Body positive: μία απάτη;
"Το σώμα μας προκύπτει από την τριβή του κόσμου πάνω στο δέρμα μας"
*
Το κίνημα "body positive" υποστηρίζει την ιδέα ότι όλες οι γυναίκες είναι όμορφες και αντιμάχεται την κατασκευασμένη εικόνα του σώματος που αναπαράγουν τα μήντια. Στο βιβλίο της Chairissons-nous, η γλωσσολόγος Stéphanie Pahud θεωρεί παράλογο το εν λόγω εγχείρημα: να δεχτούμε το "πραγματικό" μας σώμα; Να επιβάλλουμε τις νόρμες μιας ομορφιάς με παχάκια και κυτταρίτιδα;
Agnès Giard
"Body positive" : une imposture ?
Μία συνομιλία ανάμεσα στη γλωσσολόγο Stéphanie Pahud και την δημοσιογράφο (και ανθρωπολόγο) Agnès Giard.
*
H Stéphanie Pahud (Πανεπιστήμιο της Λωζάννης) διαφωνεί με την γενική τάση της "αποδοχής του αληθινού μας σώματος". 'Οπως μας λέει, "το κίνημα body positive αφήνει να εννοηθεί ότι υπάρχει ένας εαυτός παγιωμένος, οριστικός, που πρέπει να αποδεχτούμε και με τον οποίο πρέπει να ταυτιστούμε. Ωστόσο, εφεύρουμε και επανεφεύρουμε τον εαυτό μας συνεχώς". Εξάλλου, είναι μάταιο να θέλουμε να αλλάξουμε τους κανόνες ομορφιάς με το πρόσχημα ότι δεν είναι "ρεαλιστικοί": το ιδεώδες της ομορφιάς είναι, όπως το λέει και η λέξη, ένα "ιδεώδες". Στο βιβλίο Chairissons-nous! -συλλογή ερωτικών διηγημάτων, συνεντεύξεων και θεωρητικών προσεγγίσεων πάνω στη σχέση με το σώμα, στην οποία συνέβαλαν γύρω στους δέκα μια δεκάδα συγγραφείς και ερευνητές-, η γλωσσολόγος προτείνει μια λύση: για να αγαπηθούμε, δεν χρειάζεται να καταστρέψουμε τα ιδεώδη (πράγμα αδύνατο, αν όχι επιβλαβές), αλλά ...την εξουσία που τα ιδεώδη ασκούν πάνω μας. Μπορούμε να απελευθερωθούμε, αλλά όχι με το να "αποδεχόμαστε τον εαυτό όπως είναι" (παράλογη ιδέα εφόσον το σώμα μας είναι ένα εργοτάξιο χωρίς τέλος), ούτε και με το να επιβάλλουμε στην πλειοψηφία νέα στάνταρ ομορφιάς που αντιγράφουν την πραγματικότητα (παράλογη ιδέα εφόσον η ομορφιά είναι, εκ φύσεως, τελειότητα). Μπορούμε να απελευθερωθούμε μόνο αν δημιουργήσουμε ένα δικό μας σώμα, πάνω στο πρότυπο του "ιδιωτικού δωματίου" της Βιρτζίνια Γουλφ.
*
Chairissons-nous, ο τίτλος του βιβλίου-μανιφέστου σας βασίζεται σε ένα λογοπαίγνιο που δεν είναι καθόλου τυχαίο. Ποιά είναι η πρόσκληση που απευθύνετε στους αναγνώστες και στις αναγνώστριές σας;
Στο Chairissons-nous καλούμαστε να "αγαπηθούμε πάλι από τους πόρους", όπως το διατύπωσε ο φίλος μου δημοσιογράφος Fred Valet. "Chairir" [chair: σάρκα] μοιράζεται τις αξίες του ομοφώνου του "chérir" [cher: αγαπημένος]: την καλοσύνη, την προσοχή, τον σεβασμό. Η ορθογραφική πονηριά αποσκοπεί κυρίως στο να επαναφέρουμε στη θέση της την υλικότητα των σωμάτων μέσα στους δεσμούς που δημιουργούν και καλλιεργούν αυτές οι προσδοκίες, ώστε να ξεπεραστεί έτσι μία δυαλιστική θεώρηση σώματος/πνεύματος.
