Γνωρίζω, φυσικά, την πανελλαδική αγάπη για τον καφέ, αλλά δεν ήξερα ότι… εκατό χιλιάδες τόνοι υπολειμμάτων καφέ καταλήγουν στις ελληνικές χωματερές κάθε χρόνο, επιβαρύνοντας το έδαφος, μολύνοντας τον υδροφόρο ορίζοντα με τις απορροές τους και την ατμόσφαιρα με την εκπομπή μεθανίου που παράγεται κατά τη σήψη τους.
Ούτε γνώριζα μέχρι πρόσφατα ότι ουσιαστικά στο φλιτζάνι μας περιέχεται το άρωμα του καφέ και μόνο το 0,2% των θρεπτικών συστατικών των κόκκων του. «Έτσι», όπως χαρακτηριστικά μου λέει ο Ebbe Korsgaard της δανέζικης εταιρείας Beyond Coffee, που έχει μετατρέψει την ανακύκλωση καφέ σε μια επικερδή εταιρεία παραγωγής… μανιταριών, «έχουμε τεράστια απώλεια τόσο των θρεπτικών συστατικών που πετιούνται (στο 99,8% του τρίμματος που περισσεύει) αλλά και μια εξίσου σημαντική απώλεια πόρων ενέργειας που χρησιμοποιήθηκαν για να παραχθεί ο καφές, όπως νερό, έδαφος, ενέργεια, ανθρώπινη εργασία κ.λπ.».
Η απαισιόδοξη πλευρά είναι ότι, δυστυχώς, ακόμα και μετά από αυτές τις προσπάθειες, τα ποσοστά ανακύκλωσης, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως, είναι απελπιστικά χαμηλά, σχεδόν 20%. Ο χρόνος που έχει στη διάθεσή της η ανθρωπότητα για να αποτρέψει τις χειρότερες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής είναι πολύ λίγος και θα πρέπει πολύ σύντομα, μεταξύ πολλών άλλων, να αυξήσουμε σημαντικά αυτά τα ποσοστά.
Η Beyond Coffee συλλέγει μία φορά την εβδομάδα με ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο το τρίμμα (αποκλειστικά και μόνο από βιολογικό καφέ) από κουζίνες μεγάλων επιχειρήσεων στη μητροπολιτική περιοχή της Κοπεγχάγης και το χρησιμοποιεί αντί για χώμα στην καλλιέργεια μανιταριών ποικιλίας Οyster.
«Τα μανιτάρια Οyster θέλουν πολύ "φαγητό" για να μεγαλώσουν, γι' αυτό λατρεύουν τον άφθονο οργανικό καφέ και το άζωτο που βρίσκεται στα οργανικά απορρίμματα. Εδώ το άζωτο γίνεται τροφή για τα μανιτάρια, ενώ στις χωματερές εκπέμπει μεθάνιο (που είναι 25 φορές πιο επιβλαβές από το διοξείδιο του άνθρακα). Ο χρησιμοποιημένος καφές βγαίνει παστεριωμένος (άρα και απαλλαγμένος από μικρόβια) λόγω του καυτού νερού της μηχανής και φρέσκος.
Σε κάθε εταιρεία με την οποία συνεργαζόμαστε διατηρείται σε σακούλες στο ψυγείο μέχρι να τον συλλέξουμε κάθε Παρασκευή. Το εργαστήριο παραγωγής μας αλλά και το κατάστημά μας απέχει ελάχιστα από τους χώρους περισυλλογής – δεν μπορείς να μιλάς για κυκλική οικονομία, για βιώσιμες λύσεις και τα προϊόντα σου να διανύουν μεγάλες χιλιομετρικές αποστάσεις μέχρι να φτάσουν σ' εσένα. Τα περισσότερα μανιτάρια φτάνουν στη Δανία με νταλίκες από την Πολωνία, μολύνοντας με τη μεταφορά τους (και όχι την καλλιέργειά τους καθαυτή) την ατμόσφαιρα».
