Κοντεύει μεσημέρι και οι αίθουσες του α’ ορόφου του κτιρίου επί της οδού Μελετίου γεμίζουν ευδιάθετους νέους ανθρώπους από διάφορες εθνότητες. Θα μπορούσε να είναι ένα οποιοδήποτε κέντρο εκπαίδευσης – δεν υποψιάζεσαι καν ότι πρόκειται για πρώην ασυνόδευτα, κάποια από τα οποία έχουν ζήσει στην πραγματικότητα όσα δείχνει η πρόσφατη, συγκλονιστική ταινία του Ματέο Γκαρόνε «Io Capitano».
Αποφεύγουν οι περισσότεροι/-ες να μιλήσουν με λεπτομέρειες για το πώς φτάσανε μέχρι εδώ, κάποιοι/-ες το έχουν σχεδόν διαγράψει από τη μνήμη τους, και το κατανοείς απόλυτα αυτό. «Μέχρι στιγμής 120 άτομα έχουν ωφεληθεί από τις υπηρεσίες μας, κυρίως από Υποσαχάρια Αφρική και Ασία – Γουινέα, Κονγκό, Μάλι, Σομαλία, Συρία, Παλαιστίνη, Υεμένη, Αφγανιστάν, Ιράν, Ιράκ, από Ουκρανία επίσης. Αγόρια κατά βάση που είτε είναι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες είτε περιμένουν να εγκριθεί η αίτηση ασύλου τους.
Το πρόβλημα με τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα είναι ότι μετά τα 18 απομακρύνονται από τις σχετικές δομές χωρίς να υπάρχει οποιαδήποτε πρόνοια για τη στέγαση, την επιμόρφωση και τον βιοπορισμό τους. Και τη γλώσσα κάπως θα τη μάθουν, πού θα μείνουν όμως καταρχάς, εφόσον μάλιστα επίσημα προγράμματα στέγασης προσφύγων και μεταναστών ουσιαστικά πλέον δεν υπάρχουν;
Τα περισσότερα φιλοξενούνται προσωρινά από μεγαλύτερους συμπατριώτες τους είτε όπου αλλού βρουν, όντας έτσι εκτεθειμένα στον κίνδυνο εκμετάλλευσης, άλλα πάλι βρέθηκαν άστεγα», μου λέει η Άννα-Μαρία Καραγιώργη, υπεύθυνη προγράμματος Ενδυνάμωσης και Αυτονόμησης νέων 18-23 ετών του Κέντρου Κυψέλη που «τρέχει» η IRC Hellas. Η πενταετία αυτή θεωρείται καθοριστικής σημασίας στη ζωή ενός ανθρώπου κι αυτό ακριβώς το χρονικό διάστημα επιχειρεί να καλύψει το εν λόγω πρόγραμμα. Η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο προβληματική αν πρόκειται για νέα κορίτσια, παρότι αυτά αποτελούν μια μικρή μειοψηφία (λιγότερα από δύο στα δέκα ασυνόδευτα), καθώς συχνά πρόκειται για πρώην θύματα trafficking ή άλλων μορφών βίας και εκμετάλλευσης – τα δύο τελευταία ισχύουν βέβαια και για πολλά αγόρια.
Η ίδρυση της Ειδικής Γραμματείας για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων τον Ιανουάριο του ’20 άλλαξε πολλά πράγματα προς το καλύτερο για τα ασυνόδευτα, με τη συνδρομή, βεβαίως, τόσο διεθνών όσο και εγχώριων οργανισμών και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στο πεδίο.
