Τσεν Τσι (πρωτότυπο), Φούτσι (αντίγραφο)
Σάντσαϊ (ψεύτικο)
*
Πως το αντίγραφο καθίσταται πρωτότυπο στην κινεζική σκέψη και παράδοση. Πως το ψεύτικο, μέσω της συνεχούς μεταμόρφωσης, αποτέλεσμα μιας ρευστής πρωτότυπης δημιουργικής μεθόδου, αποκτά τεκμήριο γνησιότητας.
"Η κινεζική σκέψη είναι πραγματιστική με συγκεκριμένο τρόπο. Δεν αναζητεί την ουσία ή την προέλευση, αλλά τους μεταβαλλόμενους σχηματισμούς των πραγμάτων. Επιζητεί να αναγνωρίσει τη μεταβαλλόμενη πορεία των πραγμάτων, να διασταυρωθεί μαζί της ανά περίσταση και να δρέψει τα οφέλη από αυτήν τη συνάντηση. Η κινεζική σκέψη δεν εμπιστεύεται τις καθορισμένες και αμετάβλητες ουσίες και αρχές. Κατά τον Χέγκελ, αυτή η ελαστικότητα και η προσαρμοστικότητα, που έχουν τις ρίζες τους στην απουσία ουσίας, στο κενό, αποτελούν στοιχεία ξεκάθαρα ύπουλα, ανέντιμα και ανήθικα." Byung-Chul Han
*
"Η 'Απω Ανατολή δεν γνωρίζει τέτοιους προ-αποδομητικούς όρους όπως το πρωτότυπο, η προέλευση και η ταυτότητα. Αντίθετα, η σκέψη της 'Απω Ανατολής ξεκινά με την αποδόμηση. Το Είναι, ως θεμελιώδης έννοια της δυτικής σκέψης είναι κάτι που μοιάζει μόνο με τον εαυτό του και που δεν μπορεί να αναπαραχθεί εκτός του εαυτού του.
Η καταδίκη της μίμησης από τον Πλάτωνα είναι άμεσο αποτέλεσμα αυτής της αντίληψης του Είναι. Ο Πλάτων θεωρεί ότι το ωραίο ή το καλό είναι κάτι το αμετάβλητο που μοιάζει μόνο με τον εαυτό του, κάτι το μονομορφικό (μονοειδές). 'Ετσι, δεν επιτρέπει την παραλλαγή. Αυτή η αντίληψη του Είναι βλέπει σε κάθε αναπαραγωγή κάτι το δαιμονικό που καταστρέφει την αρχέτυπη ταυτότητα και καθαρότητα. Η έννοια του πρωτοτύπου σκιαγραφείται ήδη εντός της Πλατωνικής Ιδέας. Η έλλειψη του Είναι ενυπάρχει σε κάθε απεικόνιση. Σε αντίθεση, η βασική φιγούρα στην κινεζική σκέψη δεν είναι το μονομορφικό και μοναδικό Είναι, αλλά η πολύμορφη και πολυεπίπεδη διαεργασία. 'Ενα κινεζικό αριστούργημα δεν παραμένει ποτέ το ίδιο. 'Οσο περισσότερο γίνεται αντικείμενο θαυμασμού, τόσο περισσότερο αλλάζει η εμφάνισή του, η οποία τροποποιείται συστηματικά από ειδήμονες και συλλέκτες, οι οποίοι εγγράφουν τους εαυτούς τους στο έργο με επιγραφές και σφραγίδες. Οι εγγραφές αυτές διαστρωματώνονται πάνω στο έργο όπως τα μηνμονικά ίχνη στον ψυχικό μηχανισμό. Το ίδιο το έργο υπόκειται σε συνεχή αλλαγή και μόνιμη επανεγγραφή. Δεν είναι στατικό, είναι ρευστό. Αυτό που το κάνει ρευστό είναι το ίχνος, το οποίο εναντιώνεται στην παρουσία. Το έργο απογυμνώνεται προκειμένου να καταστεί ένας τόπος παραγωγής και επικοινωνίας για τις εγγραφές. 'Οσο πιο διάσημο είναι ένα έργο, τόσες περισσότερες είναι και οι εγγραφές που φέρει. Παρουσιάζεται σαν ένα παλίμψηστο.