Η Beyond Coffee, που λειτουργεί από το 2015, συλλέγει περί τους δύο τόνους καφέ μηνιαίως, διοχετεύοντας το 95% της παραγωγής μανιταριών Οyster (800 κιλά /μήνα) σε εστιατόρια της Κοπεγχάγης. Στο μικρό τους κατάστημα πωλούν και ένα γλαστράκι το οποίο μπορείς να γεμίζεις με τα υπολείμματα του καφέ που πίνεις στο σπίτι ή στο γραφείο σου και να καλλιεργείς έτσι τα δικά σου μανιτάρια!
Ελλάδα, μπορείς να είσαι περήφανη!
Ακούγεται μακριά η Δανία; Πάμε λίγο πιο κοντά! Λαμπρό παράδειγμα στα ημέτερα εδάφη το έργο κάΦσιμο της ΑΜΚΕ InCommOn με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Μέχρι σήμερα, στο πλαίσιο του έργου έχουν ανακυκλωθεί περισσότεροι από δεκαοκτώ τόνοι υπολείμματος καφέ, με άλλα λόγια αυτό που θα είχε καταλήξει στη χωματερή από την κατανάλωση περίπου 900.000 καφέδων. Αυτό μεταφράζεται σε ογδόντα έναν τόνους CO2eq (ισοδύναμα διοξειδίου του άνθρακα) που έχουν σωθεί σε περίπου έναν χρόνο.
Τι συμβαίνει όμως στην πράξη; Το χαρακτηριστικό βανάκι του καΦσίμου κινείται καθημερινά σε Θεσσαλονίκη και Κιλκίς και συλλέγει το υπόλειμμα του καφέ από περίπου εβδομήντα συνεργαζόμενα σημεία μέσα από μια διαδρομή βασισμένη σε έναν έξυπνο αλγόριθμο.
Το όχημα αυτό είναι 100% ηλεκτρικό με στόχο την ελαχιστοποίηση των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου κατά τη διάρκεια της συλλογής. Στη συνέχεια το υπόλειμμα του καφέ αξιοποιείται τόσο σε μονάδες παραγωγής πέλετ και βιοαερίου όσο και ως εδαφοβελτιωτικό σε συγκεκριμένες καλλιέργειες.
Η Θεσσαλονίκη και το Κιλκίς είναι οι πρώτες δύο τυχερές πόλεις που μπορούν να ανακυκλώσουν το τρίμμα του καφέ από καφέ φίλτρου ή εσπρέσο μηχανής, ακόμα και από το κατακάθι του ελληνικού.
Ωστόσο, η InCommΟn υποστηρίζει ότι πρόκειται για κάτι πολύ περισσότερο από ένα έργο ανακύκλωσης. Θέλοντας να μας συστήσουν τις έννοιες της συμμετοχικότητας και της κυκλικότητας και αξιοποιώντας το υπόλειμμα του καφέ ως όχημα, μέχρι σήμερα, μέσα από το κάΦσιμο, 240 άτομα έχουν εκπαιδευτεί στη διαλογή στην πηγή και στη διαχείριση οργανικών αποβλήτων, 70 σημεία σε 2 πόλεις έχουν κάνει μη αναστρέψιμη συνήθειά τους την ανακύκλωση καφέ και θεωρούνται σημεία αναφοράς για την τοπική κοινωνία, 104 σημεία εστίασης έχουν ζητήσει να γίνουν μέρος του καΦσίμου και πάνω από 4.000 άτομα έχουν ενημερωθεί για τις δυνατότητες αξιοποίησης του υπολείμματος καφέ.
