Χρήστος Παπούλιας, αρχιτέκτονας
Μία συνομιλία της Αριάδνης Λουκάκου με τον Χρήστο Παπούλια το 2014 συνοδεύεται από μερικές φωτογραφίες τραβηγμένες σε μια παλαιότερη επισκεψή μου στο ερμητήριο του αρχιτέκτονα στα Αναφιώτικα το 1999
[το κείμενο της Αριάδνης πρωτοδημοσιεύτηκε στις 19.02.2014 στο σάιτ Andro.gr το οποίο διευθύνει ο Κίμων Φραγκάκης. Τους ευχαριστώ θερμά για την παραχώρηση]
Δεν περίμενα ότι ένας τόσο επιτυχημένος και καταξιωμένος αρχιτέκτονας με σημαντικά διεθνή βραβεία στο ενεργητικό του και με τη φήμη του ερημίτη που τον συνοδεύει, θα είχε αυτή την παιδικότητα και το χιούμορ, που φαίνεται όχι μόνο στη δουλειά που ετοιμάζει τώρα πυρετωδώς, με θέμα το Μεταξουργείο, τη γειτονιά των παιδικών του χρόνων, αλλά και στο πονηρό χαμόγελο που συνοδεύει τις διηγήσεις του και που προσπαθεί μάταια να συγκρατήσει. Με έχει υποδεχτεί σε ένα γραφείο-κρύπτη, χωμένο μέσα στο βράχο της Ακρόπολης, στα Αναφιώτικα, γεμάτο ντοσιέ, σχέδια, κορνίζες και μακέτες. Στο γραφειάκι που βρίσκεται μπροστά από ένα νησιώτικο παράθυρο με θέα όλη την Αθήνα τον βλέπω να σχεδιάζει ένα μεγάλο χάρτη χωρισμένο σε οικοδομικά τετράγωνα. Μέσα σ' αυτόν, απλά σκίτσα από σημεία σταθμούς: το σπίτι του, το σχολείο, το θέατρο, ο οίκος ανοχής. Κτίσματα σημαντικά για τη γειτονιά, μακέτες «σπιτιών» που με πολύ χιούμορ αναφέρονται σε επαγγέλματα και χαρακτήρες. Τι σημαίνει για τον Χρήστο Παπούλια το Μεταξουργείο και πώς επηρέασε τη ζωή και το έργο του;
Η έκθεση περιστρέφεται γύρω από το Μεταξουργείο, τη γειτονιά των παιδικών μου χρόνων. Ο τίτλος είναι «1966, A Child's Attic and other Antics». Ήταν μια γειτονιά πολύ ζωντανή είχε όλων των ειδών τους χαρακτήρες και τα επαγγέλματα, ήταν και αστική και προλεταριακή. Είχαν έρθει αρκετοί εσωτερικοί μετανάστες, από την Πελοπόννησο κυρίως, αλλά υπήρχαν ακόμη αρκετοί αστοί που έμεναν εκεί ‒να, παραδείγματος χάριν, τώρα σχεδιάζω το σπίτι της Βουγιουκλάκη και το κτήριο της Φίνος Φιλμ. Είχαμε πολλά θέατρα και σινεμά που έπαιζαν καλές ταινίες ‒όχι τσόντες όπως τώρα‒, το φοβερό ξενοδοχείο «Τα Άστρα» με ορχήστρα, όπου πηγαίναμε κάθε Σάββατο και ακούγαμε διάσημους τραγουδιστές της εποχής.
Εκεί ήταν τότε το κέντρο της Αθήνας, η αστική τάξη, μεταξύ Κυψέλης και Μεταξουργείου. Θυμάμαι τη γιαγιά μου όταν της είπα μια φορά ότι θα πάω σ' ένα φίλο μου στο Κολωνάκι που μου είπε «τι πας να κάνεις εκεί, παιδί μου; Εκεί έχει μόνο στρούγκες». Και όντως, υπήρχαν βοσκοί στο Λυκαβηττό που κατέβαιναν με γαλοπούλες μέχρι εμάς. Τις έχω σχεδιάσει κι αυτές. Ήταν ζωντανές, τις έφερνε ο βοσκός, διάλεγες και σ' την έσφαζε επί τόπου, στο πεζοδρόμιο. Υπήρχαν και πολλοί οίκοι ανοχής, και όταν λέμε οίκοι ανοχής, υπήρχε πραγματικά ανοχή. Δεν σου έλεγε ο μπαμπάς σου και η μαμά σου να μην περνάς από εκεί γιατί δεν κάνει, ήταν κάτι φυσικό και αθώο, δεν υπήρχαν διακρίσεις.
