλαιο είναι, για παράδειγμα, εκείνο της Ενότητας 7, που επιγράφεται «Το νούμερο 1558 / Ξεφυλλίζοντας τον φάκελο του Εμμανουήλ Χατζιδάκι του Γεωργίου» και που αναφέρεται στον φάκελο κοινωνικών φρονημάτων του Μάνου Χατζιδάκι, που διατηρούσε η Ασφάλεια. Το υποκεφάλαιο αυτό έχει έμμεση σχέση με την «Λιλιπούπολη» και με τα επεισόδια εκείνα, στα οποία ο... δήμαρχος Χαρχούδας φακέλωνε τους Λιλιπουπολίτες.
Πιθανώς να αναρωτηθεί κάποιος... 350 σελίδες για την «Λιλιπούπολη»; Δεν είναι ακριβώς έτσι. Η αφορμή και το κυρίως μενού του βιβλίου είναι η συγκεκριμένη ραδιοφωνική εκπομπή, όμως στην πράξη το βιβλίο εκτείνεται και πέρα από τα όρια της «Λιλιπούπολης» (19 Δεκεμβρίου 1977 – 2 Μαΐου 1980), έξω από το... πολεοδομικό σχέδιό της.
Επίσης πολλά βιογραφικά ανθρώπων, που σχετίζονταν έμμεσα ή άμεσα με την «Λιλιπούπολη», πηγαίνουν πίσω στο χρόνο... καθώς μαθαίνουμε τι έκαναν όλοι αυτοί στην Κατοχή, στα χρόνια του ’50 ή και πιο μετά. Αυτά τα πρόσωπα μπορεί να αφορούν σε διοικητικούς παράγοντες της ραδιοφωνίας, πολιτικούς κ.λπ.
Υπάρχει λοιπόν μια τεράστια ομπρέλα, που καλύπτει παράλληλες διαδρομές, οι οποίες, δεν θέλω να το κρύψω, κάπως με αποπροσανατόλισαν κατά την διάρκεια της ανάγνωσης – αλλά γι’ αυτό θα γράψουμε και στην συνέχεια.
![Γιώργος Ι. Αλλαμανής «Στον καιρό της Λιλιπούπολης» [Εκδόσεις Τόπος, 2022]](/sites/default/files/inline-images/a%20LIFO%20Allamanis%201.jpg)
Ο Γ.Ι. Αλλαμανής δουλεύει, βασικά, πάνω σε τρεις άξονες. Ο ένας άξονας είναι η αποδελτίωση εφημερίδων και περιοδικών, με την παράλληλη κριτική αντιμετώπισή τους. Κομμάτια και αποσπάσματα, που αφορούν εξ αρχής στην εκπομπή, όπως και άλλα που να την αφορούν κάπως πιο χαλαρά ή και καθόλου ορισμένες φορές. Χρησιμοποιούνται όμως, και αυτά, για να δημιουργήσουν το κλίμα, μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε και μεταδόθηκε το συγκεκριμένο πρόγραμμα.
Έτσι, για παράδειγμα, παρακολουθούμε την σύγκρουση του σημαντικού μουσικολόγου-μουσικοκριτικού Γιώργου Λεωτσάκου με τον Μάνο Χατζιδάκι, που προϋπήρχε της «Λιλιπούπολης» – μια σύγκρουση η οποία, στην πορεία, θα αφορούσε και στην ραδιοφωνική εκπομπή αυτή καθ’ αυτή.
Επίσης στο βιβλίο καταγράφονται οι παράλληλες δράσεις του Τρίτου Προγράμματος, που άλλοτε είχαν απ’ ευθείας, άλλοτε πλάγια και άλλοτε από χαλαρή έως και μηδαμινή σχέση με την «Λιλιπούπολη». Και αυτό το υλικό κρίνεται ως απαραίτητο από τον συγγραφέα, επειδή αποτυπώνει το κλίμα και το πνεύμα της εποχής.
Γενικώς, ο Γ.Ι. Αλλαμανής ενδιαφέρεται πολύ για να ανασυνθέσει, μέσα από το βιβλίο του, μιαν ολόκληρη περίοδο, από κοινωνικοπολιτική ή και από καλλιτεχνική σκοπιά, στην οποίαν (περίοδο) παρουσιάστηκε, αναπτύχθηκε, ήκμασε και χάθηκε η «Λιλιπούπολη».
