«Αγαπητή Ομίχλη,/ έχω χάσει την πίστη μου στο θαύμα / και δεν έχω πια φυσικές αντοχές./ Συνεχίζω, ωστόσο, κι αν ήταν στο χέρι μου / θα δανειζόμουν από εσάς κάποια μορφή / για να μπω άλλη μια φορά στο παιχνίδι./ Από τη βεράντα μου βλέπω τον περισσότερο καιρό το βουνό./ Όταν ενώνεστε μαζί του δημιουργείτε ένα ρεύμα / που ανατρέπει τη φυσική ροή των πραγμάτων / και συχνά αλλάζει ξαφνικά τη μοίρα τους. / Στο σπίτι μου τότε ακούω ξαφνικά κάτι να σπάει / και φοβάμαι μήπως τα χέρια και τα πόδια μου είναι γυάλινα. Δικός σας, / Κ. /».
Το νέο βιβλίο της Δανάης Σιώζιου με τίτλο Επιστολές περιέχει 15 συνομιλίες. Ποιήματα έντονα φορτισμένα συναισθηματικά ξεδιπλώνονται μέσα από τους διαλόγους ζωών και άψυχων αντικειμένων αλλά και στοιχείων της φύσης με τον κύριο Κ. σε ένα πρωτότυπο concept που κρύβει μέσα του δουλειά χρόνων (πάνω από δέκα) και εμπειρίες που άλλαξαν τη Δανάη και ως άνθρωπο και ως ποιήτρια. Στο καφέ έρχεται ευδιάθετη και λαμπερή, με όρεξη να μιλήσει. Είναι από τις καλύτερες συνομιλήτριες που έχω συναναστραφεί ποτέ, η κουβέντα μας ήταν κάτι παραπάνω από μια συνέντευξη, και δυστυχώς είναι αδύνατο να μεταφερθεί αυτούσια. Οι Επιστολές είναι το πιο ξεχωριστό από τα μέχρι τώρα βιβλία της, μία όμορφη έκδοση στολισμένη με τα σχέδια του Στέφανου Ρόκου.
Η Δανάη ασχολείται με την ποίηση από τότε που θυμάται τον εαυτό της. Ήταν μέλος της ομάδας του περιοδικού Τεφλόν, κυκλοφόρησε την πρώτη της ποιητική συλλογή, τα Χρήσιμα παιδικά παιχνίδια, τον Μάρτιο του 2016, αποσπώντας το βραβείο «Γιάννης Βαρβέρης» της Εταιρείας Συγγραφέων και το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα. Τον Μάρτιο του 2021 βγήκαν τα Ενδεχόμενα Τοπία. Έναν χρόνο μετά, στο ποιητικό της ημερολόγιο κατέγραφε με ειλικρίνεια και γενναιότητα τις φοβίες μιας νεαρής γυναίκας που πάλευε με τον καρκίνο.
Ζηλεύω πάρα πολύ τους ανθρώπους που θυμούνται τα όνειρά τους και τροφοδοτούνται απ’ αυτά, αλλά εγώ ονειρεύομαι στον ξύπνιο μου, έχω φαντασιώσεις. Μου αρέσει να κάθομαι και να φτιάχνω κόσμους, γι’ αυτό και κάθε βιβλίο μου είναι ξεχωριστοί κόσμοι με έναν τρόπο.
«Μεγάλωσα χωρίς ίντερνετ, άρχισε να χρησιμοποιείται σιγά-σιγά όταν εγώ τελείωνα το σχολείο», λέει. «Μαθαίναμε τη λογοτεχνία από το σχολείο, από τις βιβλιοθήκες. Μετά, όταν πέρασα στο πανεπιστήμιο και μπήκε σταδιακά στη ζωή μου το διαδίκτυο, ήταν τρομερό. Για μένα ήταν τεράστια η διαφορά από το σχολείο στο πανεπιστήμιο, η πρόσβαση που απέκτησα στη λογοτεχνία και μέσω της πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης πια και των ανθρώπων εκεί άλλαξε τη ζωή μου, παρόλο που είχα διαβάσει πάρα πολύ και διαφορετικά πράγματα μέχρι τότε».