To πρόγραμμα Νεανικής Ένταξης και Ενδυνάμωσης νεαρών προσφύγων, το οποίο υλοποιεί η International Rescue Committee - IRC Hellas σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), επιχειρεί να καλύψει κάποιες βασικές τους ανάγκες προτού είναι σε θέση να αυτονομηθούν πλήρως. Απευθύνεται καταρχάς σε άτομα που επιθυμούν να παραμείνουν στη χώρα και στο πλαίσιό του λειτουργεί από τον περασμένο Μάιο το Κέντρο Κυψέλη το οποίο παρέχει μια σειρά συμβουλευτικές, εκπαιδευτικές και άλλες υπηρεσίες ένταξης σε πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο από 18 έως 23 ετών. Η πρόσφατη επίσκεψη του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ Φίλιπο Γκράντι σε αυτό είναι ενδεικτική της σημασίας του έργου που γίνεται εκεί. Δεν είναι, έπειτα, μόνο οι πληροφορίες και οι γνώσεις που παρέχονται σε αυτά τα παιδιά αλλά και οι ευκαιρίες κοινωνικοποίησης και αλληλοϋποστήριξης που προσφέρονται.
Οι οργανώσεις που διαμορφώνουν στεγαστικά προγράμματα συνδράμουν όσο μπορούν, αλλά στην Αθήνα σήμερα υπάρχουν μόλις 150 κλίνες διαθέσιμες για τέτοιες περιπτώσεις, συνεχίζει η συνομιλήτριά μου. «Εμείς δεν παρέχουμε στέγη, βοηθούμε όμως στην εξεύρεσή της. Κύριος στόχος μας είναι, μέσω της εργασιακής συμβουλευτικής και του επαγγελματικού προσανατολισμού, να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά αυτά σχετικά με την αγορά εργασίας, την εργασιακή κουλτούρα και τα εργασιακά δικαιώματα στην Ελλάδα. Παραδίδουμε επίσης μαθήματα ελληνικών αλλά και άλλων γλωσσών, επιμορφώνουμε σε θέματα έμφυλης ισότητας, έμφυλης βίας, ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων κ.λπ.
Οι ομάδες ενδυνάμωσης περιλαμβάνουν εργασιακούς συμβούλους, κοινωνικούς λειτουργούς, εκπαιδευτικούς και μεταφραστές. Τα προγράμματά μας ακολουθούν εξάμηνους κύκλους με μια ολιστική υποστηρικτική προσέγγιση καθώς παράλληλα παρέχουμε ιατρικές και νομικές συμβουλές. Δεν τους εκδίδουμε μεν εμείς τα απαραίτητα χαρτιά και δικαιολογητικά, τους παρέχουμε όμως όλες τις οδηγίες που χρειάζονται. Είκοσι παιδιά βρήκαν πέρσι απασχόληση χάρη στα προγράμματα συνεργασίας με εταιρείες που αναζητούν υπαλλήλους, τα οποία βέβαια ισχύουν και για πρόσφυγες και μετανάστες μεγαλύτερων ηλικιών, δουλειά “κανονική” με μισθό, ένσημα κ.λπ. υπό τη δική μας πάντοτε παρακολούθηση. Άλλα 14 εγγράφηκαν σε δημόσιο σύστημα τυπικής εκπαίδευσης και 8 ακόμα έλαβαν υποτροφίες σπουδών στο ΙΕΚ Άλφα».
Οι ενδιαφερόμενες εταιρείες και επιχειρήσεις προέρχονται από τον χώρο του τουρισμού, της εστίασης, από βιοτεχνίες, αλυσίδες σούπερ-μάρκετ κ.ά. Υπόψη, βέβαια, ότι αρκετά παιδιά αναγκάζονται να καταφύγουν στην αδήλωτη εργασία, ειδικά αν δεν έχουν χαρτιά, κάτι που επίσης τα εκθέτει σε κίνδυνο. Μια νόμιμη, «κανονική» δουλειά είναι σίγουρα προτιμότερη και συνιστά ένα αποφασιστικό πρώτο βήμα ώστε ένας νέος άνθρωπος να ανεξαρτητοποιηθεί, να βρει τα πατήματά του, να νοικιάσει ένα δικό του σπίτι, να κάνει γενικότερα τα κουμάντα του. «Δυστυχώς, τα προγράμματα αυτά δεν διαρκούν πολύ, ενώ οι ανάγκες επιτακτικές. Η μεγαλύτερη δική μας ανταμοιβή είναι τα πλατιά χαμόγελα όσων παιδιών τα καταφέρνουν!».
