Δεινός κινηματογραφιστής, μέγας αιρετικός, ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια του σύγχρονου ευρωπαϊκού κινηματογράφου, και πάντοτε απρόβλεπτος:Ο δανός δημιουργός Λαρς φον Τρίερ έχει την τιμητική του αυτή την εβδομάδα στην Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης, μέσα από το αφιέρωμα "Λαρς φον Τρίερ: Ο Δαιμόνιος Δανός".
Το αφιέρωμα, το οποίο ξεκινάει αυτή την Πέμπτη και θα διαρκέσει μέχρι και την Κυριακή 1η Φεβρουαρίου, περιλαμβάνει τέσσερις ταινίες που αποτελούν σημαντικούς σταθμούς στην πορεία του σκηνοθέτη:
Το στοιχείο του εγκλήματος (1984), Europa (1991), Οι ηλίθιοι (1998) και Χορεύοντας στο σκοτάδι (2000).
Τα φιλμ του αφιερώματος με μία ματιά:
- "Το στοιχείο του εγκλήματος", είναι η πρώτη ταινία μεγάλου μήκους του τότε 28χρονου Λαρς φον Τρίερ.
- Η ταινία "Οι ηλίθιοι", είναι γυρισμένη ολοκληρωτικά με βάση τους κανόνες του καλλιτεχνικού μανιφέστου "Δόγμα '95", πρωτεργάτης του οποίου υπήρξε ο Τρίερ:
Kάμερα στο χέρι, γυρίσματα αποκλειστικά σε φυσικούς χώρους, όχι κατασκευασμένα ντεκόρ, όχι τεχνητοί φωτισμοί, κανενός είδους εφέ κ.λπ. Επίσης, η ταινία είναι ανυπόγραφη σκηνοθετικά, σύμφωνα πάντα με τις αρχές του "Δόγματος".
- Την παράσταση στην ταινία "Χορεύοντας στο σκοτάδι" έκλεψε αδιαμφισβήτητα η τρομερή Ισλανδή Bjork, όχι μόνο για την εξαιρετική ερμηνεία της που τιμήθηκε στο φεστιβάλ Καννών, αλλά και για τη μουσική που έγραψε για το φιλμ. Δίπλα της η ντίβα Κατρίν Ντενέβ, σε ρόλο φτωχής εργάτριας.
Οι ταινίες αναλυτικά:
Το στοιχείο του εγκλήματος (1984)
O Φίσερ ανακαλείται από το Κάιρο στην Ευρώπη για να λύσει μια σειρά ανεξιχνίαστων τελετουργικών φόνων. Εφαρμόζοντας μια μέθοδο βασισμένη στο βιβλίο "Το στοιχείο του εγκλήματος", ο Φίσερ θα προσπαθήσει να ανακαλύψει τον δολοφόνο μπαίνοντας σε μια επικίνδυνη διαδικασία ταύτισης μαζί του, προσπαθώντας δηλαδή να διεισδύσει στο μυαλό του δολοφόνου.
"Το στοιχείο του εγκλήματος" είναι μια ταινία απόλυτου φορμαλισμού, ενορατικής κινηματογραφικής γραφής και μεγάλης οπτικής δύναμης, που διαδραματίζεται σ' ένα παρακμιακό ντεκόρ, όπου όλες οι χώρες έχουν το ίδιο όνομα: Ευρώπη.
Μια ήπειρος-πόλη, πλημμυρισμένη στο νερό, που είναι αδύνατον να χαρτογραφηθεί, μια νεκρή ζώνη χωρίς ορίζοντα, με μοναδική πηγή φωτός την τηλεοπτική οθόνη. [...] Ο υπνωτισμένος (από την αρχική κιόλας σκηνή) Φίσερ προσπαθεί να ανακαλύψει το χαμένο κομμάτι ενός παζλ που θα παραμείνει μέχρι τέλους ανολοκλήρωτο.
"Γιατί να ψάχνουμε το στοιχείο του εγκλήματος στην κοινωνία και όχι μέσα στην ανθρώπινη φύση;" αναρωτιέται ο δάσκαλός του, Όσμπορν. [...] Το στοιχείο του εγκλήματος, πρώτη ταινία μεγάλου μήκους του τότε 28χρονου δανού σκηνοθέτη, είναι ένα μοναχικό και εκθαμβωτικό κινηματογραφικό πυροτέχνημα, μια "απελπισμένη ζωγραφική του Λόγου", ένα trance-movie που υπνωτίζοντας το βλέμμα του θεατή τον οδηγεί κατευθείαν στην "καρδιά του σκοταδιού".
