Κόρη μεταναστών, ανταποκρίτρια από το 1985 για την Ελλάδα και τα Βαλκάνια για διάφορα γαλλόφωνα μέσα (Charlie Hebdo, La Libre Belgique, Politis, Ouest France, Les DNA Sud – Ouest, Econostrum, Groupe Radio France, Radio Canada, RTBF, Radio Suisse Romande, LCI, CBC, RTSR, RTBF TV, Public Senat, TV5 Monde), η Angelique δούλευε το ντοκιμαντέρ «Χρυσή Αυγή – Προσωπική Υπόθεση» επί πέντε ολόκληρα χρόνια. Συγκέντρωσε πάνω από 100 ώρες υλικού και ολοκλήρωσε την έρευνά της χάρη στη μέθοδο του crowdfunding. Είναι η τρίτη ταινία που γυρίζει με αντικείμενο τη ΧΑ και μέσα από εκτενή ρεπορτάζ και συνεντεύξεις επωνύμων, αλλά και απλών ανθρώπων (από αντιφασίστες ακτιβιστές και δημοσιογράφους, διανοητές, πολιτικούς, ηθοποιούς, ιερωμένους μέχρι ψηφοφόρους και στελέχη της ΧΑ) εστιάζει εδώ στη συμβατότητα κάποιων παγιωμένων αντιλήψεων της ελληνικής κοινωνίας με τη ρατσιστική εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία, την ιεραρχική δομή οργάνωσης της ΧΑ, τη χρήση των κλασικών γκεμπελικών τακτικών παραπλάνησης στον δημόσιο λόγο, τις διαχρονικές «σχέσεις στοργής» με την αστυνομία και τη χρόνια συγκάλυψη της δραστηριότητάς της από τις πολιτικές και δικαστικές αρχές.
Θίγονται παράλληλα οι σχέσεις «συγκοινωνούντων δοχείων» της ΧΑ με τη ΝΔ και τα άλλα κόμματα του συνταγματικού τόξου καθώς και η ένθερμη υποστήριξη μερίδας του κλήρου προς τους νεοναζιστές, αφότου αυτοί υιοθέτησαν ένα ευκαιριακό ελληνορθόδοξο προφίλ. Το ντοκιμαντέρ αυτό, μια παραγωγή της Omnia TV με συμπαραγωγούς το γαλλικό κανάλι Arte και τη Yemaya Productions υπό την αιγίδα των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα, της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ πρωτοπροβλήθηκε στην Ελλάδα στο 18ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τον Μάρτιο. Έκτοτε έχει περιοδεύσει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, σε κινηματογραφικά φεστιβάλ και αλλού, αποσπώντας βραβεία και διακρίσεις. Για την Angelique, ωστόσο, που εξακολουθεί ύστερα από όλα αυτά να αναζητά μια απάντηση στο τι κάνει κάποιον Χρυσαυγίτη, η μεγαλύτερη διάκριση θα είναι να μπορέσει να συμβάλλει αυτή η ταινία στην ευαισθητοποίηση και την αφύπνιση απέναντι στον νεοναζιστικό κίνδυνο από τους ίδιους τους εκφραστές τέτοιων απόψεων. Σημαντική συμβολή σε μια εποχή που η δίκη της ΧΑ βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή, ενώ το «αβγό του φιδιού» επιχειρεί να ξανασηκώσει κεφάλι εκμεταλλευόμενο την προσφυγική κρίση.
