Ένας άλλος Σαρτρ;

Ένας άλλος Σαρτρ;


Laurent Touil-Tartour, Achever Sartre. Εκδ. Grasset, 224 σελ., 20 €

Facebook Twitter

Ενώ επιτίθεται βίαια στη Σιμόν ντε Μποβουάρ και στη "σαρτρία", ο συγγραφέας δεν φείδεται επαίνων για τον Μπένι Λεβί, τον οποίο και θαυμάζει χωρίς να το κρύβει. Ο αναγνώστης καταλαβαίνει αμέσως από ποια πλευρά είναι οι καλοί και από ποια οι κακοί. Αλλά ο κατ' εξοχήν καλός, αυτόν που πρωτίστως εξυμνεί το βιβλίο, δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον Σαρτρ. Ο κύριος ηρωισμός που προσδίδεται στον Benny Lévy είναι η συνεχής στοργή που έδειχνε στον Σαρτρ επί μια δεκαετία, μέχρι τον θάνατο του τελευταίου. Και αυτό παρά την ασεβή χρήση του ενικού, την οποίαν η Μποβουάρ και ο παλιός της σύντροφος αρνήθηκαν πάντα μεταξύ τους.

Το επιχείρημα ότι ο Σαρτρ επέμενε να υπερασπιστεί τη θεωρητική νομιμότητα της νέας του θέσης είναι λιγότερο πειστικό απ' όσο φαίνεται. Αυτοί που διαπιστώνουν μια ξεκάθαρη κατάχρηση αδυναμίας απέναντι σε ένα ηλικιωμένο άνθρωπο του περίγυρού τους, βλέπουν επίσης ότι το θύμα υπερασπίζεται με όλη του τη δύναμη το άτομο που θέλει να τον κάνει να πει ή να κάνει αυτό στο οποίο θα είχε αντιταχθεί σθεναρά λίγα χρόνια νωρίτερα. Η διανοητική φθορά μπορεί να φανεί στο θύμα ως πρόοδος, ως ολοκλήρωση με την έννοια της ύστατης επιτυχίας. Το βιβλίο που εκδόθηκε εκείνη την εποχή λόγω της φήμης του συγγραφέα παρουσιάζεται ως η κορωνίδα του έργου του, ως η ολοκλήρωση του οικοδομήματος - και οι οικείοι του θλίβονται.

Σε ό, τι αφορά τα τελευταία βιβλία που εκδόθηκαν όταν ο Σαρτρ ζούσε ακόμη, και την έντονη διαμάχη που προκάλεσαν, τα γεγονότα είναι αρκετά ξεκάθαρα. Δεν ήταν ακριβώς βιβλία, αφού ο συγγραφέας τους δεν μπορούσε πλέον να διαβάσει, αλλά ο ίδιος επέμενε ότι αυτοί οι διάλογοι με τον Μπένι Λεβί έπρεπε να θεωρηθούν ότι εξέφραζαν πραγματικά τη σκέψη του. Τους είχε διορθώσει σχολαστικά με τη βοήθεια της Αρλέτ Ελκαϊμ, της υιοθετημένης κόρης του, και επέμενε στον Jean Daniel να δημοσιευθούν ως τέτοιοι στο Le Nouvel Observateur. Από την άλλη πλευρά, οι διάλογοι αυτοί έρχονται σε αντίθεση με θέσεις που ο Σαρτρ υπερασπιζόταν επί δεκαετίες, ιδίως τον αθεϊσμό του. Ο ίδιος το γνώριζε αυτό και το υποστήριζε. Φαίνεται εξάλλου να είχε παρεξηγήσει -ή να μην είχε αποδεχτεί- την αντίθεση που είχε προβάλλει η Σιμόν ντε Μποβουάρ στο όνομα της συνέχειας του έργου του Σαρτρ. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Μπένι Λεβί έπαιξε σημαντικό ρόλο σε αυτή την υπόθεση, με σύμμαχο την Αρλέτ Ελκαϊμ που αντιτάχθηκε στη Σιμόν ντε Μποβουάρ. Εξ ου και η σύγκρουση που σημειώθηκε εκείνη την εποχή.

