Η ΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ Κυριάκου Μητσοτάκη από τη σκηνή της 87ης ΔΕΘ ήταν σύντομη, δεν άφησε ωστόσο πολλά περιθώρια για παρερμηνείες. «Η ισότητα στον γάμο είναι στα σχέδια της κυβέρνησης σε αυτή την τετραετία», απάντησε κοφτά αλλά εμφατικά στην ερώτηση της συναδέλφου Βίκυς Σαμαρά, χωρίς να ξεκαθαρίσει, για μια ακόμα φορά, τον χρονικό ορίζοντα του νομοσχεδίου, συμπληρώνοντας ωστόσο λίγο αργότερα πως: «Ο χρόνος που θα επιλέξουμε να τη φέρουμε στη Βουλή είναι δική μου απόφαση. Ισχύει ό,τι έχω πει: μέσα στην τετραετία θα έχουμε επιλύσει αυτό το ζήτημα».
Επιφανειακά, η επανάληψη της δημόσιας δέσμευσής του μάλλον δεν προσφέρει κάποια νέα εξέλιξη σε όσους ήλπιζαν να μάθουν συγκεκριμένες λεπτομέρειες για το χρονοδιάγραμμα. Από την καλοκαιρινή συνέντευξη του πρωθυπουργού στο Bloomberg γνωρίζαμε ήδη πως η ισότητα στον γάμο βρίσκεται στην ατζέντα της κυβέρνησης για την τετραετία που διανύουμε, και μάλιστα με επιβεβαιωμένη την προσωπική στήριξη του ιδίου, ενώ οι διαρροές των τελευταίων εβδομάδων έχουν αρχίζει να διαλευκαίνουν και τη μορφή του πολυαναμενόμενου νομοσχεδίου.
Γνωρίζουμε ήδη, για παράδειγμα, για τη σύντομη έκτασή του –με ένα άρθρο θα αίρει ουσιαστικά τον αποκλεισμό των ομόφυλων ζευγαριών από τα υπάρχοντα δικαιώματα και υποχρεώσεις του γάμου– αλλά και για την απαραίτητη συμπερίληψη του δικαιώματος στην τεκνοθεσία, μια από τις πιο ουσιαστικές πρακτικές διαφορές από το νομοσχέδιο του συμφώνου συμβίωσης.
Για να γίνει πράξη η ισότητα στον γάμο, απαιτούνται τουλάχιστον 64 ψήφοι από την κεντροδεξιά, κυβερνώσα παράταξη. Καθότι θεωρείται βέβαιο το γεγονός πως το νομοσχέδιο θα αφεθεί σε ψήφο κατά συνείδηση, η διαδικασία για να εξασφαλιστεί με βεβαιότητα η στήριξη από το 40% της κοινοβουλευτικής ομάδας της Νέας Δημοκρατίας δεν είναι ακριβώς στρωμένη με ροδοπέταλα.
Πίσω από τη σιγή, ωστόσο, έντονη προεργασία σημειώνεται στους διαδρόμους της κοινοβουλευτικής ομάδας της Νέας Δημοκρατίας, και όχι μόνο. Πρόκειται για το απαραίτητο «μασάζ» των βουλευτών του κυβερνώντος κόμματος, αλλά και διάφορων εξωκοινοβουλευτικών προσώπων και θεσμών, μια απαιτητική διαδικασία που φέρνει την κεντροδεξιά παράταξη αντιμέτωπη με τις ιδεολογικές αγκυλώσεις της ίδιας και των ψηφοφόρων της, και που δεν γίνεται μονάχα για τυπικούς ή ενημερωτικούς λόγους, αλλά για να εξασφαλίσει ουσιαστικά την επιτυχία του εν λόγω νομοσχεδίου.
