Σεισμοί στην Τουρκία: πολιτική η καταστροφή πριν υπάρξει φυσική!
Geraldine Franck
Mediapart - 11.02.2023
Οι τουρκικές αντικουρδικές πολιτικές έχουν άμεση αιτιακή σχέση με τον αριθμό των ανθρώπων που σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν στην περιοχή των σεισμών. Οι σεισμοί είναι αναπόφευκτοι, το ίδιο και οι χαμηλές θερμοκρασίες. Πού υπάρχουν οι κατάλληλες προληπτικές πολιτικές; Οι σεισμοί δεν σκοτώνουν ανθρώπους, τα κτίρια που καταρρέουν το κάνουν.
Στο σταυροδρόμι τριών τεκτονικών πλακών, η Τουρκία πλήττεται τακτικά από σεισμούς. Επτά στους δέκα κατοίκους ζουν σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως επικίνδυνες. "Αν υπάρχουν τόσα πολλά θύματα στην Τουρκία, αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι τα κτίρια είναι κακής ποιότητας", είναι η σαφής διαπίστωση του δημοσιογράφου Guillaume Perrier στο πλατό της εκπομπής "C dans l'air" την Τρίτη 7 Φεβρουαρίου 2023.
Τρεις ημέρες πριν από την τραγωδία, ο Ολλανδός σεισμολόγος Frank Hoogerbeets από το Solar System Geometry Survey (SSGEOS) είχε προβλέψει την καταστροφή. "Αργά ή γρήγορα θα γίνει ένας σεισμός περίπου 7,5 βαθμών σε αυτή την περιοχή (νότια-κεντρική Τουρκία, Ιορδανία, Συρία, Λίβανος)", έγραψε στο Twitter στις 3 Φεβρουαρίου. Ένας γνωστός Τούρκος γεωλόγος, ο Naci Görür, προειδοποιεί εδώ και τρία χρόνια: "Έχουμε προβλέψει επιστημονικά ότι θα μπορούσαν να συμβούν σεισμοί σε αυτό το ρήγμα της ανατολικής Ανατολίας". Παρά τις επανειλημμένες προσπάθειές του να ληφθεί υπόψη αυτός ο προβλέψιμος κίνδυνος, οι προειδοποιήσεις του έμειναν χωρίς ανταπόκριση. Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι, με το σημερινό επίπεδο των επιστημονικών γνώσεων, η σεισμολογία μπορεί μόνο να εκτιμήσει τις τοποθεσίες και τις χρονικές περιόδους όπου είναι πιθανό να εκδηλωθούν σεισμοί, κυρίως με βάση το μέσο ρυθμό της παλαιότερης σεισμικής δραστηριότητας σε μια περιοχή. Οι σεισμοί και οι πολλαπλοί μετασεισμοί τους που έπληξαν την Τουρκία και τη Συρία νωρίτερα αυτή την εβδομάδα ήταν δυστυχώς προβλέψιμοι. Δεδομένης της γεωγραφικής και γεωλογικής κατάστασης της χώρας, το ζήτημα των σεισμών θα πρέπει να αντιμετωπίζεται εξίσου σοβαρά με τα οικονομικά και γεωπολιτικά ζητήματα.
Οι αντικουρδικές πολιτικές επιδεινώνουν τον απολογισμό
Στο επίκεντρο αυτού του σεισμού βρίσκεται το Κουρδιστάν. Μια περιοχή που μειονεκτεί δομικά επειδή αποικίζεται από τη Συρία, το Ιράκ, το Ιράν και την Τουρκία. Οι αντικουρδικές πολιτικές της Τουρκίας έχουν άμεση αιτιακή σχέση με τον αριθμό των νεκρών και των τραυματιών στην περιοχή του σεισμού. Σε κάθε νέα εκλογική αναμέτρηση, ο Ερντογάν καυχιέται ότι έχει κατασκευάσει δρόμους, κτίρια, νοσοκομεία και αεροδρόμια. Ωστόσο, οι περισσότερες από αυτές τις υποδομές δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στους πρόσφατους σεισμούς. Για παράδειγμα, όσον αφορά το αεροδρόμιο του Χατάι που εγκαινιάστηκε το 2007, ο Tezcan Karakuş Candan, πρόεδρος του παραρτήματος της Άγκυρας της Ένωσης των Τουρκικών Επιμελητηρίων Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων, δήλωσε: "Προειδοποιήσαμε αρκετές φορές πριν από την κατασκευή του αεροδρομίου του Χατάι, "αυτή είναι η γραμμή ρήγματος, μην κατασκευάσετε αεροδρόμιο εδώ". Αλλά οι προειδοποιήσεις μας δεν εισακούστηκαν".
