Τo 5Ρointz ήταν ένα από τα πιο θρυλικά κτίρια της Νέας Υόρκης. Ένα παλιό, εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο μιας δισκογραφικής εταιρείας που είχε μετατραπεί στην πρώτη «Μέκκα του γκράφιτι», όπως εύστοχα έχει ειπωθεί, και στους πολύχρωμους τοίχους του φιλοξενούσε έργα γκραφιτάδων απ' όλο τον κόσμο.
Ταυτόχρονα, πάνω από 200 καλλιτέχνες διατηρούσαν στούντιο στους άδειους χώρους του, πληρώνοντας χαμηλό ενοίκιο.
Το 2014 το κτίριο κατεδαφίστηκε, παρά το μεγάλο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον που παρουσίαζε και τις προσπάθειες διαφόρων καλλιτεχνών, όπως ο Banksy, να το διασώσουν. Μαζί με το 5pointz καταστράφηκαν και όσα έργα υπήρχαν στους τοίχους του επειδή δεν υπήρχε ο χρόνος ή η δυνατότητα μεταφοράς τους, αντίθετα απ' ό,τι όριζε ο νόμος.
Για τους περισσότερους writers της γενιάς μου (τέλη '90-αρχές '00) το 5Pointz είχε την αίγλη ενός σύγχρονου μουσείου που φιλοξενούσε και προσέλκυε τα μεγαλύτερα ονόματα του χώρου, επομένως το να καταφέρει να βρεθεί και να βάψει κάποιος εκεί ήταν κάτι σαν φαντασίωση.
Πριν από μερικές μέρες κυκλοφόρησε η είδηση ότι ένας δικαστής στη Νέα Υόρκη δικαίωσε, μετά από τρίμηνη δίκη, 21 street artists, οι οποίοι είχαν καταθέσει μήνυση εναντίον του μεγαλοεπιχειρηματία Joseph Walkoff, ιδιοκτήτη του κτιρίου.
Η αποζημίωση αγγίζει το ποσό των 6,7 εκατομμυρίων δολαρίων, που είναι τεράστιο. Εκτός από τη δικαίωση, όμως, αυτή η απόφαση παρουσιάζει ενδιαφέρον και για έναν ακόμα λόγο: επισημοποιεί, κατά κάποιον τρόπο, το γκράφιτι ως σοβαρή μορφή τέχνης.
Το 5Ρointz είχαν την τύχη να το επισκεφτούν δύο Έλληνες αρχιτέκτονες και γκραφιτάδες, ο Wake και ο Think. Και οι δύο έκαναν γκράφιτι σε κάποιες επιφάνειες του κτιρίου κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψής τους στη Νέα Υόρκη.
Τους ζητήσαμε να μας πουν λίγα λόγια για την εμπειρία τους, τι συμβόλιζε το κτίριο για κάποιον που ασχολείται με το γκράφιτι, αν συμβαίνει κάτι ανάλογο στην Ελλάδα και πώς η συγκεκριμένη δικαστική απόφαση επηρεάζει αυτό που κάνουν.
Think - Δημήτρης Γροζόπουλος
Επισκέφθηκα τη Νέα Υόρκη στα τέλη του 2013 με την κοπέλα μου και το ταξίδι ήταν κυρίως αρχιτεκτονικού χαρακτήρα. Ωστόσο, όπως πιστεύω ότι θα σκεφτόταν κάθε writer, δεν θα μπορούσα να μην επισκεφθώ και να βάψω στο 5Pointz!
Η εμπειρία ήταν κυριολεκτικά συγκλονιστική κι αυτό γιατί τόσο η Νέα Υόρκη όσο και το Queens είναι εντυπωμένα στο μυαλό μας μέσα από τις εκατοντάδες ταινίες και όσα έχουμε ακούσει γι' αυτή την πόλη. Έτσι, όταν βρίσκεσαι εκεί, σε κατακλύζουν πολλά συναισθήματα.