Η ποσότητα αυτή που έχει συλλεχθεί ως τώρα είναι ικανή ώστε, σε μεγάλη κλίμακα πια, να αξιοποιηθεί το υπόλειμμα του καφέ τόσο σε μονάδες παραγωγής πέλετ όσο και ως εδαφοβελτιωτικό σε συγκεκριμένες καλλιέργειες. Το σύνολο αυτών των ενεργειών δίνει ενέργεια για τον πλανήτη. Τα πέλετ έχουν δημιουργηθεί σε συνεργασία με την ΕΣΕΚ ΣΥΝ.ΠΕ.-Ενεργειακή Συνεταιριστική Εταιρεία Καρδίτσας και δεν διατίθενται για την ώρα εμπορικά, ενώ το εδαφοβελτιωτικό, σε συνεργασία με το Staramaki, βρίσκεται σε πειραματικό στάδιο στην περιοχή του Κιλκίς. Παράλληλα, έχουν γίνει και δοκιμές μικρής κλίμακας για βιοαέριο και καύση σε λέβητες βιομάζας.
Το ΠΑΜΑΚ πρωτοπορεί
Tο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, ένας φωτεινός φάρος περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και ζωντανός σταθμός συλλογής ανακυκλώσιμων απορριμμάτων στη Βόρεια Ελλάδα, συμμετέχει ενεργά στην προσπάθεια αυτή, συλλέγοντας στο φουαγέ του ισογείου του ιδρύματος όχι μόνο τρίμμα καφέ αλλά και τις κάψουλες καφέ από τις οικιακές ή επαγγελματικές μηχανές.
Ο Άρης Χατζηνικολάου, απόφοιτος του Οικονομικού Τμήματος και υπεύθυνος τα τελευταία έντεκα χρόνια του Γραφείου Περιβάλλοντος του ΠΑΜΑΚ, το οποίο ίδρυσε το 2010 ο καθηγητής του πανεπιστημίου Ευτύχιος Σαρτζετάκης, μου εξηγεί: «Η κατανάλωση καφέ στη Θεσσαλονίκη, μια πόλη με πολλούς φοιτητές, είναι τεράστια. Ο καφές είναι το δέκατο ένατο υλικό που περιλαμβάνουμε στο πρόγραμμα ανακύκλωσης του ΠΑΜΑΚ, ένα από τα πληρέστερα προγράμματα στη χώρα, με δεκαεννιά διαφορετικά υλικά, από πλαστικό και χαρτί μέχρι τηγανέλαια και τρίμμα καφέ.
Ψάξαμε και βρήκαμε δύο φορείς που κάνουν ανακύκλωση καφέ στη Θεσσαλονίκη (σ.σ. πρόκειται για την εταιρεία Nespresso και την κάΦσιμο). Οι δύο φορείς προέρχονται από τον χώρο του ΠΑΜΑΚ και αδειάζουν τους κάδους που οι ίδιοι έχουν φέρει, όποτε γεμίσουν. Η συνεργασία μας για την τοποθέτηση κάδων και τη λειτουργία του προγράμματος ήταν άψογη και η απήχηση του κόσμου αρκετά μεγάλη, τουλάχιστον σε αυτό το αρχικό στάδιο.
Σε αυτό συμβάλλει το γεγονός ότι, λόγω της εξωστρέφειάς μας, το τελευταίο διάστημα οι χρήστες του πανεπιστημίου και η τοπική κοινωνία της Θεσσαλονίκης έμαθαν πλέον ότι το ΠΑΜΑΚ είναι ένα σημείο μέσα στην πόλη στο οποίο μπορούν να ανακυκλώνουν σχεδόν ό,τι υλικό μπορεί να ανακυκλωθεί. Πιστεύουμε ότι και με όλα τα προηγούμενα υλικά που έχουμε προσθέσει στο πρόγραμμα ανακύκλωσης, όσο περνάει ο καιρός, ο κόσμος θα ανταποκρίνεται και θα συμμετέχει όλο και περισσότερο.