— Πώς αποφάσισες να υλοποιήσεις αυτό το ντοκιμαντέρ;
Βασικά ξεκίνησε από μια μεγάλη απορία που είχα σε συνδυασμό με έναν μεγάλο φόβο: Πώς ήταν δυνατό να έχει αποκτήσει τέτοια δύναμη και επιρροή ένα νεοναζιστικό κόμμα στην Ελλάδα έχοντας μάλιστα σημαία του την ανοιχτή βία. Υπήρξα κόρη μεταναστών από την Κάλυμνο που άφησαν τον τόπο τους για μια καλύτερη ζωή, σπούδασα σε σχολείο δημόσιο πολυεθνικό με δημοκρατική παιδεία, μεγάλωσα σε μια κοινωνία με βαθιά δημοκρατική παράδοση παρά τις αντινομίες της... Αναρωτιόμουν, λοιπόν, πώς ήταν δυνατό φυλλάδες με ρατσιστικά και μισαλλόδοξα κηρύγματα σε καθημερινή βάση όπως ο Στόχος να κρέμονται ελεύθερα στα περίπτερα χωρίς να επεμβαίνει κάποιος εισαγγελέας – ύστερα βέβαια σκέφτηκα ότι αυτό το «ρεύμα» είχε ξεκινήσει με την Αυριανή του Κουρή και την «ανοχή» του κυβερνώντος ΠΑΣΟΚ ήδη από τη δεκαετία του '80. Υπήρχαν βέβαια κι ο Στόχος, η Ελεύθερη Ώρα κ.ά. Έχουν οπότε βαθιές ρίζες ο λαϊκισμός και ο εθνικισμός σε αυτή τη χώρα, οι περισσότεροι ψηφοφόροι της ΧΑ προέρχονται άλλωστε από τη ΝΔ, ακόμα και το ΠΑΣΟΚ, η «μαγιά» υπήρχε απλά ήταν συγκαλυμμένη, το μεταπολιτευτικό κλίμα δεν επέτρεπε άλλωστε στην ακροδεξιά να πει καθαρά το όνομά της. Άσε που δεν είναι μόνο η ΧΑ, υπάρχουν άλλα τέσσερα ακροδεξιά κόμματα σήμερα στην Ελλάδα, αν είναι δυνατό.
Πολλοί εστίασαν πράγματι στην κρίση, τη φτώχεια και το μεταναστευτικό, όμως αυτή είναι μόνο η μία εκδοχή. Δεν απαντά ικανοποιητικά στο πώς μια εγκληματική οργάνωση, ένα ναζιστικό γκρουπούσκουλο με αμελητέα μέχρι πρότινος εκλογικά ποσοστά, έφτασε να γίνει τρίτο κόμμα μην διστάζοντας μάλιστα να διαφημίζει ανοικτά τα «πογκρόμ» ενάντια σε αλλοδαπούς κι αντιφασίστες.
— Είχες νομίζω κιόλας δραστηριοποιηθεί από μικρή στα δικαιωματικά...
Πράγματι, έγινα μέλος της Διεθνούς Αμνηστίας μόλις στα 14 χρόνια μου, το νεότερο μέλος της τότε! Υπήρξα πάντα πάντα ευαίσθητη σε δικαιωματικά και κινηματικά ζητήματα και σε αυτό έπαιξε καίριο ρόλο το οικογενειακό μου ιστορικό στην Κατοχή και η ανατροφή που έλαβα. Έχοντας έναν πεθερό και μια γιαγιά στην αντίσταση, μια πεθερά που έβγαζε το κίτρινο αστέρι της για να φέρει τρόφιμα στην οικογένειά της πίσω από τις εχθρικές γραμμές, έναν θείο και μια θεία που επέζησαν από το Άουσβιτς, μεγάλωσα βλέπεις ακούγοντας ιστορίες από μια εποχή αποτρόπαια που με βεβαίωναν πως δεν θα γύριζε ποτέ ξανά...Να σημειώσω εδώ ότι ο σύντροφός μου ο Μαξίμ ήταν αρχικά κάθετα αντίθετος στην ιδέα του ντοκιμαντέρ για τη ΧΑ, όπως και οι τρεις γιοι μου, αλλά τελικά όλοι βοήθησαν – μεγάλη ήταν επίσης η συμβολή του Αντώνη Δημόπουλου που έκανε το μοντάζ.
