Λόγω καταγωγής, η γνωριμία μου με το Πατρινό Καρναβάλι ήρθε ως φυσική συνέχεια της ανάπτυξής μου. Στην Πάτρα μαθαίνεις να μπουσουλάς, να μιλάς, να περπατάς και να βγαίνεις στην παρέλαση του Καρναβαλιού – πολλές φορές, μάλιστα, πρώτα παρελαύνεις και μετά λες «μαμά». Όπως είναι φυσικό, πέρασα από όλες τις φάσεις του, μέχρι που απομακρύνθηκα από την πόλη λόγω σπουδών και δουλειάς και έμεινα μακριά του για χρόνια.
Εδώ και μια δεκαετία, μεγάλη πια, έχω ανακαλύψει ξανά τη χαρά του Πατρινού Καρναβαλιού αλλά μαζί έχω ανακαλύψει και μια μεγάλη αλήθεια: αυτή η γιορτή «των νιάτων, της ξεγνοιασιάς και του ξεφαντώματος», όπως συχνά θα ακούσεις στα σχετικά ρεπορτάζ, στήνεται από τους μεγαλύτερους καρναβαλιστές και υπάρχει χάρη στις γενιές των πενηντάρηδων και πίσω. Δεν είναι το Καρναβάλι (μόνο) η παρέλαση της τελευταίας Κυριακής. Είναι όλα όσα συμβαίνουν στην καρδιά των ανθρώπων που αγαπούν αυτήν τη γιορτή και δουλεύουν χωρίς κανένα αντάλλαγμα, καθαρά από προσωπική τους τρέλα, ώστε κάθε χρόνο να ξαναζεί η πόλη αυτή την παράδοση.
Ανάμεσα στις πολλές ομάδες, ανθρώπους και περσόνες που ταυτίζονται με το αληθινό Πατρινό Καρναβάλι, επιλέξαμε κάποιους για να συνθέσουμε μια όσο το δυνατόν πιο αληθινή εικόνα για μια γιορτή που συνεχίζει να υπάρχει κυρίως χάρη στους καρναβαλιστές της.
«Δεν υπήρχε οικογένεια, φαγητό ή άλλες υποχρεώσεις. Η οικογένειά μάς ήταν το πλήρωμα και πολλοί από εμάς παίρναμε άδεια από τη δουλειά για να ετοιμαστούμε και φυσικά να συμμετάσχουμε στον Κρυμμένο Θησαυρό. Φέτος δεν έχουμε χώρο για να δουλέψουμε, αλλά το πλήρωμά μας συνεχίζει κανονικά και μάλιστα αρχηγοί είναι πλέον τα παιδιά μας».
Ο τελάλης
Λίγες μέρες μετά τα Χριστούγεννα, ενώ όλοι μας παλεύουμε με την κατάθλιψη που φέρνει το τέλος των γιορτών, η Πάτρα καλωσορίζει τη δική της μεγάλη γιορτή. Στις 17 Γενάρη ανοίγει το τριώδιο και στους δρόμους βγαίνει ο Τελάλης του Καρναβαλιού για να φέρει τα καλά νέα: «Άνηθος, σπανάκι, ρύζι, και το Καρναβάλι αρχίζει». Ο ρόλος του αγαπημένου αγγελιαφόρου –που ήταν μέχρι προσφάτως άμισθη θέση– έχει συνδεθεί με το όνομα του Γιώργου Λογαρά. Ο ίδιος –που όχι άδικα θεωρείται μασκότ για την πόλη– ανέλαβε για πρώτη φορά αυτόν τον ρόλο το 2011 και από τότε έχει ανακοινώσει πάνω από 10 Καρναβάλια, με την ίδια κάθε φορά συγκίνηση, αφού διαλαλεί στην πόλη τα καλά νέα.
«Το Καρναβάλι είναι πάνω απ’ όλα μια γιορτή. Μια ευκαιρία να ξεφύγουμε από την καθημερινότητα. Εγώ ξεκίνησα να βγαίνω κρυφά από τους γονείς μου, το 1992. Από τότε κατάλαβα ότι το Καρναβάλι είναι τρόπος ζωής. Θυμάμαι μάλιστα τις παντομίμες που γίνονταν στην Πλ. Γεωργίου. Σηκωνόμασταν στις 5 το πρωί για να κάνουμε πρόβες και μετά πηγαίναμε στο σχολείο. Από τα παιχνίδια εκείνα βγήκαν οι περισσότερες θεατρικές ομάδες της πόλης».
