Στη Λέρο δεν πας για να ξεφαντώσεις, πας για να χαλαρώσεις. Η ηρεμία είναι η λέξη που της ταιριάζει περισσότερο απ' όλες. Είναι από τις ελάχιστες περιπτώσεις στα Δωδεκάνησα όπου δεν γίνεται ακόμα χαμός από τουρίστες. Είτε πας για ένα μικρό διάλειμμα από την Κω, την Κάλυμνο ή την Πάτμο, με την οποία συνορεύει, είτε για περισσότερες μέρες, οι συγκινήσεις και οι ομορφιές που μπορεί να σου προσφέρει είναι πολλές και διάφορες και σίγουρα είναι κάτι που δεν περιμένεις από αυτό τον τόπο που έχει στιγματιστεί μέσα στα χρόνια.
Στους αρχαίους χρόνους οι κάτοικοι του νησιού λάτρευαν τη θεά Άρτεμη και το ιερό της διασώζεται μέχρι σήμερα στο Παρθένι. Το νησί της Αρτέμιδος, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, ήταν μεγάλης στρατηγικής σημασίας κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, λόγω της ιδιαίτερης γεωγραφίας, των λιμανιών και των υπέροχων κλειστών κόλπων του. Το ίδιο σκέφτηκαν, φαίνεται, πολύ αργότερα οι Γερμανοί, οι Βρετανοί και κυρίως οι Ιταλοί, στον Α' και Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Είναι από τις ελάχιστες περιπτώσεις στα Δωδεκάνησα όπου δεν γίνεται ακόμα χαμός από τουρίστες. Είτε πας για ένα μικρό διάλειμμα από την Κω, την Κάλυμνο ή την Πάτμο, με την οποία συνορεύει, είτε για περισσότερες μέρες, οι συγκινήσεις και οι ομορφιές που μπορεί να σου προσφέρει είναι πολλές και διάφορες και σίγουρα είναι κάτι που δεν περιμένεις από αυτό τον τόπο που έχει στιγματιστεί μέσα στα χρόνια.
Οι Ιταλοί απέκτησαν τόση εμμονή με το νησί, που έχτισαν μια ολόκληρη πόλη, το θρυλικό Portolago, που σήμερα ονομάζεται Λακκί – υπάρχει ένα εξαιρετικό ομώνυμο ντοκιμαντέρ για την ιστορία του. Το Λακκί είναι το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι στην ανατολική Μεσόγειο και είναι γεμάτο κτίρια ορθολογιστικής αρχιτεκτονικής με περίεργες προσόψεις. Εικάζεται ότι είναι η πόλη με τις περισσότερες art deco κατασκευές μετά το Μαϊάμι.
Για όσους θέλουν να μάθουν περισσότερα για εκείνη την εποχή υπάρχει ένα από τα πιο πρωτότυπα ίσως πολεμικά μουσεία στον κόσμο. Στους χώρους του Τούνελ Μερικιάς μπορεί κάποιος να δει πλήθος εκθεμάτων από την Κατοχή που βρέθηκαν διάσπαρτα σε όλο το νησί.
Η υπόγεια στοά χρησίμευε ως αποθήκη πυρομαχικών αλλά και ως καταφύγιο για τους ντόπιους κατά τη διάρκεια της Μάχης της Λέρου που διήρκεσε τρεις ημέρες. Από τότε, ο βυθός της Λέρου γέμισε με ναυάγια πολεμικών πλοίων και σκελετούς καταρριφθέντων αεροσκαφών που προσφέρουν συναρπαστικό θέαμα σε όσους ασχολούνται με τις καταδύσεις.
Η Λέρος, όμως, είναι ιδανική και για πεζοπορία. Οι οικισμοί απέχουν 4-5 χιλιόμετρα ο ένας από τον άλλον και υπάρχουν αρκετά μονοπάτια που θα ενθουσιάσουν τους περιηγητές. Οι ντόπιοι προτιμούν τα «παπάκια» και μπορείς να πετύχεις ακόμη και 90χρονους μηχανόβιους.