Αιτία είναι η μαθηματική εξίσωση που προκύπτει από τη σύνθεση του κοινοβουλίου, καθώς για να λάβει την υποστήριξη 151 βουλευτών και να εφαρμοστεί στην πράξη το νομοσχέδιο για την ισότητα στον γάμο πρέπει να υποστηριχθεί από τους αντίστοιχους συμψηφισμούς. Η συναίνεση των παρατάξεων που στηρίζουν την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ πολιτών –δηλαδή του ΣΥΡΙΖΑ (47 βουλευτές), του ΠΑΣΟΚ (32 βουλευτές) αλλά και της Πλεύσης Ελευθερίας (8 βουλευτές), της μόνης κοινοβουλευτικής ομάδας με ανοιχτά ΛΟΑΤΚΙ+ βουλευτή στο σημερινό κοινοβούλιο– θεωρείται αρκετά πιθανή, παρότι δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο να εκφράσουν ενστάσεις σε συγκεκριμένες λεπτομέρειες του νομοσχεδίου, εφόσον δεν τις κρίνουν αρκετά συμπεριληπτικές. Ακόμα και με την ομόφωνη στήριξή τους, όμως, εξασφαλίζονται μονάχα 87 ψήφοι υπέρ του νομοσχεδίου.
Απέναντί τους, σχεδόν αναμφίβολα, θα βρεθούν οι 55 αρνητικές ψήφοι από τα κόμματα της ακροδεξιάς πτέρυγας, από τους βουλευτές της Ελληνικής Λύσης, της Νίκης και των Σπαρτιατών, καθώς και από τον ανεξάρτητο πλέον βουλευτή Κωνσταντίνο Φλώρο, αλλά και από την κοινοβουλευτική ομάδα του ΚΚΕ, που για τους δικούς της αναχρονιστικούς λόγους δεν θα στηρίξει το νομοσχέδιο.
Έτσι, λοιπόν, για να γίνει πράξη η ισότητα στον γάμο απαιτούνται τουλάχιστον 64 ψήφοι από την κεντροδεξιά, κυβερνώσα παράταξη. Καθότι θεωρείται βέβαιο το γεγονός πως το νομοσχέδιο θα αφεθεί σε ψήφο κατά συνείδηση –παρά τη στήριξη από το Μαξίμου και τον ίδιο τον πρωθυπουργό, η βαρύτητα της οποίας μάλλον θα συμπαρασύρει αρκετούς υπουργούς και βουλευτές–, η διαδικασία για να εξασφαλιστεί με βεβαιότητα η στήριξη από το 40% της κοινοβουλευτικής ομάδας της Νέας Δημοκρατίας δεν είναι ακριβώς στρωμένη με ροδοπέταλα.
Η ανθρωπογεωγραφία εντός της Νέας Δημοκρατίας
Υπάρχει, φυσικά, μια σειρά από πρόσωπα-κλειδιά εντός της κυβέρνησης αλλά και της Νέας Δημοκρατίας που εργάζονται πυρετωδώς για την επιτυχία του νομοσχεδίου, καθώς και για την προώθηση της ευρύτερης ατζέντας για την κατοχύρωση των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων, από το 2021, όταν πρωτοσυστάθηκε η Επιτροπή για τη Σύνταξη Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ Ατόμων.
Ανάμεσά τους βρίσκεται ο επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του Πρωθυπουργού, Αλέξης Πατέλης, καθώς και ο πρώην σύμβουλός του και νυν γενικός γραμματέας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας, Πρόδρομος Πύρρος. Και οι δυο υπήρξαν μέλη της εν λόγω επιτροπής, τα πορίσματα της οποίας έχουν ήδη οδηγήσει στη θέσπιση είκοσι δράσεων και πολιτικών, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται η απαγόρευση των πρακτικών μεταστροφής, η επιδότηση των τρανς ατόμων στην εργασία μέσω του ΟΑΕΔ και η άρση του αποκλεισμού των γκέι ανδρών από την αιμοδοσία.
Το απαραίτητο lobbying για αυτές τις εξίσου σημαντικές αλλά μάλλον λιγότερο αμφιλεγόμενες, λόγω της πιο συγκεκριμένης φύσης τους, πολιτικές έχει ήδη αρχίσει να δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για τη στήριξη του νομοσχεδίου για την ισότητα στον γάμο από ένα πιο διευρυμένο και ίσως αναπάντεχο φάσμα βουλευτών της ΝΔ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το γεγονός πως η άρση του αναχρονιστικού αποκλεισμού των γκέι ανδρών από την αιμοδοσία υπογράφηκε ουσιαστικά από τον τότε υπουργό Υγείας, Θάνο Πλεύρη, τον πλέον ανορθόδοξο υποστηρικτή της ΛΟΑΤΚΙ+ ατζέντας.
