Μεγαλωμένος σε απολύτως μουσικό περιβάλλον –η μητέρα του, Ντιρουί Καλφαγιάν, είναι πιανίστα και εθνομουσικολόγος και ο πατέρας του, Κοσμάς Γαλιλαίας, πρώτο βιολί της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης για 20 χρόνια, μαέστρος και στην πορεία καλλιτεχνικός διευθυντής της, αλλά και ιδρυτής της Συμφωνικής Ορχήστρας του Δήμου Θεσσαλονίκης–, δεν υπήρχε περίπτωση να ακολουθήσει κάποια άλλη κατεύθυνση από τον δρόμο της κλασικής μουσικής και ο ίδιος.
Απόφοιτος της περίφημης σχολής Τζούλιαρντ της Νέας Υόρκης, καθηγητής πανεπιστημίου στην Ατλάντα, πριν επιστρέψει για να αναλάβει τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, μιας πόλης που είναι διάσημη για τη νυχτερινή της διασκέδαση αλλά ελάχιστα για τα καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα των Σαλονικιών. Θα μπορέσει ο Χρίστος Γαλιλαίας να αλλάξει τα γούστα των συμπολιτών του;
— Από την εποχή της οικοδόμησής του, εποχή αλόγιστης σπατάλης γενικότερα, υπήρχαν πολλοί που αναρωτιόντουσαν αν η πόλη με τις μεγάλες ελλείψεις είχε ανάγκη από ένα Μέγαρο Μουσικής. Τι λέτε, χρειαζόταν;
Επειδή γεννήθηκα και έζησα σε μια μουσική οικογένεια και έχω πολύ έντονες αναμνήσεις ήδη από την παιδική μου ηλικία από χώρους κλασικής μουσικής, μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι μια σωστή αίθουσα συναυλιών έλειπε κραυγαλέα από την πόλη της Θεσσαλονίκης. Δεν υπήρχε ένα σημείο αναφοράς για το μουσικόφιλο κοινό της πόλης.
— Υπήρχε κάποτε η καθιερωμένη συναυλία της ΚΟΘ κάθε Δευτέρα. Έχει άραγε διευρυνθεί εκείνο το κοινό;
Αν θέλω να είμαι ειλικρινής, ίσως όχι. Βέβαια, όσοι ασχολούνται με τον χώρο γνωρίζουν πολύ καλά ποιοι είναι οι τρόποι που θα οδηγούσαν στην αύξηση του κοινού της κλασικής μουσικής. Και δεν είναι άλλοι από το να μπει η κλασική μουσική στα σχολεία. Είναι βέβαια κάτι που θα χρειαστεί προσπάθεια αλλά και χρόνο. Είναι όμως σημαντικό διότι έτσι θα φτιάξουμε το κοινό του μέλλοντος. Όταν ένα παιδί από μικρή ηλικία έχει κάποια ακούσματα, είναι φυσιολογικό καθώς μεγαλώνει να είναι πιο δεκτικό και ανοικτό ή και να αναζητά αυτά τα ακούσματα. Εάν εθίζουμε τα παιδιά στη μη ποιοτική μουσική, είναι σχεδόν βέβαιο πως αυτή θα αποζητούν. Είναι τόσο απλό.
Αν και δεν πρέπει να τα μετράμε όλα με την ποσότητα, το κοινό της κλασικής μουσικής διεθνώς υπολείπεται αριθμητικά σε σχέση με άλλα είδη μουσικής, δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο της Ελλάδας.
— Λέγοντας «μη ποιοτική» μουσική εννοείτε την ψυχαγωγία της πλειονότητας; Μπορεί όντως να την αντικαταστήσει η κλασική μουσική;
Σκοπός δεν θα πρέπει να είναι η αντικατάσταση αλλά η προσθήκη της κλασικής μουσικής στα ακούσματα των νέων. Αλίμονο βέβαια αν φοβόμαστε ότι η μουσική του Μπετόβεν δεν είναι ικανή να ψυχαγωγήσει.
— Η Ελλάδα είχε επαφή με τους μεγάλους συνθέτες κυρίως στο Ιόνιο λόγω της ιταλικής επιρροής και μετά την ανεξαρτησία σταδιακά η Αθήνα. Η Θεσσαλονίκη ήρθε τελευταία, έτσι δεν είναι; Υπάρχουν θεμέλια στην κλασική μουσική;
Κι όμως, υπάρχουν θεμέλια. Η ίδρυση του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης το 1914 με πρωτοβουλία του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο οποίος πίστευε στη δυτικοευρωπαϊκή παιδεία. Έφερε μάλιστα από το Βέλγιο τον σπουδαίο βιολονίστα Αλέξανδρο Καζαντζή για να αναλάβει την καλλιτεχνική διεύθυνση του ωδείου, πλαισιωμένος από σημαντικές μουσικές προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Αιμίλιος Ριάδης, ο Λώρης Μαργαρίτης κ.ά. Κλείνουμε πάνω από έναν αιώνα από τότε.
