"Mr Gay Syria"
'Ενας διαγωνισμός για την ελευθερία
Jean Stern
Orient XXI - 21.05.2022
Το ντοκιμαντέρ της Τουρκάλας σκηνοθέτριας Ayse Toprak A Visa for Freedom, Mr Gay Syria απηχεί τις προσδοκίες των Σύρων ομοφυλόφυλων προσφύγων και τη λαχτάρα τους για αναγνώριση στην Κωνσταντινούπολη. Ένας από αυτούς παίρνει μέρος στον διαγωνισμό "Mister Gay Universe", αλλά αυτό που προσπαθούν να κατακτήσουν ο ίδιος και οι φίλοι του είναι πρώτα απ' όλα μια ζωή χωρίς ψέματα και ταπεινώσεις.
Ο Χουσεΐν, 24 ετών, εργάζεται σε ένα κομμωτήριο της Κωνσταντινούπολης, όπου ειδικεύεται στα θεαματικά κουρέματα που λατρεύουν οι νέοι Τούρκοι, μετατρέποντας την κομμωτική τέχνη σε κοινωνική γλώσσα. Υπερβολικοί όγκοι με σμιλεμένες και μερικές φορές λευκασμένες άκρες σε στυλ μάνγκα, με καλοξυρισμένους πάντα σβέρκους και κροτάφους σε σοφά ντεγκραντέ. Τίποτα δεν σταματά τον Χουσεΐν και τους πελάτες του, οι οποίοι διασκεδάζουν με τις τολμηρές τους δημιουργίες, λες και το να φτιάχνεις τα μαλλιά σου διαφορετικά σε μια χώρα που διοικείται από τον ιδιαιτέρως άκαμπτο ισλαμοσυντηρητικό Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι από μόνο του μια μορφή αντίστασης.
Ο νεαρός αυτός άνδρας με το ευγενικό πρόσωπο και τα συχνά θλιμμένα μάτια έχει ο ίδιος ένα κούρεμα εξίσου απίθανο με εκείνο των πελατών του. Ο Χουσεΐν είναι Σύρος πρόσφυγας που μπήκε παράνομα στην Τουρκία την εποχή που ο πόλεμος κατέστρεφε τη χώρα του. Η κοινωνική του θέση είναι ακόμη πιο εύθραυστη καθώς δεν έχει χαρτιά και είναι και ομοφυλόφιλος. Η κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων υπό την εξουσία του Ερντογάν δεν είναι καθόλου λαμπρή. Σε μια δυνατή σκηνή του ντοκιμαντέρ A Visa for Freedom, Mr Gay Syria, του οποίου είναι ο πρωταγωνιστής, βλέπουμε την αστυνομία να επιτίθεται ανελέητα στους συμμετέχοντες σε μια διαδήλωση ομοφυλοφίλων για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους, θυμίζοντας εικόνες από τους αστυνομικούς της Νέας Υόρκης που καταδίωκαν άλλους γκέι και λεσβίες στην περιοχή της Christopher Street. Αυτά συνέβαιναν το 1969, τότε που γινόταν το μεγάλο ξεκίνημα της εξέγερσης των ομοφυλόφιλων σε όλο τον κόσμο, μιας πορείας που δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί.
Είναι ωστόσο πιο εύκολο να είσαι ομοφυλόφυλος στην Κωνσταντινούπολη από ό,τι στη Δαμασκό ή αλλού στη Συρία. Το Mr Gay Syria, γυρισμένο από την Τουρκάλα σκηνοθέτρια Ayse Toprak, παρουσιάζει Σύριους άνδρες που επιδεικνύουν μεγάλο θάρρος και δεν φοβούνται να εμφανιστούν ανοιχτά. Στη Συρία, τη χώρα από την οποία διέφυγαν για να καταφύγουν οι περισσότεροι στο Λίβανο και την Τουρκία, οι "αφύσικες σχέσεις", σύμφωνα με το άρθρο 520 του ποινικού κώδικα του 1949, τιμωρούνται με φυλάκιση τριών ετών. Αν μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2000 υπήρχαν μερικοί διακριτικοί χώροι συνάντησης στις μεγάλες πόλεις, τη Δαμασκό, το Χαλέπι και τη Χομς, αυτοί έκλεισαν και εξαφανίστηκαν.