Το ζήτημα δεν τίθεται για τα ίδια τα γεγονότα, αλλά για την ερμηνεία που μπορεί να δοθεί σε αυτά. Η επιρροή είναι σαφής, αλλά σε ποιο βαθμό έπαιξε ρόλο; Η εργασία που πραγματοποιήθηκε με τους Μπένι Λεβί και Αρλέτ Ελκαϊμ έγινε σε μεγάλο βαθμό ενάντια στη Simone de Beauvoir, ή τουλάχιστον χωρίς να ληφθούν υπόψη οι αρχές που υπερασπιζόταν· σε ποιο βαθμό αυτή η στροφή ήταν απόρροια της θέλησης ενός πολύ εξασθενημένου ηλικιωμένου ανθρώπου όπως ήταν τότε ο Sartre; Ήταν εξάλλου αποδυναμωμένος τόσο πνευματικά όσο και σωματικά;

Ο Laurent Touil-Tartour βλέπει τον Μπένι Λεβί ως τον αυταρχικό μυστικό ηγέτη μιας μαοϊκής ομάδας που πρέσβευε τον αυθορμητισμό, έναν ριζοσπαστικό και επιβλητικό ηγέτη που έγινε ένας κορυφαίος στοχαστής στο πλαίσιο μιας yeshiva [εβραϊκή "ακαδημία" όπου μελετούνται θρησκευτικά κείμενα -σ.σ.]. Χρησιμοποιεί ακόμη και τη λέξη "ιδιοφυΐα". Αυτό το πορτρέτο ίσως είναι κάπως υπερβολικό. Ο Μπένι Λεβί μπορεί να μην έχει ασκήσει τη σημαντική πολιτική επιρροή που του αποδίδεται, και τα βιβλία που έχει εκδώσει μπορεί να μην είναι αυτά μιας εξαιρετικής ιδιοφυΐας. Αλλά ας δεχτούμε την υπερβολή. Παραμένει το εξής παράδοξο, ότι αυτή η περιγραφή θα μπορούσε να ενισχύσει τη θέση εκείνων που βλέπουν στον Μπένι Λεβί, αν όχι ένα αρπακτικό, τουλάχιστον μια ισχυρή προσωπικότητα ικανή να ασκήσει υπερβολική επιρροή σε έναν ηλικιωμένο άνθρωπο.

Τέσσερις δεκαετίες χώριζαν τους δύο άνδρες. Όταν συναντήθηκαν, δύο διαδοχικοί διευθυντές σύνταξης της La Cause du peuple [Η υπόθεση του λαού, εφημερίδα της Προλεταριακής Αριστερά - σ.σ.] είχαν φυλακιστεί· η ιδέα των ηγετών της Gauche prolétarienne (GP) ήταν να ζητήσουν από τον Σαρτρ να λειτουργήσει ως ένα είδος αλεξικέραυνου, πρώτα για την έκδοση αυτή και στη συνέχεια για τη Libération, όταν η εφημερίδα ιδρύθηκε ως προέκτασή της. Ο Μπένι Λεβί ανέλαβε αυτή την αποστολή. Ο Σαρτρ συμφώνησε να αναλάβει αυτή την ευθύνη και η κυβέρνηση του Πομπιντού συνειδητοποίησε ότι δεν μπορούσε να "φυλακίσει τον Βολταίρο", σύμφωνα με τα λόγια του στρατηγού ντε Γκωλ. Αναπτύχθηκε έτσι μια προσωπική συνενοχή μεταξύ του παγκοσμίου φήμης στοχαστή και του χαρισματικού νεαρού ακτιβιστή. Η οικογένεια του Μπένι Λεβί είχε εκδιωχθεί από την Αίγυπτο το 1956 και ο ίδιος ήταν απάτριδος και άπορος. Προκειμένου να του εξασφαλίσει ένα εισόδημα και να διευκολύνει την πολιτογράφησή του ως Γάλλου πολίτη, ο Σαρτρ τον προσέλαβε ως γραμματέα, δηλαδή εκ των πραγμάτων ως τον συνεργάτη με τον οποίο μιλούσε καθημερινά όταν άρχιζε να χάνει την όρασή του. Είναι σαφές ότι επηρέαζαν ο ένας τον άλλον - αλλά μέχρι ποιο σημείο;