— Πόσο δύσκολο είναι να γράψεις ένα ποίημα;
Γενικά, είναι δύσκολο. Όταν μάθεις την τέχνη, μπορεί να έχεις και στιγμές που να είναι πιο εύκολες. Όταν ξεκινούσα, επειδή δεν είχα συγγραφική συνείδηση, το έκανα κάπως αυτόματα, δηλαδή ήταν ένα μέρος των σκέψεών μου καταρχάς. Έλεγα ιστορίες που έβγαζα από το μυαλό μου· μεγάλωσα και με ανθρώπους που αφηγούνταν ιστορίες, οι οποίες όμως δεν ήταν φανταστικές, όπως οι δικές μου. Το γράψιμο το έκανα κάπως αβίαστα, πέρασα μια περίοδο στα 13-14 που άρχισα να μιμούμαι ό,τι διάβαζα, οπότε έγραφα ασταμάτητα, 15σέλιδα ποιήματα – μετά ασκείσαι κι αυτό αλλάζει. Επί της ουσίας είναι δύσκολο το γράψιμο γιατί είναι και διανοητική και συναισθηματική διεργασία, και σωματική. Το να γράφω είναι κάτι που μου δίνει χαρά και το κάνω για μένα, είναι σαν να ετοιμάζω μια μεγάλη γιορτή στην οποία είναι όλοι καλεσμένοι. Βασανίζομαι κι εγώ, όπως, φαντάζομαι, οι περισσότεροι ποιητές, συγγραφείς, με το γράψιμο. Είναι σαν να ζεις πολλές ζωές ταυτόχρονα. Έχει κάτι άγριο και απελευθερωτικό το γράψιμο, και πολύ-πολύ βαθύ, που σε συνδέει με τον κόσμο και τους ανθρώπους μέσα από πολλαπλές διόδους. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να το αποκτήσει κανείς και μέσω της ανάγνωσης, αλλά όταν γράφεις, γίνεσαι και λίγο μάγος. Αρχίζεις να κατασκευάζεις πράγματα τα οποία δεν είναι ψεύτικα, είναι αληθινά, δηλαδή κάτι εξαφανίζεται και εμφανίζεται στη θέση του κάτι άλλο. Απλώς μαθαίνεις να υπάρχεις μέσα σ’ αυτό και είναι επικίνδυνο. Εγώ γράφω πολύ μέσα στο μυαλό μου, είναι κάτι που το κάνω συχνά.
— Φτιάχνεις ποιήματα και στα όνειρά σου;
Δεν θυμάμαι ποτέ τα όνειρά μου, ανήκω στην κατηγορία των ανθρώπων που έχουν πάρα πολύ ελαφρύ ύπνο, ξυπνάω από ένα φύσημα. Ο βαθύς μου ύπνος κρατάει πάρα πολύ λίγο, δυο-τρεις ώρες το πολύ, και είναι οι ώρες που ξεκουράζομαι όντως. Τα μόνα όνειρα που θυμάμαι είναι κατά βάση εφιάλτες. Θυμάμαι όμως ένα καλό όνειρο: μια δύσκολη περίοδο της ζωής μου συναισθηματικά είχα δει όλους τους αγαπημένους μου ανθρώπους που είχαν φύγει απ’ τη ζωή. Καθόντουσαν και μιλούσαν κάτω από ένα δέντρο, με περίμεναν, εγώ πήγα προς το μέρος τους και με αγκάλιασαν· ξύπνησα και σταμάτησα να νιώθω άσχημα. Ήταν κάτι συμβολικό, νομίζω. Ζηλεύω πάρα πολύ τους ανθρώπους που θυμούνται τα όνειρά τους και τροφοδοτούνται απ’ αυτά, αλλά εγώ ονειρεύομαι στον ξύπνιο μου, έχω φαντασιώσεις. Μου αρέσει να κάθομαι και να φτιάχνω κόσμους, γι’ αυτό και κάθε βιβλίο μου είναι ξεχωριστοί κόσμοι με έναν τρόπο. Έχω γράψει και πολλά βιβλία που δεν τα δημοσιεύω ή δημοσιεύω ομάδες ποιημάτων που δεν εντάσσω σε βιβλία.
— Και πώς επιλέγεις ποια ποιήματα θα βάλεις σε βιβλίο;
Παρακολουθώ το βιβλίο κυρίως, δεν το επιλέγω εγώ, επιλέγει αυτό εμένα. Και αυτό δεν το εννοώ μεταφορικά, εννοώ ότι φτιάχνω κάτι και το κρατάω ή το χαλάω, το αφήνω στην άκρη. Τις Επιστολές τις ξεκίνησα πριν από πολλά χρόνια, έγραψα ένα-δύο ποιήματα και μετά δυσκολεύτηκα πάρα πολύ, γιατί ήταν ένα βιβλίο που είχα επιλέξει να έχει αυτή την πολύ αυστηρή δομή ταυτόχρονα με την πολύ μεγάλη ελευθερία ως προς τη θεματική, το πείραμα, τις φωνές που θα χρησιμοποιούσα. Και δυσκολευόμουν, έπρεπε και συναισθηματικά και τεχνικά να αποτελεί ένα σύνολο, οπότε το άφησα στην άκρη. Είχα γράψει την Αράχνη και την Κλαίουσα ιτιά, είχα κρατήσει σημειώσεις για τις ιδέες που είχα και μετά έγραψα ένα άλλο βιβλίο που δεν το δημοσίευσα ποτέ· από εκείνο προέκυψαν τα Ενδεχόμενα τοπία για τα οποία έκανα δοκιμές και έρευνες για πώς να κάνω αυτό που θέλω αλλά να ’χει και ουσία, νόημα και βάθος.