Όταν ο ταξιδιώτης φτάνει με πλοίο, αντικρίζει πρώτα την Αγία Μαρίνα, σημερινή πρωτεύουσα του νησιού. Εκεί, το Παραδοσιακό έχει τα καλύτερα γλυκά της πόλης, με βασίλισσα τη σπεσιαλιτέ του νησιού, τα περίφημα «πουγκιά», που δεν χρειάζεται ούτε να παντρευτείς ούτε να πας σε γάμο για να τα φας. Αυτά τα γαμήλια γλυκά είναι τηγανισμένα κι έχουν γέμιση. Παρόμοια «πουγκιά» βρίσκεις και στην Πάτμο. Η διαφορά είναι ότι εδώ τα βρίσκεις πασπαλισμένα με άχνη ζάχαρη.
Η ιστορία του νησιού δεν τελειώνει με τους πολέμους. Κατά τη διάρκεια της χούντας υπήρξε νησί πολιτικών κρατουμένων. Εκείνη η εποχή έχει αφήσει το αποτύπωμά της στην Αγία Κιουρά, ένα ξεχασμένο ερημοκλήσι που εικονογράφησαν οι εξόριστοι. Οι τοιχογραφίες είναι ιδιαίτερες και δεν ακολουθούν τους κανόνες της ορθόδοξης αγιογραφίας. Η εκκλησία βρίσκεται πίσω από τον κόλπο του Παρθενίου, λίγο πιο κάτω από το αεροδρόμιο. Άλλη μια ξεχωριστή εκκλησία είναι ο Άγιος Ισίδωρος στην Κόκκαλη, που έχει χτιστεί σε ένα βραχώδες ύψωμα πάνω στη θάλασσα και θυμίζει το Ποντικονήσι.
Μη χάσεις το μεσαιωνικό κάστρο στο πιο ψηλό μέρος του νησιού. Στο μονοπάτι για το κάστρο, αν θέλεις να ξαποστάσεις, υπάρχουν τέσσερις μύλοι. Ένας από αυτούς έχει μετατραπεί σε μπαρ και εστιατόριο με ασύλληπτη πανοραμική θέα.
Αν πας για κολύμπι στην παραλία της Άλιντα, ξεχωρίζει ένας πύργος που μοιάζει με πιόνι από σκάκι και είναι πάρα πολύ χαριτωμένος. Είναι ο Πύργος του Μπελλένη, που χτίστηκε το 1925. Ο Παρίσης Μπελλένης ήταν φίλος του Βενιζέλου, παράγοντας του νησιού και σπουδαίος εργολάβος που δραστηριοποιούνταν στην Αίγυπτο. Αυτό ήταν το σπίτι του για αρκετά χρόνια. Τώρα έχει γίνει ένα αρκετά ενδιαφέρον λαογραφικό μουσείο.
Παραλίες έχει άφθονες το νησί, αλλά, αν προτιμάς να είσαι μόνος σου, να πας στα Κόκκινα, που λέγονται έτσι επειδή τα βότσαλα εκεί έχουν κόκκινο χρώμα, και στον Κρυφό με την αμμουδιά, όπου πας μόνο με βάρκα.
Η Λέρος γενικά τα πάει καλά με τα θαλάσσια σπορ, μια και βγάζει μελτέμια και είναι προορισμός για όσους κάνουν surf και kite. Δεν είναι όμως για κάμπινγκ. Το κυνηγάνε και γενικά σε «γράφουν», αν καταλάβουν ότι κατασκηνώνεις.
Τρως καλά στην Ψαροταβέρνα και στο Πυροφάνι του Σταύρου στο Παντέλι. Για μαγειρευτά, ο Ξενώνας στην Άλιντα έχει εξαιρετικά. Μην ξεχάσεις, όμως, να περάσεις από τον Σώτο στη Γούρνα που βγάζει ψάρια κατευθείαν από τη θάλασσα και σου τα ετοιμάζει. Πετυχαίνεις πάνω από 10 είδη οστρακοειδών – σπάνια θα βρεις τόσο καθαρά και φρέσκα. Όταν πας στην ξακουστή ταβέρνα του Καράφλα πάνω από τον κόλπο του Βρωμόλιθου, μην κάνεις τον δύσκολο στα απίθανα παστά ψάρια του.
Τέλος, για τους ρομαντικούς, το πιο ωραίο ηλιοβασίλεμα είναι στη Γούρνα και, φυσικά, δεν γίνεται να φύγεις αν δεν δοκιμάσεις τις εξωτικές γκαβάφες, είτε μαρμελάδα είτε γλυκό του κουταλιού, αλλά και ωμές από τον Σεπτέμβρη. Μοιάζει με φρούτο του πάθους και συγγενεύει με την γκουάβα, αλλά φυτρώνει μόνο εκεί.
