Μεγάλωσα κινηματογραφικά βλέποντας στα καλοκαιρινά σινεμά το Μπούλιτ (1968) του Πήτερ Γέιτς με τον Στηβ ΜακΚουήν και το Ο Άνθρωπος από την Γαλλία (1971) του Ουίλιαμ Φρήντκιν με τον Τζην Χάκμαν. Και στις δύο αυτές ταινίες σού έκοβαν την ανάσα οι σκηνές καταδίωξης με αυτοκίνητα.
Φυσικά, τέτοιες σκηνές υπάρχουν δεκάδες στην ιστορία του σινεμά – και πολύ περισσότερο τα πιο πρόσφατα χρόνια, καθώς είναι πολύ εύκολο πλέον να γυριστούν εντυπωσιακότατες σκηνές με τα νέα ψηφιακά, τεχνικά μέσα. Κάποτε, όμως, δεν ήταν και τόσο εύκολο, και γι' αυτό στις πιο πολλές των περιπτώσεων συμμετείχαν στα γυρίσματα επαγγελματίες οδηγοί, κοινώς ραλίστες, που με κίνδυνο, πάντα, της ζωής τους, επιχειρούσαν να δείξουν, κάτω από τις εντολές των σκηνοθετών, το κάτι παραπάνω ώστε να εντυπωσιαστεί το κοινό.
Θα θυμάμαι πάντα την απίστευτη κινηματογραφημένη καταδίωξη στον Πειραιά και τα νότια προάστια, με τους Ομάρ Σαρίφ και Ζαν-Πωλ Μπελμοντό, από την ταινία του Ανρί Βερνέιγ Le Casse (1971) για την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ, θα θυμάμαι από τα πιο πρόσφατα χρόνια το Ronin (1998) του Τζων Φρανκενχάιμερ με τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο, διάφορες ταινίες «Τζέιμς Μποντ» και άλλα τινά, αλλά δεν πρόκειται να ξεχάσω ποτέ και τις σκηνές καταδίωξης στις παλαιές «αμερικάνικες» ταινίες του Σταύρου Τσιώλη (1937-2019), στα τέλη του '60 και τις αρχές του '70, που ήταν, τότε, το κάτι άλλο για το ελληνικό σινεμά και οι οποίες δεν έχουν, έως σήμερα, αποτιμηθεί όπως πρέπει. Και οι σκηνές, αλλά και οι ταινίες γενικότερα.
Διάφοροι ηθοποιοί και τραγουδιστές της εποχής ασχολούνταν τότε με τα ράλι, όπως ο Ανδρέας Μπάρκουλης, ο Αλέκος Τζανετάκος, ο Σταμάτης Κόκοτας κ.ά., με ορισμένους απ' αυτούς, μάλιστα, να σημειώνουν ρεκόρ και να κερδίζουν έπαθλα.
Είναι γεγονός πως και στις τέσσερις ταινίες που γύρισε ο Τσιώλης για την Finos Film στο διάστημα (1969-1971), δηλαδή τις Ο Μικρός Δραπέτης, Πανικός, Η Ζούγκλα των Πόλεων και Κατάχρησις Εξουσίας, όπως και στο δικό του σενάριο για την ταινία τού Πέτρου Λύκα Θέμα Συνειδήσεως (1973) υπήρχαν σκηνές με αυτοκίνητα. Είτε σκηνές καταδίωξης, είτε κινηματογραφημένα δυστυχήματα σε γκρεμούς, είτε σκηνές βίας γυρισμένες σε γκαράζ αυτοκινήτων κ.λπ. Γενικά, σε κάθε ταινία τού Τσιώλη εκείνης της περιόδου το αυτοκίνητο ήταν ένας από τους... πρωταγωνιστές.
Ο Σταύρος Τσιώλης ξεκίνησε να κάνει σινεμά, δικό του σινεμά εννοούμε –όχι σαν βοηθός, σκριπτ κ.λπ. σε ταινίες άλλων– με δύο φιλμ για αυτοκίνητα. Οι πρώτες ταινίες του, που ήταν ντοκιμαντέρ μικρού μήκους, είχαν τίτλους Το Μεγάλο Ράλλυ (1965) και Ράλλυ Αντίκα 1966 (1966).