Πολλοί εμπειρογνώμονες επικρίνουν την AFAD, την εθνική υπηρεσία που είναι υπεύθυνη για τον σεισμικό κίνδυνο. Εν προκειμένω, για την πολιτική μαζικής κατασκευής κατοικιών που ξεκίνησε η κυβέρνηση πριν από αρκετά χρόνια. Σε περιοχές υψηλού κινδύνου έχουν κατασκευαστεί κτίρια που δεν πληρούν τις σεισμικές προδιαγραφές. Φαίνεται ότι τα κτίρια της δημόσιας εταιρείας TOKI, η οποία είναι υπεύθυνη για την κατασκευή κοινωνικών κατοικιών, είναι αυτά που πλήττονται περισσότερο από τους σεισμούς. Η ΤΟΚΙ υπαγόταν απευθείας στον πρωθυπουργό μέχρι την καθιέρωση του προεδρικού συστήματος το 2018. Αν και θεωρητικά είναι δημόσια αρχή, η ΤΟΚΙ έχει μετατραπεί κυρίως σε μια μεγάλη υπηρεσία ιδιωτικοποιήσεων που διαχειρίζεται την πώληση δημόσιας γης και κτιρίων σε ιδιωτικές εταιρείες. Τον Ιανουάριο του 2022, το περιοδικό Ballast δημοσίευσε μια έκθεση που εξηγούσε: "Τα φράγματα είναι ένας τρόπος για το τουρκικό κράτος να ελέγχει τους κουρδικούς πληθυσμούς: τέτοια έργα εκτοπίζουν βίαια τα χωριά, οι πληθυσμοί των οποίων πρέπει να μετακινηθούν - ή να μεταφερθούν - σε αστικά κέντρα ή οικισμούς. Εκεί, στεγάζονται σε ειδικά κατασκευασμένες κατοικίες από τον οργανισμό που είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη κοινωνικών κατοικιών, γνωστό ως TOKI. Η αρχιτεκτονική αυτών των νέων γειτονιών έχει σχεδιαστεί κυρίως για να διευκολύνει την επιτήρηση. Σε κοινωνικό επίπεδο, ο στόχος είναι να σπάσει ο ιστός των σχέσεων και της αλληλεγγύης που υπάρχει στα χωριά και η αντίσταση που απορρέει από αυτόν". Οι άνθρωποι που ζουν σε αυτά τα διαμερίσματα, συνήθως οικογένειες με περιορισμένα οικονομικά μέσα, δεν έχουν άλλη επιλογή από το να νοικιάσουν αυτά τα διαμερίσματα επειδή είναι φθηνά και δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά κάτι άλλο.
Το 1999, η τουρκική κυβέρνηση εισήγαγε έναν φόρο για την πρόληψη και τη διαχείριση των σεισμών. Έκτοτε, ωστόσο, η τουρκική κυβέρνηση δεν έχει λάβει επαρκή μέτρα ούτε έχει βελτιώσει την προστασία από τις καταστροφές. Αντί να επενδύσει στην έρευνα, την πρόληψη και την έκτακτη βοήθεια, η κυβέρνηση χρησιμοποίησε τα χρήματα για την ενίσχυση του τουρκικού στρατού. Το ΑΚΡ έχει επίσης χρηματοδοτήσει κατασκευαστικά έργα για επιχειρήσεις επικίνδυνα για τη ζωή των κατοίκων, καθώς και δημόσιες εγκαταστάσεις που, παρά το γεγονός ότι βρίσκονται σε μια από τις πιο σεισμικά ενεργές περιοχές του κόσμου, δεν έχουν προστατευθεί προληπτικά από αυτές τις καταστροφές. Το HDP, το κυριότερο φιλοκουρδικό κόμμα στην περιοχή, είχε προτείνει τη δημιουργία μιας επιτροπής σεισμικού κινδύνου, η οποία απορρίφθηκε από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία του ΑΚΡ τον Ιανουάριο του 2020.
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η χώρα ήταν ανεπαρκώς προετοιμασμένη: δεν υπήρχαν χώροι συγκέντρωσης για μετά την καταστροφή (χώροι για να καθίσει και να φάει κανείς, με θέρμανση, τουαλέτες και σημεία υδροδότησης), δεν υπήρχαν αποθήκες σκηνών, γεννήτριες, αποθήκες υλικού για την απομάκρυνση των χαλασμάτων. Οι πόλεις που βρίσκονται σε σεισμική ζώνη θα έπρεπε να έχουν αυτή την υποδομή, ένα καλά θεμελιωμένο και λειτουργικό σχέδιο διαχείρισης κρίσεων. Το μεγαλύτερο πρόβλημα αυτή τη στιγμή είναι το κρύο, το οποίο σκοτώνει ανθρώπους που θα έπρεπε να έχουν επιβιώσει από τον σεισμό.
