Μετέωρα, μια απέραντη πολιτεία πανέμορφων και πανύψηλων βράχων. Λίγο μετά την πόλη των Τρικάλων, με κατεύθυνση προς Καλαμπάκα, συναντάς το επιβλητικό σύμπλεγμα των τεράστιων σκοτεινόχρωμων βράχων από ψαμμίτη, οι οποίοι υψώνονται εκεί εδώ και αιώνες.
Τα Μετέωρα, πέρα από θρησκευτικό τοπόσημο, αποτελούν ένα ασύγκριτο σημείο απαράμιλλης ομορφιάς στην Ελλάδα καθώς και ένα παγκόσμιο, μεγαλοπρεπές γεωλογικό φαινόμενο. Δεν είναι τυχαίο ότι μετά το Άγιο Όρος χαρακτηρίζεται η πιο σημαντική μοναστική πολιτεία. Σήμερα παραμένει στις υψηλότερες θέσεις στη λίστα των πιο δημοφιλών αξιοθέατων της χώρας.
Στους ακίνητους πέτρινους γίγαντες του θεσσαλικού κάμπου λειτουργούν πλέον έξι μονές: οι Ρουσάνου, Αγίου Στεφάνου, Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Μεγάλο Μετέωρο), Αγίας Τριάδας, Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά και Βαρλαάμ. Το άγριο και βραχώδες τοπίο αποτέλεσε πρόσφορο έδαφος για χριστιανούς ασκητές και ερημίτες που επιδίωξαν να εγκατασταθούν εκεί. Μάλιστα, το όνομα Μετέωρα αποδίδεται στον κτίτορα της μονής του Μεγάλου Μετεώρου, τον Άγιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη, ο οποίος ονόμασε «Μετέωρο» τον «πλατύ λίθο» στον οποίο ανέβηκε πρώτη φορά το 1344.
Καθεμία παραμένει κλειστή διαφορετική μέρα, ενώ οι ώρες λειτουργίας διαφέρουν, γι' αυτό και η ιδανική μέρα επίσκεψης είναι η Κυριακή.
Την ημέρα της επίσκεψής μου καταλάβαινες ότι πλησίαζες τους απόκρημνους βράχους όταν έβλεπες τα τουριστικά πούλμαν να σχηματίζουν ουρές και τα πλήθη τουριστών να καταφθάνουν προκειμένου να θαυμάσουν από κοντά το γοητευτικό τοπίο. Παράλληλα, πολλοί επέλεγαν την πεζοπορία για να επισκεφθούν τις μονές του συγκροτήματος των Μετεώρων ή για να εξερευνήσουν το δίκτυο των μονοπατιών.
Μέσα στα χρόνια ο μοναχισμός αναπτύχθηκε πρώτα στα σπήλαια των βράχων και ύστερα στις μονές, μια παράδοση της οποίας οι ρίζες φτάνουν στον μακρινό 11ο αιώνα. Μάλιστα, κατά καιρούς, λόγω της γεωλογικής ιδιομορφίας της περιοχής, λαξεύτηκαν κλίμακες και σήραγγες στους βράχους, καθιστώντας τις μονές προσβάσιμες, ενώ για πολλά χρόνια η παραδοσιακή μέθοδος επικοινωνίας και ανεφοδιασμού τους ήταν με ανεμόσκαλες, σκοινιά, τροχαλίες και καλάθια. Η ζωή των μοναχών ήταν λιτή, ασκητική, με στερήσεις και επίπονες εργασίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε κάθε μονή, όπου κι αν κοιτάξεις, νιώθεις ένα δέος και σίγουρα δεν σταματάς να φωτογραφίζεις το τοπίο.