Σώζεται το περιβάλλον με αυτές τις μικρές νέες συνήθειες;
Ο Άρης Χατζηνικολάου μπορεί να είναι φύσει αισιόδοξος, αλλά δεν παραλείπει να υπενθυμίσει την οριακή κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο πλανήτης μας και την ανάγκη αλλαγής των καθημερινών συνηθειών μας αλλά και την ανάγκη για καινοτόμες πολιτικές από την πλευρά των κυβερνήσεων, που θα επιταχύνουν τις λύσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής:
«Υπάρχει η αισιόδοξη και η απαισιόδοξη πλευρά στο θέμα αυτό. Η απαισιόδοξη είναι ότι, δυστυχώς, ακόμα και μετά από αυτές τις προσπάθειες, τα ποσοστά ανακύκλωσης, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως, είναι απελπιστικά χαμηλά, σχεδόν 20%. Ο χρόνος που έχει στη διάθεσή της η ανθρωπότητα για να αποτρέψει τις χειρότερες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής είναι πολύ λίγος και θα πρέπει πολύ σύντομα, μεταξύ πολλών άλλων, να αυξήσουμε σημαντικά αυτά τα ποσοστά. Αυτό απαιτεί πολιτική βούληση, οργανωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα και αλλαγή συμπεριφοράς σε προσωπικό επίπεδο.
Η αισιόδοξη είναι ότι τα τελευταία χρόνια οι πολίτες έχουν αρχίσει να συμμετέχουν όλο και περισσότερο στα προγράμματα ανακύκλωσης των φορέων και των δήμων, πράγμα που αντικατοπτρίζεται και στα ελαφρώς αυξημένα ποσοστά ανακύκλωσης στην πόλη μας το τελευταίο διάστημα.
Σε επίπεδο πανεπιστημίου τώρα, με βάση την εμπειρία από το δικό μας πρόγραμμα, βλέπουμε ότι όσο περνούν τα χρόνια, ο κόσμος γνωρίζει και εκπαιδεύεται πάνω στην ανακύκλωση. Το βλέπουμε στους "καθαρότερους" κάδους ανακύκλωσής μας, οι οποίοι πλέον έχουν πολύ λιγότερα μη-ανακυκλώσιμα υλικά σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.
Συνοπτικά, θα έλεγα ότι οι καθημερινές μας επιλογές καθορίζουν την πολιτική τόσο των εταιρειών όσο και των κυβερνήσεων. Άρα, το μέλλον της ανθρωπότητας στον πλανήτη εξαρτάται και από τους δύο παράγοντες, κυρίως όμως τις κυβερνήσεις». Τα έσοδα της ανακύκλωσης απ' όσα υλικά έχουν οικονομική αξία αποτελούν τη μοναδική πηγή χρηματοδότησης των περιβαλλοντικών δράσεων που οργανώνουν στο ΠΑΜΑΚ (φυτεύσεις, συντηρήσεις αιθρίων και αυλής, δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης κ.λπ.)».
Εταιρείες τροφίμων λαμβάνουν; (Είναι ώρα πια…)
Στο σπίτι μας πίνουμε αρκετό καφέ, τόσο φίλτρου το πρωί όσο και εσπρέσο στο γραφείο (χρησιμοποιώντας τις γνωστές κάψουλες), γι' αυτό χάρηκα πολύ που τις προάλλες στο σούπερ-μάρκετ της γειτονιάς μου εδώ στην Αθήνα, αν και δυσδιάκριτο ανάμεσα στα καρότσια και δίπλα σε κάποιο ΑΤΜ, διέκρινα έναν χάρτινο μικρό σταθμό ανακύκλωσης για κάψουλες καφέ (αναρωτιέμαι αν οι εκατοντάδες καθημερινοί και βιαστικοί πελάτες τον έχουν διακρίνει και τον χρησιμοποιούν σε τακτική βάση).