— Η πόλη πάντως παραμένει θετική κυρίως ως προς τη νυχτερινή διασκέδαση. Να τολμήσω να σας θέσω το ερώτημα, οι νεανικές σας παρέες ερχόντουσαν στα ρεσιτάλ που δίνατε ως βιολιστής;
Οι παρέες έδιναν πάντα βροντερό «παρών» όταν έπαιζα και η στήριξή τους ήταν συγκινητική.
— Ξέρετε αν ενδιαφέρθηκαν να παρακολουθήσουν κάποια συναυλία χωρίς να είναι κίνητρο η δική σας συμμετοχή;
Νομίζω όχι, για να είμαι ειλικρινής. Αλλά επιμένω ότι έχουν σημασία τα ακούσματα από την παιδική ηλικία. Τι ακούν οι γονείς, τι παίζει το ραδιόφωνο, όλα αυτά παίζουν ρόλο. Αν και δεν πρέπει να τα μετράμε όλα με την ποσότητα, το κοινό της κλασικής μουσικής διεθνώς υπολείπεται αριθμητικά σε σχέση με άλλα είδη μουσικής, δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο της Ελλάδας. Η Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης μπορεί να έχει σε μια συναυλία της ένα κοινό 3.000 ατόμων, αλλά μια ροκ συναυλία στο Μάντισον Σκουέρ Γκάρντεν θα έχει 30.000. Αυτό δεν πρέπει να μας αποθαρρύνει. Δεν θα μπορούσε και δεν πρέπει να συγκριθεί μια ροκ ή ποπ συναυλία με μια της κλασικής μουσικής.
— Ωστόσο η πόλη θα μπορούσε να είναι σεμνή και να αρκεστεί σε άλλη αίθουσα, μικρότερη και λιγότερο δαπανηρή. Τα λειτουργικά έξοδα δεν είναι τεράστια;
Υπάρχουν προβλήματα, αλλά οφείλουμε να τα αντιμετωπίσουμε. Ένα πράγμα με το οποίο ασχολείται εντατικά το διοικητικό συμβούλιο είναι η ενεργειακή αναβάθμιση. Καθώς τα λειτουργικά έξοδα σε κτιριακές εγκαταστάσεις αυτού του μεγέθους είναι τεράστια, πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες κινήσεις ώστε τα κτίρια να μην είναι τόσο ενεργοβόρα. Αν μπορείς να μειώσεις τον λογαριασμό του ρεύματος κατά 50%, είναι μια επένδυση που αξίζει. Γίνονται προσπάθειες αξιοποίησης διαφόρων οικονομικών πόρων, ΕΣΠΑ, ταμείο ανάκαμψης, και άλλων κονδυλίων.
— Οπότε, δεν θεωρείτε υπερβολή το υπερμεγέθες Μέγαρο της Θεσσαλονίκης;
Καθόλου. Αλίμονο αν μια πόλη ενός εκατομμυρίου δεν μπορεί να έχει ένα τέτοιο κτίριο. Όχι, δεν θεωρώ υπερβολή μια αίθουσα 1.400 ατόμων για μουσική και άλλες παραστατικές τέχνες. Το Μέγαρο είναι ένα στολίδι για τη Θεσσαλονίκη και η πόλη το είχε πολύ ανάγκη.
— Ποιος το έχει γεμίσει;
Πολλές παραστάσεις, με πιο πρόσφατη αυτή της Βασιλικής Φιλαρμονικής του Λονδίνου. Χωρίς αμφιβολία το κορυφαίο καλλιτεχνικό γεγονός της χρονιάς, σε μια κατάμεστη αίθουσα. Επρόκειτο για μια αξέχαστη συναυλία όπου έπαιξαν την κλασική συμφωνία του Προκόφιεφ, εν συνεχεία ο Σεργκέι Κριλόφ έπαιξε το κονσέρτο για βιολί του Μπρουχ και το πρόγραμμα τελείωσε με τη δεύτερη συμφωνία του Σιμπέλιους. Καταπληκτικές ερμηνείες, και να προσθέσω ότι τα σχόλια των υπεύθυνων της ορχήστρας, των μουσικών, του μαέστρου, του σολίστα ήταν ιδιαίτερα εγκωμιαστικά για το Μέγαρο και την αίθουσα και τόνιζαν ότι είναι από τις καλύτερες που έχουν παίξει. Και δεν νομίζω ότι το είπαν ως κολακεία. Είναι μεγάλο ατού για τη Θεσσαλονίκη το Μέγαρο. Όσοι καλλιτέχνες έρχονται μένουν εντυπωσιασμένοι. Παίζει ρόλο και η μαγική τοποθεσία, δηλαδή ότι είναι δίπλα στη θάλασσα. Το δικό μου όραμα είναι να συγκαταλέγεται το Μέγαρο στις κορυφαίες αίθουσες κλασικής μουσικής στον κόσμο. Μετακλήσεις σαν αυτή της Royal Philharmonic κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση.
