Η πορεία του αρχιτέκτονα Γιώργου Μπάτζιου είναι πολυποίκιλη, αλλά συνεπής στην ιδέα και την αισθητική της. Κάθε έργο του γραφείου του «υποχρεώνει» τον χρήστη να δηλώσει επί της ουσίας παρόν, να το καταλάβει και να συντονίσει τη δράση του με τη μοναδική του ατμόσφαιρα. Ποιος είναι ο τρόπος σκέψης του αρχιτέκτονα που σκηνοθετεί τη λειτουργία;
Μικρές ανατροπές της τάξης και της συνήθειας μέσα στο τοπίο, με διακριτικότητα και ανθρωπιά. Τα έργα του αρχιτέκτονα Γιώργου Μπάτζιου υποστηρίζουν τη λειτουργία τους με έναν διαφορετικό και γι’ αυτό θελκτικό τρόπο. Το πρώτο δείγμα αυτού του τρόπου ανεφύη στο Κολωνάκι το 2015, με το τεϊοποτείο «Το Τσάι», περιβεβλημένο σ’ ένα λιτό ξύλινο σκελετό, εξοικειωμένο με τις θρυλικές τελετουργίες της Άπω Ανατολής, πέρα από τις εμπορικές προφάσεις. Γι’ αυτό το έργο, το γραφείο απέσπασε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Αρχιτεκτονικής για το καλύτερο retail design. Δύο χρόνια μετά, τα νερά της επικαιρότητας ταράζονται ξανά, με την ανακαίνιση του κτιρίου της ΑΓΕΤ. Το συγκεκριμένο έργο χαρακτηρίζουν η μεγάλη κλίμακα και ο υψηλός βαθμός σπανιότητας, αφού το υπάρχον κτίριο συνιστά ένα από τα ελάχιστα δείγματα μπρουταλιστικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα. Στο εσωτερικό, η δουλειά των αρχιτεκτόνων αποκαλύπτει το κρυμμένο «υποσυνείδητο» του κτιρίου, με δραστικές χωρικές αναδιατάξεις και την ανάδειξη της πρότερα θαμμένης φατνωματικής οροφής. Το κτίριο γραφείων ατσαλώνει την τοποθέτηση του γραφείου Georges Batzios Architects, “engineering architecture”, ενώ και αυτή η ιστορία επισφραγίζεται με βραβεύσεις. Ακολουθεί το αναμενόμενο αυξημένο ενδιαφέρον για τον αρχιτέκτονα που στο παρελθόν έχει σπουδάσει και ζήσει στη Γαλλία, έχει συνεργαστεί με γραφεία όπως αυτά του Jean Nouvel και του David Chipperfield, έχει δουλέψει σε έργα μεγάλης κλίμακας όπως πύργοι και παράλληλα στη λογική και το λόγο τους παρεισφρέουν φυσικά οι αναφορές στον Μαλαρμέ και τους κοντεξτουαλιστές. Μετά το κτίριο γραφείων της ΑΓΕΤ μάλιστα, του αποδίδεται ο χαρακτηρισμός «αντιστάρ».
Στη χρονιά που διανύουμε, ο Γιώργος Μπάτζιος συνεχίζει να κεντρίζει την επικαιρότητα, μέσα από την πρόταση για το νέο αρχαιολογικό μουσείο της Αθήνας, όπου υπήρξε συνεργάτης του Jean Nouvel αλλά και μέσα από την παρουσία του στην Ημερίδα Design και Αρχιτεκτονικής, ΕΣΩ. Το γραφείο του, Georges Batzios Architects εδώ και ήδη 8 χρόνια επικεντρώνεται στη δημιουργία ζωντανών, αρχιτεκτονικών υποκειμένων που διαμορφώνονται ως αποτέλεσμα ανθρωπολογικών αναγκών. Έτσι στην ΕΣΩ, ο Γιώργος Μπάτζιος μέσα από την ομιλία «Αρχιτεκτονική και η μηχανή», διερεύνησε την σχέση τη αρχιτεκτονικής με την τέχνη και την απελευθέρωση της από τα δέσμια της λειτουργίας και της πολεοδομικής νομοθεσίας, με αφετηρία τον σχεδιασμό ενός βιομηχανικού κτιρίου στην Δράμα κάτ’ εντολή μιας εταιρίας τεχνολογίας αιχμής. Σήμερα επιπλέον δημιουργεί ακόμα άλλα 3 κτίρια γραφείων στη Βούλα, την Αττική Οδό και στα παλιά Village του Φαλήρου, ξενοδοχεία στη Γλυφάδα, τη Μύκονο και την Πελοπόννησο και μία ιδιαίτερη κατοικία σε συνεργασία με τον Jean Nouvel. 5 από αυτά, είναι υπό κατασκευή.