Για την πρώτη ταινία δεν κατόρθωσα να μάθω λεπτομέρειες, καθώς αγνοείται από παντού. Και από το σάιτ IMDb και από το βιβλίο Φιλμογραφία Ταινιών Μικρού Μήκους της Αλίντας Δημητρίου [α έκδοση ΦΙΛΜ / Εκδόσεις Καστανιώτη, 1976]. Όμως και η δεύτερη ταινία γενικώς αγνοείται (και από τις παραπάνω πηγές), και θα ξέραμε ελάχιστα πράγματα γι' αυτήν αν δεν είχε μεσολαβήσει η δισκογραφία και οι παγκόσμιοι fans του Βαγγέλη Παπαθανασίου. Λέμε για μία επίσης μικρού μήκους ταινία, σε σκηνοθεσία Σταύρου Τσιώλη φυσικά, που αφορούσε στο δεύτερο ράλι αντίκα (ράλι με παμπάλαια αυτοκίνητα), που είχε οργανωθεί τον Μάιο του 1966.
Η εκδήλωση είχε αποκτήσει μεγάλη δημοσιότητα, είχαν γράψει τα περιοδικά και οι εφημερίδες, ενώ εκείνη την εποχή, τον Μάιο του '66, είχε κυκλοφορήσει κι ένας δίσκος 45 στροφών με τρία κομμάτια. Αυτά ήταν: πρώτον, το τραγούδι "Oldies but goodies" σε μουσική Βαγγέλη Παπαθανασίου και στίχους Νίκου Μαστοράκη με την Ζωή Κουρούκλη, δεύτερον, η ίδια σύνθεση σε ορχηστρική έκδοση και τρίτον, μια διασκευή (ορχηστρική) στο παλαιό ελαφρό «Στο Ζάππειο μια μέρα», ως "One day, in Zappion". Στο πίσω μέρος του εξωφύλλου του δίσκου υπήρχε δε το εξής κείμενο:
«Το Ράλλυ Αντίκα στην Ελλάδα, είναι μια ακόμη ιδέα και εφαρμογή της Μεσημβρινής, σε συνεργασία με την εταιρία Σελλ (Shell). Ξεκίνησε, πρόχειρα διοργανωμένο, πέρυσι τον Μάιο, και γνώρισε μία άνευ προηγουμένου επιτυχία. Φέτος, διοργανώθηκε ξανά από την Μεσημβρινή και την Σελλ και κέρδισε, πια, τον επίσημο τίτλο του μεγαλύτερου θεάματος της χρονιάς. Απ' αυτόν τον αγώνα είναι παρμένη κι η ιδέα του φιλμ Ράλλυ Αντίκα 1966.
Το γύρισε η Φίνος Φιλμ, με σκηνοθέτη τον Σταύρο Τσιώλη και επόπτη παραγωγής τον Νίκο Μαστοράκη, που έχει, κάθε χρόνο, την ευθύνη της διοργανώσεως τού Αντίκα. Ένας από τους πιο ταλαντούχους μουσικούς της νέας γενηάς, ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, ανέλαβε με τέσσερα όργανα την επένδυσι μιας ταινίας που θα χρειαζόταν τουλάχιστον... φιλαρμονική. Πολλοί γνωστοί καλλιτέχνες, που βρέθηκαν στην ηχογράφησι, παρασύρθηκαν απ' το κέφι της στιγμής, κι έπαιξαν μαζί με την ορχήστρα, βοηθώντας στην δημιουργία ατμοσφαίρας. Έτσι, ο γνωστός τραγουδιστής Θέμος Πέτρου (σ.σ. πριν στους Forminx) βρέθηκε να παίζη... αποκρηάτικη καραμούζα, ο Λάκης Βλαβιανός πιάνο, σε μερικά κομμάτια, και ο ίδιος ο Παπαθανασίου, έπαιξε, εκτός από κινηματογραφικό όργανο, σόλο... ξύλο πάνω σε καρέκλα και σφυρίχτρα, καραμούζα και... τενεκέ. Όλα αυτά έδωσαν το χρώμα της μουσικής του φιλμ Ράλλυ Αντίκα 1966, που σας παρουσιάζουμε εν περιλήψει, στον δίσκο αυτό».
Όπως βλέπουμε από το εξώφυλλο του μικρού δίσκου την ορχήστρα της ταινίας Ράλλυ Αντίκα 1966 αποτελούσαν οι μετέπειτα Aphrodite's Child(!) δηλαδή οι Βαγγέλης Παπαθανασίου όργανο, Ντέμης Ρούσσος μπάσο και Λουκάς Σιδηράς (διάβαζε Σιδεράς) ντραμς, συν τον τρομπονίστα Α. Σιβερά.