Από την αρχή του εμφυλίου πολέμου, διάφορες οργανώσεις, μεταξύ των οποίων το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (HRW), το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών, έχουν αναφέρει δεκάδες περιπτώσεις βασανιστηρίων, βιασμών, λιθοβολισμών και δολοφονιών ομοφυλοφίλων στη Συρία, που διαπράχθηκαν από τους τζιχαντιστές, ιδίως στη Ράκα, αλλά και από τις δυνάμεις του καθεστώτος του Μπασάρ Αλ Άσαντ στη Δαμασκό. Οι εικόνες ομοφυλόφιλων που ρίχνονται από τις στέγες κτιρίων στη Ράκα και τη Ντέιρ ες Ζορ μπροστά σε πλήθος κόσμου από μαχητές της Οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος (OIS) αντικατοπτρίζουν εν μέρει αυτή τη φρικτή πραγματικότητα.
Με μερικούς φίλους, μεταξύ των οποίων και ο Ομάρ, ένα αξιολάτρευτο παληκάρι που βάζει κολ στα μάτια του, ο Χουσεΐν μένει κατά τη διάρκεια της εβδομάδας σε ένα κοινόχρηστο διαμέρισμα σχετικά κοντά στο κομμωτήριο όπου εργάζεται. Τα Σαββατοκύριακα συναντά τη μικρή του κόρη, τη σύζυγό του και τους γονείς του, επίσης Σύριοι πρόσφυγες, σε ένα προάστιο της πόλης. Δεν γνωρίζουν τίποτα για τη διπλή του ζωή. Ο Χουσεΐν φοβάται τον πατέρα του και λυπάται τη γυναίκα του, και αυτή η βαριά ατμόσφαιρα δίνει στην ταινία μια πολύ ιδιαίτερη μελαγχολία. Στην αρχή, όλα φαίνονται αδύνατα, μακρινά, απρόσιτα σε αυτό το ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε το 2018 από την Ayse Toprak και το οποίο δεν έχει χάσει τίποτα από την επικαιρότητά του, λόγω και της έντασης των σχέσεων μεταξύ των χαρακτήρων, που πορεύονται μέσα από μεγάλες δυστυχίες, τραγικές μοίρες, τρελές εξεγέρσεις, αλλά και πολλά γέλια. Αυτοί οι Σύριοι πρόσφυγες, όπως και τόσοι άλλοι ΛΟΑΤΚΙ+ άνθρωποι στον κόσμο, μοιράζονται μια queer υποκουλτούρα, με μπόλικο αυτοσαρκασμό, που συνοδεύεται σε αυτή την περίπτωση κι από θάρρος καθημερινό απέναντι στις αντιξοότητες και την ανασφάλεια, αλλά και από μια πυκνή και τρυφερή φιλία μεταξύ τους.
Όλα παίρνουν μία άλλη τροπή όταν ο Χουσεΐν συναντά τον Μαχμούντ Χασίνο, επίσης ομοφυλόφιλο από τη Συρία, ο οποίος είναι επίσημα πρόσφυγας στη Γερμανία, στο Βερολίνο. Αυτός ο γεροδεμένος άνδρας με το σπινθηροβόλο βλέμμα ασχολείται με ένα σύλλογο που βοηθάει για την απόκτηση ασύλου και διευκολύνει την ένταξη των ομοφυλόφιλων από τον αραβομουσουλμανικό κόσμο στη Γερμανία. Ο Μαχμούντ ήρθε στην Κωνσταντινούπολη για να πείσει τον Χουσεΐν και άλλους τέσσερις Σύριους πρόσφυγες να πάρουν μέρος στο διαγωνισμό του Mister Gay Syria, ώστε να διεκδικήσει ένας από αυτούς τον τίτλο του "Mister Gay Universe", που διοργανώνεται εκείνη τη χρονιά στη Μάλτα.