Η εταιρεία Nespresso, αντίθετα, έχει σαφή στρατηγική για την ανακύκλωση των απορριμμάτων καφέ από κάψουλες που ως τάση, λόγω της ευκολίας που προσφέρει, πλησιάζει το 10% της παγκόσμιας κατανάλωσης καφέ! Το 1991 η Nespresso ξεκίνησε το πρώτο σύστημα ανακύκλωσης καψουλών παγκοσμίως στην Ελβετία, τοποθετώντας μονάδες συλλογής χρησιμοποιημένων καψουλών (πλέον ανέρχονται σε 100.000 στις χώρες όπου δραστηριοποιείται η εταιρεία).
Στην Ελλάδα, το πρόγραμμα ανακύκλωσης ξεκίνησε το 2014 με τοποθέτηση ειδικών κάδων για τη συλλογή χρησιμοποιημένων καψουλών στο δίκτυο καταστημάτων τους και το 2019 εγκαινίασαν την πρωτοποριακή υπηρεσία «Ανακύκλωση στο σπίτι», όπου οι πελάτες παραδίδουν τις χρησιμοποιημένες κάψουλες στον μεταφορέα με την κατ’ οίκον παραλαβή της παραγγελίας τους, με το κόστος μεταφοράς και επεξεργασίας να βαραίνει αποκλειστικά τη Nespresso.
Το 2014 θεσπίστηκε το παγκόσμιο φιλόδοξο πρόγραμμα «The Positive Cup», το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά δεσμεύσεων της εταιρείας με σκοπό κάθε κούπα καφέ Nespresso να προσθέτει αξία τόσο για τους καλλιεργητές και τους επιχειρηματικούς συνεργάτες μας όσο και για τους καταναλωτές και το περιβάλλον. Στην Ελλάδα το ποσοστό ανακύκλωσης εκτινάχθηκε στο 25% το 2021 από 6% που ήταν το 2019 και στόχος τους είναι έως το 2025 το 50% από τις κάψουλες που πωλούνται να ανακυκλώνονται, συμβάλλοντας έτσι στη δημιουργία της γενικότερης κουλτούρας της ανακύκλωσης.
Τα συστατικά της κάψουλας Nespresso είναι ανακυκλώσιμα, τόσο το αλουμίνιο, το οποίο μπορεί να ανακυκλώνεται συνεχώς, χωρίς να χάνει τις ιδιότητές του, όσο και τα υπολείμματα του αλεσμένου καφέ. Τα δύο αυτά συστατικά διαχωρίζονται πριν υποβληθούν σε επεξεργασία. Το αλουμίνιο, που είναι 100% ανακυκλώσιμο και ένα από τα πλέον ανακυκλώσιμα υλικά παγκοσμίως, δωρίζεται για την παραγωγή άλλων προϊόντων αλουμινίου, ενώ ο καφές χρησιμοποιείται ως φυσικό λίπασμα, συμβάλλοντας έτσι στην κυκλική οικονομία. Από το 2021 η Nespresso παρουσίασε κάψουλες από 80% ανακυκλωμένο αλουμίνιο, ενώ όλες οι κάψουλες της μόνιμης σειράς Original είναι κατασκευασμένες από ανακυκλωμένο αλουμίνιο.
Ο κ. Αυγερόπουλος, διευθύνων σύμβουλος της Nespresso στην Ελλάδα, σημειώνει σχετικά: «Όραμα της Nespresso είναι η συνέχιση της παραγωγής εξαιρετικών ποικιλιών καφέ, δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα γερό σύστημα γεωργίας βασισμένο στα πρότυπα της βιωσιμότητας τόσο για τους αγρότες όσο και για τη σωστή οικοδόμηση μιας κυκλικής επιχείρησης. Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των πολιτών για τη βιώσιμη ανάπτυξη είναι αναγκαία.
Η αρχή θα μπορούσε να είναι ένας διάλογος ανάμεσα σε εταιρείες, οργανισμούς και την πολιτεία για τη δημιουργία προτάσεων βασισμένων στην αειφόρο ανάπτυξη, ούτως ώστε να δημιουργηθούν εργαλεία που θα υποστηρίζουν την πορεία των εταιρειών με γνώμονα τη βιωσιμότητα».