—Το γραφείο σας έχει συγκεκριμένη σχεδιαστική γλώσσα; Πως αντιμετωπίζετε τα υλικά και το ζητούμενο της βιωσιμότητας;
Βλέπουμε το κάθε έργο με τη δική του ταυτότητα και προσαρμοζόμαστε στον τόπο που ενεργούμε. Για εμάς, σημαντική είναι η κατασκευή, συνεπώς εξ’ αρχής τα σχέδιά μας έχουν μία κατασκευαστική λογική. Αυτό που μας ενδιαφέρει, πέρα από την καλλιτεχνική φύση της κατασκευής είναι τέχνη της επιστήμης. Μας ενδιαφέρουν τα νέα υλικά και τελευταία ασχολούμαστε πολύ με το ξύλο, όπως και το συμπιεσμένο χώμα (rammed earth) που αποτελεί μία πολύ ενδιαφέρουσα τεχνική, που στην Ελλάδα ακόμα είναι ανύπαρκτη.
Στη λογική μας η βιωσιμότητα δεν είναι αυτοσκοπός. Έρχεται από μία ατμόσφαιρα, καθώς επιδιώκουμε την εναλλαγή στα έργα μας. Φυσικά δουλεύουμε με προδιαγραφές πιστοποίησης κατά Leed, αλλά δεν είναι αυτοσκοπός. Η έρευνα μας εστιάζεται στην τεχνολογία των υλικών. Κοιτάμε ό, τι γίνεται στον κόσμο, την τέχνη, τον μοντέρνο χορό και μπορεί να μας επηρεάσει θετικά, βοηθώντας μας να δούμε πιο σύγχρονα την αρχιτεκτονική.
—Πώς μπορεί να σας εμπνεύσει ο μοντέρνος χορός και τα ποικίλα ερεθίσματα που, σε πρώτη ανάγνωση, δεν σχετίζονται με το αρχιτεκτονικό αντικείμενο;
Προσωπικά μου αρέσει ο μοντέρνος χορός. Ο ρυθμός μου δίνει ερεθίσματα. Χρώματα εικόνες, συνδυασμούς υλικών στο σκηνικό... Έτσι η ψυχαγωγία συνδυάζεται με την έρευνα. Συγκεκριμένα μου έχει τραβήξει την προσοχή ο Akram Khan, για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται το ανθρώπινο σώμα και τη ζωή.Τα ερεθίσματα βρίσκονται παντού. Μία μέρα κοιτούσα ένα σχέδιο στο πλακόστρωτο του Δημήτρη Πικιώνη στην Ακρόπολη. Απίστευτα πολλά layers. Στην αρχή φαινόταν περίπλοκο αλλά τελικά ήταν τόσο απλό.
Ο αρχιτέκτονας πρέπει να έχει την ευαισθησία να μετατρέψει το ερέθισμα - όπως από έναν συνδυασμό χρωμάτων, ή την παρατήρηση σε ένα πλακόστρωτο - σε κατασκευαστική λεπτομέρεια, σε υλικά, σε διαδοχή από όγκους. Αυτό κάνουμε. Μετατρέπουμε τα εξωτερικά ερεθίσματα σε αρχιτεκτονική.
—Ας μείνουμε λίγο σε αυτό. Πώς μπορεί το άυλο context να γίνει αρχιτεκτονική;
Το κτισμένο τοπίο είναι context. Το λέει και το όνομά του «περιβάλλον» είτε δομημένο, είτε φυσικό. Όταν μίλησα προηγουμένως για κοντεξτουαλσιμό, είχα στο μυαλό μου σχέσεις που μπορεί να ξεκινούν από το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο και να φτάνουν να είναι ως μία οσμή. Δεν έχει να κάνει μόνο με τη γνώση του περιβάλλοντος. Ένας Δανός στην Ελλάδα θα μπορούσε να είναι πολύ περισσότερο κοντεξτουαλιστής. Να νιώσει κάτι στην Ακρόπολη που δεν θα μπορούσε ποτέ να νιώσει ο Αθηναίος. Ας σκεφτούμε τους σιτουασιονιστές. Έχουν κάνει τους ωραιότερους χάρτες του Παρισίου, τοποθετώντας το Λούβρο δίπλα στον Πύργο του Άιφελ.