Ο Savaş Karabulut, καθηγητής και μέλος του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Γκεμπζέ, και ειδικός σε θέματα σεισμών, δήλωσε: "Μετά από όλους τους σεισμούς, είδαμε ότι μόνο οι εργολάβοι τιμωρούνται, αλλά η κεντρική κυβέρνηση και οι τοπικές διοικήσεις είναι αυτές που φέρουν την κύρια ευθύνη. Διότι, καταρχάς, η κυβέρνηση επιτρέπει στους εργολάβους να χτίζουν παράνομες κατασκευές και επιρρίπτει ευθύνες στη μοίρα και τη φύση μετά από κάθε καταστροφή. Τουλάχιστον, τα κτίρια σε αυτές τις σεισμικές ζώνες θα έπρεπε να είχαν ελεγχθεί και να είχαν ληφθεί εκ των προτέρων προφυλάξεις. Όλα τα κτίρια θα έπρεπε να είχαν ελεγχθεί ένα προς ένα, να είχαν εντοπιστεί οι επικίνδυνες κατασκευές και να είχε δρομολογηθεί η κατεδάφιση ή η ενίσχυσή τους. Οι άνθρωποι είναι τώρα παγιδευμένοι κάτω από κτίρια που κατέρρευσαν. (...) Αυτός ο σεισμός πρέπει να θεωρηθεί σαν μία σφαγή. Οι σεισμοί είναι αναπόφευκτοι, το ίδιο και οι χαμηλές θερμοκρασίες. Το ζήτημα όμως είναι πώς οι άνθρωποι θα μπορούσαν να είχαν επιβιώσει με τις σωστές προληπτικές πολιτικές".
Μία ασύμμετρη βοήθεια
Λίγο μετά τον σεισμό, περίπου 3.500 στρατιώτες στάλθηκαν στις πληγείσες περιοχές. Αλλά αυτό απλά δεν αρκεί. Θεωρητικά, ο τουρκικός στρατός διαθέτει περισσότερες δυνάμεις επέμβασης από ό,τι θα ήταν απαραίτητο. Ο συντονισμός επί τόπου γίνεται κυρίως από τις περιφερειακές αρχές. Καθώς όμως πολλά διοικητικά κτίρια έχουν καταστραφεί, φαίνεται ότι ο συντονισμός της σωστικής προσπάθειας δεν έχει πάει ιδιαίτερα καλά μέχρι στιγμής. Σχολιαστές έχουν σημειώσει ότι η βοήθεια διοχετεύεται κυρίως σε δήμους που ελέγχονται από το κόμμα AKP του προέδρου Ερντογάν. Οι μαρτυρίες που λάβαμε από τις πληγείσες περιοχές δείχνουν ότι η κρατική μέριμνα είναι πολύ πιο περιορισμένη στα κυρίως κουρδικά, αραβικά και αλεβιτικά χωριά και πόλεις. Ωστόσο, αυτές ακριβώς οι περιοχές βρίσκονται συνήθως υπό αυξημένη επιτήρηση από το τουρκικό κράτος. Η Κρατική Συμβουλευτική Υπηρεσία για τους Αλλοδαπούς προσέφερε μεταφραστικές βοήθειες σε επτά γλώσσες για τους πληγέντες από τον σεισμό: επτά γλώσσες χωρίς να συμπεριλαμβάνονται τα κουρδικά. Στο λογαριασμό του στο Twitter, το HDP ανέφερε ότι ο Τούρκος κυβερνήτης της πόλης κατάσχεσε τα χρήματα από τον έρανο που είχε οργανώσει ο κουρδικός δήμος Agri/Patnos.
Παρεμπόδιση της αλληλοβοήθειας μεταξύ πολιτών
Την Τετάρτη, οι τουρκικές αρχές περιόρισαν την πρόσβαση στο Twitter και σε άλλες υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις σε ολόκληρη τη χώρα, καθώς οι άνθρωποι που βρίσκονται κάτω από τα ερείπια ζητούσαν βοήθεια, γνωστοποιώντας τις τοποθεσίες τους μέσω εφαρμογών στα κινητά τους τηλέφωνα. Άλλοι χρησιμοποιούσαν δεδομένα για τη δημιουργία χαρτών για άλλες αποστολές έρευνας και διάσωσης.
Ο υπουργός Περιβάλλοντος, Αστικοποίησης και Κλιματικής Αλλαγής, Murat Kurum, δήλωσε: "Δεν θα επιτρέψουμε κανένα συντονισμό εκτός από τη δημόσια βοήθεια που παρέχεται σε περίπτωση καταστροφών. Επίσης, οι δωρεές σε είδος και οι χρηματικές δωρεές θα συλλέγονται μόνο μέσω της κρατικής υπηρεσίας διαχείρισης καταστροφών (AFAD)". Γνωρίζοντας εκ πείρας πώς το καθεστώς Ερντογάν αντιμετωπίζει τους κουρδικούς πληθυσμούς που πλήττονται από φυσικές καταστροφές, η κουρδική κοινότητα αναμεταδίδει την έκκληση για δωρεές από την κουρδική ανθρωπιστική οργάνωση Roja Sor (Κόκκινος Ήλιος).