Ο Κασιμίρ είναι 20 ετών, κατάγεται από το Κονγκό, θέλει να ζήσει στην Ελλάδα και να εργαστεί στην επικοινωνία
Κατάγομαι από μια φτωχή οικογένεια. Άφησα τον τόπο μου σαν έχασα τη μητέρα μου, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη στην Ευρώπη. Έφτασα στη Λέσβο με βάρκα από τα μικρασιατικά παράλια, έχοντας πριν διασχίσει τη μισή Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Τουρκία, με τα πόδια το περισσότερο. Το ταξίδι ήταν μακρύ, κοπιαστικό και επικίνδυνο. Το φαγητό και το νερό σπάνιζαν, δεν σταμάτησα όμως στιγμή να πιστεύω πως θα τα καταφέρω, ό,τι κι αν γινόταν.
Στη Λέσβο δεν έκατσα πολύ, με έστειλαν σε άλλο ΚΥΤ στη Φιλιππιάδα του Έβρου, απ' όπου λίγο αργότερα πήρα λεωφορείο για την Αθήνα γιατί είχα έρθει εδώ να βρω δουλειά και να προκόψω, όχι να βρίσκομαι εγκλωβισμένος σε ένα camp περιμένοντας πότε θα εξεταστεί η αίτησή μου για άσυλο – έχω συνέντευξη τον άλλο μήνα και εύχομαι να πάνε όλα καλά. Ήθελα μάλιστα εξαρχής να ζήσω στην Ελλάδα που για την αρχαία φιλοσοφία και την ιστορία της γνώριζα μερικά πράγματα από το σχολείο, βρίσκω κιόλας ότι μου ταιριάζει καλύτερα ως μέρος, όπως και η ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων της.
Στην Αθήνα βρήκα μια προσωρινή στέγη μέσω μιας ΜΚΟ, έμαθα επίσης για το Κέντρο Κυψέλη και τη δουλειά που κάνει και το αναζήτησα. Μαθαίνω ήδη ελληνικά και είμαι σε αναζήτηση εργασίας ώστε να ανεξαρτητοποιηθώ. Νομίζω ότι αυτό που μου πηγαίνει καλύτερα είναι μια δουλειά γύρω από την επικοινωνία. Εκτός από ελληνικά και αγγλικά που μαθαίνω τώρα γνωρίζω ήδη γαλλικά και κάτι λίγα πορτογαλικά και μου αρέσει να γνωρίζω κόσμο και να τον φέρνω σε επαφή. Εύχομαι να μπορέσω να πάρω και την υπηκοότητα κάποια στιγμή, ώστε να φτιάξω τη ζωή μου εδώ όπως εγώ τη θέλω.
Ο Ουσμάν είναι 19 ετών, κατάγεται από το Μάλι και θέλει να ζήσει στην Αθήνα
Ζούσα μέχρι πριν από τρία χρόνια με την οικογένειά μου σε μια επαρχία του Μάλι που υποφέρει από εμφύλιες συγκρούσεις. Σε μια επιδρομή σκότωσαν όλους τους δικούς μου κι εγώ, έχοντας γλιτώσει από τύχη, αναγκάστηκα να ξενιτευτώ, διαφορετικά ή θα με σκότωναν κάποια στιγμή κι εμένα ή θα με επιστράτευαν με το ζόρι. Χρειάστηκα πολλή δύναμη για να ξεκινήσω μόνος μου σε ηλικία 15 ετών και, φυσικά, πεζός ένα τέτοιο ταξίδι, δεν είχα όμως άλλη επιλογή.