Ο δεύτερος άξονας, μετά την αποδελτίωση εφημερίδων και περιοδικών, είναι οι προσωπικές συνεντεύξεις που πήρε ο συγγραφέας από 51 διαφορετικά πρόσωπα, που επίσης σχετίζονταν άμεσα ή έμμεσα με την «Λιλιπούπολη». Το υλικό αυτών των συνεντεύξεων αποτελεί, επίσης, ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου.
Ο τρίτος άξονας είναι αυτές καθ’ αυτές οι εκπομπές της «Λιλιπούπολης», όσες τουλάχιστον εντοπίστηκαν από τον συγγραφέα κατά την επίπονη έρευνά του (συζητάμε για 213 σωζόμενα επεισόδια) – και φυσικά η ακρόασή τους. Τα «σενάρια» αυτών των επεισοδίων, έτσι όπως μεταφέρονται από τον συγγραφέα, επίσης αποτελούν μέρος της ύλης του βιβλίου.
Ένας τέταρτος άξονας θα μπορούσε να ήταν, φερ’ ειπείν, η βιβλιογραφία. Αλλά βιβλιογραφία για τέτοια θέματα δεν υπάρχει – και αν κάτι υφίσταται, από πλευράς εκδόσεων, είναι άνευ σημασίας. Έτσι, το πόνημα του Γ.Ι. Αλλαμανή είναι, ουσιαστικά, το πρώτο που έχει να κάνει όχι μόνο με την «Λιλιπούπολη», μα και με το «χατζιδακικό» Τρίτο Πρόγραμμα.
Το βιβλίο χωρίζεται σε εννέα Ενότητες και αυτές θα περιγράψουμε, εν συνεχεία, με λίγα λόγια.
ΕΝΟΤΗΤΑ 1
Δρομολόγιο πάνω σε μια γραμμή από φως. Σελίδες 19-29.
Σ’ αυτό το πρώτο κεφάλαιο περιγράφονται, σε πολύ γενικές γραμμές, η ιστορία των παιδικών εκπομπών σε ραδιόφωνο και τηλεόραση, το παιδικό θέατρο, η αντίστοιχη λογοτεχνία, γίνεται αναφορά στην αλήστου μνήμης Αλίκη Νικολαΐδου και στις εθνικοπατριωτικού περιεχομένου εκπομπές της στην τότε ΥΕΝΕΔ, καταγράφεται ο ανασταλτικός παράγοντας της λογοκρισίας (σε ραδιόφωνο και τηλεόραση), ενώ γίνεται λόγος και για την προσπάθεια στο Τρίτο να δημιουργηθεί ειδική παιδική ζώνη (την άνοιξη του 1977).
ΕΝΟΤΗΤΑ 2
Το χατζιδακικό Τρίτο: νεκρανάσταση, άνθηση και παρακμή. Σελίδες 31-51
Ο Γ.Ι. Αλλαμανής αρέσκεται να χρησιμοποιεί πίνακες στα βιβλία του. Οι πίνακες βοηθούν τον αναγνώστη να έχει συνοπτικά μπροστά του μια «εικόνα». Και κάπως έτσι το δεύτερο αυτό κεφάλαιο ξεκινάει μ’ ένα πίνακα στον οποίον αποτυπώνονται οι δημόσιες θέσεις του Μάνου Χατζιδάκι από τον Νοέμβρη του 1974 έως και τον Μάρτιο του 1982.
Όλες οι θέσεις αυτές προτάθηκαν, δόθηκαν στον Μ. Χατζιδάκι κατά την Μεταπολίτευση, και βασικά από την πρώτη κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ο συγγραφέας δεν παραλείπει, φυσικά, να περιγράψει και το ιστορικό πλέγμα αυτής της φιλικής σχέσης (Καραμανλή-Χατζιδάκι).
Κάτω από το σλόγκαν «Παιδεία-Τέχνη-Ενημέρωση» θα αρχίσει να αναπτύσσεται το Τρίτο Πρόγραμμα, το οποίο θα φθάσει να έχει σχεδόν πανελλαδική κάλυψη το 1978.