Στα θέατρα, στο Περοκέ και στο Βέμπο, βλέπαμε τις καλύτερες παραστάσεις. Η ιστορία της οικογένειάς μου είχε σημαδευτεί από τις ερωτικές περιπέτειες του πατέρα μου, που είχε αρκετές ερωμένες. Η μαμά μου μου 'λεγε το βράδυ, που ήταν έτοιμο το φαγητό, «πήγαινε στο Περοκέ, στα καμαρίνια, να φωνάξεις τον μπαμπά». Οπότε όλα αυτά τα χιουμοριστικά μέσα από μια διαδικασία αναδρομικής μνήμης γίνονται μέρος της έκθεσης. Διατηρώ μια παιδική ματιά και μια χιουμοριστική και ειρωνική διάθεση απέναντι στους χαρακτήρες και τα επαγγέλματα της γειτονιάς. Ταυτόχρονα, είναι και μια αναφορά στη σύγχρονη αρχιτεκτονική. Με τον τρόπο των εξαϋλωμένων κτιρίων τύπου Ζάχα Χαντίντ, με καμπύλες και με κτίρια που πετάνε. Αυτό το είδος της σύγχρονης αρχιτεκτονικής κατά κύριο λόγο ξεδίνει στα μουσεία. Οι διευθυντές των μουσείων έχουν πια απηυδήσει, γιατί δεν μπορούν να κρεμάσουν ούτε ένα κάδρο. Κυριαρχεί παντού η καμπύλη. Αν έχεις ένα καμπύλο τοίχο ο οποίος τρέχει «κορδέλα» –έτσι όπως έχω κάνει κι εγώ αυτά που είναι κυματιστά‒ δεν μπορείς να εκθέσεις παρά μόνο γλυπτά στο πάτωμα.
Η απόφασή μου να ασχοληθώ με την αρχιτεκτονική συνδέεται άμεσα με τη γειτονιά που μεγάλωσα. Στα 16 μου μάζεψα λεφτά και το έσκασα από το σπίτι μου για να πάω διακοπές στην Κέρκυρα. Έλειψα 15 μέρες, με έψαχνε ακόμα και η αστυνομία. Γυρνώντας από εκεί ανακάλυψα με τρόμο ότι όσο έλειπα είχαν δώσει το σπίτι μας για αντιπαροχή και είχε κατεδαφιστεί. Εγώ μέχρι τότε ήθελα να γινω ζωγράφος. Είχα κάνει περίπου 100 πίνακες από παιδί, οι οποίοι βρίσκονταν στη σοφίτα, εξού και ο τίτλος Attic (σοφίτα), η οποία θα σχεδιαστεί κιόλας και θα είναι στον ένα τοίχο της γκαλερί. Απογοητεύτηκα τόσο πολύ –έβλεπα στα όνειρά μου, τη μπουλντόζα και τα έργα μου θαμμένα μέσα στα χώματα. Τότε αποφάσισα ότι δεν θα γίνω ζωγράφος και μάλιστα δεν ζωγράφισα ποτέ ξανά. Δύο χρόνια μετά σηκώθηκα και έφυγα, πήγα στη Βενετία για να σπουδάσω Αρχιτεκτονική. Με τα λεφτά που είχα μαζέψει κρυφά ‒δεν είχα σταματήσει ποτέ να δουλεύω‒ πήγα με τρένο μέσω Γιουγκοσλαβίας. Τη μέρα που έφευγα είπα στους γονείς μου: «Αν θέλετε να με αποχαιρετήσετε ελάτε στο σταθμό Λαρίσης. Φεύγω!» Δεν είχαν ιδέα.