Όπως λέει ο Γιώργος, το Πατρινό Καρναβάλι συνδέεται με πολλές μορφές τέχνης, από τη μουσική και τον χορό μέχρι το θέατρο και τις εικαστικές τέχνες. «Αυτή την περίοδο δημιουργούνται εντυπωσιακά κοστούμια και καπέλα, άρματα και διακοσμητικά στοιχεία αλλά και θεάματα δρόμου.
Άρα συνυπάρχουν πολλές τέχνες μαζί και το Καρναβάλι είναι μια αφορμή για έκφραση και καλλιτεχνική δημιουργία».
Το ιστορικό πλήρωμα
Δεν είναι ένα, αλλά πολλά. Τα ιστορικά πληρώματα είναι οι πιο ουσιαστικοί εκπρόσωποι του Πατρινού Καρναβαλιού εδώ και δεκαετίες. Μιλάμε για ομάδες που ξεκινούν να προετοιμάζονται μήνες πριν, και ό,τι και να κάνουν έχουν πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού τους το Καρναβάλι. Το Πλήρωμα 94 είναι ένα από αυτά. Εδώ και δέκα χρόνια έχει έναν μόνιμο χώρο συναντήσεων, ένα «σπίτι» που τα μέλη το ονομάζουν «Κυψέλη». Εκεί συναντιούνται όλο τον χρόνο, αφού κάνουν δράσεις και εκτός Αποκριάς, αλλά ειδικά την περίοδο του Καρναβαλιού ο χώρος είναι γεμάτος από ανθρώπους, χαρτιά, κλωστές, κόλλες, υφάσματα, χρώματα και ό,τι άλλο χρειάζονται για τις κατασκευές που ετοιμάζουν με τα χεράκια τους.
Όσοι αποτελούν τον πυρήνα του γκρουπ –και δεν είναι λίγοι– μαζεύονται στην «Κυψέλη» μετά τη δουλειά και φεύγουν αργά τη νύχτα. Αυτό το ακατάστατο υπόγειο είναι γεμάτο από ένα φως χαράς που δεν συναντάς συχνά, ειδικά στην ενήλικη ζωή σου. Κάτι σαν δημιουργική απασχόληση για μεγάλους, που με αφορμή το Καρναβάλι βρίσκουν έναν τρόπο έκφρασης, χτίζουν σχέσεις ζωής και φυσικά ανακαλύπτουν τη χαρά του παιχνιδιού μέσα από τον Κρυμμένο Θησαυρό, που είναι το μεγάλο τους πάθος.
Κάθε καλοκαίρι ξεκινάνε να συζητούν για τη στολή που θα παρουσιάσουν, αλλά, όπως λένε: «Αν δεν βάλεις τη ζακέτα, δεν μιλάς για Καρναβάλι. Εμείς από το 2017 αλλάξαμε φιλοσοφία και υλοποιούμε κάθε χρόνο ένα concept θεατρικό. Ουσιαστικά κάνουμε θέατρο δρόμου, δεν χορεύουμε στην παρέλαση. Έχουμε έναν βηματισμό που δεν έχει καμία σχέση με το “Que te la pongo”… Φαντάσου ότι μαζευόμαστε 3-4 ώρες πριν από την παρέλαση για μακιγιάζ και μαλλί, πάμε για πρόβα στην πλατεία Υψηλών Αλωνίων και μετά κατεβαίνουμε στην παρέλαση».
Το Καρναβάλι είναι μέρος της ζωής τους όλο τον χρόνο. «Για εμάς δεν τελειώνει ποτέ το Καρναβάλι. Βρισκόμαστε συνέχεια και κάνουμε πράγματα. Όπως λέει ένα μέλος μας, το Πλήρωμα 94 σταματά το χωροχρονικό συνεχές. Οπότε, ακόμα κι αν κάποια στιγμή καταργείτο το Καρναβάλι, θα εφευρίσκαμε ένα άλλο Καρναβάλι… Σίγουρα θα κρατούσαμε την “Κυψέλη” (την οποία πληρώνουμε από κοινού) για να βρισκόμαστε και να γλιτώνουμε την ψυχοθεραπεία. Αυτό είναι το ζητούμενο για εμάς».