— Αλλά πού πιστεύεις ότι οφείλεται η δυναμική της ΧΑ; Φταίνε η κρίση, η ανέχεια, οι πρόσφυγες κι οι μετανάστες που τάχατες μας «παίρνουν τις δουλειές» κι επιβουλεύονται την ασφάλεια, την υγεία, τον τόπο μας κ.λπ.;
Πολλοί εστίασαν πράγματι στην κρίση, τη φτώχεια και το μεταναστευτικό, όμως αυτή είναι μόνο η μία εκδοχή. Δεν απαντά ικανοποιητικά στο πώς μια εγκληματική οργάνωση, ένα ναζιστικό γκρουπούσκουλο με αμελητέα μέχρι πρότινος εκλογικά ποσοστά, έφτασε να γίνει τρίτο κόμμα μην διστάζοντας μάλιστα να διαφημίζει ανοικτά τα «πογκρόμ» ενάντια σε αλλοδαπούς κι αντιφασίστες. Εκείνο το περιστατικό π.χ. με τους πάγκους μεταναστών μικροπωλητών στη λαϊκή της Ραφήνας το '12 που είχε αναποδογυρίσει «τάγμα εφόδου» και είχαν μάλιστα ανεβάσει το βίντεο επιχαίροντας στο Διαδίκτυο, θα ήταν αδιανόητο στη Γαλλία κι αν συνέβαινε, οι εμπλεκόμενοι θα υφίσταντο άμεσα τις συνέπειες του νόμου. Γι΄αυτό λέω ότι φταίει επίσης η έλλειψη παιδείας, ενώ τεράστιες ευθύνες έχει και η ελληνική Πολιτεία που άφηνε τόσο καιρό ανενόχλητο αυτό το «καρκίνωμα» να αναπτύσσεται, όταν δεν το αβαντάριζε κιόλας – θυμάμαι τον Σαμαρά π.χ. να συναγωνίζεται τη ΧΑ στην ξενοφοβική ρητορική, ν' αποκαλεί τους μετανάστες τυράννους των ελληνικών πόλεων! Κι εκεί που η δημοκρατική Πολιτεία απουσιάζει δημιουργείται, βέβαια, ευνοϊκό έδαφος για να αναπτυχθούν φαινόμενα αυταρχισμού, διαφθοράς, μαφιόζικα κι ακροδεξιά μορφώματα. Χρειάστηκε δυστυχώς να θυσιαστεί ο Παύλος για να ξυπνήσουν... Όταν λοιπόν, ύστερα κι από εκείνο το φονικό, η Πολιτεία αποφάσισε επιτέλους να δράσει, οι κύριοι αυτοί μαζευτήκανε και λουφάξανε με όλη εκείνη τη χαρακτηριστική τους θρασυδειλία – τους τελευταίους μήνες, ωστόσο, βλέπουμε να επαναδραστηριοποιούνται ιδίως στα νησιά κι άλλα μέρη που υπάρχουν hotspots προσφύγων, επιχειρώντας να δημιουργήσουν κλίμα και να το εκμεταλλευτούν πολιτικά...
— Γαλλική... ΧΑ αλήθεια υπάρχει;
Όχι ακριβώς, οι ανοικτά ακροδεξιές οργανώσεις είναι περιθωριακές και δεν διαφημίζουν έτσι "χύμα" τη δράση τους. Υπάρχει όμως το Εθνικό Μέτωπο της Λεπέν που ουσιαστικά δεν διαφέρει από μια «σοβαρή» ΧΑ παρ' όλα τα φτιασίδια του... Δεν θα δεις μαυροφορεμένους καραφλούς με δάδες στις συγκεντρώσεις του, θα δεις όμως όλες αυτές τις καθώς πρέπει κυρίες με τα ταγέρ, τα ακριβά αρώματα και το βαμμένο μαλλί και τους αντίστοιχους κυρίους, τους δήθεν «πατριώτες»... Θυμάμαι προ ετών που συνεργαζόμουν με το Charlie Hebdo ότι είχαμε ξεκινήσει μια εκστρατεία υπογραφών για την απαγόρευση του Εθνικού Μετώπου, όμως αποτύχαμε γιατί κρίθηκε αντισυνταγματική... Υπάρχει ωστόσο, από την άλλη, μια αφύπνιση κοινωνική μπροστά στον ακροδεξιό κίνδυνο που δεν περιορίζεται στην Αριστερά, αλλά περιλαμβάνει και τον κεντρώο χώρο, ακόμα και φιλελεύθερους συντηρητικούς, καθώς και μια σοβαρή αντιφασιστική παιδεία – στο σχολείο που πήγαινα ερχόντουσαν θυμάμαι για ομιλίες στην επέτειο της απελευθέρωσης από τους ναζί αντιστασιακοί, καθώς κι Εβραίοι επιζώντες από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πόσες φορές συνέβη αυτό σε σχολεία στην Ελλάδα, τη χώρα εκείνη που ανέπτυξε ένα ισχυρό αντιστασιακό κίνημα πληρώνοντας το μεγαλύτερο τίμημα σε ζωές και υλικές ζημιές κατά την Κατοχή στην Ευρώπη αναλογικά με τον πληθυσμό της; Μαθαίναμε επίσης για τις χούντες στη Χιλή, την Αργεντινή κ.λπ. Εδώ έπρεπε να φτάσουμε στο '13 για να γίνει μια αντίστοιχη εκδήλωση με θύματα του Ολοκαυτώματος στην Πανεπιστημιούπολη στου Ζωγράφου, όπου επίσης μας είχαν παρενοχλήσει οι φασίστες...