Και τώρα;
Ο Ilan Kelman, καθηγητής σε θέματα καταστροφών και υγείας στο UCL Institute for Risk & Disaster Reduction στο Λονδίνο, αναλύει ότι αυτού του είδους οι καταστροφές συνήθως φέρνουν τους πολίτες κοντά, δημιουργώντας ένα ισχυρό αίσθημα αμοιβαίας υποστήριξης. Δυστυχώς, αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν τη δύναμη να τερματίσουν τις προϋπάρχουσες συγκρούσεις: "Οι ηγέτες στη Συρία και την Τουρκία ενδιαφέρονται περισσότερο για την εξουσία παρά για την ασφάλεια και την ευημερία των ανθρώπων στην περιοχή. Είναι αυτοί που προκάλεσαν τη σύγκρουση εξ αρχής".
Ο γεωλόγος Naci Görür δήλωσε: "Πρέπει να χτίσουμε ανθεκτικές πόλεις στους σεισμούς. Η πρώτη προτεραιότητα των επόμενων κυβερνήσεων δεν πρέπει να είναι ο δρόμος ή το αεροδρόμιο. Φυσικά, θα έπρεπε να το κάνουν κι αυτό. Αλλά το πρώτο μέλημα είναι η δημιουργία ανθεκτικών πόλεων που θα διασφαλίζουν την ασφάλεια των ανθρώπων". Ο επιστήμονας πιστεύει ότι αυτοί οι σεισμοί είναι η πραγματικότητα αυτής της περιοχής. Αντί να ζούμε με το φόβο για το πού θα συμβεί, είναι δυνατόν να δημιουργήσουμε σε όλες τις σεισμικές περιοχές της Τουρκίας αντισεισμικές πόλεις με τη χρήση της επιστήμης, τη δημιουργία ενός υπουργείου και την παροχή σημαντικού προϋπολογισμού. "Διαθέτουμε τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις ευκαιρίες για να το κάνουμε αυτό", λέει. "Έχουν περάσει 23 χρόνια από τον σεισμό του '99. Αν χτίζαμε αντισεισμικές πόλεις σε όλη την Τουρκία, όπως στην Ιαπωνία και την Αμερική, θα ξεχνούσαμε αυτό το πρόβλημα. Δεν θα βγαίναμε από τα σπίτια μας σε κάθε σεισμό, δεν θα τον αντιλαμβανόμασταν ως τόσο μεγάλο γεγονός, ένας ή δύο άνθρωποι θα πέθαιναν τυχαία. Δεν θα θάβαμε ανθρώπους όπως κάνουμε τώρα".
Ο Ilan Kelman επισημαίνει: "Η καταστροφή προκαλείται περισσότερο από τη φτώχεια και την καταπίεση παρά από τον ίδιο τον σεισμό. Οι σεισμοί δεν σκοτώνουν ανθρώπους - τα κτίρια που καταρρέουν σκοτώνουν ανθρώπους. Γι' αυτό δεν μιλάω για φυσικές καταστροφές, μιλάω για σκέτες καταστροφές. Αν η περιοχή δεν ήταν φτωχή και καταπιεσμένη, οι άνθρωποι θα έχτιζαν τα σπίτια τους με τέτοιο τρόπο ώστε να αντέχουν σε σεισμό. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι καταστροφές πλήττουν πάντα τους φτωχότερους [...] Πρέπει να δοθεί στους ανθρώπους η ευκαιρία να προετοιμαστούν για τέτοιες καταστροφές. Γι' αυτό χρειάζονται ειρήνη και χρήματα. Οι συγκρούσεις πρέπει να τερματιστούν και να δημιουργηθούν δημοκρατικές δομές." Οι επερχόμενες εκλογές στην Τουρκία θα είναι μια ευκαιρία να διασφαλιστεί ότι το ζήτημα της πρόληψης των σεισμών, η εξάλειψη της φτώχειας, η έλευση της δημοκρατίας και ένα σχέδιο ειρήνης για τους λαούς της Μέσης Ανατολής θα αποτελέσουν κεντρικά θέματα. Το εγχείρημα είναι κάτι παραπάνω από φιλόδοξο, αλλά είναι η προσπάθεια που πρέπει να καταβληθεί για να αποφευχθούν νέες τραγωδίες που είναι πρωτίστως πολιτικές πριν αποδοθούν στη φύση.
Σημείωση: θα μπορούσαμε να πούμε πολλά και για την κατάσταση στη Συρία, αλλά δεν είναι αυτός ο σκοπός του παρόντος άρθρου.