Το ταξίδι στη Νέα Υόρκη είναι σίγουρα μια εμπειρία ζωής από μόνο του. Συγκεκριμένα, η επίσκεψη στο 5Pointz είναι κάτι που δεν θα ξεχάσω ποτέ στη ζωή μου, ειδικά μετά τις πρόσφατες εξελίξεις και την κατεδάφισή του.
Θυμάμαι χαρακτηριστικά εκείνη την ημέρα. Μόλις ο υπόγειος (γραμμή 7) πέρασε το ποτάμι και βγήκε στο Κουίνς μπορούσα να διακρίνω από το παράθυρο το τεράστιο πορτρέτο του B.I.G. και τότε κατάλαβα πως ήμουν εκεί!
Η πορεία από τον σταθμό μέχρι το 5Pointz είναι, νομίζω, σαν σκηνή από ταινία: η υπέργεια γραμμή του μετρό, τα ασημένια βαγόνια, μια μυρωδιά fried chicken και μουσικές όλων των ειδών και εθνικοτήτων στο background από περαστικά αυτοκίνητα ή τα διάφορα μικρομάγαζα.
Προσωπικά, θεωρώ πως τo κτίριο έχει ιστορικό και συμβολικό χαρακτήρα, τόσο κοινωνικά όσο και καλλιτεχνικά. Είναι ένα τοπόσημο (landmark) για την πόλη και την ευρύτερη κουλτούρα του γκράφιτι.
Κι αυτό γιατί χρησιμοποιήθηκε ήδη από τη δεκαετία του '90 ως ανοιχτός χώρος δημιουργίας και έκθεσης γκράφιτι, συντελώντας σημαντικά στην καθιέρωσή του ως μορφής τέχνης και στην αποσύνδεσή του από την εγκληματική δραστηριότητα, με την οποία ήταν συνυφασμένο μέχρι εκείνη την εποχή.
Για τους περισσότερους writers της γενιάς μου (τέλη '90-αρχές '00) το 5Pointz είχε την αίγλη ενός σύγχρονου μουσείου που φιλοξενούσε και προσέλκυε τα μεγαλύτερα ονόματα του χώρου, επομένως το να καταφέρει να βρεθεί και να βάψει κάποιος εκεί ήταν κάτι σαν φαντασίωση.
Η πρόσφατη απόφαση του δικαστηρίου για αποζημίωση των 21 καλλιτεχνών μετά το σβήσιμο των έργων τους στο 5Pointz από τον ιδιοκτήτη του ακινήτου είναι σίγουρα ένα αισιόδοξο μήνυμα.
Νομίζω πως οι περισσότεροι καλλιτέχνες στον χώρο βλέπουν μάλλον θετικά μια τέτοια εξέλιξη. Αποδεικνύεται πως το γκράφιτι όχι μόνο καθιερώνεται ως τέχνη αλλά μπορεί πλέον να προστατεύεται και θεσμικά με βάση τα πνευματικά και καλλιτεχνικά δικαιώματα.
Στην Ελλάδα, οι "οργανωμένοι" χώροι γκράφιτι προέκυψαν μετά από προσπάθειες των παλιότερων γκραφιτάδων να εξασφαλίσουν άδειες, γραπτές ή, συχνά, προφορικές, που συνήθως αφορούσαν γήπεδα ή σχολεία (και δημόσια πανεπιστήμια).
Στους χώρους αυτούς μπορεί κατά καιρούς να συμβεί ανάλογο σβήσιμο έργων, αλλά, φυσικά όχι σε τέτοια κλίμακα. Ειδικά τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω έλλειψης πόρων, δεν υπάρχει η δυνατότητα για μεγάλης κλίμακας καθαρισμούς τοίχων, αν εξαιρέσουμε το κέντρο την Αθήνας, που αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση.
Η φύση του γκράφιτι είναι εφήμερη, επομένως όποιος καλλιτέχνης έχει την επιθυμία το έργο του να διαρκέσει στον χρόνο είναι είτε υπερ-αισιόδοξος είτε μπορεί απλώς να βρει κάποιο κρυφό σποτ, όπως συχνά επιλέγουμε αρκετοί.