Τα ιστορικά πληρώματα είναι αυτά που διατηρούν τον θεσμό του Καρναβαλιού ζωντανό, να χτυπά όλο τον χρόνο σαν την καρδιά της ίδιας της πόλης. «Τι θα ήταν το Καρναβάλι χωρίς τα ιστορικά πληρώματα; Μια πολυπληθής μάζα. Χαρούμενο μεν, πολύχρωμο, αλλά χωρίς ταυτότητα...»
Ο φωτογράφος
Παρότι πολλοί είναι οι επαγγελματίες φωτογράφοι που απαθανατίζουν το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς στην Πάτρα, υπάρχει ένας ερασιτέχνης φωτογράφος που χρόνια τώρα θεωρείται ο επίσημος φωτογράφος του Καρναβαλιού. Ο Βασίλης Παπαϊωάννου, καρναβαλιστής και ο ίδιος, διαθέτει ένα απίστευτο αρχείο με στιγμιότυπα από όλες τις φάσεις του Πατρινού Καρναβαλιού. Από την τελετή έναρξης και λήξης, τον Κρυμμένο Θησαυρό, τις συγκεντρώσεις των πληρωμάτων, την προετοιμασία των αρμάτων, μέχρι απλά στιγμιότυπα από καθημερινές καρναβαλικές ιστορίες, ο Βασίλης τα έχει αποτυπώσει όλα.
Όλως τυχαίως, ξεκίνησε να ασχολείται με τη φωτογραφία την ίδια χρονιά που βγήκε για πρώτη φορά στην παρέλαση. Το Καρναβάλι και η φωτογραφία παρέμεναν διακριτά στοιχεία στη ζωή του καθώς, όπως λέει, δεν μπορούσε να αφιερώσει χρόνο για καλλιτεχνικές φωτογραφίες μέσα στο Καρναβάλι. «Πριν από περίπου είκοσι χρόνια, ένιωσα την ανάγκη να συνδυάσω αυτά τα δύο. Έτσι, στήθηκα στην Πλατεία Γεωργίου με τη μηχανή ανά χείρας. Όταν εμφάνισα τα slides, με τα οποία τράβαγα τότε, είπα οκ, αυτό θέλω! Να απαθανατίζω το Καρναβάλι μας».
«Στην αρχή φωτογράφιζα τους ανθρώπους, τα άρματα, τις κατασκευές στις παρελάσεις. Στην πορεία όμως, και αφού παράλληλα αφιέρωνα χρόνο για να βοηθάω φίλους στις κατασκευές των μασκών, των καπέλων κ.λπ., είδα ότι αυτή η πλευρά ήταν αθέατη μέχρι τότε.
Οι φωτογραφίες που κυκλοφορούσαν από το Καρναβάλι ήταν μόνο από τον δρόμο. Αλλά το Καρναβάλι μας δεν είναι μόνο μια παρέλαση. Είναι όλες αυτές οι στιγμές που ζούμε σε ένα υπόγειο, σε ένα εργαστήριο με φίλους και φτιάχνουμε πράγματα, κρυώνουμε, λερωνόμαστε, καιγόμαστε αλλά συνεχίζουμε. Είναι ο τρόπος που “γεννιέται” το Πατρινό Καρναβάλι».
Το αρχείο του Βασίλη αποτελείται από περίπου 70.000 φωτογραφίες (μιλάμε για όσες έχει κρατήσει κάνοντας μια αυστηρή επιλογή) και περιλαμβάνει, εκτός από τις καλλιτεχνικές, στιγμιότυπα από διάφορες δράσεις ή εκδηλώσεις, αλλά και απλές φωτογραφίες των φίλων του Καρναβαλιού. Αυτό το αρχείο είναι η εικόνα του αληθινού Καρναβαλιού.