Από εκεί και πέρα, σήμερα η κοινοβουλευτική ομάδα της Νέας Δημοκρατίας φαίνεται πως χωρίζεται σε τρία διαφορετικά στρατόπεδα. Από τη μια βρίσκονται εκείνοι που είναι πρόθυμοι να στηρίξουν, δίχως δεύτερες σκέψεις, το εν λόγω νομοσχέδιο, καθώς συμφωνούν ιδεολογικά με αυτό. Στην ομάδα των συμμάχων ανήκει η Σοφία Ζαχαράκη, ένα εξαιρετικά κομβικό πρόσωπο, καθώς βρίσκεται πλέον στο τιμόνι του νεοσύστατου υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, καθώς και οι περισσότεροι βουλευτές που είχαν ήδη στηρίξει το νομοσχέδιο για το σύμφωνο συμβίωσης, όπως είναι ο Κωστής Χατζηδάκης, ο Νίκος Δένδιας, ο Χρήστος Δήμας, η Νίκη Κεραμέως, η Όλγα Κεφαλογιάννη και ο Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης. Στη λίστα των υποστηρικτών βρίσκονται πλέον και ο Γιώργος Σταμάτης και η Νεφέλη Χατζηιωαννίδου, δυο βουλευτές που εκλέχθηκαν μέσα από το ψηφοδέλτιο Επικρατείας της ΝΔ.
Στην αντίπερα όχθη βρίσκεται ένας αρκετά υπολογίσιμος αριθμός βουλευτών που θεωρούνται λίγο-πολύ «χαμένες υποθέσεις», καθώς προέρχονται από πιο συντηρητικά ιδεολογικά υπόβαθρα και όλα δείχνουν πως θα επιμείνουν στην αντίθεσή τους στο νομοσχέδιο. Σύμφωνα με πηγές της LiFO, ανεπίσημος «ηγέτης» αυτής της πτέρυγας κατά πάσα πιθανότητα θα είναι ο υπουργός Επικρατείας, Μάκης Βορίδης, ενώ στην ομάδα αυτή ανήκει και ο πρώην πρωθυπουργός, Αντώνης Σαμαράς, η πλειοψηφία της σαμαρικής πτέρυγας, καθώς και διάφοροι βουλευτές που εκπροσωπούν νομούς της επαρχίας, και που δικαιολογούν την επίμονη αντίθεσή τους με βάση τις πλειοψηφικές τάσεις της κοινωνίας στις περιοχές που τους εκλέγουν.
Καμία από τις δύο ομάδες ωστόσο δεν είναι αρκετά πολυάριθμη ώστε να προκαθορίσει την πορεία του νομοσχεδίου, κι έτσι το μεγάλο στοίχημα θα παιχτεί στην πτέρυγα των αναποφάσιστων βουλευτών: εκείνων, δηλαδή, που δηλώνουν πως θα αξιολογήσουν το νομοσχέδιο όταν αυτό έρθει στη Βουλή στην τελική μορφή του, ή που σε προσωπικό επίπεδο στηρίζουν τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+, ωστόσο διστάζουν ακόμα να δεσμευτούν λόγω του πολιτικού κόστους που ίσως έχει το νομοσχέδιο από το πιο συντηρητικό ακροατήριο της κυβέρνησης.
Σε αυτή την ομάδα βρίσκεται και ένα ακόμα κεντρικό πρόσωπο της κυβέρνησης, ο υπουργός Εργασίας, Άδωνις Γεωργιάδης, ο οποίος, ωστόσο, σύμφωνα με πηγές της LiFO, φαίνεται σήμερα έτοιμος να στηρίξει την ισότητα στον γάμο όταν αυτή έρθει στο τραπέζι.
Η τελική στάση που θα κρατήσουν οι αναποφάσιστοι θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την επιτυχία των προεργασιών που γίνονται εσωκομματικά, οι οποίες επικεντρώνονται σε επιχειρήματα υπέρ της ισότητας από τη δεξιά φαρέτρα της πολιτικής, όπως, για παράδειγμα, την ιδέα πως δεν γίνεται η παράταξη που υπερασπίζεται το τρίπτυχο «Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια» να στερεί το δικαίωμα στην οικογένεια από μια σημαντική μερίδα πολιτών, καθώς και στην προσεκτική μελέτη των στρατηγικών που ακολούθησαν στο παρελθόν οι κεντροδεξιές κυβερνήσεις της Ευρώπης για να περάσουν αντίστοιχα νομοσχέδια με ευρεία πλειοψηφία και με σύμφωνη την κοινή γνώμη.