Εκείνη την περίοδο ο Σταύρος Τσιώλης γράφει ένα σενάριο, το πρώτο του, για μια μελλοντική ταινία μεγάλου μήκους αυτή τη φορά, βασισμένη αποκλειστικά στον κόσμο των ράλι. Όπως είχε πει και ο ίδιος σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό ΓΥΝΑΙΚΑ (#494, 18-31 Δεκεμβρίου 1968):
«Θα ήταν η τραγική ιστορία ενός παιδιού, που ήθελε πολύ να τρέξη και, τελικά, δεν ήξερε παρά μόνο να ονειρεύεται... Δεν γυρίστηκε όμως ποτέ, γιατί δεν βρέθηκε παραγωγός να τη χρηματοδοτήση. Θα μπορούσε να γίνη ένα έργο εκπληκτικό».
Στην ερώτηση... γιατί επιμένει τόσο πολύ στο θέμα των ράλι, ο Σταύρος Τσιώλης είχε απαντήσει:
«Γιατί ο κόσμος της ταχύτητας είναι ένας κόσμος με φανταστικό πλούτο καταστάσεων. Εγώ ο ίδιος έτρεχα κάποτε πολύ. Χτύπησα κι αναγκάστηκα να διακόψω. Άλλωστε το τρέξιμο με αυτοκίνητα χρειάζεται χρήματα. Βέβαια, κι οι ταινίες χρειάζονται... Αλλά, πώς να το κάνουμε, ο κινηματογράφος είναι άλλο πράγμα...».
Και από μια πιο πρόσφατη συνέντευξή του, που καταγράφεται στο σάιτ cinephilia.gr:
«Με μεθάει ο δρόμος. Ξέρετε... δεν είχα ταλέντο μεγάλου οδηγού. Πλησίασα το ράλι, γιατί με γοήτευε η ιδέα που είχα για τους μεγάλους οδηγούς που φλερτάρουν με τον κίνδυνο. Στο παλιό μου αυτό χόμπι ανακάλυψα αυτή τη γραμμή του δρόμου όπου ξαφνικά χάνεις την αίσθηση της πραγματικότητας και περνάς σε μιαν άλλη διάσταση που στην καθημερινή εμπειρία ποτέ δε θα βιώσεις. Κι όλα αυτά, τόσο κοντά στον θάνατο... Αν λίγο ξεφύγεις απ' αυτή τη γραμμή, σε περιμένει ο θάνατος. Ίσως, βέβαια, και μια ευχάριστη έκπληξη... Γεύτηκα αυτό το συναίσθημα, αλλά με τρόμαξε κιόλας. Με κέρδισε πάλι η ζωή. Ή η ζωή στο δρόμο, αν θέλετε. Μ' αρέσει να γυρίζω ταινίες για το δρόμο...».
Στην πρώτη ταινία τού Σταύρου Τσιώλη, στην οποία πρωταγωνιστούσαν μικρά παιδιά(!) και είχε τίτλο Ο Μικρός Δραπέτης (1969), ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές, ο δωδεκάχρονος Νίκος Οικονομίδης (ο «μικρός δραπέτης»), ξέρει (στο σενάριο) να οδηγά. Κάποια στιγμή τα πιτσιρίκια της παρέας είναι όλα μέσα-πάνω σ' ένα ανοιχτό αυτοκίνητο κι εκεί ακούγεται ο εξής διάλογος:
– Μας δείχνεις λίγο πως τρέχουν στα ράλι;
– Πρέπει να έχω το κράνος, δεν γίνεται έτσι.
– Δεν πειράζει μωρέ Αλέξη, έτσι λίγο να δούμε.
Ο Αλέξης (Νίκος Οικονομίδης) λίγο αργότερα θα οδηγήσει αληθινά (στην ταινία) προκειμένου να έχει άμεσα το φάρμακό της η άρρωστη φίλη του Μαρία (παίζει η οκτάχρονη Μαρία Παπαϊωάννου). Μ' ένα νευρικό μοντάζ ο Τσιώλης ανακατεύει με ωραίο τρόπο, στην διαδρομή τού «μικρού δραπέτη», σκηνές από αληθινό ράλι (ανάβαση). Συνοδεύει η μουσική του Κώστα Καπνίση...