Ο «αρματάς»
Είναι γνωστό ότι τα άρματα της Μεγάλης Παρέλασης της Κυριακής είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία του Πατρινού Καρναβαλιού. Δίπλα στα άρματα που δημιουργεί ο δήμος ως επίσημος φορέας, όμως, υπάρχουν κι εκείνα που κατασκευάζουν κάποια πληρώματα, απλώς για να ομορφύνουν την παρέλαση. Μιλάμε για κατασκευές εφάμιλλες με τις επίσημες, που γίνονται από παρέες χωρίς καμία ανταμοιβή (το αντίθετο μάλιστα, πληρώνουν από την τσέπη τους), παρά μόνο τη χαρά της δημιουργίας. Ο Παναγιώτης Ρούντος, αρχηγός του Πληρώματος 15, είναι ένας από τους γνωστούς «αρματάδες» –υπάρχουν κι άλλοι με την ίδια τρέλα– που έφτιαξε με την παρέα του το πρώτο τους άρμα, το 1981, πάνω σε ένα μικρό Citroen Pony.
«Είχαμε αναθέσει σε έναν άνθρωπο που ήξερε καλά τη δουλειά, τον Τζίμη τον Σουλιώτη, να μας φτιάξει τα πρώτα μας άρματα και από αυτόν μάθαμε τον τρόπο. Τα πρώτα χρόνια, τη δεκαετία του ’80, χρησιμοποιούσαμε ως βάση τα σίδερα που βάζουν στις οικοδομές και κοτετσόσυρμα.
Από το 2003 χρησιμοποιούμε στραντζαριστά κουφωτά σίδερα και φελιζόλ. Έχουμε πλέον αγοράσει και τη δική μας πλατφόρμα και το αποτέλεσμα είναι ένα άρμα σαν εκείνα που παρουσιάζει ο δήμος. Μάλιστα, φροντίζουμε να χρησιμοποιούμε κομμάτια από το προηγούμενο άρμα για να ανακυκλώνουμε τα υλικά».
Για όλο αυτό, η ομάδα των «αρματάδων» εργάζεται 2-3 μήνες ακούραστα. Μέχρι πέρσι ο δήμος τούς είχε παραχωρήσει τις παλιές σταφιδαποθήκες της πόλης (ΑΣΟ) και εκεί συναντιούνταν μετά τη δουλειά και δούλευαν μέχρι αργά τη νύχτα. «Δεν υπήρχε οικογένεια, φαγητό ή άλλες υποχρεώσεις. Η οικογένειά μάς ήταν το πλήρωμα και πολλοί από εμάς παίρναμε άδεια από τη δουλειά για να ετοιμαστούμε και φυσικά να συμμετάσχουμε στον Κρυμμένο Θησαυρό. Φέτος δεν έχουμε χώρο για να δουλέψουμε, αλλά το πλήρωμά μας συνεχίζει κανονικά και μάλιστα αρχηγοί είναι πλέον τα παιδιά μας».
Ο καρναβαλάνθρωπος
Στην Πάτρα υπάρχουν άνθρωποι που έχουν ταυτιστεί με το Καρναβάλι από πολύ μικρή ηλικία. Ο Θανάσης Μανθόπουλος είναι ένας από αυτούς. Γιος εμπόρου που ανέλαβε το υφασματάδικο του πατέρα του, θυμάται εκείνα τα χρόνια, αρχές του ’80 ακόμα, που από το μαγαζί τους ντύνονταν τα μισά γκρουπ.
«Τότε έρχονταν όσοι συμμετείχαν στο μαγαζί και τους παίρναμε εμείς τα μέτρα για τη στολή. Τα γκρουπ ήταν μικρά, όχι αυτό που είναι σήμερα. Τότε είπα στον πατέρα μου, θα ντύνουμε τους άλλους κι εμείς δεν θα έχουμε γκρουπ; Έτσι ξεκινήσαμε το Πλήρωμα 22».
Ο Θανάσης έχει ένα τεράστιο αρχείο από φωτογραφίες παλιών Καρναβαλιών και κάθε χρόνο τέτοια εποχή το σπίτι του μοιάζει με ένα ιδιότυπο Μουσείο Καρναβαλικής Ιστορίας. Τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργήσει μια δική του περσόνα, τον Διπλωμάτη Μιχαήλ Κοτταρώφ, και κάνει δράσεις μπαίνοντας στις βιτρίνες των εμπορικών καταστημάτων. «Ως πρώην έμπορος, έχω μια σύνδεση με αυτή την πλευρά της πόλης. Θεωρώ ότι οι βιτρίνες είναι μια πινακοθήκη και θα μπορούσαν να αποτελούν σημεία έκθεσης για παλιές στολές και κατασκευές που όλοι οι παλαιοί έχουμε στο αρχείο μας».