Europa (1991)
Αμέσως μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, o Λέοπολντ Κέσλερ, ένας ιδεαλιστής αμερικανός με γερμανικές ρίζες, φτάνει στην υπό Αμερικανική κατοχή Γερμανία, θέλοντας να συμμετάσχει στην προσπάθεια ανοικοδόμησης της ηττημένης χώρας.
Ο θείος του θα του βρει δουλειά ως οδηγός νυχτερινού τρένου στις γραμμές Zentropa. Όσο θα ταξιδεύει, γνωρίζοντας την κατεστραμμένη κατεχόμενη Γερμανία, ερωτεύεται την Καταρίνα, κόρη του Μαξ Χάρτμαν, ιδιοκτήτη της Zentropa. Παράλληλα, ο Λέοπολντ δεν θέλει να πάρει μέρος στη διαμάχη ανάμεσα στους συμμάχους και τους Γερμανούς.
Όταν όμως ο Λέοπολντ πληροφορείται για την ύπαρξη μιας φιλοναζιστικής τρομοκρατικής ομάδας ονόματι "Werewolves" με την οποία σχετίζεται η Καταρίνα αναγκάζεται να πάρει θέση...
Με το "Europa"ο Τρίερ ολοκληρώνει την τριλογία πάνω στην πνευματική και ηθική παρακμή της Ευρώπης. Πρόκειται για μια προφητική αλληγορία, ένα είδος πολιτικής δυστοπίας, όχι μόνο πάνω στο δυσοίωνο μέλλον της Γηραιάς Ηπείρου αλλά και στις πιο σκοτεινές πτυχές του ανθρώπινου ψυχισμού.
Εξ' αρχής [...] η ταινία εγκαταλείπει τάχιστα την κινηματογραφική χώρα του ρεαλισμού. Η μεταπολεμική Ευρώπη του φιλμ μοιάζει να βρίσκεται σε μια νέα, υπόγεια και αινιγματική εμπόλεμη κατάσταση, γι' αυτό και η βούληση του κεντρικού ήρωα να παραμείνει ουδέτερος τον βουλιάζει όλο και βαθύτερα στην κινούμενη άμμο μιας ιστορίας που μοιάζει με ιστό της αράχνης.
Οι ήρωες κινούνται σαν υπνωτισμένοι και κινηματογραφούνται σε πρώτο πλάνο, ενώ στο πίσω μέρος της εικόνας μεγεθυμένες προβολές και οπτικές διαφάνειες τους κάνουν να μοιάζουν με ανθρώπους-έντομα παγιδευμένα μέσα σε γυάλινο τούνελ. [...] Η ταινία Europa, ακραία αντι-νατουραλιστική, οραματική, ονειρική και λαβυρινθώδης αφηγηματικά, ακυρώνει τον ιστορικό της χρόνο και αποκτά το χαρακτήρα ενός ενυπνίου που λαμβάνει χώρα στις παρυφές της πραγματικότητας και στα βάθη του ασυνείδητου.
Πρόκειται, ίσως, για την πιο προωθημένη, φορμαλιστικά, αισθητική πρόταση του δανού δημιουργού – εφάμιλλη ενός αυθεντικού καφκικού εφιάλτη.
Οι ηλίθιοι (1998)
Mια παρέα νεαρών αστών ζουν με κοινοβιακό τρόπο σε μια μεγάλη μονοκατοικία, και μοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την ηλιθιότητα. Η ομάδα, θέλοντας να ανακαλύψει την ευτυχία μέσα από την "αθωότητα του χαζού" εγκαθίσταται σε μια συνοικία πλουσίων της Κοπεγχάγης και αρχίζει να συμπεριφέρεται όπως τα άτομα με χαμηλή νοημοσύνη και νοητική υστέρηση.
Αυτή όμως, η "απελευθερωτική" δράση, λαμβάνει χώρα μονάχα όταν βρίσκονται σε δημόσιους χώρους και μέσα από τη σιγουριά της ομάδας.
Όταν η Κάρεν - μια βασανισμένη νεαρή γυναίκα - γίνεται μέλος της ομάδας, τα πράγματα θα πάρουν μια απρόβλεπτη τροπή, καθώς θα είναι η μόνη που θα κάνει ένα βήμα παραπέρα...
"Οι ηλίθιοι", είναι γυρισμένη ολοκληρωτικά με βάση τους κανόνες του «Δόγματος '95», το οποίο αποτελεί ένα καλλιτεχνικό μανιφέστο-αντίδραση στην κουλτούρα του Χόλιγουντ, προϊόν έμπνευσης μιας ομάδας νέων δανών σκηνοθετών με πρωτεργάτη τον Τρίερ.
