Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: Απόλλων Καθάρσιος Facebook Twitter
Εικόνα 1: Κεφαλή Απόλλωνα. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο αρ. 47.Πεντελικό μάρμαρο. Από την Αθήνα. Ανατολικά του Ολυμπιείου. Ύψος 0,30. 2ος αι. μ.Χ. Τύπος Απόλλων Kassel.

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: Απόλλων Καθάρσιος

1

Μια μεγάλη και αναπάντεχη κρίση έμελλε να βιώσει η Αθήνα 2.450χρόνια πριν από την εποχή μας, με το ξέσπασμα του καταστροφικού Πελοποννησιακού Πολέμου και την εμφάνιση ενός θανατηφόρου λοιμού. Χωρίς τις βεβαιότητες που χαρίζει σήμερα η επιστημονική γνώση, η επιδημία εξαπλώθηκε στην πόλη γρήγορα και συγκλόνισε τους ανθρώπους της, που αναζήτησαν σκοτεινές ερμηνείες σε σημεία, χρησμούς και θεϊκή μήνιν.  

Από την ίδια δραματική περίοδο προέρχονται ωστόσο και φωτεινές καλλιτεχνικές δημιουργίες που αντιστέκονται στις έννοιες του φόβου και της φθοράς. Σπουδαία γλυπτικά έργα που φυλάσσονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο συνδέονται με τη λυτρωτική δύναμη της τέχνης, καθώς μεταφέρουν θετικά μηνύματα για τον άνθρωπο και αισιόδοξες αλήθειες για τη ζωή. Τρεις αρχαίοι συγγραφείς, ο Αθηναίος ιστορικός Θουκυδίδης, ο βιογράφος και ιερέας του Απόλλωνα στους Δελφούς, Πλούταρχος, και ο θεοσεβής περιηγητής Παυσανίας μεταφέρουν πληροφορίες από τη δική τους οπτική γωνία.

Γιος του Δία και της Λητούς, δίδυμος αδελφός της Άρτεμης, ο Απόλλων υπήρξε για τους Έλληνες θεός του φωτός, της μαντικής, της μουσικής και της ηθικής τάξης. Κυρίαρχος της ζωής των ανθρώπων, άλλοτε τιμωρούσε σκορπίζοντας με τα βέλη του τον θάνατο και άλλοτε ευεργετούσε κατατροπώνοντας τις σκοτεινές δυνάμεις

Τον Μάιο του 431 π.Χ. ο Λακεδαιμόνιος Αρχίδαμος εισέβαλε με στρατό στην Αττική, εξαναγκάζοντας μεγάλο αριθμό ανθρώπων να συγκεντρωθούν εντός των Μακρών Τειχών για να προστατευτούν. Ο Παρθενώνας είχε αποπερατωθεί ήδη (447-432 π.Χ.) και ο Φειδίας είχε τελειώσει την κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς Παρθένου(438 π.Χ.), συμβόλου της ακμάζουσας ηγεμονικής πόλης που τώρα δοκιμαζόταν σκληρά. Ήταν άνοιξη του 430 π.Χ. όταν, κατά τον Πλούταρχο (Περικλής, 34), συνέβη «κάτι θεϊκό και ασύμβατο με την ανθρώπινη λογική», η συμφορά του μεγάλου λοιμού. Ο Αθηναίος ιστορικός Θουκυδίδης (Α 47-54) περιγράφει τα συμπτώματα της φοβερής μολυσματικής νόσου, τον φόβο, τον θάνατο, το χάος και την ανομία που επικράτησαν στην Αθήνα, καθώς και τις ανώφελες παρακλήσεις προς τους θεούς. Τότε θυμήθηκαν κάποιοι ένα παλαιό άσμα που μιλούσε για δωρικό πόλεμο και λοιμό και ακόμη έναν χρησμό που έλεγε ότι ο Δελφικός Απόλλων θα βοηθούσε τους Λακεδαιμονίους να νικήσουν τους Αθηναίους… Γιατί όμως ο Απόλλων;

Γιος του Δία και της Λητούς, δίδυμος αδελφός της Άρτεμης, ο Απόλλων υπήρξε για τους Έλληνες θεός του φωτός, της μαντικής, της μουσικής και της ηθικής τάξης. Κυρίαρχος της ζωής των ανθρώπων, άλλοτε τιμωρούσε σκορπίζοντας με τα βέλη του τον θάνατο και άλλοτε ευεργετούσε κατατροπώνοντας τις σκοτεινές δυνάμεις, όπως ο πυθικός δράκοντας που προξενούσε καταστροφές στους Δελφούς.