Αφήνετε να εννοηθεί σε ένα κεφάλαιο του βιβλίου σας ότι το κίνημα body positive είναι βλαβερό, αν όχι επικίνδυνο, υπό την έννοια ότι πρεσβεύει να "αγαπιόμαστε όπως είμαστε". Ωστόσο, όπως το λέτε, κανείς δεν είναι "μια φορά για πάντα". Είναι για σας ο body θετικισμός ουσιοκρατικός;
Κατά τη δική μου άποψη, ναι, κάποιες εκφάνσεις του κινήματος body positive είναι ουσιοκρατικές. Για να απευθύνεις εκκλήσεις του τύπου "γίνετε ο ίδιος ο εαυτός σας", πρέπει να στηρίζεσαι σε μια αμετάβλητη αντίληψη της ταυτότητας. "Να δεχτούμε τον εαυτό μας όπως είναι", η προσταγή αυτή είναι και μια παγίδα. Η σωματική μας διάπλαση δεν έχει διαμορφωθεί μια για πάντα. Είμαστε -τα σώματά μας είναι- κινούμενα και διαπερατά δημιουργήματα, που προκύπτουν από την τριβή του κόσμου ("ατυχήματα" και "δυστυχήματα") πάνω στο δέρμα μας. Και η κίνηση αυτή μας (ανα) σχεδιάζει ανάλογα με τις εμπειρίες μας, με το πως γίνονται αποδεκτά και χωνεύονται από μας. Το "αληθινό εγώ", όπως "οι αληθινές γυναίκες" ή "η αληθινή ευτυχία" δεν είναι παρά μυθοπλασίες!
Τονίζετε επίσης ότι το κίνημα body positive, όντας ένα κίνημα περηφάνιας, προτρέπει τους άσχημους να παριστάνουν τους όμορφους-όμορφες, δηλαδή να υιοθετούν μια πόζα. Κατά τη γνώμη σας, πρόκειται για εξαπάτηση;
Συγχέουμε συχνά κατά τη γνώμη μου την "αγάπη του εαυτού μας" με την "επιβεβαίωση του εαυτού μας". Το να αισθάνεσαι όμορφος σημαίνει να ανταποκρίνεσαι σε τούτες ή σ' εκείνες τις κοινωνικο-ιστορικο-πολιτιστικές νόρμες. Μου φαίνεται πιο εποικοδομητικό, πιο "θετικό", να αισθάνεσαι "σημαντικός", να θεωρείς ότι είσαι υπολογίσιμος, όποιο κι αν είναι το περιγραμμά μας, η στάση μας, τα "στυλ της σάρκας μας". 'Εχουμε ανάγκη να παράγουμε τις συνθήκες μέσα στις οποίες η ευαλωτότητά μας να είναι βιώσιμη, και όχι να μας αποκοιμίζει η ψευδαίθηση ενός χιμαιρικού αλάθητου ή μιας χιμαιρικής τελειότητας.
Αναφερόμενη στην φιλόσοφο Chantal Jaquet, εκφράζετε το φόβο μήπως ο body θετικισμός, σαν ένα "δηλητήριο", γίνει μία "ηγεμονική επιβεβαίωση του εαυτού μας εις βάρος των άλλων". Λέτε πως κάποιες εκφάνσεις τoυ body θετικισμού προσεγγίζουν έναν ακτιβισμό "της ταυτότητας". Ποιές είναι αυτές; Και σε τι είδους παρεκτροπές οδηγούν;
Η θετική πρόθεση του κινήματος αυτού είναι να μιλήσει για τα σώματα μέσα στην ποικιλομορφία τους. Αλλά, στην πραγματικότητα, έχω την αίσθηση ότι διαχωρίζει αντί να συσπειρώνει. "Chairir" και "se chairir" προϋποθέτουν κατά την άποψή μου να φέρεσαι με ταπεινότητα. Ο body θετικισμός λειτουργεί a contrario πάνω στην περιφάνια, και συχνά ισούται με μια μορφή αντεστραμμένης ντροπής. Αντιθέτως, συμφωνώ απόλυτα με αυτό που εκφράζει η Chantal Jaquet στο βιβλίο της Les transclasses ou la non-reproduction. "Δεν υπάρχει ούτε δόξα ούτε εγγενές όνειδος που να συνδέεται με μία συγκεκριμένη κατάσταση, μια φυλή, μια σεξουαλικότητα· το πιο ανθρώπινο δεν είναι μόνο, όπως το έλεγε ο Νίτσε, να γλιτώνεις κάποιον από τη ντροπή, είναι και να τον προφυλάσσεις από την περηφάνιά μας". 'Εχω επομένως ενστάσεις τόσο απέναντι σε κάποιες εκδηλώσεις του body θετικισμού όσο και απέναντι σε κάποια κινήματα "υπέρ", είτε είναι "υπέρ των γυναικών", "υπέρ του σεξ", "υπέρ των blacks", κλπ., τα οποία όταν εκτροχιάζονται μπορεί να κλίνουν και προς το "αντί".