Έφτασα αρχικά μέσω Νίγηρα στη Λιβύη, όπου, για να συντηρούμαι στοιχειωδώς, έκανα όλες τις δουλειές που μπορείς να φανταστείς στο σπίτι ενός ντόπιου – με είχε στην ουσία ως άμισθο υπηρέτη για ένα πιάτο φαΐ και συχνά με κακομεταχειριζόταν. Κάποια στιγμή, μαζί με ένα άλλο παιδί σαν εμένα που είχε στη δούλεψή του, το σκάσαμε και μέσω Αιγύπτου και Τουρκίας πέρασα στην Ελλάδα από τον Έβρο, δύο χρόνια αφότου ξεκίνησα από το Μάλι. Συνέχισα με τα πόδια ως τη Θεσσαλονίκη, όπου κάποιος καλός άνθρωπος μου έβγαλε εισιτήριο με το τρένο για την Αθήνα.
Φτάνοντας εδώ και έχοντας ήδη υποβάλει αίτηση για άσυλο, την έγκριση της οποίας αναμένω, κατάφερα να βρω ένα σπίτι μέσω της ΜΚΟ Νόστος. Από εκεί έμαθα για την Κυψέλη και χάρη στη βοήθεια των ανθρώπων εδώ ξεκίνησα να μαθαίνω ελληνικά και αγγλικά, βρήκα επίσης εργασία σε μια φαρμακευτική αποθήκη με κανονικό μισθό, ένσημα κ.λπ. Ελπίζω να πάει καλά και στη συνέχεια να βρω κάτι καλύτερο, να εργαστώ στην εστίαση ή στον τουρισμό ας πούμε, που πιστεύω ότι έχω τα προσόντα. Άλλωστε έχω αποφασίσει να ζήσω στην Ελλάδα γιατί μου πάνε και ο τόπος και το κλίμα και οι άνθρωποι.
Δώρα Τσοβίλη, Τομέας Προστασίας Παιδιού της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (UNHCR)
«Στόχος μας είναι να διευρύνουμε το πλαίσιο προστασίας για τα ασυνόδευτα ώστε να συμπεριλάβουμε τις ηλικίες 18-23 ετών»
Το πρόγραμμα Νεανικής Ένταξης και Ενδυνάμωσης προσφύγων 18-23 ετών που υλοποιούμε με την IRC Hellas είναι ένα από τα προγράμματα παιδικής προστασίας που τρέχει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ πανελλαδικά. Η ίδρυση της Ειδικής Γραμματείας για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων τον Ιανουάριο του ’20 άλλαξε πολλά πράγματα προς το καλύτερο για τα ασυνόδευτα με τη συνδρομή, βεβαίως, τόσο διεθνών όσο και εγχώριων οργανισμών και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στο πεδίο.
Το ότι προχώρησε μια τέτοια συνεργασία, ανοίγοντας έτσι κι άλλους δρόμους, ήταν μια σίγουρα θετική εξέλιξη – υπήρξαν πρόοδοι που αναγνωρίστηκαν και διεθνώς, όπως η μετεγκατάσταση 1.300 ασυνόδευτων παιδιών σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες μεταξύ 2020-22, καθώς επίσης η δημιουργία τον Ιανουάριο του '21 ενός Εθνικού Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για ασυνόδευτα που είτε ζούσαν σε επισφαλείς συνθήκες είτε και στον δρόμο, με πολλά από αυτά να κρατούνται ακόμα και σε αστυνομικά τμήματα – μια πρακτική που είχε καταδικαστεί από το Συμβούλιο της Ευρώπης και την κατάργηση της οποίας προτείναμε, κάτι που τελικά δέχτηκε το υπουργείο Μετανάστευσης.
Η δραστηριοποίηση του εθνικού αυτού μηχανισμού επιτεύχθηκε χάρη στις συντονισμένες ενέργειες της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ και της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου σε συνεργασία με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ) και τις ΜΚΟ ΑΡΣΙΣ, ΜΕΤΑδραση και Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, με συγχρηματοδότηση της Ε.Ε. Συμμετέχει σε διεθνή φόρουμ για την παιδική προστασία και θεωρείται παράδειγμα βέλτιστης πρακτικής.
