Ο ΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ εξαφανίζεται. Στις ΗΠΑ δεν απαιτείται πλέον από τους μαθητές κανένα στοιχείο καλλιγραφίας και το ίδιο ισχύει και στο εκπαιδευτικό σύστημα πολλών ευρωπαϊκών χωρών ενώ μια πρόσφατη έρευνα υποστήριζε ότι πάνω από το 33% των μαθητών δυσκολεύονται να επιτύχουν επάρκεια στη βασική γραφή, στην ικανότητα δηλαδή να γράφουν με στοιχειωδώς ευανάγνωστο τρόπο τα γράμματα του αλφαβήτου (τόσο σε κεφαλαία όσο και σε πεζά γράμματα).
Αλλά οι μαθητές δεν είναι οι μόνοι που δεν μπορούν πλέον να γράψουν ή να διαβάσουν το γράψιμο με το χέρι. Όλο και λιγότεροι από εμάς βάζουμε το στυλό στο χαρτί για να καταγράψουμε τις σκέψεις μας, να αλληλογραφήσουμε με τους φίλους μας ή ακόμη και για να γράψουμε μια λίστα με ψώνια. Με το ζόρι μπορούμε να γράψουμε–δυσανάγνωστα– το όνομά μας, αλλά κι αυτή ακόμα η δεξιότητα ατροφεί καθώς βασιζόμαστε αποκλειστικά στο πληκτρολόγιο του υπολογιστή ή του smartphone.
Τι σημαίνει το να ζούμε χωρίς γράψιμο με το χέρι, χωρίς γραφικό χαρακτήρα; Η δεξιότητα αυτή έχει υποβαθμιστεί σταδιακά και πολλοί από εμάς δεν αντιλαμβανόμαστε την απώλειά της μέχρι να μας ζητηθεί να γράψουμε κάτι σ’ ένα χαρτί. Κάποιοι εξακολουθούν να το κάνουν σε ειδικές περιστάσεις (μια συλλυπητήρια επιστολή ίσως ή μια περίτεχνα καλλιγραφημένη πρόσκληση γάμου) ή στις σπάνιες περιπτώσεις που γράφουν μια επιταγή, αλλά εκτός από τους δασκάλους, λίγοι άνθρωποι επιμένουν στη διατήρηση της γραφής στο χέρι στην καθημερινή ζωή.
Με κάποιο σημαντικό τρόπο, το γράψιμο με το χέρι, σε αντίθεση με την ανίχνευση ενός γράμματος στο πληκτρολόγιο ή τη δακτυλογράφησή του, προετοιμάζει τον εγκέφαλο για την εκμάθηση της ανάγνωσης.
Χάνουμε όμως κάτι βαθύ όταν εξαφανίζεται ο γραφικός χαρακτήρας. Χάνουμε γνωστικές δεξιότητες και χάνουμε επίσης την ευχαρίστηση της χρήσης των χεριών μας και ενός εργαλείου γραφής σε μια διαδικασία που επί χιλιάδες χρόνια επέτρεπε στους ανθρώπους να κάνουν τις σκέψεις τους ορατές ο ένας στον άλλο. Χάνουμε την αισθητηριακή εμπειρία του μελανιού και του χαρτιού και την οπτική απόλαυση της χειρόγραφης λέξης. Χάνουμε την ικανότητα να διαβάζουμε τα λόγια των νεκρών.
Πλέον είναι πολύ πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουμε τα χέρια μας για να πληκτρολογήσουμε ή να «σαρώσουμε» παρά για οτιδήποτε άλλο. Επικοινωνούμε περισσότερο αλλά με λιγότερη σωματική προσπάθεια, ξεχνώντας την τεράστια εξελικτική ιστορία που μας προσάρμοσε στη σωματική έκφραση ως μέσο κατανόησης του κόσμου μας. Αλλά η σαφήνεια του γραφικού χαρακτήρα δεν είναι απλώς ένα βοήθημα για την επικοινωνία.