Παρακολουθώντας μία ταινία του David Lynch είναι μάταιη η προσπάθεια κατανόησης του νοήματος. Πρέπει να πάρεις τις εικόνες σα να είναι ένας πίνακας, με ένα αφηρημένο είδος πλοκής. Ή σαν ένα ποίημα του Μαλαρμέ. Γράφει με μία γλώσσα αποσυντονισμένη. Αποδομημένη. Αλλά βγάζει νόημα. Αν μάλιστα διαβάσεις το ίδιο ποίημα κάθε μέρα, θα καταλάβεις κάτι διαφορετικό. Το κτίριο στη Βούλα, αν το σχεδίαζα αυτή τη στιγμή, θα ήταν κάτι τελείως διαφορετικό. Θα ήταν ένα άλλο κτίριο.
—Ποια είναι η σχέση σας με τον Jean Nouvelle; Πώς δουλέψατε την πρόταση για το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο;
Με τον Jean Nouvel έχω δουλέψει πολλά χρόνια. Έχει μία αύρα, μία ιδιοφυία στην αρχιτεκτονική. Τον νιώθω σαν πνευματικό μου πατέρα.
Αρχικά δεν επρόκειτο να κατέβουμε στον διαγωνισμό για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, και έτσι αρνηθήκαμε κάποιες προτασεις συνεργασίας που μας έγιναν . Ωστόσο όταν επικοινωνησε μαζι μας ο Jean Nouvel δεν μπορούσαμε να πούμε όχι. Σε αυτή τη συνεργασία ένιωσα την καθοδήγηση και το βαθύ όραμα, το οποίο είναι ξεχωριστό για κάθε έργο του. Η συνεισφορά των γραφείων μας δεν ήταν 50-50. Έμοιαζε περισσότερο σαν να δουλεύουμε στο γραφείο του.
Και η δική μας πρόταση, όπως όλα τα concept εκμεταλλεύονται το υπόγειο με μια ράμπα. Αναδύονται σιγά σιγά από το μουσείο. Το δικό μας έργο είναι ευαίσθητο. Έχει να κάνει με τους κοιτώνες και τον τρόπο που αυτοί αναπτύσσονται, σαν υφάσματα, μέσα στο χώρο. Με ένα νέο κτίριο, διαφανές, στο πίσω μέρος του μουσείου, θέλαμε να εκθειάσουμε το μουσείο και τα εκθέματά του, υπερβαίνοντας το κτίριο του Τσίλλερ. Σαν αντικείμενο λατρείας. Καθώς κρατούσαμε μόνο το κτίριο του Τσίλλερ, αναγνωρίζαμε το ρίσκο. Ήμασταν όμως συνειδητοποιημένοι. Ο Nouvel δεν κάνει εκπτώσεις όταν έχει μία ιδέα.
—Μέχρι σήμερα κανένας αρχιτέκτονας δεν μου έχει πει ποιο είναι το αγαπημένο του έργο, από όλα όσα έχει κάνει. Ποιο είναι το αγαπημένο σας έργο;
Αυτή τη στιγμη αγαπημένο μου έργο είναι το κτίριο στη Βούλα, που αποδομεί την έννοια της πολυκατοικίας. Είναι ένας κάναβος από σκυρόδεμα που αποσπάται όσο κατεβαίνουμε σε ύψος. Σαν ένας μπέτινος σκελετός.
—Και υπό κατασκευή έχετε άλλα 4 έργα. Θα μας περιγράψετε την οκταετή πορεία του γραφείου σας;
Το γραφείο μας ξεκίνησε με εμένα και άλλα δύο άτομα. Τότε κάναμε πολλούς διαγωνισμούς Ελλάδα και είχαμε μεγάλα έργα στο εξωτερικό. Οι ελληνικοί διαγωνισμοί που συμμετείχαμε περιελάμβαναν προμελέτη και σοβαρές προϋποθέσεις για να λάβει κανείς μέρος και να παραδώσει. Η προμελέτη έπρεπε να είναι κατασκευάσιμη και να έχει budget. Αυτή η περίοδος με έκανε να διερευνήσω τα δεδομένα της ελληνικής κατασκευαστικής πραγματικότητας και να βάλω την παράμετρο του budget στη δουλειά μας ώστε τα έργα να είναι υλοποιήσιμα. Η περίοδος από το 2012 μέχρι το 2017 είχε πολλή έρευνα.
