Είδα πάλι χθες αυτό το αριστούργημα, σε άψογο Ultra HD που απέδιδε όλο τον πλούτο της φωτογραφίας του ίδιου του Νicolas Roeg, ο οποίος και το σκηνοθετούσε. Μέγας κινηματογραφιστής σε ταινίες άλλων, πριν ακόμη γυρίσει τις δικές του. Τα πυρωμένα, καστανά χώματα της αυστραλιανής ερήμου, το μπλε του ουρανού, τα πράσινα νερά της λίμνης― πλάνα σαν πίνακες μεγάλων δασκάλων, πιστά και έγκυρα, μετά λόγου γνώσεως― καμμία σχέση με την κακομοίρικη εντυπωσιοθηρία τύπου «ό,τι κάτσει» της βιντεοκλιπάτης εποχής.
Αυτό όμως που με εντυπωσίασε περισσότερο είναι η άγρια τόλμη αυτού του φιλμ ― πόση δημιουργική ελευθερία ανέδιδε. Εφευρετικό, ποικίλο, άφοβο να συνδυάσει πράγματα που δεν είχαν συνδυαστεί ποτέ ξανά, στο ευφυές σενάριο, στο αντιστικτικό μοντάζ, στις γωνίες λήψης, στον εκκωφαντικό βόμβο της φύσης (μιξαρισμένο με ραδιοκύματα και Στοκχάουζεν).
Αν γυριζόταν αυτό το φιλμ σήμερα, θα θεωρείτο η Αποκάλυψη του Ιωάννη redux, θα το κατηγορούσαν για χιλιάδες ανοησίες περί Ορθότητας, θα σαλιάριζαν ατερμόνως στα σόσιαλ media οι πιο ανίδεοι από τους ανίδεους ανεβασμένοι σε άμβωνες Ικέα, θα σκανδαλίζονταν που κάποιος τολμά να είναι Ποιητής άνευ ορίων, άνευ όρων. Διότι η εποχή μας έχει μεν κερδίσει πόντους στο θέμα των ατομικών ελευθεριών, αλλά είναι αφόρητα φοβισμένη και κανονιστική στο θέμα της καλλιτεχνικής έκφρασης. Οι καλλιτέχνες τρέμουν τόσο να εκφράσουν τα αληθινά τους οράματα, το δαιμόνιό τους· θέλουν τόσο να κολακεύσουν (και αρμέξουν) όλα τα κοινά· όλους τους κοινούς τόπους και τις κοινές ψευδαισθήσεις της εποχής· θέλουν τόσο να αποφύγουν τη σπάθη του cancel― που σέρνονται μεταξύ σοκ και δέους: με δειλές ανατροπές, fake δικαιωματισμούς, ποίηση για μικροαστούς και infuencers. Κάνουν τέχνη για τον όχλο των σόσιαλ. Όλα μαζί τα συγχρονα φιλμ δεν είναι ικανά να ισοφαρίσουν ένα μόνο λεπτό από τα αναρχικά αριστουργήματα του πρώτου Μπουνιουέλ, του Roeg, του Vigo, του Παζολίνι, την υψηλή και ανελέητη ωμότητα των διαλόγων του Ντράγιερ ή του Μπέργκμαν― κανένα σύγχρονο φιλμ δεν αποπνέει τέτοια χειραφέτηση και ελευθερία, μια τέτοια ακηδεμόνευτη στάση απέναντι σε αυτή τη μπερδεμένη κοινωνία, που άλλα λέει, άλλα νοιώθει κι άλλα πράττει.
Αν όμως οι καλλιτέχνες δεν δείξουν την αλήθεια (τους), ποιός θα τη δείξει; Η Google ή η ΑΙ;
Μύγες στον παράδεισο
Υπάρχει μια σκηνή στο Walkabout του Roeg που μου ανοίγει την καρδιά στα πιο ευοίωνα συναισθήματα.
Είναι η στιγμή που τα δυό αδέλφια, διψασμένα και χαμένα στην έρημο της Αυστραλίας μετά την αυτοκτονία του πατέρα τους, βρίσκονται τυχαία μπροστά σε ένα δέντρο γεμάτο καρπούς. Στη σκιά του πουλιά τραγουδάνε και νερό αναβλύζει από ένα αρτεσιανό φρέαρ. Πίνουν νερό, τρώνε και πλένονται.
Ένας απλός, ολιγαρκής παράδεισος.