Ο συγγραφέας επιχειρεί μια ιστορική αναδρομή σχετική με το Τρίτο, το οποίο στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’70 αποκτά, πλέον, άλλη αίγλη – και βασικά αυτό συμβαίνει από τον Δεκέμβριο του 1977, έως τον Μάιο του 1980. Ημερομηνίες που συμπίπτουν και με την εμφάνιση και εξέλιξη της «Λιλιπούπολης».
Στο κεφάλαιο γίνεται επίσης λόγος για τους νέους παραγωγούς, τον Γιώργο Κουρουπό (αναπληρωτής διευθυντής), την Χορωδία (υπό τον Αντώνη Κοντογεωργίου), τις «εξωτερικές» εκδηλώσεις του Τρίτου (από την «Εβδομάδα Τρίτου Προγράμματος» στην Εθνική Πινακοθήκη, το 1977, μέχρι και τους «Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού» της Κέρκυρας, το 1981) και βεβαίως για τα περιώνυμα «Σχόλια του Τρίτου» του Μάνου Χατζιδάκι.
ΕΝΟΤΗΤΑ 3
Οι Κέρβεροι της εξουσίας. Σελ. 53-86
Και αυτό το κεφάλαιο ξεκινάει μ’ έναν πίνακα, στον οποίον καταγράφονται οι υφυπουργοί προεδρίας και οι γενικοί διευθυντές της ΕΡΤ από την περίπου-αρχή της Μεταπολίτευσης, έως τα μέσα του 1980.
Βασικά λέμε για τα «ζευγάρια» Παναγιώτης Λαμπρίας – Γιάννης Λάμψας και Αθανάσιος Τσαλδάρης – Κωνσταντίνος Χόνδρος.
Επίσης εδώ αριθμούνται από τον συγγραφέα οι «12+1 κρίσεις και συγκρούσεις» στο Τρίτο, από τον Φεβρουάριο του 1975 έως και τον Μάρτιο του 1982 (επί ΠΑΣΟΚ πια).
Οι κρίσεις αυτές σχετίζονται με τις απόψεις του Μάνου Χατζιδάκι για το «Ελληνικό Φεστιβάλ Τραγουδιού» της Θεσσαλονίκης, την σφοδρή σύγκρουσή του με τον Πανελλήνιο Μουσικό Σύλλογο, την «σύγκρουση με ΕΡΤ. ΠΟΣΠΕΡΤ, ΕΣΗΕΑ και μουσικοκριτικούς», την σύγκρουση με την λογοκρισία κ.λπ.
ΕΝΟΤΗΤΑ 4
Εννέα μήνες κυοφορία (Μάρτιος 1977-Δεκέμβριος 1977). Σελ.87-124
Η Ενότητα 4 είναι η πρώτη που μας φέρνει φάτσα με το επίμαχο θέμα, που δεν είναι άλλο από την ραδιοφωνική «Λιλιπούπολη».
Γίνεται λόγος για την Ρεγγίνα Καπετανάκη (την σκηνοθέτιδα της σειράς) και την Ελένη Βλάχου (όχι την εκδότρια, αλλά την ανιψιά της, την παραγωγό της σειράς), που υπήρξαν «οι μητέρες της Λιλιπούπολης», ενώ μαθαίνουμε το πώς έγινε η γνωριμία με τον Νίκο Κυπουργό, την Μαριανίνα Κριεζή, τον Σπύρο Σακκά, τον Δημήτρη Μαραγκόπουλο, τον Νίκο Χριστοδούλου (τα τραγούδια του οποίου δεν καταγράφηκαν στο γνωστό διπλό LP) και την Λένα Πλάτωνος.
Επίσης μαθαίνουμε πως η αμερικάνικη σειρά “Sesame Street”, με τις κούκλες του Jim Henson, υπήρξε μια πρωταρχική επιρροή για την «Λιλιπούπολη», η οποία («Λιλιπούπολη») τελικά τι ήταν; Όπως λέει ο συγγραφέας:
«... μία ραδιοεπιθεώρηση, ένα ηχητικό κόμικ, που ιδίως με τα σενάρια του διδύμου Μαριανίνας Κριεζή – Άννας Παναγιωτοπούλου μετά τα τέλη του 1978 σχολίαζε την κοινωνική και πολιτική επικαιρότητα. Δηλαδή μια εκπομπή για μεγάλους που μπορούσαν να την ακούν και παιδιά, χωρίς να συλλαμβάνουν πλήρως τη σάτιρα όσων γεγονότων γνώριζε ο μέσος “προοδευτικός” ενήλικας της Μεταπολίτευσης, ενημερωμένος απ’ τις εφημερίδες».