'Οχι μόνο τα μεμονωμένα έργα, αλλά και το σύνολο του έργου ενός καλλιτέχνη υπόκειται σε μεταβολές. Το έργο αλλάζει συνεχώς. Συρρικνώνεται ακι μεγαλώνει, Νέες εικόνες ξαφνικά το εμπλουτίζουν, ενώ εικόνες που κάποτε συγκαταλέγονταν στο έργο ενός καλλιτέχνη εξαφανίζονται. Για παράδειγμα, το έργο του διάσημου δασκάλου Ντονγκ Γιούαν διαφέρει κατά πολύ από την περίοδο της δυναστείας των Μινγκ σε εκείνη των Σονγκ, με πλαστογραφίες και αναπαραγωγές να μεταλλάσουν τις εικόνες του καλλιτέχνη. Μια χρονική αντιστροφή λαμβάνει χώρα. Το επακόλουθο και το αναδρομικό καθορίζουν την προέλευση. 'Ετσι η αντιστροφή το αποδομεί. Το έργο γίνεται ένα μεγάλο κενό η μια οικοδομή που συνεχώς γεμίζει με νέα περιεχόμενα και νέες παραστάσεις. Μπορούμε επίσης να πούμε: όσο πιο σπουδαίος ο καλλιτέχνης, τόσο πιο άδειο το έργο του. Είναι ένα σημαίνον χωρίς ταυτότητα, που επιφορτίζεται συνεχώς με νέες σημασίες. Η προέλευση αποδεικνύεται μια αναδρομική κατασκευή. [...]
Byung-Chul Han, Σαντσαϊ: Η αποδόμηση στην Κίνα
Μετάφραση: Γιάννης Ορέστης Παπαδημητρίου
Εκδόσεις Τοποβόρος, Εξάρχεια, 2018
Byung-Chul Han : "Η υπερ-επικοινωνία καταργεί τις σχέσεις μας"
Η συνέντευξη του καθηγητή στην Anne Laure Gannac
Είναι ένας από τους πιο ανατρεπτικούς στοχαστές της Γερμανίας. Πρώην μεταλλουργός στην Κορέα, έγινε αργότερα καθηγητής φιλοσοφίας στο Βερολίνο. Ο Byung-Chul Han μιλάει σπάνια στα μέσα ενημέρωσης. Για το περιοδικό Psychologies, αναλύει το σύγχρονο ναρκισσισμό και την εξαφάνιση της εγγύτητας και της φιλίας.
*
Psychologies : Ο "άλλος", λέτε, εξαφανίζεται. Ποιοί είναι οι λόγοι αυτής της εξαφάνισης;
Ο άλλος, είναι κάτι που πληγώνει. Σήμερα όμως αποφεύγουμε κάθε μορφή τραύματος. Δεν θέλουμε να διακινδυνεύουμε τίποτα. Πασπαλίζουμε την ενέργεια της λίμπιντο όπως μοιράζουμε τις επενδύσεις μας, προκειμένου να αποφύγουμε την πλήρη απώλεια.
Επικοινωνούμε επίσης πολύ. Δεν είναι μια απόδειξη πως οι σχέσεις μας είναι πιο ζωντανές παρά ποτέ;
Η σημερινή υπέρ-επικοινωνία δεν κάνει τίποτ' άλλο από το να δημιουργεί επαφές, αλλά ακυρώνει τις σχέσεις. Ακυρώνει βέβαια την απόσταση, αλλά συγχρόνως καταστρέφει την εγγύτητα και τη φιλία. Σε ένα ερωτικό του ποίημα, ο Paul Celan γράφει: "Είσαι τόσο κοντά που είναι σαν να μην έμενες πια εδώ." Η εγγύτητα συνδέεται με την απομάκρυνση. Αν η απομάκρυνση καταστρέφεται από την έλλειψη απόστασης, η εγγύτητα, και ο έρωτας ακόμη, καταστρέφονται.