Γάμος και τεκνοθεσία: δυο άρρηκτα συνδεδεμένα ζητήματα, με διαφορετικά επίπεδα στήριξης
Μάλλον το μεγαλύτερο αγκάθι στην εξασφάλιση της απαραίτητης κοινοβουλευτικής υποστήριξης είναι το ζήτημα της τεκνοθεσίας, το οποίο παραμένει φυσικά άρρηκτα συνδεδεμένο με την ισότητα στον γάμο για όλες και όλους. Άλλωστε, ο μόνος τρόπος να εξαιρεθούν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα από την τεκνοθεσία έπειτα από την εγκαθίδρυση της ισότητας στον γάμο θα ήταν με έναν νομικά κωδικοποιημένο αποκλεισμό τους, κάτι το οποίο θα αποτελούσε κατάφωρη νομική διάκριση και κατά πάσα πιθανότητα θα οδηγούσε το νομοσχέδιο στα ελληνικά και ευρωπαϊκά δικαστήρια, ενώ ταυτόχρονα θα προκαλούσε τις εύλογες αντιδράσεις της αντιπολίτευσης και θα δυσκόλευε ακόμα περισσότερο την επίτευξη κοινοβουλευτικής συναίνεσης.
Η χαρτογράφηση της κοινής γνώμης καταγράφει διαχρονικά αυτό ακριβώς το χάσμα στην υποστήριξη ανάμεσα στον γάμο και την τεκνοθεσία, παράλληλα με τη συνεχώς αυξανόμενη κοινωνική υποστήριξη στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων.
Στην περσινή και εξαιρετικά λεπτομερή ετήσια έρευνα της διαΝΕΟσις, «Τι πιστεύουν οι Έλληνες;», διαπιστώθηκε ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της συγκεκριμένης καταμέτρησης η πλειοψηφία των Ελλήνων θεωρεί πως πρέπει πλέον να επιτραπούν οι γάμοι μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών, καθώς το 51,7% απάντησε πως «μάλλον ή σίγουρα» συμφωνεί με το εν λόγω νομοσχέδιο, σε αντίθεση με το 41,9% που «μάλλον ή σίγουρα διαφωνεί». Η αλλαγή στην κοινή γνώμη είναι αρκετά ενθαρρυντική καθώς το 2019, όταν η κυβέρνηση Μητσοτάκη ξεκινούσε την πρώτη τετραετία της, μονάχα το 40,8% συμφωνούσε ή μάλλον συμφωνούσε με τη θέσπιση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών, ενώ το 55,4% ήταν μάλλον ή σίγουρα αντίθετο. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με την ίδια έρευνα, σήμερα το 43,5% των ψηφοφόρων της ΝΔ είναι υπέρ της ισότητας στον γάμο, εν αντιθέσει με το 49,1% που διαφωνεί.
Εξίσου ενθαρρυντική είναι και η αύξηση του ποσοστού των Ελλήνων που συμφωνούν με την τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, μόνο που η άποψη αυτή εξακολουθεί σήμερα να παραμένει μειοψηφική. Μονάχα το 38,9% των Ελλήνων στηρίζει την τεκνοθεσία για όλες και για όλους, σύμφωνα με την περσινή έρευνα της διαΝΕΟσις, μια σημαντική αλλά όχι επαρκής άνοδος, συγκριτικά με το 23,2% των πολιτών που ήταν σύμφωνο πριν από μια τετραετία.
Πάντως η ανοδική τάση των αριθμών των Ελλήνων που υποστηρίζουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, ειδικά από ανθρώπους που ταυτίζονται με την κεντροδεξιά και τη δεξιά, φαίνεται πως ενθαρρύνει τους υποστηρικτές του νομοσχεδίου εντός της κυβέρνησης, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει και την επιχειρηματολογία αρκετών πως το όποιο άμεσο πολιτικό κόστος δεν θα έχει τελικά βαρύτητα μακροπρόθεσμα. Όσοι προετοιμάζουν την κοινοβουλευτική ομάδα της ΝΔ υπενθυμίζουν επίσης πως και οι 17 βουλευτές που στήριξαν το σύμφωνο συμβίωσης το 2015, με μία μονάχα εξαίρεση, επανεκλέχθηκαν.