Kλικ.
Αυτό που εντείνει όμως το νόημα των εικόνων είναι ένα παιδικό τραγουδάκι (δεν ξέρω αν το σκέφτηκε ο Roeg ή ο Βarry)― τόσο αθώο που μοιάζει ξώφαλτσο.
Eίναι ένα πολύ παλιό παιδικό τραγούδι της Αγγλίας που καταγράφηκε πρώτη φορά το 18ο αιώνα και περιγράφει το θάνατο ενός κοκκινολαίμη από ένα βέλος.
Παιδικό τραγουδάκι, που περιγράφει την δολοφονία και την ταφή του μικρού πουλιού από ένα στρατό πλάσματα του δάσους, των νερών και του αέρα.
Ποιός σκότωσε τον κοκκινολαίμη;
Εγώ, είπε ο σπουργίτης,
Mε το βέλος και το τόξο μου,
Εγώ σκότωσα τον κοκκινολαίμη.
Ποιός τον είδε να πεθαίνει;
Εγώ! είπε η μύγα,
Με το μικρό μου μάτι,
Εγώ τον είδα να πεθαίνει.
Το ψάρι θα του μαζέψει το αίμα, το σκαθάρι θα του ράψει το σάβανο, η κουκουβάγια θα του σκάψει το τάφο, το περιστέρι θα τον κλάψει, η τσίχλα θα ψάλλει την ακολουθία, ο ταύρος θα χτυπήσει την καμπάνα...
Είναι ένα σκοτεινό αριστούργημα οι εικόνες που δημιουργούνται από τα αφελή στιχάκια τα οποία είναι, ορισμένοι λένε, κρυπτικά― γιατί δεν μιλούν για το θάνατο του κοκκινολαίμη (cock robin), αλλά για το θάνατο του Ρομπέν των Δασών (Robin Hood).
Aξίζει να το διαβάσετε ολόκληρο:
Η έκδοση της Criterion Collection Who killed Cock Robin?
I, said the Sparrow,
with my bow and arrow,
I killed Cock Robin.
Who saw him die?
I, said the Fly,
with my little eye,
I saw him die.
Who caught his blood?
I, said the Fish,
with my little dish,
I caught his blood.
Who'll make the shroud?
I, said the Beetle,
with my thread and needle,
I'll make the shroud.
Who'll dig his grave?
I, said the Owl,
with my little trowel,
I'll dig his grave.
Who'll be the parson?
I, said the Rook,
with my little book,
I'll be the parson.
Who'll be the clerk?
I, said the Lark,
if it's not in the dark,
I'll be the clerk.
Who'll carry the link?
I, said the Linnet,
I'll fetch it in a minute,
I'll carry the link.
Who'll be chief mourner?
I, said the Dove,
I mourn for my love,
I'll be chief mourner.
Who'll carry the coffin?
I, said the Kite,
if it's not through the night,
I'll carry the coffin.
Who'll bear the pall?
We, said the Wren,
both the cock and the hen,
We'll bear the pall.
Who'll sing a psalm?
I, said the Thrush,
as she sat on a bush,
I'll sing a psalm.
Who'll toll the bell?
I said the Bull,
because I can pull,
I'll toll the bell.
All the birds of the air
fell a-sighing and a-sobbing,
when they heard the bell toll
for poor Cock Robin.
Ο Τζον Μπάρι μελοποίησε μόνο δυο στροφές― τη στροφή της μύγας (που είναι και η πιο δραματική― η μύγα είναι αυτή που επιβεβαιώνει το θάνατο του τραγουδιστή κοκκινολαίμη, η μύγα που ζει μες στα ψοφίμια) και τη στροφή της τσίχλας που θα ψάλλει τον επικήδειό του.
Δυόμιση λεπτά κρατάει το ουράνιο, ξαστοχημένο τραγούδι για τον παράδεισο που γλύστρισε απ' τα χέρια των ανθρώπων, και που επιτείνει το βασικό αίσθημα της ταινίας: διωγμένοι από τη Φύση τους οι άνθρωποι γυρνάνε δίχως εφόδια στις ερήμους... Δικαίως το φιλμ θεωρείται ένα οικολογικό μανιφέστο, στο πνεύμα του Ρουσώ. Το θεωρώ ένα ατρόμητο φιλμ, μεγάλης εφευρετικότητας και ποίησης, ένα αριστούργημα που δεν έχει όμοιο.