Κατηγορείτε στα έργα σας το ναρκισισμό. Δεν είναι όμως μια εφεύρεση της εποχής μας, ούτε και των νέων τεχνολογιών. Ποιά είναι, κατά τη γνώμη σας, η ιδιαιτερότητα του σύγχρονου ναρκισσισμού;
Ο σημερινός ναρκισσισμός ακουμπάει σε ένα κενό. Το εγώ έχει φτωχύνει, αποβάλλοντας σταθερές μορφές έκφρασης με τις οποίες θα μπορούσε να ταυτιστεί και που θα του παρείχαν μία σταθερή ταυτότητα. Σήμερα, τίποτα δεν διαρκεί, τίποτα δεν μένει. Αυτός ο εφήμερος χαρακτήρας επιδρά πάνω του, το αποσταθεροποιεί, του αφαιρεί τις βεβαιότητές του. Αυτή ακριβώς η αβεβαιότητα, ο φόβος για τον εαυτό του είναι που οδηγεί σε μια λειτουργία "στο κενό" του εγώ. Από αντίδραση, το άτομο επιχειρεί μάταια να προβληθεί. Είναι, για παράδειγμα, η μανία των selfies. Στην πραγματικότητα, αυτές δεν δημιουργούνται από ματαιοδοξία ή από ωραιοπάθεια, αλλά απεικονίζουν ακριβώς αυτό το εσωτερικό κενό. Αντί ενός σταθερού ναρκισσισμού, έχουμε να κάνουμε με ένα "αρνητικό ναρκισσισμό".
Το 'Ιντερνετ και οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν όμως τη συγκρότηση κοινοτήτων διαμοιρασμού και την ανάπτυξη δικτύων αλληλοβοήθειας...
Αναφέρονται παντού στο sharing και στο community. Η οικονομία της "κοινής χρήσης" υποτίθεται ότι θα αντικαταστήσει την οικονομία της ιδιοκτησίας. Μία ψηφιακή υπηρεσία carpooling όπως το WunderCar στη Γερμανία, που μετατρέπει τον καθένα από μας σε οδηγό ταξί, διαφημίζεται κι αυτή με βάση την ιδέα της "κοινότητας". Αλλά απατόμαστε αν πιστεύουμε ότι η οικονομία της κοινής χρήσης, όπως μας διαβεβαιώνει ο Jeremy Rifkin στο βιβλίο του Η Νέα Κοινωνία του μηδέν περιθωριακού κώστους (οι Δεσμοί που ελευθερώνουν) είναι ένα βήμα προς το τέλος του καπιταλισμού, προς μία οικουμενική κοινωνία, όπου το συλλογικό θα είχε μεγαλύτερη σημασία από την ιδιοκτησία. Συμβαίνει το αντίθετο: η οικονομία της κοινής χρήσης οδηγεί στο τέλος τέλος σε μια απόλυτη εμπορευματοποίηση της ζωής. Η Airbnb, για παράδειγμα, μια κοινοτική πλατφόρμα που μετρέπει οποιαδήποτε κατοικία σε ξενοδοχείο, φτάνει στο σημείο να δίνει ένα οικονομικό πλαίσιο στη φιλοξενία. Σε μια κοινωνία βασισμένη στην αμοιβαία αξιολόγηση, όλα εμπορευματοποιούνται, ακόμη και η ευγένεια. Γινόμαστε ευγενικοί για να μας αξιολογούν καλύτερα. Ακόμη και στην καρδιά της συνεργατικής οικονομίας βασιλεύει η αυστηρή λογική του καπιταλισμού. Παραδόξως, σ' αυτήν την ωραία μοιρασιά, κανείς δεν αποχωρίζεται το παραμικρό οικοιοθελώς.