Μικρός Δραπέτης
Στην επόμενη ταινία του, που είχε τίτλο Πανικός (1969) ο Τσιώλης διαπρέπει, φιλμάροντας πολύ δυνατή σκηνή καταδίωξης, με την αστυνομία (Κώστας Καζάκος, Ντίνος Καρύδης κ.ά.) να κυνηγά τον απαγωγέα με καλούς σκοπούς Νίκο Γαλανό σε διάφορα μέρη της Αθήνας (ακόμη και στην πλατεία Συντάγματος!). Η έξοχη μουσική συνοδεία, πάντα από τον Κώστα Καπνίση, βοηθάει στην επιβολή και την εντύπωση της σκηνής...
Σκηνές καταδίωξης από την ταινία Πανικός
Όπως είχε πει ο ίδιος ο Σταύρος Τσιώλης εδώ στο lifo.gr, στη στήλη Οι Αθηναίοι:
«Είχα γυρίσει τον Πανικό που έκανε μεγάλη επιτυχία, η οποία οφειλόταν και σε έναν μεγάλο οδηγό, τον Σπύρο Τσινιβίδη. Ήρθε δωρεάν μαζί με τρία άτομα και γυρίσαμε τη σκηνή της απαγωγής με τα κυνηγητά. Με πήρε μαζί του συνοδηγό σε δύο ράλι και με συνεπήρε η όλη κατάσταση, αφού είδα ότι έπαιζαν με τον θάνατο οι άνθρωποι αυτοί. Φυσικά, εγώ δεν ήθελα να πεθάνω, αλλά μέχρι σήμερα θεωρώ τους ραλίστες μεγάλα πρόσωπα. Ο θάνατος είναι ένα κομμάτι από την ύπαρξή τους, από το όνειρό τους, αλλά εγώ δεν είχα τέτοιο όνειρο. Και ο Ολιβέιρα, ο Πορτογάλος σκηνοθέτης, που πέθανε 102 ετών, είχε όνειρο να γίνει ραλίστας, αλλά τον σταμάτησε ο πατέρας του για να μη σκοτωθεί».
Στην ταινία Η Ζούγκλα των Πόλεων (1970) το αυτοκίνητο πρωταγωνιστεί κατά μίαν έννοια και πάλι. Στην αρχή ο κρατικός υπάλληλος Στέφανος Ρόκκος (Ανδρέας Μπάρκουλης) σκοτώνεται (βασικά δολοφονείται) σε αυτοκινητικό δυστύχημα (το αμάξι του παίρνει σβάρνα τα κολωνάκια της τροχαίας και πέφτει στο γκρεμό), ενώ σε μιαν άλλη σκηνή υπάρχει παρακολούθηση με αυτοκίνητο των δημοσιογράφων Νίκου Αυγέρη και Νέλλης Ρόκκου (Κώστας Πρέκας και Μαίρη Χρονοπούλου) από τους μαφιόζους του οικοδομικού συνεταιρισμού, τις πλεκτάνες των οποίων επιχειρεί να ξεδιαλύνει ο Αυγέρης.
Απόσπασμα από την ταινία Ζούγκλα των Πόλεων
Ακόμη μια εντυπωσιακή σκηνή καταδίωξης με αυτοκίνητα μας επιφυλάσσει ο Σταύρος Τσιώλης και στην επόμενη και τελευταία ταινία του, ως σκηνοθέτης, για την Finos Film την Κατάχρησις Εξουσίας (1971), στηριγμένη στο καλύτερο σενάριο που έγραψε ποτέ για τον κινηματογράφο ο Νίκος Φώσκολος. Η υπόθεση από το σάιτ της Ταινιοθήκης της Ελλάδος.
«Ένας αστυνομικός (Νίκος Κούρκουλος) προσπαθεί να ανακαλύψει τον δολοφόνο του αδελφού του, που ήταν πιανίστας και μορφινομανής. Ως μέλος του Τμήματος Δίωξης Ναρκωτικών προσπαθεί να εντοπίσει τον αρχηγό μιας σπείρας εμπόρων ναρκωτικών, όμως ο ανορθόδοξος τρόπος δράσης του αναστατώνει τους ανωτέρους του. Παρ' όλα αυτά του επιτρέπουν να συνεχίσει τις έρευνες, επειδή είναι άγνωστος στον υπόκοσμο. Όταν η σπείρα ανακαλύπτει ότι είναι αστυνομικός, τον καθιστούν διά της βίας ναρκομανή, αλλά εκείνος καταφέρνει να αποτοξινωθεί και να συλλάβει τελικά τον εγκέφαλο της σπείρας».