Στη συνέχεια του κεφαλαίου καταγράφονται οι ήρωες της Λιλιπούπολης (Δρακατώρ, Δυστροπόπιγκας, Μπομπίλα, Μπρίνης, Πιπινέζα, Χαρχούδας κ.ά.), όπως και όλα τα άλλα πρόσωπα που έπαιξαν τον ρόλο τους στην πραγμάτωση της σειράς –από τον μαέστρο των τραγουδιών-οργανικών Βύρωνα Φιδετζή και τους ηχολήπτες, μέχρι τους ηθοποιούς–, ενώ γίνεται λόγος και για την εκπομπή «πιλότος».
ΕΝΟΤΗΤΑ 5
Η Εποχή της Αμηχανίας (Δεκέμβριος 1977-Ιούνιος 1978). Σελ. 125-154
Η «αμηχανία» που αναφέρει ο συγγραφέας σχετίζεται με τα πρώτα επεισόδια της «Λιλιπούπολης» (η παρθενική μετάδοση συνέβη στις 19 Δεκεμβρίου 1977), μα και με το χτίσιμο των χαρακτήρων.
Γίνεται επίσης λόγος για το παράλληλο πρότζεκτ «Ταξίδι και οι περιπέτειες των τριών μάγων», που μεταδόθηκε την παραμονή των Χριστουγέννων του 1977 και που ήταν επηρεασμένο από ένα παραμύθι, το οποίο είχε καταγράψει-επιμεληθεί ο Γιώργος Ιωάννου στο βιβλίο του «Παραμύθια του Λαού μας» [Ερμής, 1973]. Το παραμύθι θα μετακόμιζε ακόμη και στο Πλανητάριο, το 1978.
Επίσης, σ’ αυτό το κεφάλαιο, γίνεται λόγος για την βραχύβια παιδική ζώνη του Τρίτου, για την παρουσία της Σαβίνας Γιαννάτου στην ομάδα, όπως και για τα πρώτα τραγούδια των τεσσάρων συνθετών (Δημήτρης Μαραγκόπουλος, Νίκος Κυπουργός, Νίκος Χριστοδούλου, Λένα Πλάτωνος).
Παράλληλα η «Λιλιπούπολη» αφουγκράζεται την επικαιρότητα (ανασκαφές στην Βεργίνα από τον Μανόλη Ανδρόνικο, εκθέσεις αρχαίων στο εξωτερικό, χωρίς την σύμφωνη γνώμη των αρχαιολόγων), με την εκπομπή να αναδιπλώνεται, ως ραδιοφωνική οντότητα, λόγω της απεργίας των ηθοποιών (ΣΕΗ).
ΕΝΟΤΗΤΑ 6
Η Εποχή της Εφηβείας (Ιούλιος 1978-Νοέμβριος 1978). Σελ. 155-185
Από τον Φεβρουάριο και έως τον Ιούνιο του 1978 η «Λιλιπούπολη», όπως διαβάζουμε στο βιβλίο, είναι εκτός ερτζιανών, για να επανέλθει στις 2 Ιουλίου 1978.
Η Μαριανίνα Κριεζή γράφει τα περισσότερα επεισόδια, που συχνά ήταν επηρεασμένα από τα nursery rhymes (τα βρετανικά, παραδοσιακά, παιδικά τραγούδια), ενώ συνεργάζονται στα σενάρια και οι Μαργαρίτα Καραπάνου, Λένα Αστρινάκη, Γιώργος Χρονάς και Σταμάτης Φασουλής. (Μεταδίδονται τέσσερα νέα 15λεπτα επεισόδια την εβδομάδα).
Επίσης, εδώ, γίνεται λόγος για τις μουσικές επιρροές των τραγουδιών, τις αναφορές δηλαδή «στην αναγεννησιακή μουσική, στο μπαρόκ, το λιντ, το βαλς, στην οπερέτα, στο καμπαρέ, το μιούζικαλ, στην τζαζ, στο μπλουζ, το ροκ, το ελαφρό, το δημοτικό, το ρεμπέτικο και στους δρόμους που άνοιξαν ο Χατζιδάκις και ο Θεοδωράκης».