— Ποιος είναι ο Κύριος;
Δεν έχω ιδέα. Στην αρχή μπερδεύτηκα κι εγώ, δεν ήθελα να έχω καθόλου ανθρώπους στο βιβλίο, έτσι άρχισα να γράφω το πρώτο μου ποίημα. Μετά πήρε τη μορφή επιστολής, σαν παιχνίδι, και έβαλα έναν άνθρωπο να απαντάει. Είναι τελείως φανταστικό το πρόσωπο. Ο ίδιος άνθρωπος που απαντάει μου αντιστεκόταν, δεν μου έλεγε ποιος είναι, οπότε σταμάτησα να προσπαθώ να μάθω περισσότερα γι’ αυτόν και αποφάσισα ότι δεν θα δίνει εξηγήσεις. Έχω τεράστια αγωνία για το πώς θα φανεί αυτό, έχω ματώσει για όλα μου τα βιβλία, αλλά γι’ αυτό δυσκολεύτηκα περισσότερο.
— Έχει νόημα να κάνεις ανάλυση στα ποιήματα και να προσπαθείς να εξηγήσεις τι θέλει να πει ο ποιητής; Αυτό που κάναμε στο σχολείο είναι ο λόγος που πολύς κόσμος δεν μπορεί να απολαύσει την ποίηση.
Η παιδαγωγική και η διδακτική αυτή διαδικασία είναι μια διαδικασία ελέγχου, δηλαδή ενέχει μια ιεραρχία, μια δομή που είναι απαραίτητη, αλλά είναι και αυστηρή. Δεν λειτουργεί, αλλά από κει και πέρα είναι σημαντικό το ότι φέρνεις τους ανθρώπους σε επαφή με την ποίηση, ακόμα και αν ο τρόπος που ασχολούμαστε μαζί της στα σχολεία θα μπορούσε να είναι πιο ελεύθερος. Γενικά, όσο πιο υψηλό επίπεδο θέλεις να έχεις, τόσο ωφελεί να πειραματίζεσαι, να επιτρέπεις πεδία ελευθερίας και ανακάλυψης που να μην είναι τόσο ελεγχόμενα. Εμένα αυτό με ενδιαφέρει, όταν γίνομαι πολύ αυστηρή με τον εαυτό μου χάνω. Πρέπει πάντα να βρίσκω έναν τρόπο να απελευθερώνομαι από την αρχή, γιατί είναι άλλο η πειθαρχία κι άλλο η αυστηρότητα. Κάθε φορά καλούμαι να κάνω κάτι επώδυνο που μπορεί να αποτύχει κι η αυτή η έννοια, της αποτυχίας, δεν είναι καλή, γιατί βγάζει κάτι ανταγωνιστικό. Μπορεί να μην καταλήξεις πουθενά και να είσαι ευχαριστημένος με αυτό που υπάρχει, κι αυτό για τους συγγραφείς είναι δύσκολο, γιατί αυτό που υπάρχει δεν είναι αρκετό.
— Πώς ξέρεις ότι εδώ μπαίνει μια τελεία και δεν θα βάλεις κι άλλα ποιήματα στο βιβλίο;
Ήταν δύσκολο για μένα, ήμουν πάρα πολύ αυστηρή. Έβαλα ένα όριο, ήθελα να υπάρχει ένα πολύ υψηλό επίπεδο, δεν ήθελα να βάλω κάτι απλά για να γεμίσω το βιβλίο. Και επειδή υπάρχει ένα concept, μια δομή σε αυτό το βιβλίο, θεώρησα ότι δεν πειράζει αν δεν έχει τόσο πολύ υλικό όσο τα προηγούμενα βιβλία. Δεν ήθελα να χαλάσω τα μάγια – γιατί μπορούν να χαλάσουν εύκολα, βάζεις ένα επίθετο και πουφ, δεν πιάνουν. Αλλά μπορεί να ήταν και ένας δικός μου περιορισμός, δεν ξέρω.