Τα πρόσφατα συσπειρωτικά κινήματα, που προκλήθηκαν μεταξύ άλλων από τις επιθέσεις στη Γαλλία, δεν αποτελούν απόδειξη πως με την παραμικρή ευκαιρία μπορούμε να ξαναβρεθούμε μεταξύ μας κι ότι η αλληλεγγύη παραμένει;
Δεν βλέπω εδώ κανένα σημάδι πραγματικής αλληλεγγύης. Το νεοφιλελεύθερο υποκείμενο δεν είναι ικανό να έχει με τους άλλους σχέσεις που να μην είχαν καμιά χρησιμότητα. Επειδή είναι το αφεντικό του εαυτού του: βελτιστοποιείται και γίνεται ο ίδιος αντικείμενο εκμετάλλευσης. Η αυτοεκμετάλλευση είναι πιο αποτελεσματική από την εκμετάλλευση μέσω τρίτου: παράγει ένα καλύτερο αποτέλεσμα γιατί συμβαδίζει με ένα αίσθημα ελευθερίας. Το νεοφιλεύθερο σύστημα καταργεί συνεχώς την αλληλεγγύη. Στο παρελθόν, οι επιχειρήσεις ανταγωνίζονταν η μία την άλλη. Στο πλαίσιο μιας οργάνωσης, η αλληλεγγύη ήταν δυνατή. Σήμερα, ο καθένας ανταγωνίζεται όλους τους άλλους, ακόμη και "μέσα" στην επιχείρηση. Ο απόλυτος αυτός ανταγωνισμός αυξάνει βέβαια την παραγωγικότητα, αλλά καταστρέφει την αλληλεγγύη και το κοινοτικό πνεύμα. Δεν γίνεται να διαμορφωθεί μία επαναστατική μάζα από άτομα εξαντλημένα, καταθλιπτικά, απομονωμένα.
Πως να ξεφύγουμε απ' αυτό το σκοτεινό μέλλον;
Ο νεοφιλελευθερισμός οδηγεί σε μια υπαρξιακή αγωνία και σε ένα κενό. Και καταστρέφει όλο και περισσότερη ασφάλεια, όλο και περισσότερους δεσμούς. Κανένα επάγγελμα δεν βρίσκεται σήμερα προφυλαγμένο. Κανείς δεν αισθάνεται ασφαλής σ' αυτό το σύστημα που είναι συνώνυμο του ανταγωνισμού. Πολλοί υποφέρουν από διάχυτα άγχη: μην σταθούν στο ύψος, μην αποτύχουν, μην μείνουν πίσω. Τίποτα δεν είναι στέρεο, τίποτα έχει διάρκεια. Ζούμε σε μια κοινωνία του φόβου. 'Ετσι γεννιέται μια νοσταλγία του αναγκαστικού δεσμού που χρησιμοποιεί τόσο ο ισλαμικός φονταμενταλισμός όσο και ο δεξιός εξτρεμισμός. Σε μια συνέντευξη, ο Michel Houellebecq διηγείται πως κάποιοι θάνατοι που συνέβησαν γύρω του μέσα σε λίγο χρόνο τον ώθησαν να γράψει το μυθιστόρημά του Υποταγή. Ο αθεϊσμός του δεν μπόρεσε να χωνέψει το θάνατο του αγαπημένου του σκύλου, ούτε και των γονιών του. Η απώλεια υπήρξε γι' αυτόν αβάσταχτη. Ο ήρωας του μυθιστορήματός του, ο François, ωθούμενος από μία νοσταλγική επιθυμία για δεσμούς, για υποχρέωση, αναζητεί κι αυτός ένα νόημα. Ο πρωτότυπος τίτλος του μυθιστορήματος ήταν Αλλαγή και όχι Υποταγή. Στο αρχικό σχέδιο, ο αφηγητής ασπαζόταν τον καθολικισμό. Στην τελική εκδοχή, αποστρέφεται την παρακμιακή, εξαντλημένη Δύση, και γίνεται μουσουλμάνος. Αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα, είναι έναν άλλον τρόπο ζωής ικανό να δημιουργήσει υποχρέωση και δεσμό, χωρίς αυτό να οδηγεί στη βία και τον αποκλεισμό. 'Εναν τρόπο ζωής όπου θα δίνεται ένας χώρος στην πνευματικότητα πέρα από τον εσωτερισμό που νοείται σαν μια μορφή θεραπείας που επισκευάζει μόνο τις ζημιές που προκαλεί το σύστημα. 'Εναν τρόπο ζωής όπου μια πραγματική δωρεά, ένα πραγματικό πνεύμα διαμοιρασμού θα είναι δυνατό πέρα από το sharing.