Το κεφάλαιο θα ολοκληρωθεί με «τα έξι τραγούδια για τα χρώματα» («Η μαγιονέζα», «Η κυρία Φωτεινή», «Μια αρκούδα καφέ», «Ο χορός των μπιζελιών», «Κύλα Γιαουρτοπόταμε», «Ρόζα Ροζαλία»), όπως και με την παρουσία στο πρόγραμμα των ηθοποιών Βασίλη Μπουγιουκλάκη και Λυδίας Κονιόρδου.
ΕΝΟΤΗΤΑ 7
Η Εποχή της Ενηλικίωσης (Δεκέμβριος 1978-Νοέμβριος 1979). Σελ.187-238
Στο κεφάλαιο αυτό ο συγγραφέας μας παρουσιάζει την καλύτερη, ίσως, εποχή της «Λιλιπούπολης», με 120-130 καινούρια επεισόδια να μεταδίδονται από τον Δεκέμβριο του ’78 έως τον Ιούλιο του ’79 (από τις 9 Ιουλίου έως και τις 16 Νοεμβρίου 1979 μεταδίδονταν επαναλήψεις).
Στην περίοδο αυτή εδραιώνεται η παρουσία της Άννας Παναγιωτοπούλου στην συγγραφή, ενώ συνεργάζονται από διάφορες θέσεις με το πρόγραμμα οι Σαπφώ Νοταρά, Νένα Βενετσάνου, Μίμης Χρυσομάλλης και Λευτέρης Βογιατζής.
Η «Λιλιπούπολη» επηρεάζεται πάντα από την τρέχουσα πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα (τις αυτοδιοικητικές εκλογές φερ’ ειπείν, του Οκτωβρίου 1978), ενώ μεταδίδονται περαιτέρω αντιχουντικά επεισόδια, επεισόδια που σχετίζονταν με το φακέλωμα στο Στρατό, το παραθρησκευτικό κατεστημένο, την «ηθική της επιστήμης» και την «πειρατική» ραδιοφωνία.
Το κεφάλαιο θα κλείσει με την ιστορία του τραγουδιού «Αντίο Λιλιπούπολη» του Δ. Μαραγκόπουλου.
ΕΝΟΤΗΤΑ 8
Η Εποχή της Εξόδου (Δεκέμβριος 1979-Μάιος 1980). Σελ. 239-275
Είναι πολλά τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται ο συγγραφέας και σ’ αυτό το κεφάλαιο.
Από τα σχέδια του Μάνου Χατζιδάκι για ένα περιοδικό υπό την ονομασία «Το Τρίτο» (πολλά χρόνια πριν από τη υλοποίηση του σχεδίου, μέσω του περιοδικού «Το Τέταρτο») και την αγορά (από τον Μ. Χατζιδάκι) τεσσάρων πιάνων Steinway, μέχρι την πετρελαϊκή κρίση και το σκάνδαλο Ράμμου, στις πανελλήνιες εξετάσεις του 1979 – γεγονότα, που έδωσαν νέα τροφή για τα επεισόδια της «Λιλιπούπολης».
Επίσης διαβάζουμε, ανάμεσα σε άλλα, για την όπερα «Αστερινός και Χρυσομαλλούσα», που θα μεταδιδόταν πριν τα Χριστούγεννα του ’79 και η οποία δεν θα ολοκληρωνόταν τελικά, όπως διαβάζουμε και για την Φλέρυ Νταντωνάκη, που θα απέδιδε τρία τραγούδια, από το μέρος «Άνοιξη» της όπερας, σε μουσική Νίκου Κυπουργού.
Εδώ προσεγγίζεται, επίσης, η κόντρα Μάνου Χατζιδάκι – Γιώργου Λεωτσάκου (σε σχέση με την «Λιλιπούπολη» και όχι μόνο), όπως καταγράφεται και η υμνητική κριτική, για την σειρά, από τον Νίκο Δήμου στο περιοδικό «Επίκαιρα».
Η όγδοη ενότητα θα ολοκληρωθεί με τα νέα τραγούδια, που θα προκύψουν για την σειρά («Η μπόσσα νόβα του ζαχαροπλαστείου», «Δεν είμαστε Ζουλού» κ.λπ.), όπως και με τα νέα επεισόδια φυσικά, ενώ ιδιαίτερης σημασίας είναι το υποκεφάλαιο για το πασίγνωστο τραγούδι «Ρόζα Ροζαλία».