Στη συνέχεια επικεντρώσαμε στα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα που ενηλικιώνονται, για τα οποία δεν υπήρχε καμία πρόνοια ή άλλο προστατευτικό πλαίσιο που να τα βοηθήσει να ενταχθούν (ψυχοκοινωνική υποστήριξη, επαγγελματική κατάρτιση, εκμάθηση γλώσσας κ.λπ.), κι έτσι προέκυψε το πρόγραμμα Ενδυνάμωσης και Αυτονόμησης σε συνεργασία με την IRC Hellas και το Κέντρο Κυψέλη στην Αθήνα για να ακολουθήσει η Θεσσαλονίκη.
Σε σύμπραξη επίσης με άλλους φορείς, όπως ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, προωθήσαμε τη δημιουργία ενός νομοθετικού πλαισίου που να παρέχει κάποια προνόμια σε αυτά τα παιδιά. Θετική εξέλιξη ήταν και η ψήφιση πέρσι από τη Βουλή του Κώδικα Μετανάστευσης, ο οποίος προβλέπει τη χορήγηση δεκαετούς άδειας παραμονής σε όσα πρώην ασυνόδευτα έχουν ολοκληρώσει τρεις τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Εμείς, βέβαια, στην Ύπατη Αρμοστεία ζητούσαμε ένα πιο συμπεριληπτικό προστατευτικό πλαίσιο για τις ηλικίες 18-23 και επιμένουμε σε αυτό, έγινε ωστόσο ένα κάποιο βήμα. Πλέον στοχεύουμε, σε συνεργασία και με άλλους δήμους, να περάσουμε σε ένα πρόγραμμα κοινωνικής στέγασης που θα καλύπτει και αυτές τις ανάγκες – ήδη στη Θεσσαλονίκη έχει γίνει μια αρχή.
Η αποτελεσματικότητα του μηχανισμού οφείλεται στη στενή συνεργασία των διαφορετικών εμπλεκόμενων φορέων και στην ολιστική στήριξη που προσφέρουν. Μια 24ωρη τηλεφωνική γραμμή, κινητές μονάδες εντοπισμού των παιδιών και ενημέρωσης των κοινοτήτων, κέντρα πληροφόρησης, όπου τα παιδιά λαμβάνουν άμεση φροντίδα, καθώς και δομές επείγουσας φιλοξενίας συνθέτουν ένα ολοκληρωμένο πλέγμα δομών και αλληλοσυμπληρούμενων υπηρεσιών.
Χρειάζεται να γίνουν ακόμα πολλά, υπάρχουν σήμερα γύρω στα 2.000 ασυνόδευτα προσφυγόπουλα στην Ελλάδα – ο αριθμός τους μεταβάλλεται διαρκώς ανάλογα με τις ροές, την εποχή αυτή βρίσκεται σε ύφεση–, το σημαντικό όμως είναι ότι έχουν ήδη μπει κάποιες βάσεις και ο πληθυσμός αυτός είναι διαχειρίσιμος, εφόσον καλύπτεται με τις υπάρχουσες θέσεις φιλοξενίας σε ξενώνες και διαμερίσματα. Ακόμα και αν σημειωθεί κάποια απότομη αύξηση, υπάρχει πλέον η δυνατότητα μετεγκατάστασής τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το κυριότερο είναι ότι δεν υπάρχει πια ούτε ένα τέτοιο παιδί σε camp. Αλλά και για εκείνα που δεν έχουν ακόμα εντοπιστεί, έχει δημιουργηθεί φορέας που προσπαθεί να επικοινωνήσει μαζί τους και να δώσει λύσεις ώστε να μετακινηθούν σε ασφαλείς δομές.