Κάποια στιγμή ο αστυνομικός Χαρίδημος Σιόντης (Νίκος Κούρκουλος), που έχει εισχωρήσει και ως τσιράκι σ' ένα κύκλωμα μεγαλεμπόρων ναρκωτικών, επιχειρεί να εισαγάγει στη χώρα ναρκωτικά από την Τουρκία, κρυμμένα στα λάστιχα του αυτοκινήτου του (BMW 2002, μάλλον το μοντέλο ti), έχοντας ως συνοδηγό την σύντροφό του Ελένη Αποστολοπούλου (Μπέττυ Λιβανού) – που είναι αδελφή τού προϊσταμένου του στην Αστυνομία αρχιφύλακα Αποστολόπουλου (Σπύρος Καλογήρου). Στο τελωνείο των Κήπων (Έβρος), αν και μεταμφιεσμένος ο Σιόντης θα αναγνωριστεί από τον υπάλληλο θείο του (Λάμπρος Κοτσίρης) και κάπως έτσι θα αναγκαστεί να το σκάσει για να αποφύγει τον έλεγχο, πατώντας γκάζι και οδηγώντας με ταχύτητα στους δρόμους της ακριτικής Θράκης (Πόρτο Λάγος κ.ά.), καθώς πίσω του ουρλιάζουν τα περιπολικά. Η επική μουσική του Μίμη Πλέσσα σου κόβει λίγο τα ήπατα...
BMW 2002 Car Chase
Κάπου διάβασα πως από την ταινία Κατάχρησις Εξουσίας, στο τελικό μοντάζ, αφαιρέθηκαν περί τα 20 λεπτά καταδίωξης! Δεν ξέρω αν αυτό όντως συνέβη. Πάντως η ταινία ήταν ήδη μεγάλη (104 λεπτά) και αν γινόταν ακόμη μεγαλύτερη πιθανώς να αντιμετώπιζε άλλου είδους προβλήματα. Τέλος πάντων εκείνο που έχει σημασία είναι πως στους τίτλους αρχής διαβάζουμε πως στις ειδικές διαδρομές είχαν οδηγήσει οι επαγγελματίες οδηγοί (ραλίστες) Σπύρος Τσινιβίδης και Χρήστος Τσαβός, όπως και ο ίδιος ο Νίκος Κούρκουλος.
Δεν είναι παράξενο αυτό – όσον αφορά στον Κούρκουλο. Διάφοροι ηθοποιοί και τραγουδιστές της εποχής ασχολούνταν τότε με τα ράλι, όπως ο Ανδρέας Μπάρκουλης, ο Αλέκος Τζανετάκος, ο Σταμάτης Κόκοτας κ.ά., με ορισμένους απ' αυτούς, μάλιστα, να σημειώνουν ρεκόρ και να κερδίζουν έπαθλα.
Υπάρχει, όμως, ακόμη μία ταινία της Finos Film στην οποίαν ο Σταύρος Τσιώλης είχε ισχυρή παρουσία – ως σεναριογράφος αυτή τη φορά. Λέμε για την ταινία Θέμα Συνειδήσεως (1973), σε σκηνοθεσία Πέτρου Λύκα, το σενάριο της οποίας το υπογράφει ο Τσιώλης με το ψευδώνυμο Διονύσης Φωκάς. Και σ' αυτό το φιλμ ο σημαντικός Έλληνας σκηνοθέτης δεν παύει να αναφέρεται στο αυτοκίνητο και σε στοιχεία της κουλτούρας του. Η υπόθεση της ταινίας από το σάιτ της Ταινιοθήκης:
«Ένας εξαιρετικά φιλότιμος νευροχειρουργός, ο Γεραλής (Νίκος Κούρκουλος), αφοσιωμένος στην επιστήμη του και το παιδί του, καλείται επειγόντως να χειρουργήσει κάποιον με όγκο στον εγκέφαλο. Μετά την επιτυχή επέμβαση ο ασθενής απάγεται από αγνώστους με τη συνδρομή και του διευθυντού της κλινικής (Ζώρας Τσάπελης). Ο Γεραλής παίρνει το θέμα προσωπικά κι αρχίζει να ερευνά την υπόθεση, ανακαλύπτοντας, πρώτα-πρώτα, ότι ο ασθενής είναι ο πρόεδρος του Ελληνικού Οργανισμού Πετρελαίων, ο Παναγιώτης Αργυρόπουλος (Βασίλης Ανδρεόπουλος), που έχει πέσει θύμα του αμείλικτου ανταγωνισμού των πολυεθνικών, έχοντας άθελά του γίνει όργανό τους. Αμέσως αντιλαμβάνεται ότι και ο ίδιος έχει πέσει σε βαθιά νερά, αλλά με τη συμπαράσταση του εισαγγελέα (Γρηγόρης Βαφιάς) και του ανακριτή Φιλίππου (Χρήστος Δακτυλίδης), αγωνίζεται να φτάσει στο τέρμα, παρά τα μύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει σε όλα τα επίπεδα. Τελικά, με την αυτοθυσία τού ανακριτή, μερικοί ασήμαντοι παράγοντες οδηγούνται στον εισαγγελέα που χειρίζεται το θέμα με αίσθημα ευθύνης, παρά τις υπουργικές πιέσεις. Ο Γεραλής όμως θα πέσει θύμα αυτοκινητικού δυστυχήματος, στο οποίο θα χάσει τον μονάκριβο γιο του».