ΕΝΟΤΗΤΑ 9
Η Λιλιπούπολη μετά τη Λιλιπούπολη. Σελ. 277-320
Σαφής ο τίτλος και αυτής της Ενότητας, καθώς εδώ διαβάζουμε για στίχους-ποιήματα της Μαριανίνας Κριεζή που τελικώς δεν θα γίνονταν τραγούδια, για τις ζωντανές αποδόσεις των τραγουδιών της «Λιλιπούπολης» (σε συναυλίες) και βεβαίως, ανάμεσα σε πολλά άλλα, για την επανηχογράφηση τραγουδιών του προγράμματος για την δισκογραφία πλέον – τόσο στο γνωστό double LP «Εδώ Λιλιπούπολη» [EMI / Columbia, 1980], όσο και στα επιμέρους πέντε μονά LP, με τα «ξαναζεσταμένα» επεισόδια και το επιπλέον μουσικό υλικό.
Το βιβλίο θα ολοκληρωθεί με μια σειρά από χρήσιμους Πίνακες, που αφορούν στα 213 σωζόμενα επεισόδια της «Λιλιπούπολης», στους 30 ηθοποιούς που υποδύθηκαν τους διαφόρους ρόλους, στα 66 πρωτότυπα τραγούδια που ακούστηκαν στο πρόγραμμα ή σχετίζονται με αυτό, όπως και στις «47 διασκευές μη λιλιπουπολιτικών τραγουδιών».
Η διαρρύθμιση του βιβλίου
Το βασικό ζήτημα στην μελέτη του Γιώργου Ι. Αλλαμανή ήταν το πώς θα τέμνονταν οι τρεις βασικοί άξονες (οι πληροφορίες από την αποδελτίωση των εντύπων με το κριτικό διάβασμά τους, που αφορούν στην κυρίαρχη αφήγηση, οι συνεντεύξεις και τέλος οι ακροάσεις των εκπομπών) και περαιτέρω πώς θα συνδυάζονταν με το φωτογραφικό υλικό (μαζί με τις λεζάντες του).
Ο συγγραφέας-ερευνητής θεώρησε ως αποδοτικότερη μία οπτική και κάπως... κινηματογραφική εμφάνιση της εργασίας του.
Και μάλιστα συνέβη αυτή με όρους μοντάζ, που δεν ακολουθεί γραμμική χρονολογική σειρά. Υπάρχουν flashbacks δηλαδή, χρονικά μπρος-πίσω, που σε συνδυασμό με το οπτικό μέρος της αφήγησης δημιουργούν μιαν αίσθηση φιλμική.
Το να βλέπεις όμως...κινηματογράφο στο χαρτί δεν είναι το ίδιο με το να τον βλέπεις στην οθόνη (του υπολογιστή ή της αίθουσας).
Σίγουρα ο Γ.Ι. Αλλαμανής μελέτησε το θέμα και σίγουρα προβληματίστηκε για την παρουσίασή του. Παρά ταύτα φρονώ πως κάποια προβλήματα δεν αποφεύχθηκαν.
Η βασική αφήγηση, που δεν είναι άλλη από εκείνη του συγγραφέα, είναι κατακερματισμένη, αναπτύσσεται σε δύο στήλες, ενώ παρεμβάλλονται ανάμεσα οι συνεντεύξεις με τα πρόσωπα, οι φωτογραφίες με τις λεζάντες και οι «υποθέσεις» των επεισοδίων.
Επιχείρησα να διαβάσω το βιβλίο, έτσι όπως είναι γραμμένο, με παραταγμένα όλα τα παραπάνω... και χάθηκα, καθώς προσπαθούσα κάθε φορά να θυμηθώ πού ήμουν (μετά από τις επιμέρους παρεμβολές).
Έτσι πολύ γρήγορα σταμάτησα αυτόν τον τρόπο ανάγνωσης, προκρίνοντας να διαβάσω, αρχικά, μόνο την αφήγηση του συγγραφέα. Σίγουρα ήταν προτιμότερο αυτό, αν και πάλι δυσκολεύεσαι να βρεις πού ακριβώς θα συνεχίσεις κάθε φορά.