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: Απόλλων Καθάρσιος Facebook Twitter
Εικόνα 2: Αγαλμάτιο Απόλλωνα. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο αρ. 223. Μάρμαρο. Από τη Σπάρτη. Ύψος 0,30. 2ος αι. μ.Χ. Τύπος Απόλλων Kassel.

Απόλλων Παρνόπιος

Στην Αθήνα πίστευαν ότι ο εκηβόλος θεός είχε εξολοθρεύσει τους πάρνοπες, δηλαδή τις βλαβερές ακρίδες που κάποτε είχαν σκεπάσει ολόκληρη την Αττική. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη σωτηρία της αγροτικής τους παραγωγής οι Αθηναίοι, κατά τον περιηγητή Παυσανία (Ι, 24, 7), είχαν στήσει γύρω στο 450 π.Χ. στην Ακρόπολη, απέναντι από τον Παρθενώνα, ένα χάλκινο άγαλμα του Απόλλωνα Παρνόπιου, έργο του μεγάλου καλλιτέχνη Φειδία.

Αντίγραφο εκείνου του έργου είναι μια όμορφη μαρμάρινη ανδρική κεφαλή που φυλάσσεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (εικ. 1). Βρέθηκε στην Αθήνα, στα ανατολικά του Ολυμπιείου, και χρονολογείται στον 2ο αιώνα μ.Χ. Ο Απόλλων παριστάνεται με αρμονικά, νεανικά χαρακτηριστικά και σοβαρή, θεία έκφραση. Τα πλούσια κυματιστά μαλλιά του σχηματίζουν πλοκάμους που πέφτουν στους ώμους και δύο πλεξίδες που δένουν γύρω από το κεφάλι, ξεκινώντας από τον αυχένα. Το φημισμένο φειδιακό έργο αντιγράφει και ένα μικρό μαρμάρινο αγαλμάτιο που φυλάσσεται επίσης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Προέρχεται από τη Σπάρτη και απεικονίζει τον θεό, γυμνό και ολόσωμο, δίνοντας σήμερα μια μακρινή ιδέα του λαμπρού, χαμένου πρωτοτύπου (εικ. 2).

  

Απόλλων Λοίμιος

Εκτός, όμως, από εξολοθρευτής των σκοτεινών δυνάμεων, ο Απόλλων εκδικείται την ασέβεια και την ύβρη, τιμωρώντας αμείλικτα όσους υπερβαίνουν το μέτρο. Στην «Ιλιάδα» του Ομήρου (Α 10-474) εξοργίζεται από την αλαζονική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα απέναντι στον ιερέα Χρύση και στέλνει επιδημία στο στρατόπεδο των Αχαιών. Κάτι ανάλογο αφηγείται για τους Αθηναίους ο Πλούταρχος (Περικλής, 35): με το ξέσπασμα του λοιμού ο Περικλής επανδρώνει 150 πλοία και ξανοίγεται στο πέλαγος με προορισμό την Επίδαυρο, εκεί όπου τιμούσαν τον θεραπευτή θεό Απόλλωνα Μαλεάτα και τον Ασκληπιό. Η πολιορκία, ωστόσο, αποτυγχάνει γιατί η μολυσματική νόσος εξαπλώνεται στους Αθηναίους οπλίτες και τους αποδεκατίζει.

Ο θανατηφόρος λοιμός λέγεται ότι ταλαιπώρησε την Αθήνα για πέντε ολόκληρα χρόνια (430-426 π.Χ.), ώσπου, σύμφωνα με την αφήγηση του περιηγητή Παυσανία (Ι, 3, 4), οι Αθηναίοι ζήτησαν τη βοήθεια του Δελφικού Απόλλωνα, ο οποίος υποσχέθηκε να τους απαλλάξει. Άλλωστε, σύμφωνα με τις αρχαίες δοξασίες ο αργυρότοξος Φοίβος, εκτός από εκδικητής ή Λοίμιος, υπήρξε και θεραπευτής, Ακέσιος, Ιατρός, Επικούριος.

 

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: Απόλλων Καθάρσιος Facebook Twitter
Εικόνα 3: Άγαλμα Απόλλωνα. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο αρ. 45. Πεντελικό μάρμαρο. Από την Αθήνα. Θέατρο Διονύσου. Ύψος 1,76. 2ος αι. μ.Χ. 460-450 π.Χ. Τύπος Απόλλων του Ομφαλού.

 

Απόλλων Αλεξίκακος

Μετά το τέλος του λοιμού, οι Αθηναίοι χάρισαν το προσωνύμιο Αλεξίκακος(εκείνος που αποτρέπει το κακό)σε ένα χάλκινο άγαλμα του Απόλλωνα, έργο του φημισμένου Πελοποννήσιου γλύπτη Κάλαμι, που προϋπήρχε στημένο στην Αθηναϊκή Αγορά, στον ναό του Πατρώου Απόλλωνα (Παυσανίας Ι, 3, 4). Ένα επιβλητικό μαρμάρινο άγαλμα του 2ου αιώνα μ.Χ. που βρέθηκε στο Θέατρο του Διονύσου και φυλάσσεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (εικ. 3) θεωρείται ότι αντιγράφει εκείνο το αριστουργηματικό έργο του Κάλαμι (460/450 π.Χ.). Ο καθάρσιος θεός παριστάνεται όρθιος και γυμνός. Πατά σταθερά με το δεξί πόδι και προβάλλει το αριστερό, λυγισμένο στο γόνατο. Η πλούσια κυματιστή του κόμη σχηματίζει βοστρύχους στο μέτωπο και δύο πλεξίδες που περιβάλλουν το κεφάλι σαν ταινία. Στο δεξί χέρι υποθέτουμε ότι θα κρατούσε μια φιάλη σπονδής και στο αριστερό θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε το τόξο με το οποίο σκόρπιζε τα δεινά. Το σοβαρό πρόσωπο του Απόλλωνα φέρνει στον νου μας την ουσία του μέτρου και τη σημασία του μηδέν άγαν στη ζωή μας.

Νικητής ο άνθρωπος

Όσοι περνούν σήμερα μπροστά από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ας ρίξουν μια ματιά στην οροφή. Οι τέσσερις θεϊκές μορφές που επιστέφουν το στηθαίο της μνημειακής του πρόσοψης αποτελούν σύγχρονα ομοιώματα αρχαίων έργων (εικ. 4). Ο τοξοβόλος Απόλλων στην αριστερή γωνία (εικ. 5) και στη συνέχεια η Ήρα, ο Άρης και η Ειρήνη με τον Πλούτο εκφράζουν κυρίαρχες δυνάμεις που επιδρούν διαχρονικά στην ιστορία των πολιτισμών. Με την παντοδύναμη γλώσσα των συμβόλων μοιάζουν να αντιστέκονται στον χρόνο, καθώς από κει ψηλά συνεχίζουν να μιλούν ως τις μέρες μας για τη ζωή, τις προκλήσεις, τις απροσδόκητες ανατροπές αλλά και τις αξίεςστην κοσμοαντίληψη του ελληνικού πολιτισμού. Νικητής στο τέλος είναι πάντοτε ο άνθρωπος.

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: Απόλλων Καθάρσιος Facebook Twitter
Εικόνα 4: Το στηθαίο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου με τα σύγχρονα εκμαγεία.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: Απόλλων Καθάρσιος Facebook Twitter
Εικόνα 5: Εκμαγείο στο στηθαίο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου του λεγόμενου Απόλλωνα Belvedere, ρωμαϊκού αντιγράφου ενός πρωτότυπου έργου του 4ου αιώνα π.Χ., ίσως του Αθηναίου γλύπτη Λεωχάρη.

Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο είναι το μεγαλύτερο μουσείο της Ελλάδας και ένα από τα σημαντικότερα του κόσμου. Με αρχικό προορισμό να δεχθεί το σύνολο των ευρημάτων από ανασκαφές του 19ου αιώνα, κυρίως από την Αττική, αλλά και από άλλες περιοχές της χώρας, σταδιακά πήρε τη μορφή ενός κεντρικού Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και εμπλουτίσθηκε με ευρήματα από όλα τα σημεία του ελληνικού κόσμου. Οι πλούσιες συλλογές του, που αριθμούν περισσότερα από 11.000 εκθέματα, προσφέρουν στον επισκέπτη ένα πανόραμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού από τις αρχές της προϊστορίας έως την ύστερη αρχαιότητα.

Επιμέλεια: Γιάννης Πανταζόπουλος

Αρχαιολογία & Ιστορία
1

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μικρά Ασία: Αποκρυπτογραφήθηκε αρχαία φρυγική επιγραφή - Τα ελληνικά γράμματα και το «μήνυμά» της

Αρχαιολογία & Ιστορία / Μικρά Ασία: Αποκρυπτογραφήθηκε αρχαία φρυγική επιγραφή - Τα ελληνικά γράμματα και το «μήνυμά» της

Το μνημείο Ασλάν Καγιά (Βράχος του Λέοντος), ένα μνημείο 2.600 ετών που παρουσιάζει μορφές σφίγγας και μια εικόνα θηλυκής θεότητας που πλαισιώνεται από λιοντάρια
THE LIFO TEAM
Ναυάγιο Αντικυθήρων

Αρχαιολογία & Ιστορία / Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων, ένας θησαυρός της ενάλιας αρχαιολογίας