Η Nespresso έχει επιτύχει ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα σε όλες τις επιχειρηματικές της δραστηριότητες από το 2017 και τώρα δεσμεύεται να πετύχει πλήρες ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα σε όλη την αλυσίδα εφοδιασμού και στον κύκλο ζωής των προϊόντων μέχρι το τέλος του 2022.
Ρωτώ τον Άρη Χατζηνικολάου σχετικά με την ολοένα αυξανόμενη πράσινη πολιτική των μεγάλων εταιρειών τροφίμων. Aκόμα μία φορά θέτει τους καταναλωτές, εμάς, ως ισχυρούς φορείς αλλαγής αλλά και την ανάγκη κρατικών προγραμμάτων: «Όσον αφορά τις εταιρείες αυτές, ακολουθούν σε ένα μεγάλο βαθμό τις προτιμήσεις των καταναλωτών. Αν εμείς δείξουμε με τις αγορές μας την προτίμησή μας για επαναχρησιμοποιούμενα ή ανακυκλώσιμα/κομποστοποιήσιμα προϊόντα και συσκευασίες, οι εταιρείες θα προσαρμοστούν αναλόγως. Το ίδιο κάνουν, εν μέρει, και οι κυβερνήσεις, με αρκετά μεγαλύτερη καθυστέρηση βέβαια».
Τι έχει σειρά για ανακύκλωση στο πανεπιστήμιο; «Το εικοστό υλικό που θέλουμε να προσθέσουμε είναι οι γόπες από τα τσιγάρα. Έχουμε κάνει κάποιες επαφές με φορείς που τις συλλέγουν για ανακύκλωση και το επόμενο διάστημα θα προσπαθήσουμε να τις συμπεριλάβουμε στο πρόγραμμά μας».
Όσο για τον Δανό Ebbe Korsgaard, βρίσκεται σε στάδιο ολοκλήρωσης των καινούργιων επενδύσεων για απόκτηση νέων μηχανημάτων ώστε να τριπλασιάσει την παραγωγή μανιταριών και να μειώσει το κόστος τους, επιβαρύνοντας παράλληλα τον πλανήτη μας με 84% λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο απ' ό,τι τα συμβατικά παραγόμενα μανιτάρια της αγοράς.
Κοινώς; Καλωσήρθατε στον καινούργιο κόσμο διατροφής, που στοχεύει στην παραγωγή τροφής καλύτερης ποιότητας, μειώνοντας παράλληλα τον απίστευτο όγκο οργανικών απορριμμάτων!
Το πιο εύκολο γλυκό με καφέ είναι το ιταλικό affogato
(μήπως πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που γράφονται οι συνταγές;)
Υλικά (για ένα άτομο)
1 μπάλα παγωτό βανίλια καλής ποιότητας
1 δόση καφέ εσπρέσο, στιγμιαίο ή από την ειδική καφετιέρα
Βάζουμε την μπάλα παγωτού σε ένα κοντό ποτήρι και στην κατάψυξη, ώστε να παραμείνει παγωμένο μέχρι να σερβίρουμε.
Φτιάχνουμε τον εσπρέσο μόλις πριν σερβίρουμε.
Ρίχνουμε τον καυτό καφέ πάνω στη παγωμένη μπάλα παγωτού και σερβίρουμε αμέσως με μικρό κουταλάκι.
Η τελειότητα αυτού του απλού ιταλικού γλυκού έγκειται στην ποιότητα του παγωτού αλλά και στην ταχύτητα του σερβιρίσματος, όταν ο ζεστός καφές θα έχει αρχίσει να λιώνει ελάχιστα την παγωμένη μπάλα παγωτού.
Φυλάμε την κάψουλα του καφέ σε ένα πλαστικό δοχείο και όταν γεμίσει το αδειάζουμε στον ειδικό κάδο ανακύκλωσης στο πλησιέστερο σημείο.