— Υπάρχει καλή και κακή ποίηση;
Βεβαίως. Καλό είναι μην εμπιστεύεται κανείς τον εαυτό του τυφλά και να συνομιλεί με ανθρώπους, να ανταλλάσσει απόψεις, γιατί καμιά φορά έχεις στα χέρια σου κάτι διαφορετικό, καινούργιο που είτε δεν σου ταιριάζει εκείνη τη στιγμή συναισθηματικά και το παραβλέπεις είτε δεν έχεις την υπομονή και μπορεί κάτι να χάσεις. Μπορεί να έχεις κάτι καλό στα χέρια σου που εσένα να μη σε γεμίζει, αλλά να είναι καλό.
— Τα κριτήρια είναι προσωπικά πάντα.
Για μένα το καλό και το κακό ξεχωρίζει με διάφορους τρόπους, έχει σημασία πού ανήκει αυτό που διαβάζεις, τι προσφέρει, τι ωφελεί, το αν καλλιεργεί κάποιο έδαφος, γιατί μπορεί να έχεις ένα βιβλίο που να μην είναι πάρα πολύ καλό, να μη φέρνει κάτι καινούργιο, αλλά να είναι πολύτιμο σε κάτι. Αντιστοίχως, μπορεί να έχεις ένα βιβλίο που να έχει ποιήματα τεχνικά καλά, τα οποία να μη λένε τίποτα απολύτως· διαβάζεις ένα βιβλίο και δεν σε κάνει να νιώθεις τίποτα, δεν θυμάσαι τι διάβασες. Ωστόσο θεωρώ ότι δεν είναι όλα υποκειμενικά και το να γίνεις συστηματικός αναγνώστης είναι μια διαδικασία, δεν είναι κάτι που γίνεται από τη μία στιγμή στην άλλη. Και δεν αφορά μόνο την ανάγνωση αυτό, άμα θες να μάθεις να μαγειρεύεις πρέπει να πας στην κουζίνα.
— Πιστεύεις πως το ότι βγαίνει τόσο πολλή ποίηση, επειδή μπορείς να πληρώσεις να τη βγάλεις μόνος του, την αποδυναμώνει;
Το ότι βγαίνει τόσο πολλή ποίηση την αποδυναμώνει, αλλά αυτό είναι ευθύνη των εκδοτικών, δεν είναι ούτε των συγγραφέων ούτε των ανθρώπων στους οποίους φτάνει το βιβλίο. Και ο εκδοτικός έχει τρόπους να το ελέγξει αυτό, μπορεί να είναι μια εμπορική επιχείρηση, αλλά μπορεί να έχεις ένα πρόγραμμα. Εμένα η πρώτη μου δουλειά είναι να γράφω. Κάνω πολλές δουλειές και δεν ζω προφανώς από αυτό, αλλά ποτέ δεν θα σταματήσω να λέω ότι το γράψιμο είναι η πρώτη μου δουλειά. Κι αυτό έχει συνέπειες.
— Εννοείς και οικονομικές; Δεν υπάρχει καμία θεσμική βοήθεια για κάποιον ποιητή ή έναν συγγραφέα.
Δεν είναι θέμα βοήθειας, μιλάμε για πράγματα πολύ βασικά, και είναι υποχρέωση το να τα στηρίξεις γιατί είναι μια επαγγελματική διαδικασία το γράψιμο, κάτι παράγει, κι έχει σημασία τι παίρνεις για να συνεχίσεις να το κάνεις. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν πολλοί άνθρωποι, οι συγγραφείς πρέπει να τρώνε. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τους συγγραφείς, είναι ένα ευρύτερο πλαίσιο που πρέπει να καλλιεργηθεί, να υπάρξει ένα σχέδιο πιο εκτεταμένο που να περιλαμβάνει τις βιβλιοθήκες, τα σχολεία, τους συγγραφείς, την ανάγνωση, τη λογοτεχνία, την τέχνη, να είναι συνδεδεμένο με άλλα πράγματα. Και χρειάζεται οργάνωση και να μη διακόπτεται, χρειάζεται να υπάρχουν ποιοτικά κριτήρια. Από κει και πέρα είναι μικρά πράγματα που μπορούν να γίνουν πολύ εύκολα και άλλα πιο δύσκολα που χρειάζονται επένδυση σε βάθος χρόνου, αλλά πρέπει να γίνουν συνδυαστικά. Είμαι παιδί των βιβλιοθηκών, χωρίς βιβλιοθήκη δεν ξέρω τι θα είχα απογίνει. Μπορεί να ήμουν η τρελή του χωριού, ένα παιδί με φαντασία που λέει ιστορίες και δεν έχει διέξοδο. Δεν είχα ένα δωμάτιο να κάτσω να διαβάσω ένα βιβλίο με την ησυχία μου. Γενικά, το βιβλίο είναι το πιο φτηνό πράγμα να υποστηριχθεί. Εγώ ανήκω στους τυχερούς, τα ποιήματά μου έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 20 γλώσσες, δυο από τα βιβλία μου κυκλοφορούν ολόκληρα στα γερμανικά και τώρα γίνονται κι άλλες μεταφράσεις και οι άνθρωποι που δουλεύουν σ’ αυτές αναζητούν τρόπους να τα προωθήσουν. Και αυτό πρέπει πάλι να εντάσσεται σε ένα πλαίσιο, δηλαδή ακόμα κι αν ένα βιβλίο μεταφραστεί, μετά αυτό το βιβλίο πρέπει κάποιος να το κινήσει, να το συστήσει, να υπάρξει ένα feedback. Συνεργάζομαι με διάφορους φορείς, έχω μια συστηματική παρουσία στο εξωτερικό, ωστόσο είναι δύσκολο να δημιουργήσω κάτι, να φέρω εύκολα πράγματα πίσω.