Επηρεασμένος από το σινεμά πολιτικής και κοινωνικής καταγγελίας του Κώστα Γαβρά, που εκείνη την εποχή ήταν στα πολύ επάνω του με τη γνωστή τριλογία (Ζ, Ομολογία, Κατάσταση Πολιορκίας) και με γνώση των παρεχόμενων δυνατοτήτων ελευθερίας στη συγγραφή (λόγω της κινηματογραφικής λογοκρισίας, που τότε την ασκούσαν υπάλληλοι της χούντας) ο Τσιώλης δομεί μια εξαιρετική ιστορία, που την μετέτρεψε σε πολύ ωραία ταινία ο Πέτρος Λύκας.
Υπάρχουν σκηνές γυρισμένες σε αυτοκίνητα, υπάρχει μια πολύ ωραία βίαιη σκηνή που διαδραματίζεται στο υπόγειο πάρκιν στο συγκρότημα του Πύργου Αθηνών εκεί όπου ο γιατρός Γεραλής και ο ανακριτής Φιλίππου επιχειρούν να συναντήσουν κάποιο δημοσιογράφο, αλλά, αντί εκείνου τους περιμένουν δύο μπράβοι-δολοφόνοι και φυσικά υπάρχει και η σκηνή του τέλους, με το αυτοκινητικό δυστύχημα, στην οποία ο Γεραλής (Κούρκουλος) χάνει το αγόρι του, ενώ ακούγεται το γνωστό τραγούδι «Το ποτάμι» των Μίμη Πλέσσα-Δημήτρη Χριστοδούλου με τον Αντώνη Καλογιάννη:
«Τραβώντας για το θάνατο πέρασα το ποτάμι / πέρασα από τα νιάτα μου κι απ' τον πικρό καιρό / τώρα φωνάζουν πίσω μου ποιος είσαι συ που πέρασες / τόσοι βρήκαν το θάνατο κανείς τον ποταμό».
Ο Σταύρος Τσιώλης κάπου εκεί, με το Θέμα Συνειδήσεως (1973), θα ολοκληρώσει την πρώτη, πολύ αξιόλογη, περιπέτειά του στο σινεμά (Finos Film), καθώς για δώδεκα χρόνια θα χαθεί από τα κινηματογραφικά πράγματα, για να ξαναεμφανιστεί, το 1985 πια, με την ταινία Μια Τόσο Μακρινή Απουσία.
Είναι η αρχή μιας νέας διαφορετικής πορείας για τον σπουδαίο σκηνοθέτη, μιας άρθρωσης ενός διαφορετικού κινηματογραφικού λόγου (cinema povera ή «φτωχό σινεμά»), δίχως πάντως να εξαφανιστεί, και από τις νεότερες ταινίες του, η παντοτινή αγάπη του για το αυτοκίνητο. Σε μιαν άλλη λογική (ελληνική αυτή τη φορά και όχι «αμερικάνικη»), μέσα από μιαν άλλη φόρμα, αν κρίνουμε από το road movie Ας Περιμένουν οι Γυναίκες! (1998).
Μπαίνουμε όμως σε άλλο κεφάλαιο...