Το 2017 ήρθε η ανακαίνιση του κτιρίου της ΑΓΕΤ Ηρακλής. Στην αρχή φοβήθηκα λίγο. Ήταν ένα μεγάλο έργο. Ήταν όμως και τεράστια εμπειρία. Γνώρισα σημαντικούς ανθρώπους. Κάναμε πάρα πολλή δουλειά. Ξεκινήσαμε με ένα ανατρεπτικό concept και καταλήξαμε να σχεδιάσουμε τα πάντα - μέχρι και την τελευταία βίδα. Το κτίριο της ΑΓΕΤ ήταν το πρώτο μου προσωπικό μεγάλο έργο. Πιο πριν είχα δουλέψει σε μεγάλα έργα, όμως αυτή ήταν η πρώτη φορά που είχα όλη την ευθύνη πάνω μου. Κάθε μέρα βρισκόμουν στο εργοτάξιο και έβλεπα να υλοποιείται σε real time αυτό που είχαμε σχεδιάσει. Αυτό το έργο με ωρίμασε σαν αρχιτέκτονα. Σε συνδυασμό με τη σταδιοδρομία μου στο εξωτερικό, μου άνοιξε πολλαπλούς δρόμους και επιλογές.
Για εμένα ήταν σημαντικό να συνεχίσω την ανάπτυξη του γραφείου με αργά και σταθερά βήματα, χωρίς το «μεγάλο μπαμ», παρά τις όποιες ευκαιρίες παρουσιάζονταν. Έπρεπε πρώτα να στήσουμε τη σοβαρή δομή που έχουμε σήμερα. Έτσι φτάνουμε στα τελευταία δύο χρόνια. Πλέον νιώθω τη σιγουριά ενός αρχιτέκτονα με ένα μεσαίο προς μεγάλο γραφείο. Έχουμε την υποδομή να ανταπεξέλθουμε στα πάντα. Η δομή του γραφείου μας σήμερα διαχωρίζεται σε δυο αλληλένδετους και εξίσου σημαντικούς τομείς: τις καλές τέχνες και την τέχνη της επιστήμης. Παράγουμε ένα έργο ενημερωμένο και στα δυο επίπεδα.
Υπάρχει μία γενιά μαθηματικών αρχιτεκτόνων που πιστεύουν ότι η αρχιτεκτονική θα αυτοματοποιηθεί. Διαφωνώ. Σίγουρα κάποια εργαλεία όπως το ΒΙΜ παρέχουν αυτό που ζητάει η αγορά: την ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα. Δεν νομίζω όμως να ανακαλύψουμε κάποιον αλγόριθμο που να προσεγγίζει το ατύχημα. Robots don’t care.
—Τι ρόλο κρατάτε σήμερα στο γραφείο σας;
Κινώ τα project ως προς το concept, συνεργάζομαι, πιέζω και πιέζομαι από την τεχνική ομάδα για να βγει αυτή η πρώτη ιδέα κατασκευαστικά. Περιγράφω το ρόλο μου ως Art Director. Το business και το art direction είναι εφάμιλλα. Η ανάγκη για ποιότητα επηρεάζει το επιχειρησιακό κομμάτι. Από την άλλη ο συνέταιρος μου Σπύρος Κλείσσας είναι υπεύθυνος για το επιστημονικό κομμάτι των παραδοτέων μας.
—Από ένα τεϊοποτείο, ως την «αρχιτεκτονική για μηχανές», πιστεύετε ότι στην αντίληψη των ανθρώπων έχετε ταυτιστεί με το μίνιμαλ;
Οι άνθρωποι που τους αρέσει ο μινιμαλισμός μας έχουν συχνά στο μυαλό τους συνδεδεμένους με το εμφανές σκυρόδεμα. Νομίζω ότι όλοι οι αρχιτέκτονες είναι μινιμαλιστές... Για εμένα μινιμαλισμός είναι η απόλυτη εναρμόνιση ενός χώρου, της διακόσμησης, του όγκου με το περιβάλλον. Για τη Zaha Hadid ή για τον David Chipperfield σημαίνει κάτι άλλο. Δεν υπάρχει ορισμός. Το στυλ του μινιμαλισμού σημαίνει για τον καθένα κάτι διαφορετικό.