— Έχεις αισθανθεί ποτέ διαφορετικά αντιμετωπίζεται ένας άντρας ποιητής και διαφορετικά μια γυναίκα;
Όλα παίζουν ρόλο. Τώρα δεν μπορούμε να λύσουμε τα έμφυλα στερεότυπα και το gender bias. Πρέπει να πω ότι η δουλειά μου είχε πολύ καλή υποδοχή ήδη προτού εκδώσω το πρώτο μου βιβλίο, υπήρχε ενδιαφέρον από ανθρώπους και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, έτσι μπήκα κι εγώ στη διαδικασία να σκεφτώ πια ως ποιητής, δηλαδή να αποκτήσω συνείδηση ποιητική, συγγραφική, ότι θα φτιάξω ένα βιβλίο, θα το κάνω αυτό το πράγμα στ’ αλήθεια. Έτσι ξεκίνησα, έτσι έφτιαξα τα Χρήσιμα παιδικά παιχνίδια, έτσι συνέχισα όλη μου τη δουλειά, με τα Ενδεχόμενα τοπία και τώρα με τις Επιστολές και με ό,τι άλλο έχω δημοσιεύσει, αλλά ήταν δύσκολο. Ήδη στο περιβάλλον στο οποίο μεγάλωνες ήταν πολύ ισχυρά τα έμφυλα στερεότυπα και ο σεξισμός. Οk, ήταν άλλες εποχές τότε, αλλά αυτά τα κουβαλάμε όλοι μέσα μας, όπως όλοι κουβαλάμε ένα επίπεδο ρατσισμού και μαθαίνουμε να γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι για να μπορούμε να ξεπερνάμε αυτά τα εμπόδια, τα οποία εμποδίζουν πρωτίστως εμάς. Αυτό πρέπει να καταλάβουν οι άνθρωποι, ότι εσύ ζημιώνεσαι απ’ αυτό, δεν είναι μόνο ότι θα βλάψεις τον άλλο, εσύ ο ίδιος είσαι ένας φτωχός άνθρωπος, μικροπρεπής. Μεγαλώνοντας και ξεκινώντας να κάνεις αυτό που θέλεις, σίγουρα δέχεσαι ένα μπούλινγκ, ακόμα και ήπιο. Δηλαδή η γενικότερη υποτίμηση, η γενικότερη αμφισβήτηση, το ότι πάντα ένας άντρας συγγραφέας ή ποιητής θα έχει μια διαφορετική μεταχείριση το βλέπεις και στον λόγο, στη γλώσσα. Νομίζω ότι αν κάποιος μελετήσει κείμενα παρουσιάσεων αντρών ποιητών ή συγγραφέων και αντίστοιχα γυναικών, θα μπορέσει να το δει αυτό, έστω και λίγο. Και είναι λογικό, όταν μια ολόκληρη χώρα, μια ολόκληρη γλώσσα δεν έχει ουσιαστικά εντάξει τις γυναίκες, είναι σαν να λες ότι δεν υπάρχουν. Οπότε λογικό είναι κι εγώ να δέχομαι μπούλινγκ κάθε τρεις και λίγο από τον οποιονδήποτε. Σήμερα είναι πιο δύσκολο προφανώς επειδή φοβούνται, αλλά υπάρχει μια προσπάθεια για υποτίμηση. Δεν μου αρέσει να μιλάω γι’ αυτό γιατί άλλοι άνθρωποι έχουν δυσκολευτεί και δυσκολεύονται πολύ περισσότερο από μένα, ή είναι παντελώς αποκλεισμένοι. Καμιά φορά μιλάς για τα δικά σου τα προβλήματα, εξαφανίζοντας τις μεγάλες απουσίες, τα μεγάλα θέματα.