— Το κοινό θα ανταποκρίνεται πάντα;
Νομίζω ότι η πλειοψηφία θα ανταποκρίνεται.
— Το κτιριακό συγκρότημα αποτελείται από δύο κτίρια και δύο αίθουσες.
Σωστά. Η κύρια αίθουσα του δεύτερου κτιρίου έχει χωρητικότητα 500 ατόμων. Με πολύ εντυπωσιακή αρχιτεκτονική και εξαιρετική ακουστική επίσης. Τα φουαγιέ χρησιμοποιούνται και αυτά για διάφορες δράσεις, όπως εκθέσεις ζωγραφικής, παρουσιάσεις βιβλίου κ.ά.
— Με την ανάληψη της καλλιτεχνικής διεύθυνσης είχατε να αντιμετωπίσετε την πανδημία. Πώς το αντιμετωπίσατε;
Ήταν μια πολύ δύσκολη συγκυρία, διότι όχι μόνο ήταν όλα κλειστά, αλλά δεν μπορούσαμε να προγραμματίσουμε μελλοντικές παραστάσεις λόγω της αβεβαιότητας που επικρατούσε. Νομίζω όμως ότι ανταποκριθήκαμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και μείναμε ενεργοί μέσω των διαδικτυακών δράσεων που οργανώσαμε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη στήριξη των καλλιτεχνών αλλά και τη διατήρηση της επαφής με το κοινό. Προχωρήσαμε με μικρά προσεκτικά βήματα και περιμέναμε. Είδα με χαρά τη δίψα του κοινού να επιστρέψει στις ζωντανές συναυλίες, και έγιναν σημαντικά πράγματα. Είδα να γεμίζει η αίθουσα και χαρήκαμε όλοι.
— Είναι σωστό να θεωρούμε στόχο πάντα να γεμίζει;
Υπήρχαν αρκετές εκδηλώσεις στις οποίες γέμισε η αίθουσα. Υπήρχαν όμως και καταπληκτικές συναυλίες οι οποίες δεν έγιναν sold out. Ας μην επικεντρωνόμαστε τόσο πολύ σε αυτό. Δηλαδή να μη δίνουμε σημασία μόνο σε αυτούς που δεν ήρθαν, αλλά να σκεφτούμε τι οφείλουμε να προσφέρουμε σε αυτούς που τελικά τα κατάφεραν και ήρθαν.
— Αυτοί που δεν έρχονται και ούτε έχουν σκοπό όμως είναι το ζήτημα.
Όπως γνωρίζετε, το θέμα της προσέλευσης του κόσμου στα ζωντανά θεάματα είναι πολυσύνθετο. Υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες και χρειάζεται μεγάλη ανάλυση. Επιμένω όμως ότι πρωτίστως με ενδιαφέρει τι αποκόμισαν αυτοί που τελικά ήρθαν. Ήταν μια ανεπανάληπτη εμπειρία; Τους άγγιξε αυτό που άκουσαν και είδαν; Θα επέλεγαν να ξαναέρθουν; Θα έλεγαν σε κάποιον φίλο ότι το συστήνουν ανεπιφύλακτα; Για μένα αυτά είναι τα καίρια ερωτήματα. Σε καμία περίπτωση δεν είναι κριτήριο επιτυχίας το πόσα εισιτήρια κόψαμε. Το Μέγαρο δεν είναι ιδιωτική επιχείρηση και οφείλει να προάγει τον πολιτισμό. Ας μην ξεχνάμε ότι είμαστε ένας δημόσιος φορέας επιχορηγούμενος και εποπτευόμενος από το υπουργείο Πολιτισμού, το όποιο μας στηρίζει έμπρακτα και μας δίνει τη δυνατότητα να παρουσιάζουμε αυτές τις σπουδαίες παραστάσεις. Κύριο μέλημα ενός καλλιτεχνικού διευθυντή είναι να φροντίζει ώστε το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα να είναι άρτιο. Δεν μπορείς να συγκρίνεις τις εισπράξεις που θα κάνει ένα μπλογκμπάστερ του Χόλιγουντ με μια καλλιτεχνική ταινία.