Σε συγκεκριμένα σημεία-halls of fame στην Αθήνα αλλά και σε άλλες πόλεις, ειδικά στο Λονδίνο, για παράδειγμα, τυχαίνει συχνά στον ίδιο τοίχο να βάψουν δύο ή τρεις καλλιτέχνες μέσα στη διάρκεια της ημέρας, "πατώντας" ο ένας τον άλλο. Μιλώντας από προσωπική εμπειρία, έχω καλύψει γκράφιτι φίλου με δικό μου και λίγες ώρες αργότερα ένας τρίτος κάλυψε το δικό μου!
Φυσικά, το "πάτημα" μεταξύ μας είναι διαφορετικό από το σβήσιμο από Aρχές ή τον ιδιοκτήτη του τοίχου, καθώς περιλαμβάνεται στην ευρύτερη κουλτούρα του γκράφιτι.
Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, είμαστε όλοι συμβιβασμένοι με την ιδέα ότι το έργο μας μπορεί να μην υπάρχει ακόμα και λίγες ώρες μετά τη δημιουργία του!
Γι' αυτό, άλλωστε, φροντίζουμε να καταγράφουμε (με φωτογραφίες ή βίντεο) το έργο και τη διαδικασία. Γιατί, τελικά, αυτό που μένει είναι εκείνες οι στιγμές και μια εικόνα να σου θυμίζει τον κάθε τοίχο ως μια ξεχωριστή εμπειρία, μέχρι την επόμενη περιπέτεια!
Wake - Γιώργος Μπελεβεσλής
To 5Ρointz ήταν ένα σημαντικό επίκεντρο της παγκόσμιας σκηνής του γκράφιτι, κυρίως ως προς τον συμβολισμό του. Κουβαλούσε την ατμόσφαιρα ενός βιομηχανικού κτιρίου που φιλοξένησε στα στούντιό του καλλιτέχνες απ' όλο τον κόσμο, που βρήκαν τον χώρο τους στην πρωτεύουσα του γκράφιτι, τη Νέα Υόρκη.
Ήταν ένας πνεύμονας χρώματος σε μια πόλη της οποίας οι μηχανισμοί έδειχναν από καιρό μηδενική ανοχή στο γκράφιτι με τη μορφή που το γνωρίσαμε από τις αρχές των '70s.
Το 2008 είχα την τύχη να βρεθώ στη Νέα Υόρκη για 10 μέρες με την Αρχιτεκτονική Σχολή του Βόλου οπού και σπούδαζα. Έμεινα στο Μανχάταν και μέσα στον πανικό να πάρω ό,τι μπορώ από την πόλη, έκλεψα λίγες μέρες για να τις αφιερώσω αποκλειστικά στο κομμάτι του γκράφιτι.
Συνεπώς, κινήθηκα περισσότερο στις περιοχές του Μπρούκλιν και του Κουίνς, όπου είχα και τη λιγότερο τουριστική εμπειρία.
To γκράφιτι είναι ένα σίγουρος τρόπος για να ζήσεις μια πόλη εκ των έσω και να αφουγκραστείς τους πραγματικούς της ρυθμούς μέσα από το πρίσμα των ντόπιων. Φεύγοντας, ένιωσα γεμάτος, έχοντας πάρει μια μικρή γεύση από το θρυλική νεοϋορκέζικη σκηνή.
Θυμάμαι έντονα τη στιγμή που το μετρό πλησίασε την περιοχή και οι πρώτοι τοίχοι ξεδιπλώνονταν μπροστά μου. Το στομάχι μου έγινε κόμπος.
Με το ένα χέρι προσπαθούσα να βγάλω φωτογραφίες μέσα από το λερωμένο τζάμι και με το άλλο τσαλάκωνα τον χάρτη μέχρι να χωρέσει στην τσέπη. Παραλίγο να χάσω τη στάση.