Τα πιθανά σενάρια για το χρονοδιάγραμμα
Με τη μετωπική σύγκρουση με την Εκκλησία αλλά και άλλους συντηρητικούς θεσμούς να θεωρείται σχεδόν δεδομένη, αλλά και με την έντονη παρουσία της αναχρονιστικής ακροδεξιάς στο σημερινό κοινοβούλιο, η κυβέρνηση φαίνεται πως αναθεωρεί συνεχώς το ακριβές χρονοδιάγραμμα για την εισαγωγή του νομοσχεδίου. Σε κάθε περίπτωση, πρόθεσή της είναι να αφήσει μικρό χρονικό περιθώριο για διαβούλευση έπειτα από την ανακοίνωσή του, καθώς και να το συνοδεύσει με προσεκτικά επιλεγμένη ρητορική που θα κάνει αναφορά σε μια «εκσυγχρονιστική, προοδευτική πολιτική που είναι απαραίτητη για να συμβαδίσει η χώρα μας με την υπόλοιπη ευρωπαϊκή οικογένεια». Στο πλαίσιο αυτό, μελετώνται πολύ προσεκτικά οι αντίστοιχες καμπάνιες που συνόδευσαν τα νομοσχέδια στην Ιρλανδία και την Ολλανδία, έπειτα από επικοινωνία με τα αντίστοιχα επιτελεία.
Ο Σεπτέμβριος σίγουρα δεν ήταν ο καλύτερος μήνας για τους υποστηρικτές της ΛΟΑΤΚΙ+ ατζέντας εντός της κυβερνώσας παράταξης, καθώς ο συνδυασμός των ανυπολόγιστων καταστροφών σε Έβρο και Θεσσαλία και το αρνητικό κλίμα που δημιούργησαν έσπρωξαν το θέμα της ισότητας στον γάμο στο πίσω κάθισμα του κυβερνητικού οχήματος, τουλάχιστον προσωρινά, παρά το momentum που χτιζόταν μετά τις καλοκαιρινές δηλώσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη.
Προϋπόθεση για το κατάλληλο timing είναι η έλλειψη άμεσων προβλημάτων που αναζητούν επίλυση, η αίσθηση ανανεωμένης κυβερνητικής αυτοπεποίθησης καθώς και μια σχετικά ήρεμη επικαιρότητα, επομένως δύο είναι τα πιο άμεσα σενάρια σχετικά με τον χρόνο προώθησης του νομοσχεδίου στη δημόσια σφαίρα: ο φετινός χειμώνας, έπειτα από τις αυτοδιοικητικές εκλογές του Οκτωβρίου, και το καλοκαίρι του 2024, έπειτα από τις επικείμενες ευρωεκλογές.
Είναι λίγο δύσκολο να χωνέψει κανείς το γεγονός πως η ίση πρόσβαση μιας σημαντικής μερίδας Ελλήνων στην οικογένεια και την αγάπη εξαρτάται από τόσο συγκεκριμένους, στενούς πολιτικούς υπολογισμούς, και μάλιστα την ώρα που οι διαρροές για το αναμενόμενο νομοσχέδιο οδηγούν στη δημοσίευση ομοφοβικών απόψεων σε διάφορα έντυπα, από ανθρώπους με ιδιαίτερη βαρύτητα αλλά σαθρά και παραπλανητικά επιχειρήματα. Από την άλλη, υπάρχει ένα σημαντικό και ελπιδοφόρο silver lining στην εξίσωση: όποτε η ισότητα στον γάμο θεσπίστηκε από κεντροδεξιές κυβερνήσεις ή συνασπισμούς, οδήγησε τελικά σε μια πιο ευρεία κοινωνική υποστήριξη της ΛΟΑΤΚΙ+ ατζέντας, ωθώντας παράλληλα τα πιο συντηρητικά ακροατήρια προς πιο ανοιχτές και συμπεριληπτικές κοινωνίες.
Ελπίζουμε, λοιπόν, πως όταν φτάσει η ώρα να προταθεί και να ψηφιστεί το νομοσχέδιο και στη χώρα μας, έστω και με καθυστέρηση, τα οφέλη αυτά θα συμβάλουν σε μια πιο δίκαιη, ίση και ευρωπαϊκή Ελλάδα, με στήριξη από το ευρύτερο δημοκρατικό τόξο της πολιτικής σκηνής και της ενσυνείδητης κοινωνίας μας.
