Ο Αντίνοος Έλληνας, νέος εξαιρετικής ομορφιάς με καταγωγή από τη Βιθυνία, υπήρξε ευνοούμενος και εραστής του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού. Το 130 μ.Χ., σε ηλικία μόλις 19 χρονών, πνίγηκε στα νερά του Νείλου με την πεποίθηση ότι η πράξη του αυτή θα βοηθούσε να παραταθεί η ζωή του προστάτη του.
Συντετριμμένος από τον θάνατο του Αντίνοου, ο Αδριανός, μέγας θαυμαστής και γνώστης της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας, διέταξε να στηθούν αγάλματά του σε όλα τα ιερά και τις πόλεις, σε κάθε γωνιά της αυτοκρατορίας του. Παράλληλα, έχτισε μια πόλη στο σημείο όπου πνίγηκε, στις όχθες του Νείλου, και την ονόμασε Αντινούπολη.
Ο ποιητής Μύρωνας μ. Παβένος ταξίδεψε μέχρι την Αίγυπτο σε αναζήτηση της αρχαίας πόλης ‒ πρόκειται για ένα ερειπιώνα που κανένας δεν επισκέπτεται, ούτε καν οι αρχαιολόγοι, δεν αποτελεί ανεπτυγμένο τουριστικό προορισμό και η πρόσβαση σε αυτόν είναι σχεδόν αδύνατη. Μας εξηγεί και μας ξεναγεί σε αυτό τον ιδιαίτερο και σχεδόν άγνωστο τόπο στην επαρχία Ελ Μίνια της Άνω Αιγύπτου, 240 χιλιόμετρα νότια του Καΐρου.
Η διαδρομή και όσα είδαμε κατά τη διάρκειά της μιλούν από μόνα τους. Τοπία όμορφα, πράσινα και ήσυχα, χωράφια σπαρμένα ζαχαροκάλαμο και καλαμπόκι, οι φοίνικες με τους χουρμάδες τους και όλα αυτά να τα αναζωογονεί ο Νείλος. Το μεγαλύτερο ποτάμι του κόσμου θολό, σαν τον κόσμο μας, μια ήρεμη δύναμη που δημιουργεί αέναα σχέδια και δίνες, μια αδιάκοπη κίνηση να σου θυμίζει τα ξεχασμένα ιερογλυφικά.
— Πόσο παλιά ήταν η επιθυμία σου να επισκεφθείς την αρχαία πόλη του Αντίνοου; Τι ήταν εκείνο που σε ερέθιζε περισσότερο σε σχέση με μια επίσκεψη-φόρο μνήμης;
Η επιθυμία μου γεννήθηκε όταν αντιλήφθηκα πως για μένα ο Αντίνοος αντιπροσωπεύει τους πέντε πυλώνες της ποίησης: τον έρωτα, τη ζωή, τον θάνατο, την ελευθερία και τη δικαιοσύνη. Έζησε, ερωτεύτηκε, πέθανε, απελευθερώθηκε και, όπως πάντα, στο τέλος ακολούθησε η σκληρή δικαιοσύνη.
Τα τελευταία πέντε χρόνια προσπαθώ να συγγράψω έναν μονόλογο, χαοτικά σολομονικά σχεδιαγράμματα σχετικά με τον Αντίνοο. Ο επικρατέστερος τίτλος του προσχέδιου είναι «Αδριανός ΙΙ». Τον Νοέμβριο του 2017 επισκέφτηκα το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, κυρίως λόγω της έκθεσης που διοργάνωσε για να τιμήσει τον αυτοκράτορα Αδριανό. Εκεί είδα την προτομή του Αντίνοου σε μια γωνιά. Άλλωστε, στις γωνιές αφήνουμε όλοι τους «ευνοούμενούς» μας. Ο Αντίνοος ξεχώριζε από την αυλή του αυτοκράτορα και εκεί ένιωσα τη μοναξιά του, που πρέπει να ήταν απίστευτη!
Αυτό ήταν, ξεκίνησα να οργανώνω το ταξίδι, καθώς είχε έρθει πια καιρός να επισκεφθώ το μέρος. Αφού ήρθα σε επαφή με διάφορα ταξιδιωτικά γραφεία, αποφάσισα να πάω μόνος μου για να διαβάσω εκεί, μέσα στην ερημιά, στον Αντίνοο, ένα απόσπασμα από το βιβλίο που ετοιμάζω.
— Όταν κατάφερες να την εντοπίσεις, δεν σε απέτρεψε η πληροφορία ότι είναι μια τοποθεσία σχεδόν άγνωστη ακόμα και για τους αρχαιολόγους; Τι περίμενες να βρεις;
Αρχικά, το μόνο που γνώριζα ήταν ότι ο Αντίνοος πνίγηκε κάπου στον Νείλο. Γι' αυτό μελέτησα ό,τι σχετιζόταν με αυτή την ιστορία, από συγγραφείς και περιηγητές του τότε και του σήμερα. Ήταν η τεχνολογία που με βοήθησε να έρθω κοντά σε έναν τόπο χιλιόμετρα μακριά από μένα.
Συγκεκριμένα, μπόρεσα να δω τις πρώτες εικόνες ενός χωριού, κάπου μέσα στην έρημο, μακριά τον Νείλο. Εκεί κάποτε δροσιζόταν η Αντινόου πόλις ή Αντινούπολη, το σημερινό El-Shaikh Ebada. Οι άνθρωποι με τους οποίους επικοινώνησα, εκ των οποίων οι περισσότεροι αρχαιολόγοι και ιστορικοί με ειδικότητα στον Αδριανό, γνώριζαν την ύπαρξη της πόλης, παρ' όλα αυτά δεν την είχαν επισκεφθεί.
Εκτός αυτού, οι ανασκαφές έχουν σταματήσει χρόνια τώρα και η περιοχή δεν είναι εύκολα προσβάσιμη για τους ξένους. Οι κάτοικοι του χωριού είναι και οι φύλακες του χώρου, καθώς η Αίγυπτος είναι μια πηγή αρχαιοτήτων. Γι' αυτό, ακόμα και σήμερα, πολλοί έρχονται για να τον συλήσουν.
Αυτή η απειλή του ξένου, μαζί με τις εσωτερικές τους διαμάχες, κυρίως θρησκευτικές και πολιτικές, κάνουν τον χώρο απρόσιτο. Προφανώς και γνώριζα τι θα συναντούσα: φτώχεια, κακοτράχαλους δρόμους, σπασμένους κίονες, έρημο στην έρημο.
— Πληροφορήθηκες εγκαίρως, απ' όσο γνωρίζω, ότι πρόκειται για μια ιδιαίτερα επικίνδυνη περιοχή και ότι πρέπει να πάρεις άδεια από την αστυνομία της Ελ Μίνια, την κοντινότερη πόλη στον ερειπιώνα. Πώς οργανώθηκες;
Το κακό θέλει αντίκακο, όπως λένε στα μέρη μου. Η πρώτη μου κίνηση ήταν να συναναστραφώ με Αιγυπτίους, ώστε να μάθω τι γίνεται σήμερα στην πατρίδα τους αλλά και πώς ζουν οι άνθρωποι στα μέρη τους. Σε αυτή την απόπειρα με βοήθησε πολύ που είμαι κάτοικος του κέντρου των Αθηνών.
Ζώντας εκεί, μπορώ να παρατηρώ των μικρόκοσμο των δικών μας ξένων, που είναι κοινός με αυτών που συνάντησα εκεί κάτω. Η πληροφορία είναι δύναμη. Όπως εδώ, έτσι και κει η επαρχία της Ελ Μίνια έχει τις δικές τις συνήθειες. Όταν δείχνει κάποιος αδύναμος φέρεται σαν ξένος και τότε είναι που γίνεται ευάλωτος. Οπότε αντιμετώπιζα τον έλεγχο ως κατάσταση ρουτίνας.
— Πόσο μακριά βρίσκεται ο τόπος από το Κάιρο;
Το τρένο έφευγε από το Κάιρο στις 4:30 π.μ. και έκανε τέσσερις ώρες να φτάσει στον προορισμό του. Όπου κι αν ρωτούσα, κανείς δεν ήξερε αγγλικά και η μόνη βοήθεια που είχα ήταν το Ίντερνετ για να ελέγχω το στίγμα της τοποθεσίας μου ανά πάσα ώρα και στιγμή, αλλά κυρίως για να ελέγχω σε ποια στάση θα κατέβω.
Επίσης, είχα επιλέξει να ενημερώνω τακτικά τρεις φίλους στην Ελλάδα για τις μετακινήσεις μου. Η πρώτη μου κίνηση όταν έφτασα στην Ελ Μίνια ήταν να βρω έναν γνωστό μου από το Κάιρο. Αυτός, τελευταία στιγμή, μου είπε πως πρέπει να πάμε στην αστυνομία, χωρίς να ξέρω ακόμα το γιατί. Έμελλε να μάθω μια μέρα αργότερα: 11 νεκροί από τρομοκρατικό χτύπημα και οποιοσδήποτε θα μπορούσε να ήταν ύποπτος.
Εκεί ήταν που έπεσαν τα τηλέφωνα βροχή και, καθώς μιλούσε σε μια άγνωστη σε μένα γλώσσα, δεν μπορώ να πω τι ακριβώς έλεγε. Στη συνέχεια, τους έδειξα τα χαρτιά μου κι εκείνοι έλεγξαν τα πράγματά μου σχολαστικά. Έπειτα από μία ώρα ολοκληρώθηκε ο έλεγχος κι εγώ ήμουν ελεύθερος να συνεχίσω, με την ιδιότητα του φοιτητή Αρχαιολογίας πλέον.
Βγαίνοντας από το τμήμα, με ακολουθούσε μια αίσθηση ανησυχίας γιατί ήδη από την προηγούμενη επικρατούσε στο Κάιρο μια ασυνήθιστη αναταραχή. Με όλα αυτά στο πίσω μέρος του μυαλού μου μπήκαμε στο ταξί για να κατευθυνθούμε προς το Εl Rawda, ένα μικρό λιμάνι απ' όπου θα φτάναμε στην Αντινούπολη, διασχίζοντας τον Νείλο.
Η διαδρομή και όσα είδαμε κατά τη διάρκειά της μιλούν από μόνα τους. Τοπία όμορφα, πράσινα και ήσυχα, χωράφια σπαρμένα ζαχαροκάλαμο και καλαμπόκι, οι φοίνικες με τους χουρμάδες τους και όλα αυτά να τα αναζωογονεί ο Νείλος. Το μεγαλύτερο ποτάμι του κόσμου θολό, σαν τον κόσμο μας, μια ήρεμη δύναμη που δημιουργεί αέναα σχέδια και δίνες, μια αδιάκοπη κίνηση να σου θυμίζει τα ξεχασμένα ιερογλυφικά.
Στο τέλος περιμένουν οι ντόπιοι να πιάσουν τα σχοινιά για να δέσουν το καράβι που μας μετέφερε, μαζί με κάποια αυτοκίνητα ‒ συνολικά η διαδρομή από την Ελ Μίνια στην Αντινούπολη ήταν περίπου 35 χιλιόμετρα.
Επιτέλους, έφτασα στο El-Shaikh Ebada, δηλαδή εκεί όπου βρισκόταν η Αντινούπολη παλιά. Τα συναισθήματα ήταν ανάμεικτα, έκρυψα τη συγκίνησή μου τη στιγμή που έμπαινα στο χωριό. Οι κάτοικοί του, περίπου 200 άτομα, ζουν από την κτηνοτροφία και τη γεωργία, τα σπίτια τους είναι ορθάνοιχτα, χρωματιστά, ενώ ο ζεστός αέρας της ερήμου τα διαπερνά. Τα παιδιά να παίζουν είτε μεταξύ τούς είτε τσουλώντας μια ρόδα αυτοκίνητου, όλα τα κατοικίδια γύρω τους ελεύθερα.
Σκουπίδια παντού, ωστόσο οι άνθρωποι κοσμούν τη ζωή τους με ρούχα καθαρά και βλέμμα αξιοπρέπειας. Με αυτήν τη λιτότητα με υποδέχτηκαν στην «είσοδο» του αρχαιολογικού χώρου, μια αφύλακτη περιοχή με όριά της τα θραύσματα.
Παρόλο που δεν είχαν ενημερωθεί για την άφιξή μου, οι απλοί άνθρωποι με τις παραδοσιακές κελεμπίες ήταν φιλικοί. Αντίθετα, οι αρμόδιοι επανέλαβαν τον έλεγχο. Όλοι μαζί με ρωτούσαν από πού έρχομαι, τους έλεγα απ' την Ελλάδα, αλλά, λόγω της εξωτερικής μου εμφάνισης, απαντούσαν «είσαι σίγουρος;».
— Τι έχει απομείνει από την αρχαία πόλη; Βρήκες αυτό που ήθελες ή απογοητεύτηκες;
Ο αρχαιολογικός χώρος είναι μια τεράστια έκταση, του οποίου η επιφάνεια απαρτίζεται από τέσσερα τμήματα, ένα φαραωνικό και τρία ρωμαϊκά. Κοινό στοιχείο και των τεσσάρων είναι η έρημος και η μεταξύ τους απόσταση. Στο επίκεντρο όλων αυτών, ο μεγάλος ναός του Αντίνοου.
Τον είδα από μακριά, δεν άφηναν κανένα να πλησιάσει, ούτε ντόπιο ούτε ξένο. Απογοητεύτηκα, γιατί εκεί σκόπευα να διαβάσω το απόσπασμα από το βιβλίο μου. Δυστυχώς, ήταν αδιαπραγμάτευτο το να πλησιάσω έστω από κοντά. Μπήκαμε σε ένα αυτοκίνητο δικό τους, ώστε να είναι σίγουροι για την ασφάλειά μου αλλά και ότι φεύγοντας δεν θα έπαιρνα ούτε μία πέτρα από εκείνες που οι ίδιοι χρησιμοποιούν για το χτίσιμο των σπιτιών τους.
Μετά από όλα αυτά, ο μεταφραστής μού είπε να πάμε στο σημείο όπου υποτίθεται πως πνίγηκε ο Αντίνοος, γνωρίζοντας τον ουσιαστικό λόγο της επίσκεψής μου. Αυτό ήταν που ήθελα πραγματικά. Απ' όσα είχα διαβάσει, κανένας δεν το αναφέρει, δηλαδή ότι ο πρώτος ρωμαϊκός ναός προς τιμήν του Αντίνοου, πριν φτιαχτεί ο μεγάλος, ήταν σε αυτήν τη χαμένη όχθη του Νείλου, που πια δεν φτάνει μέχρι εκεί.
Η όλη εικόνα ολοκληρώνεται με τα αρχαία θεμέλια που ήταν 15×20 μ., κάποιους πεσμένους κίονες-σκουπίδια, τα σπίτια του χωριού σε απόσταση αναπνοής από ένα κυκλικό κτίσμα που παραπέμπει σε πηγάδι. Ήταν σε αυτόν ακριβώς τον χώρο που μου επετράπη να περπατήσω κάτω από τα βλέμματα της αστυνομίας και των ανθρώπων που πρόβαλαν από τα παράθυρά τους.
Αφού στάθηκα μπροστά στο κυκλικό κτίσμα και διάβασα ολομόναχος το έργο μου, με πλησίασε στο τέλος ένα παιδί ξυπόλυτο και μου απευθύνθηκε στα αγγλικά. Του αποκρίθηκα ότι έρχομαι από την Ελλάδα και εκείνο μου απάντησε με τρεις λέξεις: «Αρίστο, Πλάτο, Σωκρά».
Τρόμαξα όταν σε ένα ξεχασμένο από τη μοίρα και τον χάρτη χωριό άκουσα τα τρία αυτά ονόματα από κάποιον που σπουδάζει Φιλοσοφία. Είναι μόλις 15 χρονών και ταξιδεύει καθημερινά τόσα χιλιόμετρα για τις σπουδές του.
Τότε ήρθε στον νου μου η ετυμολογία του ονόματος του Αντίνοου, αντί και νους (γεν. νοός), που σημαίνει αυτόν που έχει διαφορετικό χαρακτήρα, που αντιτίθεται σε κάποιον. Αυτό το παιδί έχει έναν διαφορετικό χαρακτήρα και του αξίζει αυτή η μνεία. Κατάλαβες για ποιον λόγο δεν εκμεταλλεύονται το μέρος τουριστικά οι Αιγύπτιοι;
— Εν τέλει, θα το χαρακτήριζες επικίνδυνο ταξίδι;
Ειλικρινά δεν καταλαβαίνω γιατί δεν έχει αξιοποιηθεί τουριστικά από το αιγυπτιακό κράτος. Αυτό που ξέρω όμως είναι ότι οι άνθρωποι της επαρχίας θεωρούν πως ο Προφήτης του Κορανίου παντρεύτηκε σε αυτό το σημείο που στέκουν οι σπασμένες πέτρες, εξού και για εκείνους ο τόπος είναι ιερός.
Οτιδήποτε διαταράσσει την ησυχία ενός μέρους λειτουργεί ως δράση που ζητά την αντίδραση. Συνεπώς, με προσωπική ευθύνη γίνεσαι μέρος του κινδύνου που δημιουργείς. Σαφώς και ήταν ένα επικίνδυνο ταξίδι, αλλά η προσπάθειά μου να μην τους αναστατώσω με βοήθησε να γυρίσω πίσω ‒ δεν τους εξέταζα με τα μάτια της θρασύτατης περιέργειας ενός Δυτικού.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα όσων αναφέρω είναι το εξής περιστατικό: όταν έφτασε η ώρα να επιστρέψω από την Αντινούπολη στην Ελ Μίνια, προς έκπληξή μου με περίμενε ο ίδιος αστυνομικός που είχα συναντήσει το πρωί, όταν ξεκινούσα για τον κύριο προορισμό του ταξιδιού μου. Αυτός, λοιπόν, σχεδόν με πήρε από το χέρι μέχρι να φτάσω στο σωστό τρένο.
Αμφιβάλλοντας για τις προθέσεις του, έδειξα το εισιτήριό μου της επιστροφής και πήγαμε στο σωστό βαγόνι. Δεν αρκέστηκε σε αυτό, θέλησε να βεβαιωθεί για την ακριβή θέση μου, γι' αυτό μπήκαμε μαζί μέσα. Μάλιστα, σήκωσε αυτόν που καθόταν εκεί, μου έδωσε το εισιτήριο, με χαιρέτησε και έφυγε.
Όταν γύρισα στην Ελλάδα, μετά από μία εβδομάδα, και ενώ νοσηλευόμουν λόγω ενός τροχαίου, πληροφορήθηκα πως στην Ελ Μίνια σκοτώθηκαν 8 άτομα και 20 νοσηλεύονται σοβαρά τραυματισμένοι.
— Θα επιστρέψεις;
Δεν έφυγα ποτέ από κει.
σχόλια