To 5Pointz δέσποζε ανάμεσα στο Moma PS1 και στον σταθμό του τρένου. Στεκόταν εκεί, στη μέση των δύο κόσμων, με το ένα πόδι στη σύγχρονη τέχνη και με το άλλο στα throw ups του Seen. Δεν ήξερε πού ανήκει, όπως και το ίδιο το γκράφιτι.
Τα νέα της κατεδάφισης το 2014 μου προκάλεσαν θυμό αλλά και λύπη επειδή αποτελεί άλλη μια περίπτωση που το αμερικανικό γκράφιτι υποκύπτει στους νόμους της αγοράς.
Η πρόσφατη έκβαση της δικαστικής διαμάχης με την αποζημίωση των καλλιτεχνών μάς κάνει λίγο πιο αισιόδοξους. Δημιουργεί ένα πρωτόγνωρο δεδικασμένο που μπορεί να λειτουργήσει ως ακλόνητο πλεονέκτημα ενάντια στο real estate και τα διαφημιστικά billboards.
H μεγάλη εμπορική αξία των κατακόρυφων επιφανειών της Νέας Υόρκης ήταν πάντα το μήλον της έριδος και μια απόφαση που κοντρολάρει την άνευ όρων παράδοση του δημόσιου χώρου σε αυτές τις πρακτικές είναι στη σωστή κατεύθυνση.
Η κλίμακα αλλά και η τοποθεσία του 5Pointz τού έδωσαν την κρίσιμη μάζα για να μπορέσει να σταθεί ως οντότητα σε μια τέτοια διαμάχη.
Είναι κρίσιμο να αναλογιστούμε και το μέγεθος ενός συνδικάτου καλλιτεχνών που εδρεύουν στη Νέα Υόρκη, την πολιτική επιρροή αλλά κυρίως το κομμάτι της αγοράς που ανήκει σε μια τέτοια ομάδα. Στην Ελλάδα, μια τέτοια διαμάχη θα γινόταν σήμερα με όρους Δαβίδ και Γολιάθ.
H Aθήνα, αυτήν τη στιγμή, έχει πιθανότατα την πιο ενδιαφέρουσα street art σκηνή στην Ευρώπη, τουλάχιστον όσον αφορά το σύνολο των έργων που γίνονται στον δρόμο και όχι την υπόλοιπη αγορά γύρω από αυτά.
Κι αυτό γιατί πήρε τη σκυτάλη από πόλεις όπως η Βαρκελώνη και το Βερολίνο που μείωσαν το επίπεδο ανεκτικότητάς τους συγκριτικά με το 2000.
Δεν υπάρχει άλλη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα όπου να μπορείς να ζωγραφίσεις μέσα στην ημέρα με δική σου πρωτοβουλία σε ένα καθεστώς ημιπαρανομίας.
Αυτό που σε μια πρώτη ανάγνωση φαίνεται προβληματικό, αντικατοπτρίζει και την κουλτούρα μας να ελισσόμαστε γύρω από τον νόμο και να διεκδικούμε το δικαίωμά μας να επεμβαίνουμε σε οτιδήποτε δημόσιο μέσα από αυτοσχέδιους μηχανισμούς.
Δεν θα έλεγα πως οι Έλληνες σέβονται τα έργα καθαυτά, σέβονται όμως τη χειρονομία και την ψυχή πίσω από αυτά. Το γκράφιτι, το τραπεζάκι της γιαγιάς στο πεζοδρόμιο και η ψησταριά του γείτονα στον δρόμο είναι εφήμερες παρεμβάσεις που κάνουν τον ελληνικό δημόσιο χώρο πραγματικά ζωντανό.
To εφήμερο είναι αναπόσπαστο κομμάτι του γκράφιτι. Το αναπόφευκτο τέλος του είναι και αυτό που του δίνει ζωή.
Η καταστροφή είναι με έναν τρόπο δημιουργική πράξη, οι καλλιτέχνες έχουν επίγνωση από την αρχή και αποχαιρετούν τον τοίχο φωτογραφίζοντάς τον. Η ευχή είναι τα έργα να καταστρέφονται για να δημιουργούνται καινούργια.
Ιnfo:
