Το ανθρώπινο ον -εδώ και τουλάχιστον αρκετές δεκάδες χιλιετίες- έχει δύο βασικά χαρακτηριστικά. Πρώτον, είναι βιοψυχικώς ένα και μοναδικό, παγκοσμίως (σε πείσμα τής ποικιλοπληξίας των ανθρωπολόγων και προς διάψευση της ναζιστικής/ρατσιστικής φαινομενολογίας). Και δεύτερον, είναι εκ φύσεως survivor, ένας μαχητής τής επιβίωσης (χάρη στις σχισμοειδείς αισθήσεις που περιορίζουν το αντιληπτικό φάσμα στα ουσιώδη, τη βαθύτατα ριζωμένη διαπροσωπική διαίσθηση, τη σκέψη εντός διεσταλμένου χρόνου που αγγίζει το άπειρο, τη στρατηγική φαντασία που διερευνά πιθανότητες, τη δυνατότητα να εκμαιεύει απαντήσεις ακόμα και απ' το τίποτα, την τέχνη ως έρευνα του έσω διαστήματος, την εκλογίκευση του φαινομενικού χάους και το συνομιλείν).
Μέσα στο αέναο γίγνεσθαι των πολλαπλών δυνατοτήτων της ανθρωπότητας υφίσταται ένας μόνο άνθρωπος, ο Οικουμενικός Survivor, στη γενετικώς συμπληρωματική εκδοχή τού Αδάμ και της Εύας (η ζωική φύση των οποίων διατρέχει στην πραγματικότητα ολόκληρο το φάσμα τής σεξουαλικότητας, ένα «ποικιλόχρωμο» βιολογικό συνεχές σαν το ουράνιο τόξο, σε πείσμα των τυπικών χαρακτηριστικών του φύλου και της βαρβαρότητας του κοινωνικού ρατσισμού).
Αναγνωρίζουμε οικεία πρόσωπα, καλλωπίζουμε το σώμα και αποκρύπτουμε τις απεκκρίσεις του, βασίζουμε τη σεξουαλική ελκυστικότητα εν μέρει σε σημάδια υγείας και, όσον αφορά τις γυναίκες, στη νεότητα.
Στο απομυθοποιητικό βιβλίο νευροεπιστημονικής σοφίας «Το Γλωσσικό Ένστικτο» (Κάτοπτρο), ο εκ των κορυφαίων ερευνητών της νευροβιολογίας και καθηγητής Γνωσιακών Επιστημών Steven Pinker, συνόψισε μεταξύ άλλων τις ανατρεπτικές ανθρωπολογικές παρατηρήσεις τού ερευνητή Donald Brown, διαφωτίζοντας μας ως προς τα κοινά χαρακτηριστικά όλων των ανθρώπων, από καταβολής ανθρώπινης φύσης.
Ιδού, λοιπόν, επιγραμματικά ποια τα βασικά ενδιαφέροντα, ποιες είναι οι βασικές αρχές, έξεις, αντιδράσεις, προσδοκίες και συμπεριφορές που διέπουν τη ζωή των ανθρώπων παγκοσμίως και τον καθένα μας ξεχωριστά, τόσο στην ιδιωτική σφαίρα όσο και στο δημόσιο βίο, των reality shows και των ψηφιακών μέσων κοινωνικής δικτύωσης περιλαμβανομένων:
1. Αποδίδουμε μεγάλη αξία στην ευφράδεια.
2. Μας αρέσει το ψέμα, το κουτσομπολιό, η εξαπάτηση, το λεκτικό χιούμορ, οι ατάκες.
3. Μας έλκουν οι ποιητικοί και ρητορικοί τρόποι ομιλίας, η αφήγηση γενικώς και η διήγηση ιστοριών, τα μεταφορικά σχήματα λόγου, η ποίηση με επανάληψη γλωσσικών στοιχείων και στίχους τριών δευτερολέπτων που χωρίζονται από παύσεις.
4. Κυριαρχούν στη ζωή μας λέξεις για τις μέρες, τους μήνες, τις εποχές, τα χρόνια, το παρελθόν, το παρόν, το μέλλον, τα μέρη του σώματος, τις εσωτερικές καταστάσεις (συγκινήσεις, συναισθήματα, σκέψεις), τις τάσεις συμπεριφοράς, την πανίδα, τη χλωρίδα, τον καιρό, τα εργαλεία, το χώρο, την κίνηση, την ταχύτητα, τη θέση, τις χωρικές διαστάσεις, τις φυσικές ιδιότητες, τον δανεισμό, την επίδραση σε πράγματα και ανθρώπους, τους αριθμούς (συνήθως μετράμε σαν τα πτηνά: «ένα», «δύο» και «περισσότερα από δύο»), τα κύρια ονόματα, την ιδιοκτησία.
5. Διακρίνουμε με πολλούς τρόπους τη μητέρα από τον πατέρα, καθώς και τις ποικίλες κατηγορίες συγγένειας (δείχνοντας προτίμηση στον κοντινό έναντι του μακρινού συγγενή).
6. Κυριαρχούν στο μυαλό μας απόλυτες δυαδικές διακρίσεις, όπως: αρσενικό-θηλυκό, μαύρο-άσπρο, φυσικό-πολιτιστικό, καλό-κακό.
7. Κάνουμε μετρήσεις.
8. Δομούμε λογικές σχέσεις, όπως: «ίδιο», «ισοδύναμο», «αντίθετο», το γενικό έναντι του ειδικού, το μέρος έναντι του όλου.
9. Εκπονούμε εικοτολογικούς συλλογισμούς (από τα αντιληπτά ίχνη της συμπεραίνουμε τη φυσική παρουσία μιας προσωρινώς αόρατης οντότητας).
10. Μας χαρακτηρίζει η γλωσσική αλλά και η μη γλωσσική φωνητική επικοινωνία (κραυγές, μιμήσεις ζώων κ.λπ.).
11.Ερμηνεύουμε και προβλέπουμε προθέσεις εκ της συμπεριφοράς.
12. Αναγνωρίζουμε άμεσα το συναισθηματικό λεξιλόγιο του προσώπου (εκφράσεις, μορφασμοί), χρησιμοποιούμε με επιδεξιότητα το χαμόγελο και τις εκφράσεις των ματιών σε κάθε είδους διαπροσωπικές σχέσεις.
13. Έχουμε συναίσθηση του δικού μας εγώ σε αντιδιαστολή προς το εγώ των άλλων, της εκούσιας συμπεριφοράς έναντι της ακούσιας, της ομαλής νοητικής κατάστασης έναντι της ανώμαλης.
14. Διαθέτουμε την ικανότητα του συμπάσχειν.
15. Κουβαλάμε φόβους της παιδικής ηλικίας (από τους δυνατούς θορύβους έως την καχυποψία απέναντι σε ξένους).
16. Μας προκαλούν φόβο τα φίδια και, σε μικρότερο βαθμό, τα έντομα.
17. Τρέφουμε οιδιπόδεια αισθήματα (τάση αποκλειστικής ιδιοκτησίας της μητέρας, ψυχρότητα προς τον σύντροφό της).
18. Είναι πάντα έντονο το κοινωνικό ενδιαφέρον για το σεξ, μας αναστατώνει η σεξουαλική έλξη, βιώνουμε ισχυρή σεξουαλική ζήλια, αναπτύσσουμε πρότυπα σεξουαλικής σεμνότητας και απολαμβάνουμε τη σεξουαλική δραστηριότητα ως επί το πλείστον σε ιδιωτικούς χώρους.
19. Αναγνωρίζουμε οικεία πρόσωπα, καλλωπίζουμε το σώμα και αποκρύπτουμε τις απεκκρίσεις του, βασίζουμε τη σεξουαλική ελκυστικότητα εν μέρει σε σημάδια υγείας και, όσον αφορά τις γυναίκες, στη νεότητα.
20. Μας αρέσει η υγιεινή, ο χορός, η μουσική και το παιχνίδι (περιλαμβανομένης της πάλης).