Η έκθεση «Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων: 124 χρόνια υποβρύχιας αρχαιολογικής έρευνας» παρουσιάζει τις πιο σύγχρονες αποκαλύψεις και ευρήματα για το θρυλικό ναυάγιο, προσφέροντας την πληρέστερη μέχρι σήμερα καταγραφή της ιστορίας του.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Υπήρχαν χωριά στην Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Υπήρχαν χωριά στην Αθήνα;

Ποιοι ήταν οι οικισμοί που αναπτύχθηκαν στην αθηναϊκή πεδιάδα επί Οθωμανών; Ποιες είναι οι πηγές, τα σωζόμενα μνημεία, τα χωριά και τα μοναστήρια που απλώνονται στην περιοχή; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Γιώργο Πάλλη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ο πολιτισμός της αρχαίας Ελλάδας αναπτύχθηκε 100 χρόνια νωρίτερα από ό,τι νομίζαμε, λέει αρχαιολόγος

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ο πολιτισμός της αρχαίας Ελλάδας αναπτύχθηκε 100 χρόνια νωρίτερα από ό,τι νομίζαμε, λέει αρχαιολόγος

Νέα έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Warwick δείχνει ότι η άνοδος του πολιτισμού της αρχαίας Ελλάδας ξεκίνησε τουλάχιστον έναν αιώνα νωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε
THE LIFO TEAM
Τέχνη σε χρυσό - Το κόσμημα στους ελληνιστικούς χρόνους

Αρχαιολογία & Ιστορία / Τo χρυσάφι των ελληνιστικών χρόνων έρχεται στο μουσείο Μπενάκη

Σημαντικά κοσμήματα αλλά και τα αποτελέσματα μιας ενδελεχούς έρευνας πάνω στην τεχνογνωσία της κατασκευής των κοσμημάτων των ελληνιστικών χρόνων αποτελούν τους δύο πυλώνες της μεγάλης έκθεσης που ξεκινά στο Μουσείο Μπενάκη. Τριάντα μουσεία και εφορείες αρχαιοτήτων από όλη την Ελλάδα και πέντε μουσεία του εξωτερικού συμμετέχουν στην έκθεση-σταθμό. Η επιμελήτρια Ειρήνη Παπαγεωργίου και ο κοσμηματοποιός και επιστημονικός σύμβουλος Άκης Γκούμας μας ξεναγούν στην έκθεση.
M. HULOT
Πως διασκέδαζαν οι Αθηναίοι στη «Μάντρα» του Αττίκ;

Ιστορία μιας πόλης / Πώς διασκέδαζαν οι Αθηναίοι στη «Μάντρα» του Αττίκ;

Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Δαυίδ Ναχμία για τη ζωή και την πορεία του πρωτοπόρου συνθέτη του ελαφρού τραγουδιού των αρχών του 20ού αιώνα Αττίκ, την «Μάντρα» του και την ιστορία του τραγουδιού «Ζητάτε να σας πω».
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Υπάρχουν αρχαία είδη φυτών στον Κήπο του Διομήδους;

Ιστορία μιας πόλης / Υπάρχουν αρχαία είδη φυτών στον Κήπο του Διομήδους;

Το Τμήμα Ιστορικών Φυτών του Κήπου είναι ίσως μοναδικό στον κόσμο και περιλαμβάνει φυτά όπως η μυρτιά, το κώνειο, ο δίκταμος και η ελιά. Η Κατερίνα Στέφη «ξεναγεί» την Αγιάτη Μπενάρδου σε μια έκταση 1.860 στρεμμάτων, στις βόρειες πλαγιές του Όρους Αιγάλεω.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Μεταπτυχιακός φοιτητής ανακαλύπτει χαμένη πόλη στη ζούγκλα του Μεξικού κατά λάθος

Αρχαιολογία & Ιστορία / Φοιτητής ανακαλύπτει χαμένη πόλη στη ζούγκλα του Μεξικού κατά λάθος

Η Valeriana φαίνεται να έχει τα χαρακτηριστικά μιας πρωτεύουσας των Μάγια, με κεντρικές πλατείες, ναούς και χώρους λατρείας, καθώς και μια ειδικά διαμορφωμένη αυλή για το αρχαίο παιχνίδι με μπάλα των Μάγια
LIFO NEWSROOM
«Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Βιβλίο / «Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Ένα νέο βιβλίο επιχειρεί να καταρρίψει τους μισογυνιστικούς μύθους για τις αυτοκρατορικές γυναίκες της Ρώμης, οι οποίες απεικονίζονται μονίμως ως στρίγγλες, ραδιούργες σκύλες ή λάγνες λύκαινες.
THE LIFO TEAM