Με αυτή τη συμμετοχή, θέλει να αλλάξει το αφήγημα, να αλλάξει την αντίληψη των άλλων για τους Αραβο-Μουσουλμάνους ομοφυλόφιλους άνδρες, δίνοντας ένα στίγμα στον λαμπερό, τεχνητό κόσμο ενός διαγωνισμού ομορφιάς, ο οποίος σε αυτή την περίπτωση είναι ιδιαίτερα φαιδρός. "Θέλω μια διαφορετική εικόνα των Σύρων ομοφυλόφιλων από αυτή των ανθρώπων που το ISIS πετάει από τις στέγες των κτιρίων", λέει ο Μαχμούντ. Η επιλογή των υποψηφίων, που οργανώνεται σε ένα στενό καμπαρέ στην Κωνσταντινούπολη, είναι μία από τις πολύ δυνατές στιγμές του ντοκιμαντέρ. Ο καθένας τους δίνει μια παράσταση, χορεύει ή τραγουδάει, σε μια σύνθεση όλων των κωμικών και οικουμενικών στοιχείων που μπορεί να χαρακτηρίζουν την queer κουλτούρα με τις περούκες, τα κοσμήματα και τις προκλητικές αμφιέσεις. Ο Χουσεΐν κερδίζει τον διαγωνισμό με ένα είδος προσευχής που απευθύνει τραγουδώντας στη μητέρα του, ώστε να τον καταλάβει επιτέλους, να σταματήσει να τον κρίνει και να μην τον απορρίπτει.
"Το πιο σημαντικό πράγμα είναι να σηκωθούν οι ΛΟΑΤ Σύριοι και να δείξουν το πρόσωπό τους στον κόσμο", λέει με σοβαρότητα ο Χουσεΐν. Θα προετοιμαστεί για τον διαγωνισμό Mister Gay τηρώντας όλα τα βήματα που συνεπάγεται ένας τέτοιος διαγωνισμός: περιποίηση προσώπου, φωτογραφήσεις, συνεντεύξεις στον διεθνή Τύπο. Αλλά τίποτα δεν θα πάει σύμφωνα με το σχέδιο. Η Μάλτα, η οποία είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2004, είναι εκείνη τη χρονιά η διοργανώτρια χώρα του Mister Gay Universe. Το μικρό νησί της Μεσογείου ακολουθεί, όπως και πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, μια περιοριστική πολιτική απέναντι στους πρόσφυγες συριακής καταγωγής και θα αρνηθεί στον Χουσεΐν τη βίζα εισόδου, εμποδίζοντάς τον να συμμετάσχει στον διαγωνισμό. Και η οικογένεια του Χουσεΐν θα ανακαλύψει την πραγματικότητα της ομοφυλοφιλίας του, οδηγώντας τον νεαρό σε μια σπαρακτική ρήξη.
Η πολύ μεγάλη αξία του ντοκιμαντέρ της Ayse Toprak είναι ότι μοιράζεται μαζί μας, σ' αυτό το επώδυνο πλαίσιο, την οικειότητα αυτών των Σύρων ομοφυλόφιλων, ότι δίνει βάθος σε έναν αγώνα που μπορεί να φαίνεται αστείος, ακόμα και αξιολύπητος στα βαριεστημένα δυτικά μας μάτια, με τη συμμετοχή σε έναν γκέι διαγωνισμό ομορφιάς, που αποτελεί την πεμπτουσία του κοινωνικού κομφορμισμού, ενώ για τον Χουσεΐν και τον Μαχμούντ από την άλλη πλευρά, το θέμα είναι αντίθετα να αψηφήσουν τον κομφορμισμό που τους πνίγει. Αλλά η σκηνοθέτρια δείχνει επίσης την υποκρισία αυτών των ίδιων των Δυτικών, που σπεύδουν να χύσουν ένα δάκρυ μπροστά στη μοίρα αυτών των κολασμένων της γης, χωρίς όμως να είναι διατεθειμένοι να τους υποδεχτούν. Αυτό είναι και το ωραίο δίδαγμα της ταινίας A Visa for Freedom, κ. Gay Syria: οι διακρίσεις υπάρχουν παντού, και ανεξάρτητα από τη μορφή τους, μόνο ο συλλογικός αγώνας μπορεί να τις αποτρέψει.
Μετά τα γυρίσματα της ταινίας, ο Χουσεΐν απέκτησε το καθεστώς πρόσφυγα στη Γαλλία και τώρα ζει στη Μασσαλία, όπου ξανάρχισε να εργάζεται ως κομμωτής.
Ο Jean Stern είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. 'Εχει συνεργαστεί με τις εφημερίδες Libération, La Tribune, και La Chronique της Διεθνούς Αμνηστίας, και έχει δημοσιεύσει τα βιβλία Les Patrons de la presse nationale, tous mauvais (εκδ. La Fabrique, 2012), Mirage gay à Tel Aviv (εκδ. Libertalia, 2017) και Canicule (εκδ. Libertalia, 2020).