Στην Ελλάδα τα έμφυλα θέματα συνυπάρχουν με όλα τα υπόλοιπα δομικά προβλήματα. Υπάρχει ο ρατσισμός, ο μισογυνισμός εδώ και αιώνες, που αποτελούν τα θεμέλια των σύγχρονων κρατών – έχουν κάτι εγγενώς φασιστικό οι βιομηχανικές κοινωνίες. Και οι μοντέρνες, σύγχρονες κοινωνίες έτσι φτιάχτηκαν, κι αυτό που μπορούμε να δούμε είναι ότι αυτό συνυπάρχει με άλλα δομικά προβλήματα, με νοσηρότητα, έτσι δημιουργούνται κι άλλα προβλήματα, η άνοδος της ακροδεξιάς π.χ.
— Πες μου για τις Μωβ Μέδουσες.
Μου αρέσει να είμαι σε ομάδες, παρόλο που είμαι μάλλον εσωστρεφής και μοναχική. Είμαι λίγο διχασμένη προσωπικότητα, είμαι συνεχώς σε ομάδες, από παλιά. Οι Μωβ Μέδουσες είναι ένα διαθεματικό φεστιβάλ που βασίζεται στον λόγο. Οργανώνεται από μια ομάδα περίπου 30 ατόμων· κάθε φορά κάποιοι τρέχουν διάφορες πρωτοβουλίες και κάθε φορά η λογοτεχνία συνεργάζεται με διαφορετικά επιστημονικά, καλλιτεχνικά, και ανθρωπιστικά πεδία. Υπάρχει μια σειρά εκδηλώσεων, εργαστηρίων και παραστάσεων που έχουν σκοπό να διευρύνουν τη συζήτηση γύρω από τη λογοτεχνία, τη συμμετοχή ομάδων και κοινοτήτων που δεν εκπροσωπούνται τόσο πολύ, την ενσωμάτωση ατόμων σε ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες, συζητήσεις και εργαστήρια. Επικεντρώνει στο φύλο και στον φεμινισμό, αυτός είναι ο σταθερός άξονας, αλλά πάντα σε συνεργασία με άλλα πράγματα.
Με καθόρισαν οι ιστορίες των δυσκολιών, της φτώχειας και μετά, σε προσωπικό επίπεδο, οι βόλτες με το ποδήλατο. Έκανα μεγάλες βόλτες με το ποδήλατό μου, κοιτούσα γύρω μου κι ένιωθα πολύ ελεύθερη. Οι Επιστολές, που έχουν αυτό το concept, έχουν μέσα τους κάτι από το παιδί που υπήρξα κάποτε.
— Έχει λογοτεχνικό κοινό η Αθήνα;
Η Αθήνα έχει μεγαλύτερο λογοτεχνικό κοινό από ποτέ. Ποτέ δεν υπήρχαν τόσοι αναγνώστες όσοι σήμερα, δεν ξέρω γιατί λένε ότι οι άνθρωποι σήμερα δεν διαβάζουν, δεν ισχύει αυτό. Αυτό που είναι δύσκολο είναι να φτιάξεις γενιές αναγνωστών συστηματικών, που να έχουν μια καλλιέργεια, το προσωπικό τους γούστο και να αγοράζουν και να διαβάζουν συστηματικά βιβλία με την πρόθεση να ενημερωθούν. Στα ’90s, που δεν τα πρόλαβα, νομίζω υπήρξε αυτή η άνθηση, αλλά ακόμα και τότε θεωρώ ότι έγινε με όρους εμπορικούς πιο πολύ παρά βάσει του ότι υπάρχει μια κουλτούρα που μας ενδιαφέρει και μας περιλαμβάνει. Από κει και πέρα, είναι και η εποχή κατακερματισμένη, υπάρχει μια διάσπαση γενικότερα, αλλά πιστεύω ότι το βιβλίο πάντα θα είναι σημαντικό γιατί οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να λένε ή να ακούνε ιστορίες, έχουν ανάγκη να καλλιεργούν τη γλώσσα τους, τη συνείδησή τους. Οι άνθρωποι με τους οποίους μεγάλωσα, όπως δούλευαν στα ζώα και στα χωράφια, έτσι έψαχναν να πουν και τις ιστορίες που κουβαλούσαν. Έτσι, ό,τι υπήρχε σε αυτές τις χαμένες γενιές επί γενεών, έμεινε. Δεν μπορώ να φανταστώ έναν κόσμο που δεν θα υπάρχει αυτό, γι’ αυτό και το θεωρώ τόσο σημαντικό και αφιερώνω χρόνο από τη ζωή μου στην υποστήριξή του στο πανεπιστήμιο, στο ακαδημαϊκό περιβάλλον, στο θεωρητικό περιβάλλον, στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, με συλλογικότητες, με αυτόνομα πρότζεκτ, πιο επαγγελματικά. Ό,τι μπορώ το κάνω με μεγάλο προσωπικό κόστος κάποιες φορές, και με πολλή χαρά επίσης.