Οι ηλίθιοι παραμένουν, ακόμα και σήμερα, ένα από τα πιο πειραματικά, ριψοκίνδυνα, αμφιλεγόμενα και αντιφατικά εγχειρήματα του Δανού σκηνοθέτη. Πρόκειται για ένα σύγχρονο "Μωρίας εγκώμιον", το οποίο μέσα από τον ακραίο χλευασμό του πολιτικά ορθού και μέσω μιας προκλητικής (στα όρια του δυσάρεστου και του ανυπόφορου) κινηματογράφησης, έχει ως στόχο να αφυπνίσει με τρόπο ανορθόδοξο και εκκεντρικό τις μικροαστικές συνειδήσεις.
Οι ηλίθιοι επιδιώκουν να αποκαλύψουν την υποκρισία και τη βλακεία που ενυπάρχει μέσα σε ότι ονομάζουμε φυσιολογικότητα και καθωσπρεπισμό.
Η ταινία, η οποία είναι ανυπόγραφη σκηνοθετικά σύμφωνα πάντα με τις αρχές του "Δόγματος '95", δίχασε τους θεατές όπου κι αν προβλήθηκε.
Χορεύοντας στο σκοτάδι (2000)
Η Σέλμα μια φτωχή Τσεχοσλοβάκα μετανάστρια στην Αμερική της δεκαετίας του '60, με πρόβλημα σταδιακής τύφλωσης (Bjork), ζει με το μικρό γιο της και δουλεύει νυχθημερόν προσπαθώντας να μαζέψει χρήματα για να χειρουργηθεί το παιδί της, που έχει την ίδια πάθηση.
Η Σέλμα κρατά την κατάστασή της μυστική, καθώς αν έχει ήδη φτάσει πολύ κοντά στο τελικό στάδιο παριστάνει πως βλέπει κανονικά προκειμένου να συνεχίσει να δουλεύει και να συγκεντρώσει το ποσό που απαιτείται για την εγχείρηση του παιδιού της.
Μοναδική διέξοδος και διασκέδαση στην άχαρη ζωή της είναι η παθιασμένη της αγάπη για τα χολιγουντιανά μιούζικαλ. Κάποια στιγμή, όμως, ένας γείτονας την κατηγορεί ότι του έχει κλέψει τις οικονομίες του, και τότε η οργισμένη της αντίδραση θα έχει τραγικές συνέπειες...
Ταινία που καταξίωσε οριστικά τον Λαρς φον Τρίερ στον παγκόσμιο κινηματογραφικό χάρτη, το "Χορεύοντας στο σκοτάδι", βραβευμένο με το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, είναι ένα σπαραχτικό δραματικό μιούζικαλ.
Ξαναπιάνοντας το νήμα της προβληματικής του φιλμ Δαμάζοντας τα κύματα, ο Τρίερ μιλά και πάλι, αλλά με έναν εντελώς διαφορετικό κινηματογραφικό τρόπο, για τη δύναμη της αγάπης, την καρτερικότητα, την αυτοθυσία και την αξία της συγχώρεσης.
Ο δανός δημιουργός καταφέρνει να αποτυπώσει στην οθόνη μια τρικυμία συναισθημάτων μεγάλης έντασης που κατακλύζουν και δονούν την ψυχή του θεατή.
Η ταινία είναι κινηματογραφημένη σε δύο επίπεδα που εναλλάσσονται χωρίς να διασταυρώνονται, παρά μόνο στο εκπληκτικό φινάλε: από τη μια μεριά η ωμή καταγραφή της πραγματικής ζωής, σύμφωνα με τους κανόνες του "Δόγματος '95" και από την άλλη η πολύχρωμη έκρηξη και η σουρεαλιστική φαντασία της Σέλμα.
Στις σκηνές αυτές, ο Τρίερ και ο σπουδαίος διευθυντής φωτογραφίας Ρόμπι Μίλερ χρησιμοποίησαν έως και εκατό ψηφιακές βιντεοκάμερες ταυτόχρονα.
*Τα κείμενα για τις ταινίες "Το στοιχείο του εγκλήματος" και "Europa" υπογράφει ο Θωμάς Λιναράς.
____________________________________________
Πόυ: Αίθουσα Τάκης Κανελλόπουλος (Μουσείο Κινηματογράφου – Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης, Αποθήκη Α', Λιμάνι)
Τιμή εισιτηρίου: 4 ευρώ (γενική είσοδος), 3 ευρώ (για τα μέλη)
Πρόγραμμα προβολών:
Πέμπτη 29/1
18.30 Οι ηλίθιοι
21.00 Europa
Παρασκευή 30/1
18.30 Χορεύοντας στο σκοτάδι
21.00 Το στοιχείο του εγκλήματος
Σάββατο 31/1
18.30 Europa
21.00 Χορεύοντας στο σκοτάδι
Κυριακή 1/2
18.30 Το στοιχείο του εγκλήματος
21.00 Οι ηλίθιοι
σχόλια