Ξεκίνησα τις διαδρομές μου από τη μονή στο μεγαλύτερο υψόμετρο και κατέληξα σε εκείνες που ήταν πιο χαμηλά. Καθεμία παραμένει κλειστή διαφορετική μέρα, ενώ οι ώρες λειτουργίας διαφέρουν, γι' αυτό και η ιδανική μέρα επίσκεψης είναι η Κυριακή. Επίσης, η είσοδος στους ξένους πολίτες είναι 3 ευρώ, ενώ για τους Έλληνες είναι δωρεάν.
Και τα έξι μοναστήρια είναι συντηρημένα και αναστηλωμένα, ενώ στην είσοδο κάθε μονής υπήρχε ένα καλάθι με φούστες που προορίζονταν για τις γυναίκες, προκειμένου να είναι ντυμένες ευπρεπώς.
Ιερά Μονή Ρουσάνου
Το μοναστήρι καλύπτει ολόκληρο το πλάτωμα της κορυφής του βράχου, με αποτέλεσμα να φαίνεται ως φυσική του απόληξη, ενώ τη σημερινή οικοδομική του μορφή την πήρε την τρίτη δεκαετία του 16ου αι. Η μονή αποτελείται από ένα τριώροφο συγκρότημα, με το καθολικό και τα κελιά στο ισόγειο, καθώς και με δωμάτια υποδοχής, το αρχονταρίκι, την έκθεση και βοηθητικούς χώρους. Στο ενημερωτικό σημείωμα της μονής αναφέρεται ότι η ονομασία του μοναστηριού δόθηκε από τον πρώτο οικιστή του βράχου ή τον κτίτορα του πρώτου ναού κατά τον 13ο ή 14ο αι. Το σίγουρο είναι ότι ανάμεσα στα έτη 1527 και 1529 δύο Γιαννιώτες αδελφοί ιερομόναχοι, ο Ιωάσαφ και ο Μάξιμος, πήραν την άδεια για να εγκατασταθούν και να μονάσουν στον βράχο του Ρουσάνου. Όταν ανέβηκαν εκεί, δεν βρήκαν παρά μόνο ερείπια και χαλάσματα. Γι' αυτό ανέπτυξαν ιδιαίτερη οικοδομική δραστηριότητα. Έχτισαν το 1530 το καθολικό στη θέση της ερειπωμένης εκκλησίας της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και ανακαίνισαν το μοναστήρι.
Το καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, όμως προστάτιδα του μοναστηριού είναι η Αγία Βαρβάρα. Η αγιογράφηση του καθολικού έγινε το 1560, όταν ηγούμενος της μονής ήταν ο Αρσένιος, ενώ οι αγιογραφίες αποτελούν ένα από τα πιο ξακουστά σύνολα της μεταβυζαντινής ζωγραφικής μετά το 1550. Οι τοιχογραφίες αυτές ως προς την τεχνοτροπία ανήκουν στην κρητική σχολή και αποδίδονται στον Τζώρτζη, μαθητή του Θεοφάνη Στρελίτζα από την Κρήτη.
Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος ή Μεγάλου Μετεώρου
Το μοναστήρι, που είναι σκαρφαλωμένο πάνω σε επιβλητικό βράχο, είναι το παλαιότερο, το μεγαλύτερο και, όπως όλοι υποστηρίζουν, το πιο σπουδαίο από τα σωζόμενα μέχρι σήμερα μοναστήρια των Μετεώρων. Ιδρύθηκε λίγο πριν από τα μέσα του 14ου αι. από έναν λόγιο και αγιορείτη μοναχό, τον όσιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη. Σημαντική φυσιογνωμία υπήρξε και ο διάδοχός του και δεύτερος κτίτορας της μονής, ο μοναχός όσιος Ιωάσαφ, πρώην βασιλιάς Ιωάννης Ούρεσης Παλαιολόγος. Στα περίπου σαράντα χρόνια της μοναστικής ζωής του ο όσιος Ιωάσαφ δημιούργησε κελιά, νοσοκομείο, στέρνα, ανακαίνισε τον ναό της Μεταμορφώσεως και ήταν μεταξύ των ιδρυτών της μονής της Υψηλοτέρας (των Καλλιγράφων), που είναι χτισμένη σε απότομο και απρόσιτο βράχο απέναντι από το Μεγάλο Μετέωρο. Επίσης, υπολογίζεται ότι το 1544-1545 χτίστηκε ο σημερινός μεγαλοπρεπής κυρίως ναός και λίγο αργότερα η τράπεζα, το μαγειρείο, το νοσοκομείο - γηροκομείο, ο πύργος, μικρά παρεκκλήσια και σκάλες ανόδου από τον πύργο και πάνω. Επιπρόσθετα, η βιβλιοθήκη του μοναστηριού είναι από τις πιο πλούσιες και αξιόλογες μοναστηριακές, αφού, παρά τις αντίξοες ιστορικές συγκυρίες, οι μοναχοί έχουν διαφυλάξει και διασώσει μέχρι σήμερα ανεκτίμητους θησαυρούς, π.χ. χειρόγραφους κώδικες, έγγραφα και σπάνια γραπτά.
Τέλος, στο κτιριακό συγκρότημα του μοναστηριού ξεχωρίζει, μεταξύ άλλων, το ασκηταριό του πρώτου ιδρυτή της μονής, του οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτη. Είναι ένα μικρό κτίσμα φωλιασμένο κυριολεκτικά στον βράχο, αριστερά καθώς ανεβαίνουμε τη σκάλα, λίγο πριν από την είσοδο της μονής.
Ιερά Μονή Βαρλαάμ
Περίπου 146 απότομα σκαλιά χρειάζεται να ανέβεις για να βρεθείς σε αυτή την ιστορική μονή. Το 1350 αναρριχήθηκε στον βράχο μια τολμηρή ασκητική μορφή, ο Βαρλαάμ, από τον οποίο ονομάστηκε το μοναστήρι. Αυτός έχτισε τρεις ναούς, ένα μικρό κελί και μια δεξαμενή για νερό. Το διάστημα 1517-1518 ανέβηκαν οι δύο κτίτορες της μονής, οι αδελφοί ιερομόναχοι Θεοφάνης και Νεκτάριος, οι Αψαράδες. Η Ιερά Μονή Βαρλαάμ διαθέτει πλούσιο ζωγραφικό διάκοσμο που παραπέμπει στον Θηβαίο ζωγράφο Φράγκο Κατελάνο, αξιόλογη συλλογή χειρογράφων, τα οποία πλησιάζουν τα 300, ενώ παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Όπως λένε οι υπεύθυνοι της μονής, η μεταφορά υλικών διήρκεσε 22 χρόνια, ενώ το χτίσιμο μόνο 20 μέρες. Αξιοσημείωτο είναι και το τεραστίων διαστάσεων βαρέλι του 16ου αι., το οποίο έχει χωρητικότητα 12.000 λίτρα. Το νερό του ήταν πόσιμο και το χρησιμοποιούσαν και για γεωργικές και οικοδομικές εργασίες.
Επιπλέον, το νοσοκομείο-γηροκομείο της Μονής Βαρλαάμ διασώζεται ως ανεξάρτητο ισόγειο κτίσμα στο νοτιανατολικό άκρο του βράχου της, στα νότια του καθολικού ναού, σε χαμηλότερο επίπεδο από αυτό. Στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή εποχή αποτελούσε σημαντικό στοιχείο του κτιριολογικού προγράμματος των μοναστηριών για την αποκλειστική περίθαλψη των ασθενών μοναχών. Στο μουσείο της μονής ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί στην ιστορία του μοναστηριού και να θαυμάσει τους θησαυρούς της.
Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος
Περίπου έξι στρέμματα καλύπτει η κορυφή του βράχου πάνω στον οποίο βρίσκεται το μοναστήρι. Για τον ιδρυτή του δεν υπάρχουν συγκεκριμένες πληροφορίες. Σύμφωνα, πάντως, με ιστορικές πηγές, υπολογίζεται ότι χτίστηκε το διάστημα 1458-1476. Και εδώ τα παλιότερα χρόνια οι μοναχοί και οι προσκυνητές ανέβαιναν με ανεμόσκαλα και το παραδοσιακό δίχτυ. Το 1925, όμως, όταν ήταν ηγούμενος στο μοναστήρι ο Νίκανδρος Σταθόπουλος, λαξεύτηκαν 140 σκαλοπάτια, τα οποία, μέσα από ένα στενό μονοπάτι στη βάση του βράχου, οδηγούν στο μοναστήρι. Σήμερα υπάρχει και τελεφερίκ κυρίως για τη μεταφορά προϊόντων και υλικών. Μέσα στους χώρους της μονής υπάρχει μικρός ναός βυζαντινού τύπου με χαμηλό τρούλο και αποτελείται από το ιερό, τον κυρίως ναό και τον νάρθηκα. Τα παράθυρα είναι λίγα, γι' αυτό και ο ναός είναι σχετικά σκοτεινός.
Ιερά Μονή Αγίου Στεφάνου
Η ιστορία των πρώτων χρόνων του μοναστηριού χάνεται στα βάθη των αιώνων και καλύπτεται από παραδόσεις. Οι πρώτες μαρτυρίες ανάγουν την ίδρυσή του στο τέλος του 12ου αι., γύρω στα 1191-1192. Πιθανότατα ο πρώτος όσιος ερημίτης που κατοίκησε σε κάποια σπηλιά του βράχου λεγόταν Ιερεμίας. Στη διαδρομή της ιστορίας του το μοναστήρι δέχτηκε την υψηλή προστασία και τη βοήθεια ευγενών του Βυζαντίου, των παραδουνάβιων ηγεμονιών και του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης. Στα 1798 χτίστηκε το σημερινό επιβλητικό καθολικό προς τιμήν του Αγίου Χαραλάμπους. Οι τοιχογραφίες του ναού, καθαρισμένες και συντηρημένες σήμερα, αποτελούν ένα ενδιαφέρον ζωγραφικό σύνολο της μεταβυζαντινής αγιογραφίας. Στη μονή αυτή φυλάσσονται σήμερα 154 χειρόγραφα που εντάσσονται στο διάστημα από τον 11ο μέχρι τον 19ο αιώνα.
Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Αναπαυσά
Είναι το πρώτο μοναστήρι που συναντάμε ανεβαίνοντας προς τα Μετέωρα. Ο βράχος πάνω στον οποίο χτίστηκε το μοναστήρι είναι πολύ μικρός, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί σε αλλεπάλληλα στρώματα και η μονή να συγκροτηθεί σε τρεις ορόφους. Κατά πάσα πιθανότητα, η ονομασία της μονής οφείλεται στη θέση της, διότι θεωρείται ότι προσφέρει σωματική και πνευματική ανάπαυση, γαλήνη και ξεκούραση. Το καθολικό της μονής αγιογραφήθηκε το 1527 από τον περίφημο Κρητικό ζωγράφο Θεοφάνη Στρελίτζα, που τότε ίσως ήταν μοναχός. Κάτω από κάθε αγιογραφία που έφτιαχνε έβαζε το μονόγραμμά του Χ.Μ. Η αγιογράφηση του καθολικού της μονής του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά αποτελεί το παλιότερο επώνυμο έργο του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη της κρητικής σχολής. Στον πρώτο όροφο της μονής υπάρχει το πολύ μικρό εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου που έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί διατηρεί υπολείμματα παλαιών τοιχογραφιών του 14ου αι. Επίσης, υπάρχει και η κρύπτη, όπου παλαιότερα φυλάγονταν οι κώδικες και τα κειμήλια της μονής.