Ακόμη και αν δεν υιοθέτησε ποτέ τις θέσεις της GP, ο Σαρτρ τις πλησίασε σε ορισμένες περιπτώσεις. Δεν απείχαν πάντα τόσο πολύ από εκείνες που υπερασπιζόταν επί χρόνια, αν σκεφτούμε ειδικά ότι τον γοήτευε αρκετά η πολιτική βία. Τα πράγματα άλλαξαν νόημα όταν ο Μπένι Λεβί ανακάλυψε ότι ήταν Εβραίος και εγκατέλειψε τον πολιτικό ριζοσπαστισμό υπέρ του θρησκευτικού ριζοσπαστισμού. Ο Σαρτρ, ο οποίος δεν ήταν Εβραίος, είχε πάντα δείξει συμπάθεια στο κράτος του Ισραήλ. Είχε γράψει ένα από τα μεγάλα κλασικά έργα του αγώνα κατά του αντισημιτισμού χωρίς να γνωρίζει πολλά για την εβραϊκή σκέψη. Όταν ήρθε σε επαφή με τον Μπένι Λεβί, άρχισε να ενδιαφέρεται περισσότερο. Τον είδε ως συνέχεια ορισμένων πτυχών της προηγούμενης σκέψης του. Ισως, μάλιστα, και όταν μερικές από τις διατυπώσεις του πλησίαζαν τότε πολύ αυτές του Λεβινάς. Επρόκειτο για μια προσχώρηση σε έναν θρησκευτικό τρόπο σκέψης από τον οποίο είχε πάντα κρατηθεί μακριά;

Η ερμηνεία του Touil-Tartour είναι επιδέξια. υποστηρίζει την ιδέα ότι δεν ήταν ο Μπένι Λεβ που επηρέασε τον Σαρτρ, αλλά το αντίθετο. Διαβάζοντας προσεκτικά το L'Espoir maintenant [Η Ελπίδα τώρα -σ.σ.], την τελευταία κοινή τους έκδοση, αυτή που σκανδάλισε τη "σαρτρία", πιστεύει ότι μπορεί να δείξει ότι ο Σαρτρ κάθε άλλο παρά ενδίδει, αλλά, αντίθετα, είναι εκείνος που στριμώχνει τον συνομιλητή του. Από την άλλη πλευρά, είναι σαφές ότι το ενδιαφέρον του για τον εβραϊκό μεσσιανισμό οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στον Μπένι Λεβί, όπως επίσης, χωρίς αμφιβολία, και στην Αρλέτ Ελκαϊμ, η οποία εντρυφούσε στα βιβλικά εβραϊκά την ίδια εποχή με εκείνον. Ο Σαρτρ εμφανίζεται έτσι ως ο Σωκράτης του νεαρού Εβραίου που δεν αντιλαμβανόταν τον εαυτό του ως τέτοιο μέχρι να του τον αποκαλύψει εκείνος.

Θα μπορούσαμε λοιπόν να δούμε συμπερασματικά το ποτήρι μισογεμάτο, αν δεν υπήρχε και κάτι άλλο στο βιβλίο του Touil-Tartour: ένα εξαιρετικά θετικό πορτρέτο του Σαρτρ. Ο Μπένι Λεβί κρίνεται ως ιδιοφυΐα, αλλά η ευφυΐα του Σαρτρ δεν υπολείπεται σε τίποτα της δικής του, και συνδυάζεται με μια μεγάλη γενναιοδωρία και τεράστια καλοσύνη. Ένα τόσο ελκυστικό πορτρέτο του Σαρτρ θα δικαιολογούσε από μόνο του να διαβαστεί αυτό το βιβλίο.

Δείτε ακόμα στο Αλμανάκ:
Η αγριοκαστανιά και η ενόραση του Σαρτρ για τον υπαρξισμό