Με κάποιο σημαντικό τρόπο, το γράψιμο με το χέρι, σε αντίθεση με την ανίχνευση ενός γράμματος στο πληκτρολόγιο ή τη δακτυλογράφησή του, προετοιμάζει τον εγκέφαλο για την εκμάθηση της ανάγνωσης. Με άλλα λόγια, συγκρατούμε καλύτερα τις πληροφορίες όταν γράφουμε με το χέρι, επειδή ο πιο αργός ρυθμός της γραφής μας αναγκάζει να συνοψίζουμε καθώς γράφουμε, σε αντίθεση με τη μεγαλύτερη ταχύτητα της στεγνής καταγραφής σε ένα πληκτρολόγιο.
Οι ερευνητές που μελετούν πώς η τεχνολογία μεταμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο γράφουμε και μαθαίνουμε, μοιάζουν με τους οικολόγους που προειδοποιούν για τη μείωση των ειδών ή τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Αντιμετωπίζουμε ένα μέλλον χωρίς γραφή και οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η εγκατάλειψη της πένας για το πληκτρολόγιο θα οδηγήσει σε μια σειρά από απρόβλεπτες αρνητικές συνέπειες.
«Η ψηφιοποίηση της γραφής συνεπάγεται ριζικούς μετασχηματισμούς της ίδιας της πράξης της γραφής σε αισθητικοκινητικό, φυσικό επίπεδο και οι (δυνητικά εκτεταμένες) επιπτώσεις αυτών των μετασχηματισμών δεν έχουν γίνει καθόλου κατανοητές», σημειώνει η Anne Mangen, η οποία μελετά τον τρόπο με τον οποίο η τεχνολογία μετασχηματίζει τον αλφαβητισμό. Η γραφή σε ένα πληκτρολόγιο με τις λέξεις να εμφανίζονται στην οθόνη είναι πιο «αφηρημένη και αποστασιοποιημένη», κάτι που πιστεύει ότι έχει «σημαντικές επιπτώσεις, εκπαιδευτικά και πρακτικά». Όπως και τα είδη στο ζωικό βασίλειο, έτσι και οι δεξιότητες μας μειώνονται σταδιακά.
Καθώς ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο μέσω της πληροφορικής αντικαθιστά άλλους τρόπους γνώσης, το γράψιμο στο χέρι δεν είναι η μόνη μακρόχρονη ανθρώπινη δεξιότητα που χάνεται. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η αυξανόμενη επιθυμία μας για χειροποίητα προϊόντα ενισχύεται διαρκώς επειδή τόσα πολλά από αυτά που αγοράζουμε είναι πλέον μαζικής παραγωγής, αποξενώνοντάς μας από την ανθρώπινη σχέση με τα αντικείμενα που χρησιμοποιούμε.
Η επιλογή των εργαλείων μας και ο τρόπος που τα χρησιμοποιούμε διευκολύνουν όχι μόνο τις λειτουργίες του χεριού αλλά και του μυαλού. Οι ενσώματες εμπειρίες μας διαμορφώνουν όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε να κάνουμε τις καθημερινές ασχολίες, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας. Κάποιες από τις συνήθειες που εξαφανίζονται, όπως η γραφή με το χέρι και το σχέδιο, μπορεί να μη φαίνονται σημαντικές.
Πρόκειται για ταπεινές δεξιότητες των οποίων τα οφέλη βιώνονται ιδιωτικά, δεν μπορούν εύκολα να αποτιμηθούν σε χρήμα (εκτός από την σπάνια περίπτωση που είναι κανείς επαγγελματίας καλλιγράφος) και η χρήση τους στην καθημερινή ζωή δεν έχει πλέον νόημα για έναν αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων. Ωστόσο, η αθόρυβη εξαφάνιση της γραφής με το χέρι από τη ζωή μας, δείχνει πώς ακριβώς συμβαίνει η εξαφάνιση μιας ολόκληρης εμπειρίας. Οι εμπειρίες σβήνουν σταδιακά και συχνά ανεπαίσθητα, και εκλογικεύουμε την απαξίωσή τους όχι ως απώλεια, αλλά ως άλλο ένα σημάδι προόδου και ανάπτυξης. Όταν σβήνει μια τέτοια δεξιότητα, σβήνει μαζί της και μια ανθρώπινη εμπειρία που απλώνεται σε χιλιετίες.
Με στοιχεία από The Guardian