Ο Διπλωμάτης Κοτταρώφ βγήκε και φέτος στην πόλη προσπαθώντας να αναβιώσει κάποια από τα πιο σημαντικά στοιχεία του Καρναβαλιού όπως το είχε ζήσει ο Θανάσης στα πρώτα χρόνια του θεσμού: αυθορμητισμός, χιούμορ και όρεξη για δημιουργία. Η περσόνα που έχει δημιουργήσει θυμίζει την ιστορία της πόλης με το λιμάνι της και ταυτόχρονα αναβιώνει τον μύθο αυτής της μεγάλης γιορτής.
Οι φοιτητές
Όταν η λέξεις «φοιτητής» και «Καρναβάλι» μπαίνουν στην ίδια πρόταση, φέρνουν στο μυαλό σου ορδές νέων που καταφθάνουν στην πόλη το τελευταίο Σαββατοκύριακο και τους υποδέχονται οι φίλοι τους που μένουν ή σπουδάζουν στην Πάτρα. Αυτοί οι φοιτητές θα βγουν συνήθως σε κάποιο από τα μεγάλα γκρουπ με τα 1.000 άτομα που παρελαύνουν στο τέλος (στην Πάτρα αυτή η κατηγορία πληρωμάτων ονομάζεται «γουνάκια»), θα ξενυχτήσουν σε διάφορα πάρτι και θα νιώσουν το Καρναβάλι σαν μια αφορμή για ξενύχτι, ποτό, χορό και ενίοτε υπερβολή.
Υπάρχουν όμως και οι φοιτητές που, ζώντας στην πόλη, βρήκαν την ευκαιρία να γνωρίσουν το Καρναβάλι από μέσα. Ο Χρήστος και η Έλενα δεν είναι παλιότερη γενιά αλλά είναι μέλη ιστορικού πληρώματος και αντιστρέφουν την εικόνα των νέων καρναβαλιστών. Τους βρήκαμε στην «Κυψέλη» του 94 να βάζουν πλάτη στις κατασκευές, να περνούν άπειρες ώρες στις προετοιμασίες και να ζουν αυτή την πλευρά, που έχει πολύ περισσότερη πλάκα και κυρίως μεγαλύτερη ουσία.
«Στην αρχή βγαίναμε στα “γουνάκια”, αλλά μετά γνωρίσαμε τους ανθρώπους του Πληρώματος 94 που έκαναν μια χριστουγεννιάτικη δράση για παιδιά. Αρχίσαμε να συμμετέχουμε σε καρναβαλοτάξιδα που έκανε το γκρουπ, όπως στο Καστελόριζο, που πήγαμε στο Φεστιβάλ Γρίφων. Ε, μετά κολλήσαμε για τα καλά και γίναμε μέλη του πληρώματος».
Οι περισσότεροι φοιτητές της πόλης είτε φεύγουν το τελευταίο τριήμερο, είτε μένουν και συνήθως φιλοξενούν φίλους από άλλες πόλεις. Για τους περισσότερους το Καρναβάλι είναι οι δύο παρελάσεις του τελευταίου Σαββατοκύριακου. Δεν ασχολούνται με τον Κρυμμένο Θησαυρό ή άλλες δημιουργικές δράσεις. «Δεν ξέρουν τι ζούμε εμείς! Νομίζω πως οι περισσότεροι θεωρούν ότι πρόκειται για μια κλειστή κοινότητα, ενώ δεν είναι έτσι. Εμείς μπήκαμε στην παρέα του Πληρώματος 94 και γίναμε ένα. Αν δεν πάρεις μέρος σε Κρυμμένο Θησαυρό, αν δεν λερώσεις τα χέρια σου με κόλλα και χρώμα και αν δεν ξενυχτήσεις μαζί με φίλους φτιάχνοντας τις κατασκευές της παρέλασης, δεν έχεις ζήσει το αληθινό Καρναβάλι! Αυτό ζούμε εμείς κάθε χρόνο».