— Με τι εικόνες μεγάλωσες;
Μεγάλωσα σε μεγάλα οικογενειακά συστήματα, σε οικογένεια παλιάς δομής στη Γερμανία, στην Ελλάδα, μετακινούμασταν πολύ. Οι εικόνες της δικής μου παιδικής ηλικίας είναι εικόνες του χωριού, πολύ απλές, σχετικές με τη φύση, με έντονη αντίφαση πολλές φορές μεταξύ του αστικού περιβάλλοντος και του χωριού. Με καθόρισαν οι ιστορίες των δυσκολιών, της φτώχειας και μετά, σε προσωπικό επίπεδο, οι βόλτες με το ποδήλατο. Έκανα μεγάλες βόλτες με το ποδήλατό μου, κοιτούσα γύρω μου κι ένιωθα πολύ ελεύθερη. Οι Επιστολές, που έχουν αυτό το concept, έχουν μέσα τους κάτι από το παιδί που υπήρξα κάποτε. Δεν είναι προφανές, αλλά όταν ήμουν μικρή μιλούσα όπως όλα τα παιδάκια όταν είναι μόνα τους, αλλά έκανα μεγάλους διαλόγους, με το χωράφι απέναντι από το σπίτι μου ας πούμε. Αυτή την ανάγκη που είχα έπρεπε κάτι να την κάνω. Δυστυχώς, μεγαλώνοντας, χάνεται αυτή η δημιουργική ελευθερία και προσπαθείς να την ξαναβρείς. Οι Επιστολές έχουν ποίημά μου από τότε που ήμουν 25 που βέβαια έχει αλλάξει, και τα Χρήσιμα παιδικά παιχνίδια επίσης έχουν παλιά μου ποιήματα. Το κάνω αυτό, παίρνω πράγματα απ’ τον κόσμο μου και τα εντάσσω σε έναν διαφορετικό, χωρίς να λέω τι είναι. Παρότι πολλές φορές βάζω έντονα προσωπικά στοιχεία, δεν είμαι τόσο εξομολογητική. Κάθε φορά με ενδιαφέρει το βιβλίο να έχει μια σύνθεση και το υλικό να το παρακολουθώ κι εγώ να μένω κάπως απ’ έξω.
— Στο βιβλίο μιλάει η Ομίχλη, μιλάει ο Παγετώνας, το Τραπέζι της Κουζίνας, η Θαλασσινή Σπηλιά, η Βροχή, το Δάσος, και τους απαντάει ένας άνθρωπος.
Όταν ξεκίνησα να γράφω τις Επιστολές, έγραψα ένα ποίημα που είχε πρωταγωνιστή έναν άνθρωπο και είπα ότι δεν θέλω να αφαιρέσω τον άνθρωπο, θέλω να αφαιρέσω τους ανθρώπους γενικότερα –μπορεί να περνούσα μια φάση ήπιου μισανθρωπισμού– και να φτιάξω κάτι διαφορετικό τεχνικά. Υπάρχει αυτή η παράδοση στο δημοτικό τραγούδι και η δική μου οικογένεια ήταν λαϊκοί άνθρωποι, οπότε είχαμε μεγάλη σχέση με τα δημοτικά τραγούδια. Αυτά τα πολύ λαϊκά στοιχεία, του παραμυθιού, της λαϊκής αφήγησης, των ιστοριών και των δημοτικών τραγουδιών επηρέασαν αυτό το παιδί που μεγάλωνε πολύ ελεύθερα και που μπήκε στα βαθιά μετά. Ξεκίνησα έτσι κι έπειτα ήταν δύσκολο να πάω από το ένα στο άλλο – κινδυνεύεις να εξοκείλεις προς το παραμύθι ή την καρικατούρα ή σε κάτι πολύ εύκολο. Δεν μπορείς μιλήσεις σε μια κούπα και να είναι ποίημα, να είναι σκηνοθετημένο, να έχει την ουσία, να εξυπηρετεί, ήταν πολύ δύσκολο. Μπορεί και τεχνικά να μην είχα τότε όλα τα εργαλεία που χρειαζόμουν ή μπορεί να μην είχα την αυτοπεποίθηση – κι εδώ έρχεται το έμφυλο στοιχείο. Ένα πράγμα που μου έχει λείψει και το καταλαβαίνω τώρα, μεγαλώνοντας, είναι ότι ενώ ήμουν ένα παιδί με πίστη, άφοβο, έπεφτα και σηκωνόμουν και προχώραγα, δεν πατούσα στα πόδια μου, δεν είχα απόλυτη εμπιστοσύνη στον εαυτό μου.