— Μπορεί ωστόσο να πει κανείς ότι μια σπουδαία κλασική ταινία κερδίζει μέσα στα χρόνια, θα παίζεται για πάντα.
Αυτό ισχύει και για μια συμφωνία του Μπετόβεν που παίζεται εδώ και 200 χρόνια με την ίδια επιτυχία.
— Έχετε δώσει μεγάλη έμφαση στο Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου.
Η μουσική δωματίου είναι για μένα ένα από τα κορυφαία είδη της κλασικής μουσικής, με αριστουργηματικά έργα που είχαν γραφτεί για μικρά σύνολα. Γι’ αυτό και δίνω έμφαση. Η εναρκτήρια συναυλία του φεστιβάλ έχει έναν ιδιαίτερο συμβολισμό. Ήθελα να κάνουμε ένα μουσικό reunion (εξού και ο τίτλος) με συναδέλφους με τους οποίους υπήρξαμε συμφοιτητές στη σχολή Τζούλιαρντ της Νέας Υόρκης και είναι τώρα διεθνώς καταξιωμένοι καλλιτέχνες. Όπως και τότε που η μουσική μάς είχε φέρει κοντά, έτσι και τώρα ανταμώνουμε πάλι για να παίξουμε μαζί στη σκηνή του Μεγάρου. Συμμετέχουν επίσης και οι διαπρεπείς Έλληνες σολίστ Βασίλης Βαρβαρέσος και Τιμόθεος Πέτριν. Συνολικά το φεστιβάλ αποτελείται από τρεις συναυλίες. Όλες με πολύ μεγάλα ονόματα, όπως το πολυβραβευμένο κουαρτέτο Pacifica με δύο Grammy και ο θρυλικός βιολονίστας Γκίντον Κρέμερ με το τρίο του.
— Επαναφέρατε και τη μουσική μπαρόκ.
Ένας θεσμός που επίσης ήθελα να επαναφέρω γιατί αφενός έχει ιστορική σημασία, αφετέρου τον είχε αγκαλιάσει το κοινό. Χαίρομαι που αναβιώνει τώρα.
— Η εορταστική περίοδος θα έχει σημαντικές εκδηλώσεις;
Στις 9 Δεκεμβρίου έρχεται ο σπουδαίος Κύπριος πιανίστας Cyprien Κατσαρής σε μια συμπαραγωγή με την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης. Ακολουθεί στις 16 Δεκεμβρίου το Janoska Ensemble που έρχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Έρχεται και ένα από τα πιο γνωστά και εναλλακτικά σχήματα της κλασικής μουσικής διεθνώς, οι Deutsche Grammophon Artists, που θεωρώ επίσης πολύ σημαντικό ότι θα συμπράξει μαζί τους η Συμφωνική Ορχήστρα Νέων MOYSA του Μεγάρου Μουσικής. Αναμφίβολα μια σπουδαία καλλιτεχνική και εκπαιδευτική εμπειρία για τα παιδιά της ορχήστρας.
— Οπότε διευρύνεται όντως το κοινό σας;
Το προσπαθούμε. Νομίζω πως βρισκόμαστε στον σωστό δρόμο.
— Καλλιτεχνικός διευθυντής του Μεγάρου, καθηγητής στο πανεπιστήμιο και υπάρχει και μια προσωπική καριέρα ως βιολιστής. Προλαβαίνετε;
Νομίζω ότι το ένα συμπληρώνει το άλλο και μπορούν να συνυπάρχουν αρμονικά, αρκεί να βρίσκω χρόνο για μελέτη διότι το βιολί δεν συγχωρεί. Άλλωστε υπάρχει σε όλα το στοιχείο της δημιουργίας. Πάνω από όλα είμαι βιολιστής. Όλα τα άλλα απορρέουν από αυτό. Καθηγητής στο πανεπιστήμιο λόγω της καριέρας μου στο βιολί, αλλά και διευθυντής στο Μέγαρο χάρη στο βιολί. Όποτε μπορώ, σε αυτό θα επιστρέφω. Σίγουρα η θέση του Μεγάρου είναι μια πρόκληση αλλά και ευκαιρία για να προσφέρω στον τόπο. Κάτι για το οποίο είμαι ευγνώμων.