— Η εμπειρία από τις «επαφές» σου με τους Χρυσαυγίτες στη διάρκεια των γυρισμάτων; Είχα ακούσει ότι εσύ και η ομάδα σου στοχοποιηθήκατε όταν κατάλαβαν τις προθέσεις σας...
Όντως και απειλές δεχτήκαμε συχνά και ξύλο φάγαμε κάποιες φορές, εγώ ευτυχώς τη γλίτωσα, όμως από ένα σημείο και μετά δεν έβρισκα κάμεραμαν - κανένας δεν έπαιρνε το ρίσκο να κινηματογραφήσει εκδηλώσεις τους οπότε ανέλαβα εγώ! Στα γυρίσματα από την κηδεία του Ντερτιλή π.χ. (Ιανουάριος '13) οι εικόνες ήταν όλες θολές και κουνημένες γιατί τον κάμεραμαν τον φοβέριζαν ανοικτά... Τον Τhomas Jacobi που συνεργαστήκαμε στο σενάριο τον είχε απειλήσει ο ίδιος ο Κασιδιάρης, ενώ σε μάζωξη που κάνανε για την επέτειο της Άλωσης το '13, παραλίγο να δείρουν κι εμένα. Εννοείται ότι πήγαινα στα ίσα, δίχως κρυφές κάμερες, ήθελα να τους βλέπω και να με βλέπουν. Το ίδιο έκανα κι όταν έπαιρνα συνεντεύξεις με ψηφοφόρους της ΧΑ, όχι μόνο στα λαϊκά, αλλά και στα «καλά» προάστια, τον Άλιμο, τη Γλυφάδα και αλλού. Γιατί αν οι πρώτοι πρόβαλλαν ως λόγο της εκλογικής τους προτίμησης την απογοήτευση, τη φτώχεια και την ανασφάλεια, οι δεύτεροι που ελάχιστα τους είχε αγγίξει η κρίση και δεν αντιμετώπιζαν βιοτικό πρόβλημα πρόβαλαν την «αντισυστημικότητα» της ΧΑ και το «ενδιαφέρον» της για την πατρίδα και τις παραδοσιακές αξίες, πέρα βέβαια από τον μεταναστευτικό «κίνδυνο»...
— Για τη δίκη που είναι σε εξέλιξη τι πιστεύεις;
Θέλω να ελπίζω ότι θα έχει αποτελέσματα, αν και φοβάμαι ότι το κατηγορητήριο δεν επαρκεί, ώστε να μπουν φυλακή όλοι οι πρωταίτιοι και να διαλυθεί η ΧΑ ως εγκληματική οργάνωση... Ο Μιχαλολιάκος π.χ. δεν εμφανίζεται καν ως ηθικός αυτουργός της δολοφονίας Φύσσα και των λοιπών εγκλημάτων της, παρότι αρχηγός. Βγάζω όμως το καπέλο μου – να το υπογραμμίσεις αυτό, σε παρακαλώ – στην πολιτική αγωγή και τους δικηγόρους που «τρέχουν» την υπόθεση εθελοντικά και αμισθί, βάζοντας μάλιστα κι από την τσέπη τους σε αντίθεση με τους χρυσοπληρωμένους δικηγόρους της απέναντι πλευράς, όπως το βγάζω και σε όλο το ενεργό αντιφασιστικό κίνημα που τόσες φορές τούς αντιπαρατάχθηκε σχεδόν μόνο. Τέτοιοι άνθρωποι σώζουν την τιμή της ελληνικής δημοκρατίας! Ισχύει, δυστυχώς, ότι και ο κινηματικός χώρος δείχνει σημάδια κόπωσης τόσα χρόνια μετά, οφείλουμε όμως να επαγρυπνούμε, να κρατάμε το θέμα στην επικαιρότητα, να γεμίζει η αίθουσα του δικαστηρίου καθημερινά... Επιμένω, επίσης, να πηγαίνουμε στις εκλογές να ψηφίζουμε ακόμα κι αν δεν συμφωνούμε με το σύστημα αυτό, γιατί οι ακροδεξιοί είναι συσπειρωμένοι, ψηφίζουν μαζικά κι έτσι κερδίζουν δύναμη στην Ελλάδα, στη Γαλλία και αλλού.