— Θα ήθελα να κάνω ένα σχόλιο, αλλά δεν ξέρω πώς θα ακουστεί αν επαναλάβω τη λέξη, είναι δύσκολο να εκφράζεσαι πια χωρίς να παρεξηγηθείς.
Για τον τρελό του χωριού; Αυτοί που θεωρούνταν τρελοί μιλούσαν μια γλώσσα που δεν μπορούσαν να τη μοιραστούν είτε γιατί είχαν μια αναπηρία ή ένα άλλο πρόβλημα. Μη φοβόμαστε τις λέξεις, κι αυτό έλλειμμα και πρόβλημα της κοινωνίας είναι κυρίως. Γενικά, στον βαθμό που παραμένω ένας άνθρωπος με αναπηρία, λόγω της ασθένειάς μου, και συζητώντας με ανθρώπους με αναπηρίες, έτσι θέλουν να το λες, αυτήν τη στιγμή τουλάχιστον, μπορεί να αλλάξουν γνώμη. Οπότε γι’ αυτό χρησιμοποιώ αυτόν τον όρο, εντάσσω τον εαυτό μου μέσα σ’ αυτό.
— Προσέχεις τις λέξεις που χρησιμοποιείς όταν γράφεις;
Προσέχω πάρα πολύ τι λέξεις χρησιμοποιώ όταν γράφω, είμαι πολύ αφοσιωμένη, είμαι ταμένη στην λογοτεχνία. Γράφω από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, όπως αναπνέω, είναι ένα πράγμα με το οποίο ασχολούμαι κάθε μέρα, είναι οργανική η ενασχόλησή μου. Κάποιες φορές μπορεί το διανοητικό στοιχείο να βγαίνει μπροστά, κάποιες φορές το συναισθηματικό, αλλά είναι κάτι που κάνω κάθε μέρα. Κι έτσι θέλω να ζω, απλώς μου βάζουν εμπόδια, γι’ αυτό γίνομαι αντιρομαντική κάποιες φορές. Οπότε, αντί να μιλάω για ουτοπικές κοινωνίες και φαντασιώσεις που ξεκινάνε από την αρχαία γραμματεία και φτάνουν στο σήμερα, καταλήγω να κάνω άχαρες συζητήσεις.
— Γιατί αισθάνθηκες την ανάγκη να γράψεις ποίηση και όχι πεζό λόγο;
Δεν υπάρχει απάντηση σε αυτό. Όταν ήρθαν οι Μοίρες στην κούνια μου είπαν «η Δανάη θα γράφει ποιήματα». Όταν έγραψα για πρώτη φορά, έγραψα κατευθείαν ποιήματα. Συγκεκριμένα, τα πρώτα που έγραψα ήταν ένα ποίημα για την ειρήνη και για το σκοτάδι. Έχω κάποια σταθερά στοιχεία που με ενδιαφέρουν. Η γλώσσα, ας πούμε, είναι ένα μοτίβο που επανέρχεται στην ποίησή μου, το σκοτάδι επίσης. Στις Επιστολές έχω το «Φωτεινό Σημείο» που είναι ένα από τα αγαπημένα μου ποιήματα.
— Τι διαβάζεις αυτήν τη στιγμή;
Ένα βιβλίο που μεταφράζω για τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, του Τζον Μπέρτζερ, το Και τα πρόσωπά μας, η καρδιά μου, φευγαλέα σαν φωτογραφίες (And our faces, my heart, brief as photos), οπότε έχω χαθεί λίγο στον Μπέρτζερ. Μ’ αρέσει πολύ η δουλειά του. Διάβασα, επίσης, βιβλία από ανθρώπους που γνώρισα στο residency που ήμουν στην Ιταλία. Γενικά, αυτή την περίοδο είμαι σε σύγχρονη παραγωγή.
ΒΡΕΙΤΕ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΣΙΩΖΙΟΥ ΣΤΟ LIFO SHOP
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.
![«Της Λένης η μ[i]λιά» δίνει φωνή στις γυναίκες που έζησαν ψιθυριστά](/sites/default/files/styles/landscape_mini/public/articles/2024-09-26/Giannaki_2609.JPG?h=748d7e9c&itok=UKQXpQWv)