21.Κατασκευάζουμε εργαλεία και εξαρτόμαστε από αυτά, χρησιμοποιούμε τη φωτιά για το μαγείρεμα και άλλους σκοπούς, επινοούμε ή υιοθετούμε φαρμακευτικά σκευάσματα (είτε θεραπευτικά είτε ψυχαγωγικά), διακοσμούμε τεχνουργήματα, επιζητούμε την ιδανική κατοικία για εμάς και τους οικείους μας.
22. Ανά τον κόσμο, παρατηρούνται σταθεροί τρόποι και χρόνοι απογαλακτισμού, ενώ είναι κανόνας η διαβίωση κατά ομάδες που διεκδικούν μια περιοχή κυριαρχίας και αναπτύσσουν την αίσθηση ξεχωριστού λαού.
23. Οι οικογένειες συγκροτούνται γύρω από μια μητέρα και τα παιδιά της (συνήθως τη βιολογική μητέρα) και έναν ή περισσότερους άντρες, ενώ αποφεύγεται η αιμομιξία ανάμεσα στη μητέρα και τους γιους της.
24. Το κοινωνικό γόητρο (το status, μετά των συμβόλων του) συνιστά πάγιο πανανθρώπινο ιδανικό, ενώ αναπτύσσεται αμοιβαιότητα στις κοινωνικές σχέσεις (περιλαμβανομένης της αντεκδίκησης) και συνασπισμοί που οδηγούν σε κυβερνητικά σχήματα (οι αρχηγοί είναι σχεδόν πάντα μη δικτατορικοί και κατά τεκμήριο πρόσκαιροι).
25. Άλλα ομοειδή χαρακτηριστικά των κοινωνιών του παγκόσμιου ανθρώπου είναι τα ακόλουθα: απαγορεύσεις-νόμοι, δικαιώματα και υποχρεώσεις, τιμωρία, διαμεσολάβηση, ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών, ιδιοκτησία, κληρονομιά της περιουσίας, εθιμοτυπία, γιορτές, φιλοξενία, διατροφικά ταμπού, πίστη σε υπερφυσικές δυνάμεις, ιεροτελεστίες, ιδέες περί τύχης και ατυχίας, ερμηνεία ονείρων, ιατροφαρμακευτική μέριμνα για τη διατήρηση στη ζωή αλλά και άσκηση μαγείας για την παράταση της ζωής και την προσέλκυση του αντίθετου φύλου...
Προλαβαίνοντας τυχόν ενστάσεις σχετικά με τα παγιωμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Οικουμενικού Survivor, ο Stiven Pinker σπεύδει να διευκρινίσει ότι: «Προφανώς, δεν πρόκειται για έναν κατάλογο ενστίκτων ή έμφυτων ψυχολογικών τάσεων, αλλά πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων ανάμεσα σε μια καθολική ανθρώπινη φύση και στις συνθήκες ζωής μέσα σ' ένα ανθρώπινο σώμα πάνω στον πλανήτη μας. Ούτε είναι ένας χαρακτηρισμός τού αναπόφευκτου, μια οριοθέτηση του δυνατού ή υπόδειξη του επιθυμητού».
Εξάλλου, σπεύδω να τονίσω εγώ, από τον παραπάνω κατάλογο, μεταξύ άλλων, λάμπει δια της απουσίας της η ανθρωποφαγία ως προπατορική συνήθεια του είδους μας, η οποία τουλάχιστον στη συμβολική εκδοχή της επιβιώνει εν πλήρει δόξει στις καθημερινές μεταξύ μας διαμάχες, ιδίως στους πολέμους κύρους και εξευτελισμού των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, με ή χωρίς αφορμή ένα δημοφιλές τηλεοπτικό παιχνίδι τύπου Survivor. Για να μη μιλήσουμε καν για τη συλλογική ανθρωποφαγία που εξακολουθεί να συντελείται σήμερα στη ζώσα «σκακιέρα» της σύγχρονης γεωπολιτικής.
* Ο Χρήστος Τσανάκας είναι συγγραφέας, πρώην διευθυντής του περιοδικού Focus και παραγωγός του Τρίτου Προγράμματος.