Λέτε ότι το "κίνημα body positive δεν εξασφαλίζει ένα κέρδος αυτονομίας επειδή ενισχύει αθελά του, από ορισμένες πλευρές, τις κυρίαρχες νόρμες." Τι εννοείτε ακριβώς;
Το κίνημα body positive δεν αμφιβητεί το υπάρχον σύστημα αξιολόγησης / επικύρωσης. Δεν απελευθερώνει τους ανθρώπους από την επιθυμία, ή και τη νεύρωση ακόμη, της ομοιομορφίας. Πιστεύω πως οδηγεί σε μια απατηλή προέκταση της "κανονικότητας", φλερτάροντας μερικές φορές με την εύκολη αποδοχή. Αλλά μου φαίνεται πιο γόνιμο να τονωθεί η αντανακλαστικότητα. Είμαστε όλες και όλοι προϊόντα των κοινωνιών μέσα στις οποίες εξελισσόμαστε. Αλλά αυτός ο καθορισμός δεν είναι απόλυτος. Μπορούμε να κάνουμε τις φωνές μας να ακουστούν ενάντια στους κανόνες που έχουμε ενσωματώσει με μη κριτικό τρόπο και να αποκτήσουμε μεγαλύτερη αυτονομία επεκτείνοντας την ελευθερία μας ως προς την ερμηνεία του κόσμου, καθώς και τον αντι-κομφορμισμό μας.
Είναι αναπόφευκτο να αξιολογούν τα άτομα αυτό που είναι μέσα από τα μάτια των άλλων. Λέτε ότι "είναι επομένως μάταιο να ισχυριζόμαστε ότι δεν μας αγγίζουν τα εξωτερικά βλέμματα, όσο και μη ρεαλιστικό να ελπίζουμε ότι θα καταργήσουμε τα αισθητικά-σωματικά πρότυπα". Μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα προσδώσουμε στις παραστάσεις που διαμορφώνουν τα πρότυπά μας μια μεγαλύτερη ποικιλομορφία;
'Οχι μόνο πρέπει να ελπίζουμε, αλλά πρέπει και να ενεργούμε για να προσθέσουμε περισσότερη ποικιλομορφία στα πρότυπά μας! Αλλά το σώμα είναι ένα ετερο-καθορισμένο κοινωνικό κεφάλαιο. Η νομικο-οικονομική σημασία του συνθήματος "το σώμα μου μού ανήκει" προδίδει τον απατηλό χαρακτήρα του: το σώμα είναι βέβαια ένα κεφάλαιο "για τον εαυτό του", αλλά η αξία του εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες, ιστορικό-κοινωνικο-πολιτιστικούς, και τροφοδοτεί επίσης συναφή κεφάλαια. Εξάλλου, όπως αναφέρει η ηθική του care, το ανεξάρτητο και αυτόνομο άτομο είναι μια αφαίρεση. Δεν μπορούμε επομένως να ξεφύγουμε από τα βλέμματα των άλλων. Μπορούμε, αντιθέτως, να εκπαιδεύσουμε εκ νέου το ίδιο μας το βλέμμα, να αναπτύξουμε την προσοχή μας και να βγούμε από κάποιες αρτηριοσκληρωτικές ψευδο-βεβαιότητες.
Αν είναι αδύνατο να μεταβάλλουμε τους κανόνες της ομορφιάς, τι μπορούμε να κάνουμε για να αγαπήσουμε το σώμα μας όταν δεν έχουμε το σχήμα της συλφίδας;
Πρέπει εξαρχής να αφομοιώσουμε το γεγονός ότι το σώμα μας, όπως και οι γλώσσες μας, είναι ένα εξαιρετικά πλούσιο και ελαστικό σύνολο σημείων το οποίο διαθέτουμε για να εκφραζόμαστε όσο γίνεται πιο κοντά στις αισθήσεις μας. Η αποξένωση από το σώμα μας, οι "αμφιβολίες" για το σώμα μας, όπως και το πως (ξανά) μιλάμε γι΄αυτό, μάς επιτρέπουν να μειώσουμε το χάσμα ανάμεσα σ' αυτό που είμαστε και σ' αυτό που θα θέλαμε να είμαστε. Στο χέρι μας είναι να μην καταπίνουμε τους ιδεολογικούς λόγους όπως μας σερβίρονται. Μπορούμε να κάνουμε μια νέα ανάγνωση των κοινωνικών προσταγών στο πνεύμα της ηθικής του care, μέσα από το πλέγμα σημασία/ματαιδοξία και να μην εξαντλούμαστε στο να φουσκώνουμε το κεφάλαιο-σώμα μας. Αντί να "δαμάζουμε" το σώμα μας, μπορούμε να το "συστρέφουμε" για να το προσαρμόζουμε στο ρυθμό της ζωής μας αντί στις επιταγές της αγοράς.
Agnès Giard
Blog Les 400 culs, Libération (03.06.2019)
Μτφ. Σ.Σ.
Chairissons-nous! Nos corps nous parlent! (Chairissons-nous! Το σώμα μας μάς μιλάει!, της Stéphanie Pahud, με τη συμμετοχή των: Frédéric Beigbeder, Sunny Buick, Artgod Father, David Foenkinos, Philippe Liotard, Dunia Miralles, Charles Moraz, Myriam Moraz-Détraz, Albert Moukheiber, Raphaël Pasquini, Pascal Singy, Fred Valet και Nys Vanessa. Εκδ. Favre, 2019.