Η Βενετία τότε είχε την καλύτερη σχεδόν σχολή στην Ευρώπη. Οι καθηγητές ήταν κορυφαίοι, ο Κάρλο Σκάρπα, ο Άλντο Ρόσι... Εγώ τελείωσα με τον καλύτερο βαθμό από όλο το έτος. Το άριστα ήταν 110 και πήρα 110 και έπαινο. Μου άρεσε η αρχιτεκτονική, όπως συνέχισε να μου αρέσει σε όλη μου τη ζωή. Με ρωτάτε ποιο θεωρώ το πιο σημαντικό μου έργο. Αυτό που για μένα ξεχωρίζει, κοιτώντας πίσω, είναι η πρόταση που είχα κάνει για το Μουσείο της Ακρόπολης. Δεν το κατέθεσα καν στο διαγωνισμό γιατί είχα θυμώσει με την απόφαση να φύγουν τα αγάλματα από την ίδια την Ακρόπολη και να μπουν στη σύγχρονη πόλη. Όπως διαφωνώ και με το Μουσείο, με την τοποθεσία που επελέγη και με τον τρόπο που κατασκευάστηκε. Με την πρόταση αυτή συμμετείχα στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1999, όχι στο ελληνικό, αλλά στο ιταλικό περίπτερο. Ήμουν ο μόνος αρχιτέκτονας ανάμεσα στους καλλιτέχνες. Τα σχέδια δεν γύρισαν ποτέ στην Ελλάδα, τα αγόρασε το Μπομπούρ (το Μουσείο σύγχρονης τέχνης της Γαλλίας), έκαναν κι αυτοί μια έκθεση και τώρα είναι στη συλλογή τους. Μου έμειναν μόνο οι κορνίζες.
Είμαι απόλυτα αφοσιωμένος, όσο είναι κάποιος που λατρεύει τη δουλειά του. Έχω όμως κι άλλα ενδιαφέροντα, διαβάζω πολύ και ταξιδεύω. Δεν βγαίνω όμως έξω τα βράδια, έχω να πάω σε εστιατόριο πάνω από δέκα χρόνια. Δεν με έλκει τίποτα πια σ' αυτήν την πόλη. Βαρέθηκα αυτές τις συναθροίσεις όπου δεν λέγεται τίποτα ουσιαστικό, απλώς κάνεις κοινωνικές σχέσεις. Δεν ήμουν ποτέ ο άνθρωπος που θα με καλούσαν σε δεξιώσεις και θα πήγαινα για να βρω δουλειές. Οι δουλειές με έβρισκαν πάντα από τους ανθρώπους που ήταν ικανοποιημένοι από αυτά που είχα κάνει κι έτσι με πρότειναν και στους φίλους τους. Η ιδέα της τωρινής έκθεσης γεννήθηκε από όλη αυτή την κατάσταση που βλέπω και διαβάζω του να «φτιάξει» η γειτονιά του Μεταξουργείου. Είναι μια χαρά η γειτονιά. Είναι από τις λίγες περιοχές που έχει αλλάξει τόσο λίγο και έχουν διατηρηθεί τόσα παλιά σπίτια. Θα έλεγα στους νεοφερμένους κατοίκους που πήγανε κι αγοράσανε εκεί να μάθουν να ζουν αρμονικά με την κατάσταση της γειτονιάς. Γιατί έτσι ζούσαμε κι εμείς. Οι γειτονιές δεν αλλάζουν έτσι, κάνουμε έναν πεζόδρομο και τελειώσαμε. Λες και δεν θα υπάρχει το μπουρδέλο στον πεζόδρομο. Να το αφήσουν ήσυχο το Μεταξουργείο!
[Η χθεσινή εκπομπή του Γιώργου Βέλτσου στην ΕΡΤ 3, η πρώτη της νέας σειράς Πάνω-Κάτω, ένα ταξίδι στον χρόνο (2013) - με μία περίπου "περιπατητική" διαδρομή Πειραιάς-Κηφισιά με τον Ηλεκτρικό - κατέδειξε τόσο το εύρος της δουλειάς ('Ιδρυμα ΔΕΣΤΕ, κατοικία στην Τοσκάνη του Γιάννη Κουνέλλη, πρόταση για το Μουσείο της Ακρόπολης που παρουσιάστηκε στο ιταλικό περίπτερο της Μπιενάλε Βενετίας, κ. α.) όσο και τη φιλοσοφία του Χρήστου Παπούλια. Αφήνοντας πίσω τη "σκόρπια ζωή", συνεχίζει να μένει στο μοναστηριακό σπίτι-γραφείο του στα Αναφιώτικα, όπου τον είχα επισκεφτεί το 1999 για ένα πορτρέτο του για την Καθημερινή.]