— «Ο σύντροφός μου είναι Εβραίος, ο ένας γιoς μου γκέι, ο άλλος αναρχικός κι εγώ αριστερή φεμινίστρια, κόρη μεταναστών. Αν η Χρυσή Αυγή έρθει στα πράγματα το μόνο μας πρόβλημα θα είναι σε ποιο βαγόνι θα μας βάλουν», διαβάζω στο δελτίο Τύπου του ντοκιμαντέρ. Είναι πράγματι έτσι ή είναι «μεταφορική» η αναφορά;
Καθόλου μεταφορική φίλε μου, έτσι ακριβώς είναι! Εκείνος μάλιστα ο γιος με τις πολιτικές ανησυχίες είχε κινδυνεύσει πριν 2-3 χρόνια να τον λιντσάρουν φασίστες στον υπόγειο της Ομόνοιας, επειδή φορούσε μπλουζάκι «Fight Racism» – κατέφυγε σε ένα βαγόνι του ηλεκτρικού που έκανε στάση την ώρα εκείνη και η οδηγός – γυναίκα ήταν – όταν κατάλαβε τι συμβαίνει έκλεισε αμέσως τις πόρτες και ξεκίνησε. Περιττό να πω πόσο ευγνώμων νιώθω απέναντι σε αυτή τη γυναίκα... Και είναι αυτοί οι απλοί άνθρωποι που πρέπει να πουν το «ως εδώ», που όταν γίνουν πολλοί θα το καταφέρουν. Να πω εδώ ότι και ο τρίτος μου γιος που ασχολούνταν με την μπάλα εδώ στην Ελλάδα, την παράτησε, όταν διαπίστωσε πόσο είχαν παρεισφρήσει ακροδεξιά στοιχεία και στο ποδόσφαιρο.
— Όμως, πόσο μπορεί να βοηθήσει τον αντιφασιστικό αγώνα μια ακόμα ταινία προορισμένη για να τη δει ένα «οικείο» κοινό που έτσι κι αλλιώς δεν θα ψήφιζε ακροδεξιά;
Αυτό ακριβώς είναι και το δικό μου θέμα! Γιατί το ντοκιμαντέρ αυτό, καρπός μιας εξαντλητικής, όσο κι επικίνδυνης έρευνας πέντε χρόνων - μια προσπάθεια κατά βάση συλλογική, για την ολοκλήρωση της οποίας εργάστηκαν αθόρυβα πολλοί άνθρωποι - θα ήθελα και θα έπρεπε να προβληθεί σε τηλεοπτικά κανάλια, κινηματογράφους, σχολεία και πολιτιστικά κέντρα σε όλη την Ελλάδα! Κάτι ανάλογο, δηλαδή, με αυτό που γίνεται τώρα στην περιοδεία μας στη Γαλλία. Αντίθετα, όμως, με τον ενθουσιασμό που το υποδέχτηκαν εκεί, στην Ελλάδα δυσκολεύτηκα πολύ μέχρι τώρα να βρω αίθουσα να δεχτεί να το προβάλει, όλο κάτι περίεργες δικαιολογίες ακούω, κάτι που επίσης με προβληματίζει και δεν το λέω επειδή η ταινία αυτή είναι δική μου... Το πλέον επιθυμητό θα ήταν βέβαια να τη δουν Χρυσαυγίτες – θα θεωρούσα μεγάλο κέρδος και την καλύτερη επιβράβευση για την προσπάθειά μας, αν έστω κι ένας τους, παρακολουθώντας τη μετάνιωνε για τις επιλογές του και τους εγκατέλειπε.
— «Ελλάς-Γαλλία-Συμμαχία;»
Ναι, συμμαχία βέβαια αντιφασιστική, όχι σαν εκείνη του Καραμανλή. Αυτή τη στιγμή η εν λόγω πρωτοβουλία στην οποία συμμετέχω, συγκεντρώνει φάρμακα και άλλα εφόδια για ένα καραβάνι αλληλεγγύης που γύρω στις 16/10 θα καταλήξει από τη Λιόν στα κοινωνικά ιατρεία ανά την Ελλάδα. Κοίτα, μπορεί να μην έχω απάντηση στο τι ακριβώς θα πρέπει να κάνουμε με τη ΧΑ στην Ελλάδα και την ακροδεξιά στην Ευρώπη γενικότερα, ξέρω όμως ότι τέτοιες συλλογικές, διεθνιστικές δράσεις αλληλεγγύης είναι από τα αποτελεσματικότερα «όπλα» εναντίον της.