Αφού τελείωσα αυτό το κομμάτι της ανάγνωσης, που, ξαναλέω, δεν είναι συνεχές, έπειτα άρχισα να διαβάζω τις συνεντεύξεις, μετά κοίταξα τις «υποθέσεις» των επεισοδίων, ενώ ενδιαμέσως απ’ όλα αυτά έριχνα και καμιά ματιά στις φωτογραφίες.
Δεν ξέρω... μπορεί οι νεότεροι αναγνώστες να είναι πιο εξοικειωμένοι με αυτού του τύπου τα βιβλία (έτσι είναι πολλά σχολικά βιβλία, σήμερα, στα οποία χρησιμοποιούνται «κουτάκια»), αλλά εγώ, και οφείλω να το ομολογήσω αυτό, ως πιο παλιός αναγνώστης, δυσκολεύτηκα να το αντιμετωπίσω.
Φυσικά και θα προτιμούσα η αφήγηση του συγγραφέα να προηγείτο των πάντων – με τις συνεντεύξεις και τις «υποθέσεις» των επεισοδίων, να εμφανίζονταν σε ξεχωριστά sections, μετά το πέρας όλων των ενοτήτων.
Επίσης δεν ξέρω πώς θα χειριζόμουν το φωτογραφικό υλικό με τις λεζάντες και τα λεζαντοκείμενα. Ίσως πάλι ένα ξεχωριστό section να ήταν προτιμότερο – αν και δεν είμαι σίγουρος γι’ αυτό. Είναι ένα θέμα... Γιατί οι φωτογραφίες είναι πάρα πολλές και δεν είναι καθόλου εύκολο να τις χειριστείς.
Ίσως, δε, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθούν λιγότερες ή και πολύ λιγότερες. Αυτό θα ήταν μια λύση. Θα μπορούσε π.χ. πολλές εξ αυτών να μετατραπούν σε κείμενα, εντασσόμενες με παραπομπές στην αφήγηση του συγγραφέα. Δεν χρειάζεται π.χ. να δείξεις το απόκομμα της «Καθημερινής», αφού μπορείς, άνετα, να γράψεις τι λέει, στην αφήγησή σου.
Δυστυχώς αυτός ο «μπερδεμένος» τρόπος παρουσίασης αποβαίνει, κατ’ εμέ, εις βάρος της απόλαυσης του βιβλίου.
Και λέμε για ένα βιβλίο, στο οποίο πρωταγωνιστεί πλήθος προσώπων (σίγουρα χρειαζόταν ένα ευρετήριο στο τέλος – σε ποιες σελίδες, δηλαδή, εμφανίζεται το κάθε πρόσωπο) και στο οποίο παρουσιάζεται πλήθος ντοκουμέντων.
Ο συγγραφέας εργάστηκε πέντε χρόνια για να φέρει εις πέρας την αποστολή του – η οποία δεν ήταν καθόλου μα καθόλου εύκολη.
Οι δυσκολίες υπήρξαν πολλές. Και βασικά σχετίζονται με την τεκμηρίωση των προφορικών αφηγήσεων. Το να τεκμηριώσεις 51 αφηγήσεις δεν είναι μικρό πράγμα. Χρειάζεσαι ισχυρό background πηγών, το οποίον ο συγγραφέας διέθετε. Αγωνίστηκε να το βρει δηλαδή. Δεν το είχε από κάπου έτοιμο.
Ούτε είναι εύκολο να βρεις και ν’ ακούσεις 200 τόσα επεισόδια μιας εκπομπής, ώστε να τα κατατάξεις θεματικά, να προκρίνεις για ποια θα κάνεις λόγο κ.λπ.
Ο Γιώργος Ι. Αλλαμανής πάλεψε μ’ ένα... ωραίο τέρας και το κατατρόπωσε. Μπορεί το αποτέλεσμα να μην είναι ένα παροδικά απολαυστικό βιβλίο, όμως σίγουρα θα αποδειχθεί ένα διαχρονικά χρήσιμο βιβλίο (είμαι σίγουρος, δηλαδή, πως θα το κατεβάσω από την βιβλιοθήκη μου πολλές φορές στο μέλλον). Κι αυτό εν τέλει είναι που μετράει περισσότερο.