—Πάμε σε μία άλλη μετάβαση, από την εποχή των starchitects στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Ποιο είναι το μέλλον της αρχιτεκτονικής;
Μεταβαίνουμε στο θάνατο των starchitects και της αρχιτεκτονικής με κάποιον τρόπο γιατί υπάρχουν οι νέες τεχνολογίες που θα μας ταρακουνήσουν. Και γενικώς η δημιουργία είναι πλέον ένα μέσο συνεργασίας. Αρχίζουμε να μιλάμε για ΑΙ. Ο καθένας έχει ένα πρόγραμμα στο κινητό του και καθένας σχεδιάζει. Υπάρχει μία γενιά μαθηματικών αρχιτεκτόνων που πιστεύουν ότι η αρχιτεκτονική θα αυτοματοποιηθεί. Διαφωνώ. Σίγουρα κάποια εργαλεία όπως το ΒΙΜ παρέχουν αυτό που ζητάει η αγορά: την ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα. Δεν νομίζω όμως να ανακαλύψουμε κάποιον αλγόριθμο που να προσεγγίζει το ατύχημα. Robots don’t care.
—Γιατί είναι επιθυμητό το ατύχημα;
Η ευαισθησία-ταλέντο ενός αρχιτέκτονα δεν πηγάζει από τη γνώση και την παιδεία. Είναι ένα τυχαίο γεγονός. Ένα «illusion», όπως λέει ο Jean Nouvel. Η μετάλλαξη της φύσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο- μηχανή, στον άνθρωπο- πληροφορία έχει ήδη συμβεί. Ο αρχιτέκτονας όπως και κάθε καλλιτεχνης μπορεί μέσω της διαίσθησής του να αποσυνθέσει τα παραπάνω στερεότυπα της ανθρώπινης φύσης.
—Πιστεύετε ότι οι θεσμοί και οι βραβεύσεις δίνουν έναν τόνο αλλαγής στην αρχιτεκτονική;
Όχι σαν αυτοσκοπός. Aλλά η αναγνώριση ενός έργου με βραβεία όπως τα Mies Van Der Rohe και τα Pritzker καταγράφουν έργα στην ιστορία της αρχιτεκτονικής και τους δίνουν την βαρύτητα που τους αρμόζει. Η δουλειά ενός αρχιτέκτονα, με ή χωρίς βραβεύσεις είναι η ίδια. Ο Kengo Kuma, για παράδειγμα, δεν έχει πάρει κάποιο τέτοιο βραβείο. Όσον αφορά στον αντικατοπτρισμό της κοινωνικής αλλαγής, η αλλαγή της αρχιτεκτονικής έρχεται τελευταία, μετά τη μόδα και την τέχνη. Και αυτό οφείλεται και στον αργό χρόνο υλοποίησής της. Στην πραγματικότητα, ό,τι αλλάζει, αλλάζει στα πανεπιστήμια. Δεν είναι όλα τα έργα του Jean Nouvel ιδανικά, ορισμένα όμως αλλάζουν τον κόσμο. Είναι τόσο ευαίσθητος που μπορεί να αντικαταστήσει την έρευνα.
—Τι σας αρέσει να διαβάζετε;
Λογοτεχνία. Αλλά πλέον διαβάζω λιγότερο και βλέπω περισσότερο. Διάβαζα πολύ, όσο ένιωθα την ανάγκη να διαβάζω πολύ. Τώρα παρατηρώ το δρόμο, τους ανθρώπους, πως κουνιέται ένα καροτσάκι με την κυρία στο δρόμο, πως ελίσσεται. Η πόλη, ο δρόμος. Μου αρέσουν τα ερευνητικά ταξίδια και η τέχνη.
—Θέλετε να ολοκληρώσουμε αυτή μας τη συζήτηση αναφερόμενοι σε ένα ερέθισμα που σας εξέπληξε περισσότερο τώρα τελευταία;
Κάποια κοραλλιογενή πετρώματα σε μία παραλία κοντά στις Σπέτσες. Δημιουργούνται από την συνεχή διαμάχη της θάλασσας και των όμορων αργιλωδών στρωμάτων.
